Trude

[p. 48]

VIII

De seisentweintichste fan gersmoanne njoggenentritich swaaide Hartman Koopmans ôf.

Hy en Eke hiene net wer tegearre nei Trude en de Mûntslannen west, mar dêr tocht er no net oan. Yn it winterskoft hied er de fos, sa faken as er mei ferlof thús west hie, bewûnderje kinnen; en eltse kear hied er der niget oan hân, hoe't Trude har willich fan Eke sizze liet. Yn Amersfoart hiene dy bylden fan Eke en har fos lykwols nea út syn tinzen wei west.

Mar no wie er foargoed op wei nei hûs, en nimmen wist syn tiid fan thúskommen krekt. Se wiene mei de trein te Ljouwert kaam en dêr útinoar reizge. Hy trof it. In tsjinstmaat waard mei de auto ôfhelle en hy koe gâns in ein meiride. It lêste ein moast er gean, woed er ek leafst gean, want oars hiene se him thús brocht: tsjinstmaten ûnderinoar.

Feardich stoep er oer 'e wei. Wolkens dreauwen fan west nei east op 'e sûzjende maitiidswinen, dy't al syn lea omstrûsden. De greiden besiden de wei pronken as hast nea earder sa, mei grien en goud fan gers en blomt. In skries gritowe heech en sylde mei wylde flecht troch de loft. Hijkes kopketommelen. In tjirkje stie kopknikkend op in hikspeal en state fel syn klanken út. Heech yn 'e wolkens oargele in ljurk dat syn trilderkes fier oer 'e lannen dreauwen. In strânljippe-pear dûkte op 'e ekersein en Hartman moast wol yn 'm sels laitsje doe't se dûknekkich elts in kant útnaaiden. Protters kwielden en giene oan. Hja lieten har widzje yn 'e soeiende beamtoppen; tôgen strie ûnder 'e pannen en floiten op 'e naal fan hûs en skuorre rju biten en brokken út hiel it fûgelkoar en de rook fan de maitiid dreau om pleatsen en steeën, dêr't de maitiid mar belibbe waard.

Doe't Hartman efter it dyksspultsje fan Simen en Botsje weikaam, seach er Ate Kuperus' pleats yn syn rêstige foarnamens foar him lizzen.

‘Eke!’ It bloed fleach him nei de holle.

‘...Eke...’

Dy namme, dy't no safolle foar him omsletten hâlde. Mei it rûge libben ûnder it hynstefolk dêrjinsen hied er ûnder tsjinst en dêr bûten

[p. 49]

heale duvels stien en faker as ienris it plak foar mear as ien skjin makke. As it der ta stie, soe er sûnder der ien wurd om te fergriemen, foar de grutste pommerant gjin krimp jaan. En no...? No't er de pleats mar stean seach, dêr't it leafste en sêftste famke dat er koe, wenne, stûke it lûd him yn 'e kiel, loek syn noas senuweftich en skeat him in fertochte flues foar d'eagen.

...Eke...

‘Heden... Hartman!... Soest trochgean jonge?’

Ferheard bleau er stean.

‘Botsje.’ En syn oandwaning ferkropjend, stiek er har in hân ta.

‘Nee... nee... dat net... mar ik wie sa benijd wat se thús...’

‘Stil mar jonge,’ en it sloof har eagen seine safolle. ‘De fos en... it famke...’

Ferheard skuorde er syn eagen iepen en in flits fan felle ôfkar oer wat er no sels begjinne soe, flamme troch syn brein. Mar Botsje seach skerper as hy miende en delbêdzjend sei hja: ‘Neat sizze jonge... stil mar... Botsje wit neat en Botsje seit neat.’

Hy wraksele mei 'm sels, mar hy wist dat er op dat sizzen betrouwe koe.

‘Mei Simen en de buorkerij ek goed?’ frege er koart.

‘Ja, bêst jonge.’ En hiel sêft, as wie hja eang dat dat no wolris oars wurde koe, frege hja: ‘En... de sneinen binne no wer foar ús... as it kin... no?’

‘Ja Botsje,’ en hy knypte har nochris goed yn 'e hân.

Mei in foarse stap gie er it lêste ein nei de pleats.

Hy wie wrantelich en grutsk tagelyk.

Wrantelich om syn eigen dwaan: Wie dit in ynkomste foar immen mei in sûne lea en in goed ferstân by minsken dy't alles foar him west hiene? Wolstelde lju mei ien bern? En hy, dy't safolle oan harren te tankjen hie en oars neat oan te bieden as syn sûne lea. It bloed fleach him nei de holle as er de pleats dêr seach en oan it sifer tocht yn syn sparbankboekje. Krekt, dàt, dàt, hied er oan te bieden...

Grutsk omdat de pleats dêr foar him folle, folle mear foar him wie as wat ek te wrâld, omdat der dat ynleave famke wenne dêr't er de lêste tiden ûnder tsjinst sa'n skreauwende langstme nei hân hie. Dêr't er fan wist, dat hja ek...

