|
| |
| |
| |
Geschil,
Wat de meeste krachtheeft, om Liefde te verwecken.
GEld ergens het sprêeck-vvôord, Soo vêel hoofden, soo vêel sinnen: vvel te recht magh het op dit geschil gepast zijn, vvaer in ons t'overvvegen staet, Wat de meeste kracht heeft, op het herte van een mensche, om het selfde in de Liefde te verstricken. Want hier sal ten eersten aenvang een blinden Wreck te Roll komen, en vol-mondig uyt-seggen,
- veniunt a dote sagittae,
de scherpste minne-schichten komen van me Vrouvv Pecvnia. Seker, die syn oogh op 't gemeene padt des VVerelds vallen laet, sal met den eersten opslagh bespeuren, datter meer van de Munt-Godin, als van de Minne-moeder gekoppelt vverden. Hoort, ten desen aensien, dêes lieve Godin, van haer selven roemen:
Het minne-snoer vvierd van de Liefd, vvel eer,
Te saem geknoopt: maer nu kôomt my die eer.
Soo datmen my, te recht, ten desen dagh
Des VVerelds Coppelersse noemen magh.
Ben ick van huys, daer groeyt geen liefd' in 't hert.
| |
| |
VVie sonder mijn mint, mint syn eygen smert.
Al vvaer ick ben, daer brandt de liefde heet:
Soo dat men my voortaen de Liefde heet.
Niet soo gemeen, hedensdaeghs, dan dat een ouvven Grimmer, een uyt-gemergelt breyn, meer besvvangert met snot dan levendige geesten, misschien maer met een oogh, sonder tanden, en beheft met meer dan tvvintigh qualen, indien hy slechts na den geldt-sack krom gaet, het puyck uyt de Maeghden-rey voor syn Tvveede-helft sal vvech-slepen:
Bis puer, effoeto quamvis balbutiat ore,
Prima legit rarae tam culta roseta Puellae.
Ia sy selfs en schaemt haer niet te seggen,
Dummodo sit dives, Barbarus ille placet.
Heeft slechs dêes Bloedt syn kas met penningen geladen, Hy sal de Liefste zijn.
Hierom is 't dat veeltijds rechtschape jongelingen
Voor een gesloten oor haer minne-klachten singen,
Om dat syn kist, juyst als de haer, niet stinckt na 't geld;
Schoon hem dē Hemel heeft veer boven haer gestelt.
Tu vero licet Orpheus sis, saxa sono testudinis emolliens, nisi plumbea earum corda auri vel argenti malleo emolleas,
| |
| |
Derft ghy sleutels van die kamers,
Daer men sonder gouden hamers
Selden in geraeckt, of niet,
't sal gevvis een vvind-ey zijn, en ghy mooght van nu of aen uvve rijmpjes vvel te huys houvven. Van gelijcken aen d'ander zy, mennigh vvel-geschickt Iongelingh omarmt Asinam auro onustam, een half-rotten Quêen, om het selfde insicht. VVant dit staet vast by velen van haer; Isse rijck, s'is schoon buytē alle tvvist-spraeck, dan bemintmer vvonderlijck, haer lekende loncken hebben hem het ingevvandt in vier en vlam gestelt; soo dat hy, van Liefde rasende, den strop nu alreede aen den balck heeft vast-gehecht, en soo hy haer vveder-gunste niet en kan bejagen, 't sal op den hals aenkomen.
