Trude

[p. 5]

I

Ah! do silst ek in lytse Trude wêze!’ rôp de jonge boer fan 'e marpleats lûdroftich doe't er in hân troch syn tsjok bosk donker hier striek en him foaroer bûgde om te ûndersykjen oft dizze nijling in merje- of hynstefoalle wie.

‘Wy hawwe tenacht in lytse Trude krige, heite,’ fernijde er de wûnjonge dy't der wat skruten by kaam, ‘dat dizze sille wy ek Trude neame.’

Sa krige it helpleas protsje libben op dy bliere moarn fan gers-moanne yn 'e boppeste leechgolle fan 'e marpleats syn namme. Mar it lyts ûneachlik ding op 'e gollesteal hie alhielendal gjin aan fan 'e boer syn opteinens en besocht ûnder in nuodlik genokker fan 'e âlde merjemoer ta it libben te kommen, dat dêr om en bûten de beslettenens fan 'e holle lege skuorre brûsde en tierde yn maitiids kleur en klanken.

‘Wat kleur soed er krije?’ frege it jongfeintsje no tige nijsgjirrich.

‘In fos, it wurdt in fos, jonge, in prachtfos,’ foel de boer, alhiel út 'e skroeven mei dit twadde bliere barren, út.

‘Dit wurdt 'm nochris, heite, de moaiste út'e hiele mar!’

‘No...?’ en wat klienearjend glimkjend eage it feintsje nei it lytse merakel dat sûnder liif en op frjemde lange poaten mei alle geweld oerein wrakselje woe. ‘Hy is 't noch net.’

Mar de merje lei de earen fertocht yn 'e moannen en draaide sa nuver yn in heale rûnte om it spul hinne, dat ús maat it saak achte om rêdsum oer 'e hikke foar 'e leechgolle te springen.

Lykwols, doe't de boerinne in fjirtjin dagen letter mei hàr Trude oer it hiem kuiere en mei in glimke om 'e mûle harke nei de boer syn ferhaal fan dy moarns, tocht it jongfeintsje al gâns oars oer 'e jonge Trude dêre op 'e finne. Mei fernuvere eagen bleau er stean te sjen, hoe't dy lytse hanneman, wylst de âld merje oan 'e frisse gerskes pluze, sûnder ien inkeld bekoar mar troch hoallefoalle en by de âld-moer, nytgjend en leavjend sûnder ein, it omtinken foar 'm opeaske. ‘Poaten as glês,’ hie de boer sein. 't Soe wol sa wêze. Hy seach it der noch net oan, mar dochs: it wie in alderivichst moaie foalle en de boer wie der tige wiis mei, hied er wol merkbiten. Gjin wûnder. De

[p. 6]

moer wie in Gelderske merje dy't de boer nêst in pear jier ris te Swol op 'e hynstemerk koft hie. Sa wied 'r wol, ris wat oars as de oaren om him hinne yn 'e mar. De faar wie in Arabyske hynst, dy't earne yn 'e klaaibouhoeke hâlden waard.

‘Hast al goed sjoen hokfoar kenmerken as er hat?’ klonk de boer syn stimme oer it stille hiem yn 'e fredige krite.

‘Twa wite efterfuotten.’

‘Daalks better sjen,’ kommandearre de boer.

It jongfeintsje draafde nei de finne. De merje lei de earen yn 'e moannen, mar hie gjin tiid om 'e gerskes los te litten. ‘In kylkol en efter twa wite fuotten, oars neat,’ rôp de jonge foldien en draafde wer nei 't hiem.

‘Oars neat?... Wurdst nea in hynsteman heite. In smelle sneb en in wyt stipke efter it loftereach. Ik soe 'm út tûzen werom fine kinne, sjedêr!’ en foldien sette de boer de tommen yn 't festje.