Eke...! en hy preau it swietste swiet dat er yn syn sillichste stûnen fan har leave lippen dronken hie...

[p. 50]

Hy kaam ticht by de pleats. Lamkes boarten en sprongen foar yn 'e finne en jagen efterinoar oan de finnereed lâns. Jonge kealtsjes op 'it gruthiem' foar 'e pleats sochten de farske gerskes op, snúfden yn 'e loft, sprongen nofteren oer in fuorge of sobben op inoars earen om. Fel blonk it bûnt yn 'e maitiidssinne boppe it jeuchlik grien.

De ûnderdoar fan it bûthús stie iepen. Hy koe dat maitiids. Op it efterhúshiem stie in jarrebak. It hynstetúch lei der foar. Mar op it hiem wie gjin libben wêzen te bekennen.

Hark! Fel ljochten syn eagen op en skerp seach er ta. Dêr kaam Eke sjongende út it hôf wei om 'e skuorre hinne.

Hja seach him!

Daalks.

Hy stiek in hân omheech.

Yn derten springen en draven fleach hja him temjitte. Amper by him sloech se beide earms wiid útinoar.

Hy tocht om Botsje' sizzen, mar stiek tagelyk syn rjochterhân foarút. Mei in laits en in útrop: ‘Hartman, jonge, wêrom hast dit net skreaun,’ sloech hja har beide hannen om... syn útstutsene hân.

‘Omdat ik dy ferrasse woe,’ lake er lûd.

Doe't se troch de homeie giene hie hja syn hân noch beet.

‘Eke,’ sei er en har eagen moeten inoarren.

Doe lieten de hannen inoar stadich los...

Doe't se yn 'e hûs kamen wie frou Kuperus alhiel út 'e skroeven. ‘Dêr ha je ús Hartman! Heden... heden... no komst ús ek noch oer 't mad,’ en hja fûstken hertlik.

Kuperus stiek 'm mei in wolkom en sûnfreegjen in hân ta.

Eke ferhelle der trochhinne, dat hja krekt om 'e skuorside kaam en dêr wie Hartman!

De frou yn 'e skrip om iten. Fertellen en freegjen sûnder ein.

‘En hoe makket Trude it? Dêr haw 'k dy noch net iens nei frege,’ en hy seach Eke oan.

‘Och jonge, geweldich. It is in guds!’ en hja tilde de hannen der fan omheech.

‘Hartman is no wer thús,’ sei Kuperus, ‘dat my tinkt se moatte no beide mar sa gau mûglik ûnder it seal. Mei koarten is it al wer ynkûljen en dan ûngetiid.’

‘Hui, hui, boer, net sa hurd,’ bearde de frou. Mar de boer befêstige it mei in: ‘'t Is earder safier as jo der erch yn hawwe, frou.’

[p. 51]

Hartman en Eke seagen inoarren ris oan. Hja ferstienen elkoar hjiryn ek goed.

Mar doe't Hartman dy jûns allinnich op syn keammerke wie en dêr mei iepene eagen stilwei op syn ledikant lei te stoarjen, - nearne neiwied er net lokkich. Syn each gie oer alles, mar hy seach it net. De spegel dêr't er 'm sa mannich reis foar skeard hie. In print oan 't besket fan Eke krige, doe't hja noch in skoalfamke wie. In plaat út 'de Boerderij' dy't er om har - doe al - efter in list sette litten hie. Printkaarten út 'e tsjinst. En it kastke. Syn kastke. It iennichste oantinken oan memme neilittenskip.

Lang lei er sa te stoarjen.

In huverige aprilwyn blies yn 'e beammekrunen foar syn sliepkeamersfinster. De loft wie donker wurden. Gjin stjer wie der te sjen. Hy lei wol goed waarm, mar it rydboske oer al syn lea.

April... Maaie... Allyk as oare jierren... Hy hearde in swier gekreun yn 't bûthús... In kreakjen yn 'e grutte lege skuorre... Soms in oar lûd... Hy koe dat sûnt dy foarste nachts hjir op ditselde keammerke, doe't er trettsjin wie.

Doe tocht er oan 'e tsjinst, dy't er krekt ferlitten hie. It hie him dêr goed foldien. Hy hie sines der opdien, en boppe-al: freonen makke... Skrousk draaide er him op 'e oare side.

‘...Eke...’

Dat lêste skriuwen fan har.

‘... Hartman, bewarje dit brief net. Mei koarten binne wy hjir wer: Hartman en Eke lykas foarhinne. Mar do en ik, wy witte ommers... Stil!... Bewarje dit skriuwen net.’

‘...Wolkom hjir, jonge. En hoe stiet it libben?’

It die him sear, doe't er Kuperus' stimme dêr yn syn iensumens wer hearde...

De nacht kroep stil de ierde oer. It sliepkeamersfinster fertsjustere allinkenoan. De lûden dêr bûten wiene ferstoarn. Allinne yn 'e grutte lege skuorre, dêr't it nea stil yn wêze kin, wie sa no en dan wat te hearren. Lûden dy't nearne fandinne komme en nearne thús te bringen binne. De lûden fan 'e grutte stilte.