Breng vveder voort een aerdig schepsel, Natuyrs eygen meester-stuck, maer die de Fortuyne tot een Stief-moeder gehadt heeft, hare uytmuntende schoonheden en deugden sullen navvelijcks van yemant aengemerckt vverden, ick laet staen, dat die selfdige een voncxke van Liefde in soodanige herten ontsteken souden. Vele duysende liepen te samen, als Apuleius schrijft, om dien luyster van hare eeuvve, schoone Psyche te besichtigen, hare schoonheyd vvierd van allen vvel gepresen, en met keurige oogen aengesien, dan op geen ander vvijse als een konstige schilderije; den man vvas te soeckē, die Psyche tot syn Bruyt vvou. Vraegt
| |
| |
ghy de rede? om datter vveynigh kleys aen de kloet vvas, Siet in het stuck van houvvelijck, en aller trachten en poogen sal getuygen, als dat
- Quaerenda pecunia primum est,
Voor-eerst het goed moet zijn bejaegt,
En dan eens na de deugd gevraegt.
Hierom denckt my dat eenige, alhoevvel vveynige, seer verdvvaelt zijn, devvelcke in dese onse eeuvve, om het vvit van dit geschil te treffen, met de deugd, verstand, en vvetenschappen op de baen komen. 'T is vvel vvaer, probitas laudatur, sed alget: de deugd vverd van sommige vvel gepresen, maer eylaes, s'is te koel, om een minne-vlamm in 't herte aen-te-stoken. Vraegt eens, Iuvenalċs, na de Dochter van een Rijcken, die in syn tijd al mé vvat letteren gegeten heeft, en sigh selven een Lief-hebber van geleerde noemt, affer tecum, si vis vivere secum, gy koomt te laet, soo u bors niet vvel versien en is: vvant,
- didicit iam dives avarus
Tantum admirari, tantum laudare disertos,
Dit is syn aengevvende vvijse,
V dicht alleen maer vvat te prijsen,
| |
| |
En houden 't juyst van sulcker vvaerd
Als kinderen de pauvve-staert.
'T is soo veer met onse eeuvv verloopen, dat
Ipse licet Musis venias comitatus Homere,
Nil tamen attuleris, ibis Homere foras.
Quam nu dien Man, om vviens geboort' alleen
In tvvist, vvel eer, gerochten seven ste'en,
Quam nu dien Man met syne Luyt gegaen,
Bracht hy geen geld, hy moeste buyten staen.
Soo dat ick het voor een Mis-erfde immers soo vorderlijck schat, dentiscalpia radere, quam literariis monumentis magnatum favorem emendicare, schoe-pinnen te maken, dan door geleerde schriften de schrale gunst der Grooten af-te-bedelen.
Frange leves calamos, & scinde Thalia libellos.
Thalia breeck in haest u soete penn aen stuck,
VVacht van u aerdig dicht voortaen geen meer geluck,
als de Musen selfs tot noch toe genoten hebben, devvelcke, daer alle d'ander Dochters van Iupiter aen verscheyde Goden zijn uyt-gehijlickt, in eensaemheyd haer leven moeten doorbrengen, om dat haer geen erf-lot is toe-geleyt.
Calliope longum caelebs our vixit in aevum?
Nempe nihil dotis, quod numeraret, erat.
| |
| |
Soo dat vvy hier uyt genoechsaem konnen af nemen, dat de deugd en geleerdheyd in dit geschil niet met al te seggen heeft, en dat de Munt-godin alhier schijnt me Vrouvv beschick-al en Fijchje de voorste te zijn. VVant,
Canes & equos (ô Cyrne) quaerimus
Nobiles, & a bona progenie,
Malam vero Vxorem, malique patris filiam
Ducere, non curat vir bonus,
Modo ei magnam dotem afferat.
VVy soecken Bracken tot de Iacht,
Van goede Bracken voort-gebracht,
VVy sien na Veullens, van een Paerd,
Dat goed en moedigh is van aerd:
Maer soeckt m'een Dochter tot syn Bruyd,
Of schoon haer Vader vvas een Guyt,
Dat raeckt ons vveynig aen't gemoed,
Indien maer kley is aen de kloet.
Maer dusdanige menschen, die meer op de houvvelijcksgift dan op de Bruyd sien, sluyten vvy buyten 't besteck van ons geschil; alsoose veel eer voor Dulle, dan Verliefde t'erkennen zijn.