‘As dizze mar ea ús hoppe op 'e pleats wurdt...’ Yn 'e sêfte stimme fan 'e boerinne lei in grutte noed. Hja, famke fan it hegelân, dat hjir yn 'e earste minne tritiger jierren mei har man de striid om it bestean fol moed opnommen hie, tocht mei weemoed oan har heite bedriuw tusken de Gaasterlânske bosken. Dêr hiene hja ek mannich jong hopke oanset en beriden, dat letter in pronkje foar it reau wurden wie. Mar de boer - wisser fan syn saak - andere mei in loftich koart: ‘Wis! Wat oars! Dit foske bliuwt hjir op 'e pleats, fanke! Sa'n foalle betsjut in kaptaal. Sjedêr!’

Der klonk in grutte opteinens troch dat sizzen hinne.

Sa bleau de lytse Trude as in pronkstikje fan 'e boer en boerinne beide, op 'e pleats.

De foarste simmers boarte hja by de âlde moer. Deis gie it de ekers mei op en del: itsij yn 'e ûngetiid as de âldmoer foar ien fan 'e masinen rûn, itsij ûnder it dongjen as de sylbeage in hiele dei om 'e âlde lea spande. Foarst boartlik en hoallefoaljend. Letter op 'e waarme oerdeisskoften loom en têd aloan en wei jimmer oer 't selde paad, mei dy seldsume bekroaning as de frou sels tsjin 'e jûn de âldmoer útsloech en hàr lytse hanneman yn in sêft leavjen it wang oan syn flewielen snútsje lei.

De boer syn sizzen yn de foarste libbensdagen fan 'e lytse Trude soe wierheid wêze kinnen hawwe as de tiid, ek foar de marboer, yn 'e kommende jierren wat roaskleuriger west hie. Mar it gemaak bleau

[p. 7]

lyts; it gewier wie licht; keunstdong en krêftfoer moasten oankocht wurde en de hier, de jimmer te hege hier, moast der op tiid komme.

Dat bleauwen lykwols dingen, dêr't de jonge Trude gjin aan fan hie. In koart skoftke yn 'e wintertiid krige hja in plak by de pinken yn it hok, dêr't de wûnjonge alhiel it bewâld krige.

Mar doe't de ljurken heech yn 'e loften kleauwen en as de foarste maitiidsboaden fier boppe de lege markriten har sulveren oargeljen hearre lieten, wie de stâltiid foar Trude ek om.

De boer helle har sels út it winterhok.

Heech opjaand taasten de foarste skonken foarút en de lichte fearjende stap klonk dof op it hurde efterhúshiem. Hja snúfde en prûste troch de noasters dat in blijrea d'r yn te sjen wie. Mar de rêch wie rjocht en sterk, de sturt, heechop, waaide op 'e wif draaiende efterhân en de glêsheldere eagen taksearren de romten en loften nei in finzenis tusken de eange hoksmuorren yn. Mei fêste hân late de boer syn inter troch de finnedaam en mei in: ‘Sjesa frelle, dêr hasto de frijheid wer!’ waard it helter oer 'e earen strûpt en mjirke Trude de finnereed oer, dat it âldhier en de dongplasters der nei stoden.

Doe't de pinken der by kamen en se efter yn 'e pleats hast op gjin deistige omgong mei minsken hoegden te tidigjen, stiek de jonge Trude al yn in nij habyt en noege de boer de âldmoer ek al wer yn 'e leechgolle.

Mar efter yn 'e pleats waard de jonge Trude sa no en dan al meunstere. Boeren beseagen har; keaplju taksearren har; mar Trude bleau by it jongfee dêr efter op in licht stik greide. As dan moarns it koar fan al dy fûgels oer de markrite klonk, as de sinne oer heech en leech de dauwe bepearle, riisde Trude mei in swiere snok tusken har selskip oerein, riek de slanke lea, jage de pinken út stee, stau de greide oer mei wylde sprongen, klattere út in draaf wei yn in útherne op in hege seadbult en stoarre, de kop heechop, oer de wide romten, fier yn it rûn. De iene kant wie beswette fan de drege selskant fan it Heitelân, dêr't de skaadbylden fan Ferwâlde, Gaast, Piaam en Skuzum mei har spitskes der boppe út, har sa moai tsjin 'e dyk ôftekenen. De donkere silhûetten fan de koaien op it heech noch yn nachtlike slom. De stompe Parregeaster en Allingawierster weitsers oan 'e oare kant en op it heech de lytse Eksmoarster spits dy't it der net tsjin hâlde koe yn mânskens en krêft.