Hartman hearde der nei oant er sêft ferglied nei it ryk fan dream en rêsten.

De oare oerdeis kamen de rún en de fos allebeide ûnder it seal. En foargoed. Dêrfoar hie Hartman tefolle bemeunsterje moatten om it no

[p. 52]

heal te dwaan. It hie dan daalks ek al sokke gefolgen, dat Eke mei alle geweld de foarste jûns op Trude ride woe. Mar dêr leine Kuperus en Hartman, tsjin Eke' sin yn, it near op.

Lykwols, de oare jûns siet Hartman op 'e fos en hie de âld swarte oan 'e hân mei Eke d'r op. Doe wie it alle jûnen riden en binnen in wike nei Hartman syn thúskomste ried Eke op har trijejierrige Trude. Hartman beried de rún sokke tiden en it die bliken dat er in earste klasse learmaster foar syn jonge hynsterydster wie.

Mei it ynkûljen en de ûngetiid krige de jonge Trude it net maklik. Hja wie Eke har rydhynder. Wis. Mar Kuperus wie yn it foarste plak boer, al gunde er it jongfolk mei de ruterklub tige syn geneuchten. Mar hy koe it net ferneare dat der yn it drokst fan 'e tiid in jonge guds foar spek-en-brea op 'e finne rûn.

Bûtendat hie Hartman d'r in alderdanichsten sin oan om mei de beide trijejierrigen te meanen. Hja moasten tegearre earst wat beleard wurde, mar it slagge boppebêst. Hja pasten sa moai byinoar, dat it daalks al in lust wie it span foar 'e masine te sjen en it foske dêr siet wol sa'n spirit yn, dat it jûns mei de léste omgong noch like krigel út 'e ein sette as moarns mei de foarste ynset.

‘Dy hat longen yn syn slank lyfke, boer,’ bearde Hartman faken. Mei de rún wie dat wat oars, al hoe krigel dy moarns ek út 'e ein sette. Nei it middeisskoft waard dat minder; dan kamen sa no en dan de earen ris yn 'e nekke te lizzen. Hy biet yn it omswaaien wol nei de fos, naam in leiestring yn 'e bek, hoarte d'r mei alle geweld oan en bleau nytlich omdat er de ein wat yn 'e bek krige.

Mar de fos dûnse noch foar de meanmasine as Hartman jûns mei it span de finnereed delkaam.

Mei grutte noft seagen Eke en har heit it spul dan oankommen. Hja hie fier foarôf de hiemshikke al iepen en de boer stie it spul mei wolgefallen oan te sjen.

‘Unferslytber,’ bearde Hartman dan en wiisde op 'e fos. Eke holp him trou by it útslaan en it doel wie fansels de beide jonge gudzen op 'e finne te litten.

De rún liet se daalks los op 'e daam. It wie al wizânsje. Mar Trude? Dat koe net. Hja moast earst effen koese oan syn snút, effen aaie oer 'e waarme pûsters út 'e noasters.

‘Wat bist waarm net, Trude,’ en leafkjend streake har hân dan oer 'e freonlike hynstekop, lei dy fertroulik oer 'e heldere kylkol op 'e foar-

[p. 53]

holle en striek en kloppe ûnder 'e moannen, dêr't it waarm en klam fan swit oanfielde. Har eagen sochten om Trude harres, en nochris striek hja leavjend oer de freonlike kop dêr't hja har noft mar net fan krige en ûnderwilens prate hja tsjin Trude, dy't poer fan ûnferduldigens it each strak op 'e rún hâlde, dy't him foar yn 'e finne lei te rôljen. ‘Wolst sa graach rôlje?... No dan mar.’

Mei in sprong wie de fos fuort, foel by it ferlitten stee fan 'e rún del, rôle twa, trije, soms fjouwer kearen oer 'e rêch; sprong oerein, skodde de lea, riek heech en langút, seach de rún op 'e finnereed, smiet de kop fansiden, sprong út in fjouwerjen foarút en stau de reed sa gysten lâns, dat al wat dêr libbe om in hinnekommen socht. De rêde hoefslach roffele oer 'e simmerhurde reed, dat it klonk oer it hiele hear en wa 't har neiseach eange foar in ûnk by hikke of sleat, sa siet de gong der yn. Mar op 'e ein fan 'e reed skoarre de wyldepûst pas ier, sette alle poaten teskoar dat de spoaren der fan op 'e reed en daam stiene en mei it boarst tsjin it hikkeboppest oan stie Trude stil. Sa stil, dat de melkeskiep dy't raar útinoar stood wiene de koppen ûnferweechlik nei de hikke hâlden, noch neipûstend fan 'e deadseangstme, dy't se krekt útstien hiene.

