Trude

[p. 21]

IV

Ate Kuperus, eigenierde boer, earne yn 'e greidhoeke, hie oars gjin bern as syn dochter Eke. Se wie krekt fyftsjin jier wurden en gie yn 'e stêd op 'e mulo. Master neamde it skande. Mynhear fan 'e mulo neamde it ek skande, dat Eke mei de mulo ophâlde soe. Mar Eke hie it sà yn 'e holle en fan fierder learen woe hja neat hearre. Ja, de húshâldskoalle noch, mar dêr dan ek mei út! Hja woe sa gau mooglik en frij fan alles nei de buorkerij werom. Dêr lei har libben. It âldershûs, de moaie grutte pleats, it hôf, it romme hoarnleger, it lân mei fee en simmerwurk en wille. As lyts skoalfamke hie se it wol dûnsjende útgeid dat se nea, nea yn in oar hûs wenje woe, har hiele libben net, as yn Heite en Memme hûs. Doe't se op 'e mulo wie gie der gjin skoft foarby dat se de eigen pleats, sa't dy dêr fan mantel en hôf beskûle oan 'e wei stie, net ris foar eagen krige ûnder it wurk dêr't hja lang net altyd it nedige omtinken by hie.

En no wie hja fyftsjin jier wurden en hie Heit har frege, wat se it leafst hawwe woe. Har jonge eagen glânzgen.

‘It alderleafst!’ hie Heit sein.

O . . wat moast se freegje?

It alderleafst!

Fan har kammeraatskes wist se sa daalks, wat hja dan wol net freegje soene. Mar hja . .? As . . en grut waarden dy jonge eagen, sa grut en moai, dat har heit, as hied er neat ûnthjitten, har sa neat wegerje kòe. En wylst se har heit har jong-waarme blanke hantsjes om 'e wangen lei en mei har moaie eagen djip yn sines seach, frege se, flústerjend, want it wie alhiel foar har tegearre: ‘Mei ik dan fan 't hjerst in alderleafst foaltsje of interke fan Heit hawwe? . . Dan mei 'k letter ek by de ruterklub n't Heit?’ kaam der flaaikjend efteroan.

‘Ja pop.’ Mar dit wie der net út of Eke fleach har heit yn in wyld tútsjen om 'e hals. Dûnsjende oan syn earm kaam se mei har heit yn 'e hûs. Daalks moast it nijs oan mem ferhelle.

De frou skodholle. ‘Is dat no wat foar in mulofamke?’ frege hja, mar hja wie dochs bliid mei de opteinens fan dy twa.

Doe't Hartman, de feint, tsjin melkerstiid om tee yn 'e hûs kaam, krige dy it grutte nijs ek yn kleuren en geuren te hearren.

[p. 22]

‘Dat komt moai út, fanke,’ sei er. ‘Fan 'e hjerst moat ik ûnder tsjinst en dan kom 'k by it hynstefolk. Mei achttsjin moanne kom 'k wer thús, dus dat wurdt yn 'e maitiid fan njoggen en tritich. As de boer no in inter keapet, dan is 't dan al in trijejierrich. Ik beryd it earst en dan lear ik it dy... Boer?’ frege er, as soe it ek daalks wêze.

‘No, dat sil dan wol moatte,’ ornearre Kuperus earnstich.

‘Wier Hartman, wolsto my 't hynsteriden dan goed leare?’ En Eke sprong fan klearebare bolbjirkenheid de koken yn 't rûn, wipte Hartman syn pet oerdwealsk fan 'e knop fan syn stoel en saaide dy meiiens troch de koken, dat er roerend by in stelt mei blommen lâns sûze.

‘Fanke hâld op!’ rôp de frou, benaud dat har blommen en moaie stelt der oan gean soene. Mar it makke gjin yndruk. Eke stie rûngear en slop fan laitsjen midden yn 'e koken.

En no op dizze Joustermerke' tongersdei kuieren Eke en har mem earm yn earm om it hûs hinne en op nei de homeie ta om de wei ris út te sjen. Elts eagenblik ferwachten se de boer thús en Eke wie sà nijsgjirrich, wat dit hjoed opleverje soe, want heit hie in hopke foar har besteld. Dat wist se.

D'r wiene wol auto's op 'e wei, ek wol feeauto's, mar Kuperus syn glinsterjende wein like noch net op komst te wêzen.