Ten tvveeden zijnder andere, die de kleederen en het aerdig optoysel vry een groote kracht toe-schrijven, om onse herten in de minne-stricken te verlocken; alsoo dats'
| |
| |
in tvvijffel slaen, Forma debeat plus Arti, an Naturae; of de schoonheyd haer meer van de konst, of van de Natuyr te bedancken heeft. Dat dit niet all buyten 't perck is, getuygen eenige Natuyrs Bastert-kinderen, devvelcke vvat çierlick opgesmuckt zijnde, haer selven vvijs maken datse schoon zijn.
Sic dentata sibi videtur AEgle,
Emptis ossibus, indicoque cornu;
Sic, quae nigrior est cadente moro,
Cerußata sibi placet Lychoris.
Soo denckt Vrouvv AEgle dat sy vvonder-vvel getand is,
En pronckt met been 't geen ons gebracht uyt 't Indisch Landt is:
Soo vvaent s' haer selven blanck, geschilderde Lychoris,
VViens vel veel svvarter dan een Indiaensche Môor'is.
De Burgoendion Ioh. Lerius schijnt in syn Bresilse Reyse ‘geheel aen dees zy te hellen. Op onse komst in Bresil, (seyt hy) vonden vvy bey Man en Vrouvve naeckt, sonder eenig decksel. Yemand sal dencken, dat een-soolangen omme-gang met naeckte Vrouvven nootsakelijck een scherpe aenprickeling tot de lust most zijn. Maer ick derf vry uyt seggen, dat het glintzterig çieraet, nagebootste coleuren, vliegende locken, &c. van onse Iuffrouvven in dit geval meer krachts hebben, dan deser naecktheyd,
| |
| |
schoon sy in schoonheyd de onse niet en vvijcken. 't Gaet gemeenlijck soo,
Auferimur cultu, & gemmis, autoque teguntur
Omnia, pars minima est ipsa Puella sui.
VVy vverden door't getoy verleyd,
't Is all met peer'l en goud bespreyd,
En 't geen ons aldermeest behaegt
Belangt het minsten tot de Maegt.
Hier door koomt het, dat soo menigmaels het vleesch na de veren geld,
Naturaeque putet, quod fuit Artificis,
en dat een goeden Ian die konstige vvangen voor Natuyrs prouf-stuck keurt, en met alsulcke vierigheydt druckt en kust, dat hem de lippen daer van rood vverden. Maer die op dit baken t'zeyl gaen, laet ick met een 's ander-daechs berouvv haer eygen vonnis vellen.
Dese min-krachtige minne-krachten dan uyt-gemonstert hebbende, sal Marsilius Ficinus ons nader aenleyden, om het rechte vvit te treffen. VVant indien (gelijck hy seyt) de liefde een treck tot schoonheyd is: soo moet daer nootsakelijck uyt volgen, als dat het schoonste de grootste kracht sal hebben om tot de liefde te verlocken; en vvederom 't geen meest tot het beminnen aenleydt, het schoonste vve- | |
| |
sen sal. VVat de schoonheyd op onse gemoederen vermag, kan ons geduyrigh slaven en draven genoechsaem bevestigen, het vvelcke daer toe alleen schijnt aengeleydt te zijn, om schoone dingē (die vvy maer alleen najagen en lief hebben) soo vvel ongezielde als gezielde, in ons besit te krijgen. Dan alsoo ons geschil maer alleen siet op de liefde der menschen tot elkander, soo laten vvy de ongezielde dingen varen, en treden recht toe tot de schoonheyd des menschelijcken lichaems. Dese is 't die vvy met recht het grootste goed souden mogen noemen, bonum si non summum, de summis tamen non infrequenter triumphans, het vvelcke seer menigmaels de overhand selfs over de Grootste genomen ‘heeft. Een Schoone, seyt Xenophon, heeft dit, vvaer op hy met recht hem mag bemoedigen, als