Mar Trude snúfde en blies sa lûd troch de noasters dat it fier oer 'e hoarige mieden klonk. De eagen ljochten heech oer fjild en geaën, de fine earen stiene spits. It hert jage. It waarme jonge bloed hammere troch de ieren en alle sintugen spanden har yn in grutte langstme nei ûnbeswette wiidten, dêr't de benyptens fan finne en mieden by fersonk. In útdaagjend pûsten dreunde nochris yn 'e stilte. Noch heger kaam de eale kop fan it jong en krêftich dier en yn in oermoedige oerdwealskens smiet hja de foarein de loft yn, draaide in healslach op 'e efterste poaten, taaste mei de sterke foarpoaten yn 'e ile loft, dy't hâld noch skoar bea en sloech doe wer mei in doffe plof de foarein op 'e grûn. Lûd klonk har wrinzgjen oer 'e sulveren dauwe, dy't stadich oer 'e lannen triek. De sturt kaam yn 'e biezem, de eagen sochten ûnwennich nei de pleats dêr't hja har masteresse wist en ûnbehindere, as hie hja de wide flakten te baat, draafde Trude nei de finnehikke, dêr't Eke har de lêste groete foar de nacht brocht.

Mar de ruters fan it gea sieten sels yn ûngetiid net stil mei har oefeningen. As se it wat útfine koene, rieden se in jûn yn 'e wike en doe't Eke en Hartman der ek lid fan waarden, soene dy ek gjin inkelde gearkomste fersitte wolle. En by dat gearkommen foel al ringen Hart-

[p. 54]

man syn manear fan riden op. It hie nea syn wollen west, mar om't de klub gjin ynstrukteur hie, waard der al gau mûskoppe, dat Hartman der wol geskikt ta wie. Eke fûn it prachtich en foar har twang joech er dan ek krimp. It moat sein wurde: Eke naam it lichter op as hy. Lykwols, doe't er de lieder mei miene stimmen wurden wie, lei er him d'r ek op ta mei al syn kinnen. Wat wie Eke dy dagen yn 'e wolkens. Hoe ferhearlike ried hja op har fos nêst Hartman op 'e jonge rún de homeie út nei it oefenterrein of om in grutte omrit, itsij nei in oare feriening fan ruters of troch de omlizzende doarpen te meitsjen. Har Hartman kommandearre de klub. Hy late eltse rit dy't dien waard op 'e jonge rún. Hy joech syn ynstruksjes op 'e oefenkamp by it doarp as der oefene waard. Hy joech syn oanwizings ûnder it riden; die it guodden foar; liet ride mei in losse guds oan 'e hân en stoep oer it terrein, wylst er mei heldere stimme rydsters en riders op flaters en tekoartkommingen wiisde.

Eke wie in goede learlinge. Al ringen beried hja har Trude dat it sels foar de ynstrukteur in lust wie der nei te sjen. Mar d'r wiene mear, dy't nei har seagen. Ek ûnder 'e riders. En wêrom net? 't Soe ommers tsjin hiel it libben ynbrûze as it net sa wie. Hja, in tsjep jongfaam. Klaaid mei in donkere pikeurspet op, in moai slutend donker pakje oan, dêr it wyt doekje ûnder it moai foarme kin sa twingend om oandacht by ôfstiek; in pear rydlearzens oan mei it linige swypke yn 'e skacht stutsen; en dan in keinens en hâlding dy't bewûndering ôftwongen. En dan, sa'n jongfaam, altyd mei de feint fan har âlden op en út. It waard merkbiten. Foargoed. Siker, it wie Hartman net allinne, wa't syn begearige eagen net fan sa'n moaie jonge amazone ôfhâlde koe. Mar dêr hie Eke gjin weet fan. Hja ried op hàr Trude, en mei hàr Hartman. En as jûns de gudzen nei in drege oefening of in lange rit wer droech wreaun en yn it lân litten wiene dan - as de kust feilich wie - krige Hartman, o sa yn 't geheim, dochs nammerste swieter foar beide, foldwaande rinte foar al syn ferrjochtings sa'n dei.

Mar dat bleau foar harren tegearre.

It wie begjin augustus yn njoggenentritich. Oer hiel de wrâld hong in swiere driging. Hiel it minskdom libbe yn bange spanning hoe't it komme soe. It wrede meunster oarloch drige foar de twadde kear op it âlde Europa los te barsten. Kranten mei grutte koppen boppe minske-ûntearjend nijs fregen it omtinken. Redefierings, mei oarloch-

[p. 55]

jûchhei oersauze, sketteren troch de radio. Minsken oerwoegen kânsen en besprieken mooglikheden. Twaspjalt tierde, hate woechs.

Mar op ús moaie lânsdouwen liet it jongfolk him syn fleur en libbensnoft fan it wrâldbarren net ûntnimme en op dizze ynmoaie foarste rispmoannedagen barde it dat op in sneonoerdei de ruterklub net op it bewende terrein by it doarp oefenje soe, mar, wat Eke' winsk altyd west hie, op ‘it gruthiem', de romme kamp foar Kuperus’ foarein.