[p. 8]

En al dy bylden wjerspegelen fier en lyts yn 'e ûnpeilbre djipten fan in pear donkere pupillen.

Sa faak de boer by it jongfee kaam, gie syn priizgjend each oer de jonge Trude, want nea, nea noch hie der sa'n skoander inter op 'e margrûn weide.

Mei grutte leafde bekloppe de marboer syn popke dan ûnder 'e gouden moannen, betaaste de keine lea, dy't tsjûge fan adel en nochris adel, omaaide de flewielen snút en fernuvere him yn de loaits út in pear eagen dy't jimmer oer 'e wiidten stoarren, as socht it oerbloed út it suden nei klingen en delten en wide woastinen. En dan, as wie it wachtsjen dêrop, kaam by de boer de bûsdoek út 'e bûse, want jimmer weroan joech it de boer in nju as de jonge Trude oer 'e lichte grûnen mjirke, dat de pinken der op 't alderûnferwachtst fan út har steeën spatten, dan it hiele fjild oertúgde om wer te eingjen, grutsk en ynfieren, op 'e seadbult.

Heech mei de foarpoaten by de bult op, de efterpoaten op 'e útwâde foet, de slanke lea rutsen, de kop heech yn 'e frisse loften, wylst de boartlike wyntsjes troch sturt en moannen floiten. Dreaun fan bloed en lusten stoarre Trude dan, as earen de foarfaars oer 'e Arabyske flakten, de fiergesichten yn oant dêr't himel en ierde, wolken en grien ynien teraanden.

Mar 't wie net allinne de boer dy't syn Trude yn dy steatlike hâlding skôge. Mannich keapman liet it each oer 't eale hopke gean, en like faak it keine foske bewûndere waard, moast de boer in gadingmakker mei in freonlik wurd ôfstegerje.

Hy wòe syn Trude net ferkeapje.

Mar de tiid gie syn gong. De simmer rûn te'n ein. De molke gau in bytsje. Kealleprizen wiene bespotlik leech. Skiep wiene hast fergees. Op 'e lichte grûn wie der benammen gjin kâns om de hier te meitsjen en... Alderheljen kaam yn 't sicht.

Doe barde it, de wyks foar Jouster merke, op sa'n ivich moaie septimbermoarn. Oeral amme alles rêst en frede. De sinne gluorke troch in tinne dize yn 'e lege markriten, dêr't it fee, as betrutsen fan sa'n inkeld moaie moarn, dy't as in neiglim fan 'e simmer op minske en dier syn útwurking hie, yn lome drôge de eagen sletten, yn 'e waarme koester fan gouden strielen ûnder stadich suchtsjen de oeren têd ferkôge, yn oerdied fan behaachlikheid. De boer trape by syn jongfee lâns. De pet wat djip yn 'e eagen om it sinneljocht, dat om distiid al

[p. 9]

wat leechoan nei it suden skau. Mar syn tinzen wiene net licht, hoe't er alles ek leafst fan de ljochte kant beseach. Trije moanne wied er by de moalkeapman benefter. It molkepûdsje waard aloan lichter. De prizen fan 'e lânkeallen wiene him tiisdei alderdanichst ôffallen. It bod dat er foar syn eigen lânkealtsjes krige hie, moast er him by omdraaie, it wie gjin bod. Sa tocht er doe. No, as er earlik wie, wist er wol better. Mar de keapman hie syn beswieren ek net. Alderheljen!

Grimmitich wreau er de tsjeaken oerinoar. Fan syn folks kant wie neat te heljen en skoanheit hie fiif bern boer makke. Lykwols, às er dêr kaam, hy wist it wol. Mar eargefoel en kriich fersetten har tsjin soks.

Djip yn tinzen wei hie de boer net bemurken dat er selskip krige hie by it jongfee.

In keapman dy't syn honk hie ûnder 'e klokslach fan 'e âlde Parre-geaster toer, rôp in huiïch ‘moarn’ troch de stille loften. De boer skrille op, mear as er wêze woe.