dat eē Stercke moet vvercken tot syn onderhoudt, een Kloeckmoedige ten strijde gaen, en syn leven in gevaer stellen, een Wijse spreken om sig selven te vertoogen; maer een Schoone kan buyten last en moeyelijckheyd syn herten-lust bekomen. Qui divitiis, magistratu & gloriâ florent, iniuria lacessimus, die met rijckdommen, ampten en heerlickheden begaeft zijn, zijn vvy nijdig, seyt Calcagninus; en houdt voor vast, dat een schoon mensch alleen voor allen laster bevrijdt ‘is. VVijse en eerlijcke mannen haten vvy, seyt Isocrates, 't en zy sy door geschencken en vrund-dadige diensten ons de liefde gelijck als afperssen; de Schoone alleen be- | |
| |
minnen vvy, en op het eerste aensien verbinden vvy onse goede genegentheden
aen die selfdige, haer eerende als Goden, en zijn gevvilliger ons t'haren dienste te vervougen, dan over andere te heerschen; ons dies te meer vernougt houdende, hoe meer vvy haer ten dienste staen. Indien een Schoone, neffens syne lichamelijcke schoonheyd met sekere gemeene deugden begaeft is, 't is te vervvonderen, hoe veer haren uytstekenden luyster de gemoederen der menschen in vervvondering sal verrucken. Indien hy de invallen syn's gemoeds gevouchelick kan uytten, ô! hy heeft een goddelijcke tonge;
Met aendacht vverd syn vvoord gehoort,
Recht of het van den Hemel quaem.
Geen van ons allen, of vvy bezegelen door ons toe-hellend oordeel noch dachelijcks 't gemeene spreeck-vvoord, het vvelcke seyt:
Gratior est pulchro veniens è corpore virtus.
De deugd, gehuysvest in een Schoone,
Kan meerder krachts en luyster thoonen.
Indien in tegendeel een Schoone beneffens syne lichamelicke schoonhedē niet en heeft, 'tgeen met recht beminnens vvaerdig is, ja veel eer in ondeugden boven anderen uytsteeckt; niet-te-min zijn vvy dien selfdigen toegedaen,
| |
| |
om syns schoonheyds vville. Dic igitur ô formose Adolescens (roept Phavorinus uyt) dic Antiloque, suavius nectare loqueris; dic ô Telemache, vehementius Vlyße dicis; dic Alcibiades utcunque ‘ebrius, libentius tibi licet ebrio ascultabimus. Spreeck schoone Iongeling, spreeck Antiloque, uvv vvoorden zijn soeter dan Nectar; spreeck ô Telemache, uvv reden is krachtiger dan Vlysses tonge; spreeck Alcibiades hoe vvel sad en droncken, vvant soodanig als gy zijt vvillen vvy u vvillig hooren. Fauten in soodanige en zijn geen fauten, alle onvolmaecktheden bedeckt, en onse sinnen sinneloos, in 't naspeuren van die selfdige. Hieromme vvas't soo vreemt niet, 't geen Isocrates seyde, datter meer door een onberispelijcke schoonheyd, dan voorts door alle andere uytstekende deugden een onsterffelicken naem verkregen hebben. Verscheyde Mannen zijn om de bevallige gestalte hares lichaems voor andere gestelt, en tot Koningen uytgekosen gevveest. Alsoo vvas het van outs by de Indianen, Persianen en Moren gebruyckelijck, den schoonsten haer's geheelen Landschaps tot een Opper-heer te kiesen: het vvelcke by andere Volckeren van gelijcken is nagepleegt gevveest. Want, gelijck Curtius seyt, magnorum operum non alios capaces putant, quam quos eximia specie donare Natura dignata est, sy oordeelden niemand bequamer den last des Rijcks te dragen, dan die de Nature met een schoone en uytstekende gestalte des lichaems had aengedaen. Om dit