Tegearre kuieren mem en dochter werom. Eke yn ferset tsjin har ûngeduerigens, no't se sa winske dat se hjoed har jierdeipresintsje krije soe, pleagjend, flaaikjend en leavjend tsjin har mem. Frou Kuperus mei in oanfallich glimke op 'e wangen.

Noch seach se harsels, mar dan as jongfaam ek mei har mem ris in kear op it efterhúshiem fan har âlderspleats, yn grutte ferwachtinge. In lytse film fan leaf en lok gie sa út it ûnthâld wei har each foarby.

Doe't se sa tegearre by de skuordoar oanlannen, kaam der in feeauto mei in foarsichtige swaai ta de homeie yn. Deun derefter ried Kuperus mei syn nij weintsje op it efterhúshiem.

‘Heit!’ rôp Eke en sprong oerdwealsk omheech. Mar har grutte ferwûndering gou de feeauto. No wist se . .

Doe't de rider it doarke iepen hie en efterstefoar út 'e kabine kaam, stie Ate Kuperus al nêst de feewein.

‘Dat hawwe wy moai lapt sjauffeur,’ klonk it fernoege, wylst de boer wiif en dochter freonlik taknikte.

[p. 23]

‘Ik hie jo net fernommen,’ ferklearre de rider, wylst er al dwaande wie om de heakken fan de barte los te meitsjen.

‘'k Wie ek noch mar krekt efter jo,’ sei de boer en hie tige syn each op it wurk fan 'e feerider. Eke en de frou kamen swijend njonken him en it wie in lust om doe dy twa pear frouljuseagen te sjen, doe't de swiere barte stadichoan nei de grûn sakke.

Eke har eachappeltsjes liken noch donkerder as oars. Se liet mem har earm los en wylst it lytse foske wat langer wat mear foar 't each kaam, gie ien fan har blanke famkeshannen swijend nei har jonge lipkes.

‘Oe... Heit... is dat...?’

Kuperus draaide him laitsjend om.

‘No? Wat seiste der fan?’

‘O, Heit, prachtich...! Prachtich!... In foske,’ jubele it oer it efterhúshiem.

‘Ja, en no moat er earst ris op 'e grûn stean,’ bearde de feerider, wylst er foarsichtich mei it interke oan it helter by de barte del kaam.

't Gie trinten tripkjend, stapke foar stapke, it each benijd op al wer sa'n frjemde omjouwing. Mar doe't de lytse Trude goed en wol op 'e grûn stie, kaam it freonlike kopke prûs omheech en klonk in jeuchlik wrinzgjen de omstanners temjitte.

‘Heit?... Mei 'k 'm...’ en Eke naam de rider it heltertou út 'e hannen. De man lake.

‘Is 't dines jongfaam? No, ealer dierke wie d'r hjoed net op Joustermerk, dat kin 'k dy wol sizze. Mar 'k leau, hy komt goed teplak, net fanke?’

‘Ik krij 'm op myn jierdei fan ús heit en it bliuwt mines altyd,’ jubele Eke en leavjend lei hja har wankje oan 'e flewielen snút fan it jonge foske. De waarme amme kitele har yn 'e nekke. Sêft begûn hja it dierke oer 'e foarholle te striken, aaide it oer wangen en eagen, lei har blanke earms om 'e hals fan it inter en kroep it foske sà oan, dat frou Kuperus har man in sêfte triuw yn 'e side joech om him d'r opmerksum op te meitsjen. Eke seach it, mar lake der om en kroep it hopke noch ynliker oan.

‘Bist fyftsjin jier net,’ pleage de boer en de frou sei: ‘Do bist der wol bliid mei, fêst?’

Mar doe frege Eke ynienen: ‘Heit, hoe moat er hite...: ‘Foske...?’

‘Nee fanke. Mar hòe't er hyt dat kinst noait riede.’

‘Hat er dan al in namme?’

[p. 24]

‘Ja, de boer dêr't er wei komt, krige ferline jier de tsiende april in lyts famke en dyselde nachts smiet syn merje en dat wie ek in famke en doe ha se beide deselde namme krige.’