‘Moarn keapman.’

Wis, wis, sa'n ien wie like goed mei de kealle- en skieppeprizen op 'e hichte as hysels.

‘Ek al ier yn 'e mar,’ kaam der freonlik efteroan.

En wylst de boer wat op 'e keapman tatrape tiisde it yn syn sinnen om: ‘Fjouwer kear is skoanheit bysprongen, dit soe dan de fyfte kear wurde moatte...’

‘It rint nei Joustermerke, boer,’ wie de keapman syn ferklearring op syn komste dêr. Dus...wolja...

It rint nei Joustermerke...

Grimmitich biet er op syn kiezzen.

Soa. Hy begriep. Dizze loop wie net om 'e keallebollen of de weidskiep.

‘Hoe stiet it...?’ en de holle wiisde nei 't interke.

‘Nee, nee. Jonge nee,’ en in glimke kaam om 'e mûle, doe't de boer ferfette: ‘De frou in lytse Trude yn 'e foarein en ik in jonge Trude efter yn 'e pleats. Dat... e... nee... nee... keapman. Dêr sille we net ynkomme.’

‘Kom, kom. Foar jild en goede wurden.’ En de keapman stoep om 'e jonge Trude hinne dy't de nijsgjirrigens op in lytse distânsje brocht hie. Têd skode de keapman syn ljochte pet efteroer en sette de tûmen yn 'e earmsgatten. Syn giele keapmansstôk hong oer 'e rjochterearm. Mei in fyn glimke om 'e mûle sei er: ‘Soa, soa boer... Elts in Trude...

[p. 10]

Ik tink foar 't neist: Elts twa Truden. Ik kin de frou ek wol sawat.’

Effen bleau it stil. Elts hie sa syn eigen tinzen, want sels Trude fersette gjin poat en it freonlik kopke in bytsje skean nei dizze iere besikers wie 't oft hja freegje woe: hoe sil 't no?

De keapman oertocht, - en syn each wie net fan Trude ôf - as er mar jild freegje doar. Hy wist syn opdracht.

De boer focht yn 'm sels mei earsucht, selsfielen en jildkrapte. Hy hie it net maklik.

Ferheftich sette Trude de jonge kop omheech en stoarre nei it heech, dêr't Jakle-set op 'e igge lei. De earen ûnferweechlik foarút en de heldere eagen fol spanning lústere hja nei it let fan 'e Allingawierster toer, dat fan lichte wyntsjes oer de lege marren droegen waard. ‘Wat freget de boer yn tinken?’ kaam de keapman earnstich en tebriek dêrmei de stiltme. Twa pear eagen heakken in telmannich yninoar.

Hoe soe dit komme?

Doe... it wie oft natoer de siken ynhâlde.

‘Ienkear,’ biet de boer koartôf, ‘en do hoechst ek net te tingjen.’

Trinten kaam Trude in pear stapkes op de manlju ta.

De boer helle de siken swier op. Syn noasters dûkten yn. En wylst er mei in tsjinsin it each fan syn inter ôfdraaide, sei er: ‘Tûzen gûne!’ In kleur fleach 'm nei de holle by dat sizzen.

‘Dat is gjin freegjen.’

‘Dan binne wy ôfpraat.’

‘Hoe wol jo sizze?’

‘Sa't ik niis sei: do hoechst net te tingjen.’

‘Wat freegje jo no yn mienens, dit 's dochs...’

‘Noch ienkear: Tûzen gûne!’

Koart draaide de boer 'm om, mar hy hearde dúdlik dat de keapman sei: ‘Dan ìs er ferkocht!... Woansdei wurdt er helle.’

De jonge boerinne fielde wol hoe swier oft dit har boer wol net fallen wie, doe't er it har - it moast foar kwânskwiis trochgean - yn sobere wurden fernijde.

‘Do hast gelyk jonge. It giet op 't lêst om it bestean. En dan sa'n priis. Tûzen gûne foar in inter. Wat sil ús folk der fan ophearre. Ju...’

Mar doe't se nei iten oan it skûtelwaskjen wie koe se it amper ferkropje.