| |
| |
insicht liep Agis, Koning te Lacedemonien, gevaer van syn rijcks-staf te verliesen; doordien hy een korte Vrouvve tot syn Egemael genomen hadde. Want sy vreesden, dat in sulcker vougen den Konincklijcken Rey van syn eersten luyster verbastert mochte vverden. VVel te recht dan mogen vvy de schoonheyd met Plato privilegium Naturę noemen; en met andere Naturę gaudentis opus, Natuyrs behaechelijck meester-stuck. Socrates noemtse een tyrannij, in ipsos Tyrannos tyrannidem exercens, die machtig is selfs de Tyrannen op de pijn-banck te vverpen. 'T vvas Diogenis gevvoonte, schoone Vrouvven met den naem van Koninginne te begroeten; om dat de menschen op hare geboden vaerdig staen, en gevvillig haer bevelen uyt-voeren. Hier uyt koomt het dat mennigmaels de Camenier meer dienst en eerbieding, dan me Vrouvve selfs, opgedragen vverd. Dit vvas het (schoonheyd namentlijck) die de Griecksche Iongelingen (als AElianus verhaelt) in Delphos, tot eeuvviger gedachtenisse van de Hoere Phryne, met onuytsprekelijcke kosten een gouden beeld na haer gedaente heeft doen oprechten: vvant sy vvas in schoonheyd seer uytmuntende; ja soo seer, seyt Athenaeus, als dat Apelles en Praxiteles van Venus schilderije nu niet veel vvercks meer en maeckten: devvelcke nochtans, hangende in haren Tempel, van Charecles op een tijd besichtigt zijnde, hem soo verre heeft vervoert gehad, dat hy een ruymen tijd, gelijck een
| |
| |
Verliefde, haren lacchenden mond en het overijge der nagebootste leden gapende begluyrende, ten laetsten in dêes volmoedige vvôorden is uyt-geborsten: O geluckige God Mars, die om harent vvill gebonden, en tot spot gemaeckt zijt! Ia kon sig selven niet onthouvven, of heeft, voor al eer hy scheyde, de schilderije mennig vverf gekust gehad. En misschien of niet
- aliquis de Diis non tristibus optet
D'een of d'ander vrolijck God
Wenscht alsoo te zijn bespot.
Het is schoonheyd, die de Beheerschers der aerden onder hare heerschappije buygen doet, en tot hare schat-kameren indringt. Het is schoonheyd, om vvelckers genot vele duysenden haer in gevaer haers levens stellen, en onverdraechelijcke lasten uytstaen. Getuyge zy Helena, om vvelckers schoonheyds vville dat tien-jarig beleg is aengevangen, en 870000. Griecken, en 670000. Troyanen om 't leven gekomen zijn. VVelck bedrijf Athenaeus voor de Griecken en Troyanen soo onschickelijck niet en schatt,
Ob talem Vxorem, cui praestantißima forma
om soo een vrouvve, in vvelckers gedaente niet sterffelijcks en kon bespeurt vverden, soo veel jaren te kampen,
| |
| |
soo veel gevaers en arbeyds t'ondergaen, en soo veel honderd-duysenden haer leven te doen spillen. Het is schoonheyd die, gelijck vvy seggen, de svvaerden stomp maeckt, en den gevvapenden syn spieren kan ontzenuvven. Spencer, een Engels Rijmer, heeft dit met dese regels aerdig afgemaelt:
Naught under heaven so strongly doth allure
The sense of man/ and all his minde possesse/
As beauties loveliest bait/that doth procure
Great Warriers erst their rigour to suppresse/
And mighty handes forget their manlinesse/
Driven with the power of an heart-burning eye/
That can with melting pleasure mollifie
Their hardned hearts/ inur'd to cruelty.
