De dolle vaandrig. Tweede deel: Breero

[p. 134]

8

Gerbrandt had met zijn vendel de wacht op de Dam te betrekken bij de terechtstelling. De manschappen zetten het plein af en hielden de toestromende menigte op een afstand. Voor de pui van het stadhuis was het schavot opgericht met het sombere hout van de galg, waaraan het koord al bengelde. De scherprechter was uit Haarlem gekomen, een goedmoedig uitziende reus met een peinzend gezicht, en inspecteerde met zijn knechts nog eens alle toebereidselen voor de terechtstelling.

Gerbrandt was met den luitenant binnen, luisterde naar het verre gemurmel van de menigte en keek nerveus naar het plechtige officiële gedoe om hem heen. Hij had een leeg gevoel in zijn maag, af en toe kropte een misselijkheid in zijn keel. Het was ellendig. Hij moest een krijgshaftig onverschillige houding bewaren en hij had wel kunnen huilen van narigheid...... Nu gingen ze Pietje Morsebel koelbloedig doodmaken, de kleine schavuit, waar ze zo vaak om gelachen hadden, waar hij op een eigenaardige manier van gehouden had en die zeker voor hem een eerlijke vriendschap gevoeld had in zijn vreemd misvormd hart...... Had hij hem niet beschermd tegen zijn eigen handlangers?...... Wie anders kon dat geweest zijn?...... Iedereen had altijd gezegd, dat Pietje opgroeide voor de galg...... nu was het zover......

De schout, de schepenen, de burgemeesters kwamen aan in hun lugubere zwart-laken toga's met bef en mouwopslagen van satijn, die de volksmond ‘bloedrokken’ noemde. Op de linkerschouder waren de ‘bloedbanden’ bevestigd, van zwart en rood fluweel, bestikt met zilveren kruisen en eindigend in zilveren schildjes, waarop stond 1595 (het jaar, waarin deze onheilspellende versiering voor het eerst was aangebracht) en de letters A.M.; de banden hingen over rug en borst af. Plechtig schreden de burgemeesters naar hun kamer, de schepenen onder leiding van den schout naar de hunne. Hier ging de secretaris voor in gebed, daarna verliet Van der Does de kamer en nu werd het vonnis voorgelezen en geproefd. Dan ging de schout de schepenen voor naar de gerechtzaal, waar Pietje, nu ‘de patient’ genoemd, tussen twee bewakers al aanwezig was. Hij loensde naar de binnentredenden, een zenuwlachje trok om zijn mond, de littekens in zijn gezicht waren zeer

[p. 135]

rood. Er was niets meer over van de zwakheid, die hem na de scène met den dominee had overweldigd. Rustig stond hij, de geboeide handen voor het lijf, keek en luisterde aandachtig als gold het een belangwekkend schouwspel, waarin hij de fatale rol speelde. De schout nam een lange, roodgeverfde staf van dorenhout in de hand, de roede van justitie, wendde zich tot den president-schepen en sprak: ‘Heer President-Schepen Jacob Jorisz, ik vermaan het vonnis van 's Heren wegen, of het hoog genoeg op den dag is om vierschaar te spannen, recht en justitie te administreren naar de oude coustumen en privilegiën dezer stede?’

De president antwoordde:

‘Het is hoog genoeg op den dag om vierschaar te spannen, recht en justitie te administreren naar de oude coustumen en privilegiën dezer stede.’

Daarop vroeg Willem van der Does de overige schepenen een voor een, wat zij ervan dachten?

En een voor een antwoordden zij ernstig:

‘Hetzelfde.’

Toen keek de schout naar boven. Pietje volgde zijn blik en zag, dat er boven in de muur een deur was opengegaan, die uitkwam op de burgemeesterskamer. Gerrit Jacob Witsen stond in de opening.

‘Wat zeggen burgemeesteren van stadswege?’ vroeg Van der Does. Witsen knikte kort en trok zich terug.

De schout gaf de bewakers een wenk en deze brachten Pietje tot vlak voor hem. Willem keek hem recht in het gelaat en sprak met luide stem: ‘Gevangene, bij eigen bekentenis zijt gij schuldig bevonden aan straatroof met lijfsgeweld, huisbraak en diefstal bij herhaling gepleegd. Ik verzoek de Heren schepenen bij dezen u bij definitief vonnis te willen verklaren een kind des doods te zijn.’