Hoe hiene Eke en Hartman harren ynspand om de jonge Trude foar dizze reis op te meitsjen. Hartman, dy't ynstrukteur wie, hoegde, sa deun by hûs, de jonge rún net te brûken. Mar oan Trude mocht neat miskearje.

Eke wie ynein en hie in reade holle fan ynspanning, mar se hiene ek alle eare fan harren skrippen. De boer en boerinne moasten d'r by komme om harres der fan te sizzen.

‘Wat sizze Heit en Mem no fan Trude? Stiet se d'r net prachtich foar?’ frege Eke en de frou klapte fan foldwaning yn 'e hannen.

‘O, famke, famke,’ bearde hja, ‘wat haw jimme Trude wer kreas opmakke. Dy wite sokken...?’ en hja weefde mei de holle hinne en wer.

‘Wy hawwe de kol en de efterpoaten mei waarm sjipsop dien, n't Hartman?’ ferklearre Eke.

Kuperus knikte goedkarrend en liet it each oer 'e fos gean.

‘En do noch altyd sirkusdirekteur?’ frege er de feint, wylst er in glimke om syn mûle hie.

‘Sa't jo it neame wolle, boer,’ en de feint seach syn boer in tel rjocht yn 'e eagen.

Hea! De frou seach fan de iene op 'e oare. Wie d'r eat? Sa'n toan... en in lytse ûnrêst lei yn har freegjende eagen.

Nee, d'r wiè neat. En dochs...

De foarige wyks hie Kuperus de feint ris geweken nommen, nea sa earder, en him der op oanstien om lid fan syn partij te wurden. Hy hie dêrby net ûndúdlik trochskimerje litten, dat er neffens him wol wat rjochten hie om der by him, Hartman, op oan te stean dizze stap yn syn eigen en yn lânsbelang te dwaan. Mar de feint hie perfoarst wegere en hie dêrby tige op syn stik stien.

It stiek de boer. Mar 't wie dêr by bleaun. Oars nimmen as boer en feint dy't der fan wisten.

[p. 56]

Kuperus syn antwurd wie in glimke - sa't jo it neame wolle boer.

It wie net mear as foar de tsjinst, hâlde de boer 'm sels foar.

‘Lis it seal mar op 'e fos,’ sei er koartwei.

De frou dreau Eke: ‘Toe fanke.’

Hja moast har helpe ta har tenu. Mei 't opsealjen wie de feint gau ree. It wie in lust te sjen hoe moai Trude dêr op it efterhúshiem yn it simmerljocht frij en allinne stie. It goudbrún glom as satyn yn 'e sinne. De efterfuotten hagelwyt. Hoe glinsteren de stiichbûgels! It deftige kreakjende nije seal wie fêstset fan in wite koarden gurdle ûnder 'e bûk troch. Dy eale hâlding. De kop heechop, in pear glêsheldere eagen fol útdrukking de fiergesichten yn en in pear earen spits nei foaren om elts lûd, hoe lyts ek, op te heinen.

Hark! Hja hearde in bekende stap en in fleurige rop. De earen ferweegden. In waarme glâns lei yn har eagen. Doe't Eke troch de lytse skuordoar kaam, trille der in sêft nokkerjen oer it efterhúshiem.

Flechtich skeat Eke op har Trude ta.

Hja lústere in pear leavjende wurdkes.

Doe seach hja yn Trude' eagen en lake.

Mei de wite wanten oan, de kapkes oer 'e hannen flapt, aaide hja bemoedigjend oer 'e freonlike kop fan it eale dier.

Hartman stie d'r by te sjen.

Hy hie de boer syn grutte bleinen swipe yn 'e hân.

Eke hie har lyts swypke by de skacht fan har lears ynstutsen.

‘Moat 'k dy ek helpe om der op te kommen?’ frege Kuperus.

‘Ja leave, moat heit dy ek helpe,’ kaam de frou noedfol.

Hja warde ôf en glimke Hartman oan.

‘Net sa lyts dwaan,’ sei se, sette ien foet yn 'e stiichbûgel, swaaide de oare skonk oer Trude' rêch en siet dêrmei sa kant en kreas yn 't seal, dat frou Kuperus al har noeden derby fergeat.

Mei har beiden kamen se op ‘it gruthiem’.

Eke op 'e fos, Hartman ek yn rydkostúm en mei de bleinen swipe yn 'e hân, hy geandefoet.

It tal jongfolk wie al oanwêzich en guodden hiene d'r wurk mei om de guds dêr't se op sieten, op dit ûnbewende terrein yn betwang te hâlden.

Eke joech har by de oaren dêr't hja hertlik begroete waard. Hartman stiek ta groet de hân mei de swipe deryn omheech, hy seach it hear oer en militêrkoart klonken doe syn ynstruksjes oer 'e grutte kamp.