Wièr! Heit, . . O... wat is dat aardich!’ en mei it interke oan 'e hân kaam se by har âlden en frege doe, har eagen dêr't de boer nea tsjin opwoechsen wie sà leaf nei sines: ‘En hoe hyt dat famke, Heit?’

In telmannich seach Kuperus syn dochter oan.

Doe sei er: ‘Trude.’

Eke klapte fan blidens yn 'e hannen en lei se doe hiel sêft om it flewielen snútsje fan it foske.

‘Trude! Leave lytse Trude’ en bernlik kroep hja it bistke oan. ‘Do bliuwst myn leave lytse pop!’

Lûd klonk de laits fan 'e autorider by de hege boereskuorre op. ‘Famke, famke!’ pleage er. ‘Hoelang noch, en d'r stiet in hiel oare pop foar dy hjir op it efterhúshiem!’

Mar Eke liet har net fan 'e wize bringe en floatich frege se: ‘Sil 'k 'm mar op 'e finne litte, Heit?’

De boer knikte, en glimke foldien. Mar doe kaam de frou op it jonge foske ta. Yn har donkere eagen, deselde sa't Eke se hie, lei in hast ûnwêzentlike glâns, sà moai, dat hja yn hiel har wêzen in tsjûgenis wie fan leafde en tagedienens. Mei eagen grut fan bewûndering frege Eke: ‘Wol Mem 'm ek ris besjen?’

En wylst de boer mei de rider nei foaren gie om ôf te rekkenjen, lei de frou mei sa'n leafde en sêftens har blanke hannen om it freonlike kopke, dat in licht nokkerjen har as tank yn 'e earen klonk. Hja streake it foske oer foarholle en snút. Hja seach yn dy heldere kleare eagen, dêr't fier en djip it al yn spegele. Hja seach der lang weemoedich yn; folle langer as Kuperus en Eke it dien hiene. En doe 't hja nochris hiel sêft oer it froede kopke aaide, seach Eke, dat der in trien yn Memme eagen blonk.

Mei har jonge reade lipkes opinoar brocht hja it bistke swijsum yn 'e finne...

It folk wie te melken efter yn 'e pleats en Trude soe oars gjin oanhâld yn 'e finne fine as de melke skiep en in keppeltsje lânkeallen.

Sadree Eke har losliet, sette hja de sturt yn 'e biezem, stiek it kopke heech yn 'e loft, de heldere eagen peiljend oer 'e wiidte fan 'e omkriten en draafde de hiele finnereed lâns, fol langstme dizze dagen nei

[p. 25]

selskip en oanhâld. Mar de âlde skiep achten it mar amper de muoite wurdich ûnder it roppich gnibbeljen de bekken fan de grûn te hâlden en de keallen leine wat ferspraat oer 'e uterste herne om aansens nei melken loom de reis nei de hiemshikke te ûndernimmen. Efter op 'e wâleker bleau Trude stean.

Safier hiene frou Kuperus en Eke har ek neisjoen. ‘Mem... is Mem der ek bliid mei?’ frege Eke en har eagen sochten Mem harres.

‘Ja leave.’

Eke frege net mear; hja lei har earm yn dy fan har mem en ynlokkich wie se doe't Mem har meinaam om 'e skuorside.

Mar Trude socht noch om har lok. Heech rikte hja it kopke om it frije hear oer te eagjen. Kontoeren fan doarpen en pleatsen. In beslach fee efter yn 't lân, mei 't molkridershynder der mank. Skerp klonk it jeuchlik wrinzgjen fan efter út 'e finne. De sêfte noasterkes trillen. De earkes stiene skerp om elts andert op te heinen. De amme waard in tel ynhâlden. Alle sintugen wach. In noegjend wrinzgjen kaam fan 'e pleats fandinne as andert oan Trude. Hja draaide it kopke nei wêr't hja fandinne kaam. Wer peilden har eagen skerp de krite ôf. In fine skreau, as in gjalp út 't hert, in sprong oer 'e wâleker, en dêr gie it yn in wyld fjouwerjen oer fuorgen en reed, dat de roppich weidzjende âlde skiep yn eangstme út inoar stauwen, feralterearre de efterein effen sakje lieten en dêrby dy nuvere spulbrekker yn grut ûnbegryp neistoarren.