De schepenen antwoordden niet, maar schreden plechtig de zaal uit om in optocht naar de kamer der burgemeesteren te gaan. Pietje wist, dat zij daar bij monde van den president-schepen nog eens de eis van den schout zouden herhalen en dat nogmaals het advies van de burgemeesters en schepenen afzonderlijk zou worden gevraagd. En allen zouden van oordeel zijn, dat de bandiet noodzakelijk gehangen moest worden...... Hij trok een verveeld gezicht en zei:

[p. 136]

‘Waarom zoveel omslag, Heer Schout, voor zo een kleine schelm?...... Roep de hangman en laat het uit zijn.’

‘Het recht moet zijn loop hebben,’ antwoordde Van der Does streng.

‘Och, als 't de Heren plezier doet...... ik heb alle tijd...... tot aan 't endje van de eeuwigheid......’

‘Laat die man zwijgen!’ beval de schout en een der wachters maakte een dreigende beweging. Pietje dook een weinig in elkaar en stelde voor:

‘Wacht nog een half uurtje en sla me dan...’

De bewaker keek hem verbouwereerd aan, verbeet dan een glimlach.

Vluchtig gleed de blik van den schout over dezen koelbloedigen kleinen duivel, die in het aangezicht van den dood nog schertsen kon.

Na korten tijd kwamen de heren terug. Opnieuw stelde Van der Does, na het vonnis te hebben uitgesproken, zijn vraag en de president antwoordde:

‘Schepenen verklaren dezen gevangene te zijn een kind des doods...’ Een geluidloze grijns vertrok de lippen van den veroordeelde, minachtend en geamuseerd. Maar hij zei niets en sloot verveeld de ogen.

‘Ik eisch in naam der justitie, dat het vonnis zal worden voltrokken door hem te hangen bij den hals, tot de dood erop volgt.’

Deze eis van den schout moest nu weer bekend gemaakt worden aan burgemeesteren. Maar deze maal liepen de schepenen in omgekeerde volgorde, Abraham Boom, de jongste voorop inplaats van de president. Weer vroeg deze de mening van burgemeesters en schepenen en toen zij het eens bleken, keerden de laatsten in dezelfde volgorde naar de rechtszaal terug, en de schout vroeg den sinjeur Boom hoe het vonnis zou luiden? Deze antwoordde:

‘Schepenen geven voor vonnis als bij den secretaris zal gelezen worden.’

Nu werd Pietje weer vlak voor den secretaris gebracht, die het vonnis in extenso met galmende stem voorlas. De patient keek hem zo scheel en honend aan, dat hij een ogenblik de draad kwijt raakte en de laatste zinnen nog eens voor moest lezen, waarvoor hij zich zeer schaamde en Pietje vernietigend aankeek met een rood hoofd.

[p. 137]

De veroordeelde werd nu door zijn bewakers naar de zegelkamer geleid, terwijl schout, schepenen en secretaris terug keerden naar de kamer der burgemeesters, die bevel gaven, dat de steêklok moest worden geluid.

Toen de galm van de klok tot zijn oren doordrong, knipperde Pietje even met zijn ogen en werd onrustig. Zijn hart begon snel en onregelmatig te kloppen. Maar hij bedwong zich snel. Nu niet zwak worden. Spoedig zou alles voorbij zijn...... Hoe kwam het, dat de tijd nu opeens zo begon te rennen?...... Sinds vanmorgen vroeg en de plechtige poespas van al die gewichtige heerschappen in bloedrok, had hij gekropen als een slak...... Boven het doffe bonzen van de klok uit hoorde hij buiten rumoer van stemmen...... Ze werden ongeduldig daar op de Dam...... hij kende dat...... Wacht nog maar even, smeerlappen, je zult je schouwspel gauw genoeg hebben...... Straks gaan jullie smakelijk noenmalen, het zal je nog beter smaken dan anders...... en Pietje Morsebel, net zo'n hondsvot als jullie allemaal, zal met gebroken nek aan de galg bungelen en zijn tong onmogelijk ver naar jullie uitsteken, vuilakken!...... bloedhonden!...... Een giftige woede verblindde even zijn ogen, hij voelde hoe het zweet prikte onder zijn haren en parelde aan zijn slapen...... Was dat nu angst?...... O nee, het kon hem niets schelen, hij ging met plezier dood en dat benauwde ogenblik was niet zo slim...... Als ze hem maar zonder ceremonie kapot maakten, zou hij erbij lachen, wat was dat drekkige leven waard? Maar hij kon niet uitstaan, dat ze zo plechtig en deftig deden erbij, dat ze heel deze hondse comedie gerechtigheid noemden...... Want het was geen gerechtigheid, maar moord in koelen bloede...... Ze vermoordden hem...... een heldenstuk...... met zovelen één enkele man om hals te brengen, een weerloze...... allen goed gewapend...... Het was onrecht en moord en geen justitie!...... Die vervloekte klok bromde binnen in zijn kop...... Die zou hij nu moeten blijven horen tot de dood hem doof maakte...... Vlug! Vlug! in godsnaam...... vóór hij gek werd...... Ah!...... er kwam weer beweging...... Nu nog even op de tanden bijten, het was gauw voorbij...... ze niet het genoegen gunnen hem overstuur te zien......