[p. 57]

Troch de mantel yn it hôf stiene Kuperus en de frou it gehiel mei nocht te oanskôgjen. Dit folkske, dit út it boerebedriuw ûntstiene, dat sa goed by de boer syn ideeën oansleat, gie de boer tige oan 't hert. Mei grutskens seach er syn keine dochter tusken al dy boerejonges hynsteriden. - Eke! - en dan foel syn each op 'e feint, dy't kant en steil, it each op 'e riderije, midden op 'e grutte kamp stie en op waans befel de riders har oarderen sa't hy it hjitte. Gjin drokte, gjin poeha, mar rêstich en sekuer. Stappe, drave en yn galop; efterinoar, by twaën sa't hy it rôp en by eltse feroaring klonk skerp en fel it skot fan 'e swypslach troch it hôf en der omhinne. En hokker swypslach. It gie mei in gemak, in linigens en in swier, dat gjin Menardus Roelofsen it him ferbetterje kinnen hie. Sels de grutmaster fan al de ruterij, monsieur de Pluvenel - ‘de ruiter, waar Euroop haar rijschool mee begon’ - hie dizze Fryske feint, as er noch libbe hie, yn it hantearjen fan 'e swipe gjin ûnderrjocht hoegd te jaan.

‘De sirkusdirekteur’, hie Kuperus wat klienearjend sein.

De boer oertocht dat sizzen noch ris, doe't er de feint dêr midden op ‘it gruthiem’ stean seach, de rydbroek en learzens oan, de pikeurspet op en de lange bleinen swipe yn 'e hân. Stadich draaide Hartman him om wylst de riders twa by twa yn in grutte rûnte om him hinne draafden. Eke ried mei it twadde span.

Doe't frou Kuperus har dochter sa riden seach, mei sinljocht, fleur en blide gesichten om har hinne, lei hja in hân op 'e boer syn earm en bearde: ‘Heden...heden... Ate, wat rydt dat fanke moai. Och... och... dat leave foske, wat is it in prachtdier net? Net ien dy't sa gean kin... wol?’ en freegjend seach hja har boer oan.

Hja libbe mei hiel har grutte leafde mei yn dit werklik moaie, dêr't gjin skyn fan bygedachte fan har mei mank wie. Hja ried mei, mei al dy jonge blide minsken, sûnder útsûndering. Mei Eke en de fos... en har Hartman...? Ei, 't wie ommers net oars as minsklik, dat har hert dêr it meast nei hong.

De boer joech gjin antwurd.

Hy seach syn moaie dochter op 'e glânzige Trude riden.

Dat wie tige yn oarder.

Mar njonken har ried syn rjochterhân op gearkomsten en faken oars ek wol. It wie Jinne Wytfean, in wees út tige woisteld laach, dy't dêr earne te buorkjen wie by ien fan Kuperus syn partijfreonen. Hy beried in jonge skimmel. Syn tenu wie suver allyk Eke harres en hy wie

[p. 58]

de lûdroftichste fan de hiele ploech, mar Kuperus achte dit ek goed ynoarder: krekt in span foar ‘Lânbou en Maatskippij’.

By de riders, Eke útsûndere, wie it bekend, dat Jinne Hartman as ynstrukteur mar min daaie koe. Mar likegoed wisten hja dat Jinne tige it each op Kuperus' dochter sloech en dêrom faaks it grutste wjeraksel tsjin 'e feint hie.

Oan Kuperus wie soks lykwols net bekend en yn syn tinzen wie er in telmennich wei mei dat oare, dat him mear foege, doe't fan Hartman syn swypslach in skot oer 'e kamp klonk, dat de boer d'r ferheard fan troch de mantel stoarre.

Efterstefoar seach er Hartman gean. De swipe hâlde er no wer fier útwizend yn 'e rjochterhân. De riders hâlden op syn kommando de gudzen yn. It foarste span krige it twadde opside en dêr foegen de oare spannen har ien foar ien wer njonken, oant al de riders op in rige efter Hartman oan stoepen en sa de striel foarmen fan in grutte sirkel, dy't hja beskreaunen. De binnenste stoep hiel ynhâldend en waard mei ynspanning yn 'e rige hâlden, dy't fan 'e midden nei de bûtekant oant yn in lichte draaf oergie, wylst de ynstrukteur mei syn grutte swipe yn 'e rjochterhân pas en gong oanjoech, mei de lofter efterstebek geande in folsleine sirkel beskriuwe liet.

Kuperus wie ien en al ekstase. Hy glom fan foldwaning en noch hongen syn eagen oan it toaniel op 'e kamp, doe't Hartman de swypslach troch de loft sûzje liet en de skoaten klonken dat de boer syn eagen ek mar amper betwinge koe.