Geen ding op aerd 't geen soo gevveldiglijck
De Ziell verlóckt, de Sinnen kan verkrachten,
Als Schoonheyds minne-slag; die d'oorlogs-machten
Haer strenge vvreedheyd toomt; die, helds-gelijck,
Een mannen-hand haer mannlijckheyd onthandt,
Door kracht van een hert-brandend oogen-trachten,
Dat door syn sacht vermaeck selfs kan versachten
Een ys'ren hert, gesmêedt tot moord en brand.
In dien selfden sin singt Anacreon,
| |
| |
Getuyge hier van zy vveder Helena, tot de vvelcke, nae't innemen van de Stadt, Meneläus door dulle gramschap aengeprickelt zijnde, met syn getógen svvaerd toeliep, met dat opset, om haer het leven te berooven; als vvesende de eenigste oorsaeck van dien langduyrigen oorlog: maer als hy haer uytmuntend vvesen aensag, gelijck een Verliefde op haer goddelijcke schoonheyd, ontzêeg hem syn vvapen uyt de handen, en, in plaets van dooden, omarmde haer minnelijck; daer vvas geen kracht soo schoonen schepsel te verseeren. Getuyge zy Chariclea, de vvelcke in de handen der Zee-roovers gevallen zijnde, door haer schoonheyd voor haer leven heeft gestreden, en is alleen uyt allen om haer schoonheyds vville gespaert. Getuyge zy Irene, de vvelcke, na dat Constantinopolen aen des Turcks zy gesackt vvas, het aenstaende ongeval door haer schoonheyd is ontgaen, en heeft, in plaets van een gevangen te zijn, selfs den oppersten van allen de minne-boeyen aengeslagen. Het is schoonheyd die vvel eer de Goden (gelijck Homerus en Isocrates getuygen) in meerder ernst voor Helena doen strijden heeft, dan sy te voren voor haer eygē vvoon-plaets, tegens dē overlast der Reusen, gedaen haddē. Ia dat meer is,
Formosa Divis imperat Puella.
Een schoone Maegd (vvie sou haer kracht ontvlieden?)
Heeft macht om selfs de Goden te gebieden.
| |
| |
Factus ob hanc formam Bos, Equus, Imber, Olor.
Het is schoonheyd, die maeckt, dat selfs den grootsten God der Goden moet
- als gulden regen drupp'len,
Als Svvaen te vvater gaen, als Stier met Stierē hupp'len,
Met spitz-gehielde Gôon als Satyr aen den rey,
Als Arend in de lucht, als Harder in de vvey:
en vvie vveet het, of hy met de Ezels noch geen distelen sal knauvven, en in gelijcke gedaente met Apuleio vvenschen obliquo collo pedes Puellae decoros basiare, & ad delicatulas voculas tentabit adhinnire, de schoone voetē van de opsittende Maegt te kussen, en op hare gevallige vvoordtjes al grinnekende sal trachten te antvvoorden. Het is schoonheyd, die de onredelijckheyd der beesten selfs tot medelijden kan bevvegen. Getuyge zy Sinalda, een Koninginne, van de Nature begaeft met soo eē ongemeene schoonheyd, dat vvanneer sy, gebonden zijnde, (als Saxo Grammaticus verhaelt) onder de voeten der vvilde paerden, tot een straffe, gestelt vvierd, om van haer verslonden te vverden, hebben de ongetemde beesten, door hare schoonheyd gelijck als in vervvondering opgetogen, haer in 't minsten niet beschadigt. Maer vvy staen te lang op de liefd-barende krachten van de schoonheyd in 't gemeen; ons voor-stel eyscht nu naerder
| |
| |
toe te treden, om te ondersoecken, VVat deel van 's menschen lichaem in't bysonder in schoonheyd, en dien volgens in minne-kracht boven all de ander uytsteeckt. Indien vvy de saeck verbleven aen de uyt-spraeck van een Lais van Corinthen, 't pleydoy vvouvv kort vallen, en vvy souden buyten tvvijffel met 't selfde sap begoten vverdē, daerse eertijds eenige jonge VVijsgeren den mond mé stopte. VVant sy lieden over dit selfde geschil onder elkanderen oneenig zijnde, en niet konnende eenstemmig vverden, hebben de saeck gestelt aen't goed-vinden van Lais. Maer sy haer uyt-lachende, scheldese voor eenen hoop Sotten: vvant, seydese, indien yemand van u allen my hadde daer hy vvenschte, vvat vvoud' hy eerst soecken? Dan hier laet ick den vermaerden Ontleder Laurentium voor my antvvoorden; die het Natuyrs al-vvijse voorsienigheyd toe-schrijft, dat een redelijck vernuft van een verachtelijcke sake soo veel vvercks maeckt, den mensche eenen aenporrenden prickel inplantende, op dat hy van de nootsakelickheyd geen af-keer mochte hebben.