De bewakers brachten hem naar een grote kamer, die uitzag op de Dam. Al de heren in hun onheilspellende dracht waren er bijeen. De schout stond bij het venster, de rode roede van justitie stak

[p. 138]

naast hem naar buiten. De heren stonden in een rij, de veroordeelde werd achter hen geplaatst, de secretaris trad voor het open venster, en las in de dodelijke stilte met luide, plechtige stem het vonnis voor. Ditmaal haperde hij niet...... Jawel, hoge heren van den gerechte, doe maar plechtig en rechtschapen...... toch is het geen gerechtigheid...... toch is het moord...... laffe moord...... kom es op, één voor één, dat ik jullie de keel afbijt......

Toen het vonnis gelezen was, werd Pietje weer teruggebracht naar de zegelkamer en al de heren volgden hem. Daar aangekomen knielden zij ootmoedig neer en de zware hand van een bewaker dwong ook den onwilligen veroordeelde op de knieën...... Het armezondaarsklokje klepte...... Een predikant sprak een lang, zalvend gebed...... O, huichelaars, die bidden voor je moordt...... maak er een eind aan...... de tijd vliegt weg...... Waar is Zachte Niesje nu?...... Staat ze buiten en wacht op de grootse vermakelijkheid?......

‘Amen’......

Allen rijzen op.

Een zware hand legt zich op zijn schouder. Hij kijkt om. Het is de bewaker niet...... Een grote, brede man met een nadenkend gezicht, die hem niet schijnt te zien...... Dat is de beul...... Hij is door de gerechtigheid overgegeven in de handen van den scherprechter......

Nog een korte wandeling door de gang, dan door de hal van het stadhuis...... Wie is de man in uniform met de brede degen en het krijtwitte gezicht...... Hijzelf voelt zich ook spookachtig bleek worden...... Gerbrandt...... Gerbrandt Breêro...... Het atelier van Badens...... goede dagen...... Zou hij weten, dat ik hem redde uit de handen van mijn schavuiten?......

Gerbrandt staat rechtop, als versteend...... Dan knikt hij...... Een vreemd glimlachje komt om Pietjes mond...... Iemand knikt hem toe, geeft hem een groet mee op de lange reis...... Hij heeft gelijk gehad van dezen man te houden... Bijna onmerkbaar knikt hij terug...... De beul duwt hem voort...... Even later is alles voorbij...... Voor Pietje is de ijlende tijd stilgevallen...... De roede van justitie wordt ingehaald...... Er is recht gedaan.

Gerbrandt staat strak naar het bungelende lichaam te kijken, dat traag draait aan het koord......

Een bundeltje verfomfaaide vodden om wat ziekelijk, blauwachtig

[p. 139]

vlees. En daareven was het nog een mens...... een mens, die hem aankeek in uiterste nood en met wie hij een groet wisselde...... Een mens, die hij gekend had van jongs af, vol vreemde, angstwekkende driften, een klein, armetierig jongentje, een kind van de goot...... Er was geen redden aan geweest, hij had in de goot geleefd en was aan de galg gestorven...... Hij was vol boosheid...... maar niet enkel boosheid...... Hij kende vriendschap en dankbaarheid...... hij had de liefde gekend en was er in de hoogste verlatenheid door verraden...... Hoe groot was zijn schuld?...... Hoe groot zou de genade zijn, die hij vond nu hij door de menselijke gerechtigheid was achterhaald, gefolterd en gedood?...... Een geheim tusschen God en Pietjes arme ziel...... En 's avonds op zijn kamer, peinzend over dit verloren leven, schreef hij:

‘O God, die de gedachten
Der Menschen siet en leest!
Gij weet wat sij betrachten
In 't midden van haar Geest,
Waer sij haer toe begeven,
Het sij tot goedt of quaet,
In dit ellendigh leven,
Dat als een windt vergaet......’

Misschien zou Pietje het nu beter hebben dan in zijn miserabel leven op aarde...... Jezus had ook den goeden moordenaar het Paradijs beloofd......