Twa by twa skeaten de ruters op it skot út 'e foarme rige en efterin-oaroan gie it yn galop de grutte kamp yn it rûn mei in wide bôge om 'e ynstrukteur hinne. Stadich draaide Hartman mei. De swipe slierde effen oer 'e grûn. In linich-licht earmbeweech. In skot. De spannen splitsten yn ienlingen. De galop wie ynhâlden en yn in deftich gedraaf efterinoarren gie it op 'e nij de kamp yn 't rûn. Wer in skot en tel draaiden alle koppen nei de man yn 'e midden fan 'e kamp. Sa kamen se op him ta. Blês, kylkol, swart, brún, fos en skimmel. De koppen heech mei glinsterjende glêsheldere eagen. En boppe de koppen dy't tsjûgen fan fjoer en noft de jeuchlik blide troanjes fan in klub ruters op syn fleurichst en bêst. Yn in inge rûnte sleaten se om de ynstrukteur hinne. Hy roek de gudzen, harren swit en amme út 'e pûstende noasters. Fan de foarste ruter ôf liet er se ien foar ien no drave. Skerp meunstere hy guds en rider. Trude haffele ûnferduldich op 'e team,

[p. 59]

hja sloech de kop foaroer en wer omheech, stoarre oer Hartman en gudzen nei de fiere kimen, blies troch de noasters as jage it bloed ta wylde drift, mar harke ûnderwilens nei Eke' bemoedigjend praat, wylst hja har freonlik mei it swypke op 'e halsflakte kloppe, wachtsjend oant hja oan bar kaam.

Hja waard de tredde.

‘Trude.’

Eke siet te pearde. Strak spande de wite leie by de eale halsflakken lâns. De foarhân fan 'e guds sette heftich postuer. De efterhân sakke eat. Heech namen de foarpoaten op, wylst de efterfuotten mei har hagelwite hege sokken, wringend efterút stapten. Alle eagen wiene op 'e jongfaam, waans sêfte hân sa'n liuw regearje moast.

Kalm, steil en ûnbelekke fan it foarste momint ôf, siet Eke lykwols op har fos, fol betrouwen yn harsels en yn 'e guds. Doe't hja út 'e rûnte wiene, swonk hja de fos, stiek de swipe yn 'e lears en sette Trude oan en nea seach de Fryske sinne in keiner faam op in ealer guds oer 'e âlde Fryske terpen draven. Alle eagen folgen har fol spanning en bewûndering. De ruters yn in hâlding safolle it talitten waard. Hartman as ynstrukteur, dy't syn jonge learlinge skerp opnaam.

‘Dy rydt prachtich, Hartman,’ rôp Jinne Wytfean wylst syn each oan faam en hynder hong.

Hartman knikte, mar syn each stie donker, syn wynbrauwen ferloeken en sûnder in antwurd te jaan stoep er fansiden dêr't de rydster oankomme moast. Hy hearde de hoefslach op 'e simmerhurde terpgrûn, hy seach de rydster boppe de prachtige hynstekop út rjocht op him oankommen. De tsjoen fan 'e simmerdei. Sinneskyn en sêfte wyntsjes by al dizze jeugd en fleur en syn Eke... Eke... It hert jage him tsjin 'e kiel, mar in freonlik: ‘Braaf foske’ wie it antwurd op de kostlike demonstraasje fan beide. Mar in antwurd dat se beide ek ferstiene.

Doe't Kuperus en de frou, tige foldien, beide yn 'e hûs giene om in kopke tee, wie de riderij foar dizze sneon ek ôfrûn. De ruters stjoerden har gudzen wer nei de daam, al foel it de measten ek swier om fan de kamp ‘it gruthiem’ te skieden. Jinne skikte it sa, dat er mei syn skimmel deun nêst Trude kaam. Stapfoets rieden se efter de oaren nei de daam.

Hartman stie mei de swipe yn 'e hân oan 'e wei en hy krige fan elts in groete. Ta wjergroete tilde er de swipe omheech. Jinne en Eke hiene

[p. 60]

it drok. Harren laits klonk oer 'e kamp wylst Eke de blibjende fos hiel strak yn 'e leie ried. Jinne twong syn guds sa folle mooglik nei Trude, lake en prate sa lûdroftich, dat it wol opfalle moast, hie each noch groete foar syn ynstrukteur en bûgde troch de daam sa opsichtich nei Eke, dat it Hartman net ûntgean koe. Mar op de útnoeging in eintsje om te riden, betanke hja freonlik. Syn fluensk: ‘Dan letter mar ris?’ beandere hja mei in leaf kleurke op har wangen en in: ‘Dan letter mar ris, ja,’ en laitsjende ried hja op nei hûs.

Jonkheid, blidens en sinneskyn.

Ynlokkich wie hja.

Te lokkich?

Kjel fan syn eagen, fregen har leave lippen oan Hartman, doe't hja by him ynhâlde op it efterhúshiem: ‘Hartman, wat is d'r jonge!’

Mei in linige sprong stie hja njonken him.

‘Neat fanke,’ sei er, net earlik. ‘Mar as alle ruters wiene lyk as Jinne Wytfean, dan betanke ik.’

‘En ik,’ joech Eke wis ta.

Tel ljochten syn eagen op. Twa, trije tellen seagen se inoarren oan. De siken waarden ynhâlden.

‘Hartman...’

‘Pop...’