Wy souden nu tot de ander deelen toe treden, maer siet, een rimpelige Bes, de vvelcke etiam AEneae temporibus vixiße potuißet, eer Adam baerd hadd nu byna tot haer tvveede Ieugd gekomen vvas, en die, na haer eygen seggen,
'T geen Pontus queeckt, AEmonia laet vvassen,
VVat Colchis voedt, Circaei berg bekleedt,
| |
| |
All t'samen vvêet tot haren dienst te passen,
En meer dan Hex gevveten heeft, of vvêet,
koomt alhier ons voorstel stutten, en seyt, dat vvy voortaen van die min-krachtige minne-krachten vvel svvijgen mogen, alsoo hare konst, in dit geval, vry meer vermag, dan alle andere verlockende minne-middelen van 's menschen lichaem: en dat sy, daer alles te vergeefs is aengevvendt,
Door een hosty, die met seven
Missen heym'lijck is begroett,
En rondomme staet beschreven
Met veel teeckenen, in't bloet,
de minne in een liefd-hatend herte kan doen branden. 'Tis kennelijck, dat vele qualijck-bedachte menschen, vvanneer de saeck na haer vvenschen niet vvil uytvallen, terstond het gebruyck van Belêes-dichten, van Minne-dranckjes, en andere diergelijcke toover-middelen meer by de hand vatten. Dit is Virgilio, onder anderen, mede bevvust gevveest, gelijck hy in syn Tooveres te kennen geeft, seggende:
Limus ut hic durescit, & haec ut cera liquescit
Vno codemque igni, sic nostro Daphnis amore.
Gelijck voor een en 't selfde vuyr versmeltt
Dit vvasch, vvaer in mijn Daphnis is gestelt,
| |
| |
En vvederom dit leemen beeld verhardt,
Dat Daphnis oock soo door mijn liefde smart'.
Van gelijcken leeraert de dachlijckse ondervinding, dat soodanige middelen niet altijds sonder dadelijcke vvercking bevonden vverden. Alsoo verhaelt Codronchius, hoe een Iong man, syn Vrouvv en Kinderen verlatende, een Tooveresse met vvonderlijcke genegentheyd soo lange heeft bemint gehadt, tot dat syn Vrouvve, van de toovery vermaent zijnde, het minne-vverck-tuyg had uyt-gevonden: sulcx vvas een padde, met toe-genaeyde oogen, onder 't bedde in een pot besloten. Dese padde vvech-genomen, de oogen geopent, en daer na met vuyr verbrandt zijnde, is den Man terstond, aen de syne gedenckende, en als uyt eenen droom ontvvakende, vvederom by syne Vrouvv en Kinderen gekomen. Maer 't geen Petrarcha, als van gelijcken Kornman, in syn Boeck van de VVonderheden der Dooden, van Carel de Groote schrijft, is onder anderen meest aenmerckens vvaerdig: Develcke tot groote ergernis en leedtvvesen van de synen, vele jaren lang een sekere vrouvve, van gemeenen staet en schoonheyd, met soo een uytnemende toegenegentheyd heeft beslapen gehad, als dat hy, na haer doodt het lichaem omarmmende, van't selfdige navvelijcx heeft konnen afgescheurt vverden, voor-al-eer de oorsaeck van dêes onschickelijcke liefde bekent, en vvechgenomen is gevveest. Dese vvas een kleynen ring, on- | |
| |
der hare tonge verborgen en vast-gehecht: de vvelcke in een vvijdt staende vvater gevvorpen zijnde, heeft den Koning, het doode lichaem met syne andere Konincklijcke huysen verlatende, in't midden van't selfdige vvater, met onuytsprekelijcke kosten, een Huys en Tempel opgericht, vvaer in hy oock na syn aflijvigheyd begraven is gevveest.