Mei wylde sprongen gie it op 'e pleats oan en it lêste ein skean oer 'e finne nei de hikke fan 'e mûnekamp dêr't de âlde swarte ferduldich foar stie te wachtsjen op 'e nijling. De begroeting wie ynienen hertlik. De âlde merje lei de kop as in trouwe hoedster oer de rêch fan it jonge foske. Mar Trude state yn oerdwealskens mei it boarst tsjin it hikkeboppest, skodde mei it kopke dat de gouden moannen wynderen, helle de boppelippe omheech dat de blanke foalletosken hel opljochten en begûn de moannekaam fan 'e âldmerje te kaardzjen as gie it om 't libben.

Nei melken, doe't it folk thús kaam die Eke gjin lichten: Hartman moast earst it inter besjen. Tegearre giene se nei de daam, dêr't Trude en de âld merje noch yn folsleine oerjefte oan it kaardzjen wiene. 't Wie suver mei tsjinsin sa't Trude har fan 'e daam helje liet. Mar Eke late har op 'e eker.

[p. 26]

‘Fynst it net in prachtdierke, Hartman?’ frege se fol fan ferwachtinge, wat Hartman der fan sizze soe.

Hartman syn each ljochte op, skerp meunstere hy 't foske wylst hy der stadich omhinne stoep en Eke him fernijde dat it ‘Trude’ hjitte, nei de boer, dêr't er weikaam syn famke neamd, en dat se beide op 'e tsiende april te wrâld kommen wiene.

‘Fanke, wat in pronkje!’ kaam Hartman fan herten. ‘De boer hie gjin moaier foar dy fine kinnen.’

‘Fynst dy twa wite sokjes ek net prachtich?’

‘Dit neamt men wite fuotten, Eke,’ wiisde Hartman guodlik. ‘No,’ en Eke seach ferhearlike by it froede kopke op. ‘En dat moaie wite bleske.’

‘In kylkol famke,’ pleage Hartman mar wat. ‘En hast ek mear oan 'm sjoen?’

‘Nee,’ en Eke har eagen ljochten der fan.

‘Sjoch,’ wiisde Hartman. ‘Boppe it loftereach in wyt stipke.’ Eke seach der nei. Doe kaam der, neat net flot: ‘J...j...a...’

‘Muoit dy dat?’

‘Nee, mar dàt hie 'k nea sjoen.’

‘In moai merkteken,’ sei Hartman. ‘En dyn Trude is der neat minder om, hear.’

‘Hast 'm alris draven sjoen?’ frege Eke.

‘Och fanke,’ klienearre Hartman, ‘soesto 'm drave litte?’

‘No!’ in bytsje rekke.

‘Lit 'm mar los,’ sei de feint. ‘Mûlk stapt er ús wol efternei. Sil wy ris sjen?’

Eke liet it foske los en soe mei Hartman nei de finnedaam ta, fol hope dat Trude meistappe soe. Mar Trude smiet it gat linich om en draafde nei de hikke dêr't de âldmerje stie te wachtsjen.

‘Dus de tsiende april kin se twa jier wurde,’ sei Hartman by it nei 't hiem ta gean wat swier.

‘Ja, en asto ûnder tsjinst wei komste, dan wurdt se trije,’ sei Eke fol moed.

‘Ja...’

Dêr bleauwen de feint syn tinzen by hingjen.

- Under tsjinst. -

Hartman seach der net tsjinoan om mei koarten ûnder tsjinst. En

[p. 27]

dochs... It wie ek wat in frjemd spul mei him, betocht er de lêste tiden faken wat mismoedich.

Hy hie heit noch mem, noch bruorren, noch susters. Neat!

Suver neat gjin famylje. No ja, neffens syn mem ris sein hie, moast der in fiere nicht fan him earne te Boalsert op 'e Lytse Dylakker wenje. Oft hja der noch wenne? Doe't er trettsjin waard, wie syn mem ferstoarn. Heit hied er mar amper kennen. Yn 'e buorren hied er dy winters it melken leard. Dat koed er dus. Mar op 'e begraffenisdei stie er as lytse wees, helpleas en allinne op 'e wrâld. Noch rydboske it him oer 'e rêch as er dat nochris oertocht.

Hoe't alles krekt om en ta gie wist er doe net, mar hy wie by frou Kuperus yn it mulhús belâne en de frou hie skriemd, wylst se syn spullen útpakte. Doe wied er sels ek mar begûn te skriemen.