Effen roerden har hannen inoar.

Hastich makke Hartman doe Trude' bûkgurdle los en naam it seal fan 'e guds.

Eke stoep mei Trude nei de ring yn 'e muorre by de skuordoar dêr't hja of Hartman de guds droechrosse moast.

Doe't hja Trude fêstbûn hie, dûkte se troch de lytse skuordoar en kaam Hartman al wer út it lytsbûthús, dêr't er Trude' seal oer it rekje hongen hie.

Har eagen moeten inoar wer nei dat fan sakrekt.

‘Eke...’

Hy sei it sa oars as oars.

Yn Eke' jonge eagen glinstere eat dat mear ferrette as hja op dit stuit wêze woe. Mar...

‘Eke...’

D'r wie gjin hâlden en kearen mear oan.

Heit en mem yn 'e hûs. Gjin folk op it hiem.

Oerstjoer fleach hja him om 'e hals.

[p. 61]

Mei in sterke omearming loek se syn holle tsjin harres oan en yn wyld begear sochten har jonge lippen syn mûle.

‘Hartman... nee... hy net... dò... dò bist fan my,’ en hja hyste har, rikkende op 'e teannen, heech by him op...

De kokensdoar boppe yn 'e skuorre sloech mei sa'n felle slach ticht dat se d'r beide ynwyt fan waarden.

‘Heit!...’ krite Eke en troch it bûthús socht hja in hinnekommen.

Hartman bleau ûnder yn 'e skuorre stean, de lippen stiif opinoar. It fel loek him strak om 'e noas, syn eagen drigen: Lit dan mar komme, wat komme wol.

En it kaam. Net yn lûdroftigens, mar djip yngeande waard it belibbe. Hartman stie, dêr't Eke by him wei flein wie. Kant en rjocht, de fûsten hyt, gearknypt.

De boer kaam stadich neier, it each stiif, drigend, op 'e feint. Hartman syn hert jage. Hy slokte. Dat hearde er sels.

Klear fielde er, dat it no mei him op dit stee ôfrûn wie. Sels by de frou soed er ferspein wêze. Dat die 'm sear. Yn in tel seach er hoe't hja Eke opnimme soe as hja dìt wist.

En hy? De earme wees dy't hja destiids út meilijen opnommen hiene en dy't hja hjirre sà'n thús jûn hiene?

As er 'm goed betocht, hoefolle wie er dan net oan dizze beide minsken ferskuldige. Kuperus en de frou...

Wyt, ynwyt wie de boer. En wylst er sa op him takaam, as de meardere yn alles, fielde Hartman samar ynienen, dat er yn dy man syn eagen in lammeling wêze moast. It rydboske him oer al syn lea. In tel ek mar.

Wêr't it fandinne kaam, dêr koe er him sa gau net op reälisearje, mar ta alles ree, lei er, selsbewust foar it each fan Kuperus, syn earms manhaftich oerinoar oer 't boarst, sette de kop yn 'e nekke en wachte yn sa'n útdaagjende hâlding de boer ôf, dat dy, op in pear roede distânsje, of om dy hâlding, of troch wjeraksel yn 'e feint, dy't syn betrouwen en goeddwaan sa misbrûkte, stean bleau.

Stadich wiisde syn rjochterearm foarút nei de skuordoar efter Hartman, en mei in stimme dy't er mei muoite behearske, sei de boer: ‘Hartman... No is 't hjir ôfrûn mei dy... Begrepen?...’

‘Ja boer...’

Twa pear eagen, eagen dy't altyd wat te sizzen hân hiene, metten inoarren. Krekt langernôch.

[p. 62]

Doe spiet it de feint dat er syn fyts noch út 'e lytsbûthúsgroppe krije moast. Sa graach woed er fuort en alles de rêch takeare. D'r waard gjin wurd mear sein. Mar doe't Hartman troch de lytse skuordoar doek, nokkere de jonge Trude dy't noch altyd op ien fan beiden stie te wachtsjen.

It hert jage de feint tsjin 'e kiel oan.

Hy moast fuòrt!...

Sa't er doe de wei útjage, ien hân yn 'e bûse en ien hân oan it stjoer fan 'e fyts, wat skean hingjend fan hâlding... Der skeat in hate yn Kuperus' eagen, doe't er dàt seach.

Sa! Sa plat ûnferskillich fuortjeie - fansels foarst nei Simen en Botsje - dat hied 'r fan in Hartman net ferwachte. It die him sear, dat er dat sa sjen moast. Sa sear ek noch wol as wat er niis krekt trappearre hie. Dat er sòks oan 'e feint belibje moast...

Wrantelich skuorde de boer Trude' heltertou los en brocht de merje troch de finnehikke. Hy seach der net iens nei, hoe't it eale dier by him wei draafde, him foar yn 'e finne delploffe liet en 'm ta fjouwer kear ta oer 'e rêch rôle. Mar Trude wie ek noch nea earder nei in oefening sûnder ôfdroege en rost te wurden los litten...