No't er hûkearzjend op 'e finnedaam foar de boarnamers siet en it kealleboarnen syn omtinken frege, wist er wol wêrom oft it doe sa rûn wie. En it wie goed rûn, oertocht er.

De boer hie goed foar him west; de frou bêst. De oare deis wie hja al mei him nei Simen en Botsje ta gien, in pear warbre bodders dy't deistich skripten om in deihier en mei behelp fan de bermen der ek noch in pear melke bistkes op nei hâlde koene. Hjir hie hja it beoardere dat Botsje syn spullen bewaskje en belaapje soe. De boer hie 'm dy foarste maaie in sparbankboekje jûn en stimmich sein, dat er d'r foar soargje moast, dat er der safolle mooglik by ynskriuwe liet. Sûnt hied er hjir syn thús hân. De frou soarge foar alles oangeande wat er oan klaaiïnge en sa hawwe moast. Mar sneins wie er tusken melken by Simen en Botsje. Dat hie Botsje d'r persee by betongen. Noch hearde er dat hja sei: ‘Dy stumper!’

Dat wie no allegearre foarby. Hy wie no folslein boerefeint. Tweintich jier âld. De boer wist wat er oan him hie. Hy wist sa njonkelytsen ek wol, wat er oan 'e boer hie. As it ris heakke, lyk as inkeld ris barde, dan koe elk dêr rekken mei hâlde.

By it oare folk stie er wat op in distânsje, mar hy wist dat soks net hoegde. Sa net, hy koe him soks sels wol ferklearje.

Ien ding wie him lykwols yn 'e wei. En skromelik. Dat Kuperus ien fan 'e foarmannen fan 'e nije oarder wie. Dat koed er min ferkropje. En mei gjin wurd woe de boer mei him oer 'e tsjinst prate.

[p. 28]

‘Ast wer ûnder tsjinst wei komst, dan is se trije jier,’ sei Eke.

As lei it foar de hân, dat er hjir dan sa mar yn it âlde stee stappe soe. Wis, by Eke en de frou lei dat foar de hân. Mûlk tocht de boer dat ek wol. En hysels? As se hjir net sa foar him west hiene, sa't it no it gefal wie? Soe er dan ek ris minder te pal kommen wêze? Mar as er ris wat oars woe nei de tsjinst, by de plysje yn 'e grutte stêden bygelyks? Hoefolle plattelânsplysjes hiene foar har tsjinst ek net boerefeint west...?

De jûn wie moai, en doe't alle wurk berêden wie fertrape er de swiere tinzen, dy't him altiten yn 'e holle omspoeken. Allinne kuiere er de finne yn dêr't de jonge Trude noch by de âlde merje op 'e daam tahâlde. Hy klapte yn 'e hannen. It prûze kopke kaam benijd fansiden. It interke draaide him om. Skerp stiene de donkere eagen; mei trintene stapkes gie hja oer 'e greide. Prûs, hoeden taksearjend, stoep it foske earst mei in wide bôge om Hartman hinne, doe kaam er stadichoan tichterby wylst de feint in hân foarútstutsen hâlde. Mar dan wie it oft it freoniike kopke om oanhâld frege. Mijend nijsgjirrich kaam it interke tichterby. Bemoedigjend naam de feint it helter beet, streake kaardzjend mei in hân oer it fine profyl en kaarde boppe de beide heldere eagen. Aaikjend oer de wangen streake syn hân nei ûnderen. Sêft treau er it flewielen snútsje tsjin syn wang oan, dat de lije amme út 'e dampe noasters him oan 'e hals kidele. Foarsichtich twong er de lipkes faninoar en beseach er de yngeve toskjes. Doe treau er it kopke noch wat nei him ta en beseach fol bewûndering dat keunststik fan de skepping: it kleare en heldere each fan in jonge guds.

Doe't er werom trape nei de pleats ûnthjitte er himsels dat as er yn tsjinst in eigen hynder krige, hy dat ek mei in leafde en tawijing fersoargje soe, dat nimmen der ea oanmerking op meitsje koe. Dêr krige er ynienen langstme nei.

En dy langstme soe er hâlde oant er yn de stâlen te Amersfoart in fos stean hie. In goudfos blês mei fjouwer wite poaten. Mar dizze wie al acht jier en tige mankundich.