Dese en diergelijcke getuygenissen vereyschen een nader ondersoeck, of soodanige middelen uyt haer selven bekrachtigt zijn, om diergelijcke vverckingen te baren: Maer alsoo sulcx op dese plaets te lang sou vallen, vvijsen vvy den Leser na Sennerti Verhandeling der Toover-sieckten, &c. onlangs door ons in 't Neer-duyts uyt-gegeven; alleen hier aenroerende, 't gêen tot dese stoffe nootsakelijck belangt. VVy seggen dan, dat soodanige minne-dranckjes, &c. in haer geene kracht met allen hebben, om yemand, tegens synen vville, een seker mensche te doen lieven. VVant alsoo de Liefde een treck en begeerte is tot een schoone sake, (het zy dan datse soodanig is, of soodanig schijnt) soo moet voor dien treck ons nootsakelijck die sake bekent zijn: doordien niemand een onbekende sake najaegt. Nu alsoo die gêen', vvien dêes minne-dranckjes vverdē ingegeven, veeltijdts niet en vveet van yemand bemint te zijn, noch oock dien selfdigen kent van vvien hy bemint vverd, 'k laet staen dat hy hem voor schoon erkennen sou: soo en kan hy oock door soodanige Minne-dranckjes in de liefde niet verstrickt
| |
| |
vverden, doordiense geen kracht en hebben om in hem die kennis te vervveckē. En schoon genomen hy, om vvelckers vville dese minne-dranckjes vverden ingegeven, aen hem, diense soecken te verstricken, vvel bekent, maer niet te min veracht en hatelijcken vvas, soo soudē even-vvel die minnedranckjes in syn gemoed, in plaets van haet, geen liefde inplanten; doordiense in 't lichaem des menschen vvel konnen vverckē, maer op de Ziel geen kracht met allen hebbē.
Dit en vvillen vvy niet loochenen, dat de vleeschelijcke lusten somtijds door soodanige middelē niet en soude konnen gescherpt vverden: maer die aenprickeling en siet niet in't bysonder op dien of desen mensche, het vvelcke nochtans alhier vereyscht vverd, maer op verscheyden onbescheydelijck: 't en vvaer misschien dien bedriechelijcken Minnaer, juyst op den selfden tijd vvanneer syn Beminde door het aenprickelend vleesch gelijck als onsinnig is, hem aen haer vertoogde, en door een listig liefkósen haer socht op syn zy te trecken; het vvelcke alsdan na syn vvensch sou konnen uytvallen. Ia het blijckt by de stucken, dat door soodanige minne-dranckjes, in plaets van liefde, mennigmaels een dulligheyd en rasernije veroorsaeckt vverd, vvaer op dit van Ovidius slaet:
Philtra nocent animis, vimque furoris habent.
De minne-dranckjes zijn een peste voor't gemoed,
Haer kracht, in plaets van liefd', dick dulligheden broed.
| |
| |
Alsoo verhaelt Plutarchus van Lucullo; hoe hy een minnedranck gedroncken hebbende, in een rasernije is gevallen, vvaer aen hy ten laetsten noch ellendig is gestorven. Lucretius de Poêet, van syn Vrouvv Lucilla met een minnekop gedrenckt, en daer door in een dulligheyd verruckt zijnde, heeft met syn eygen handen den draed syn's levens afgesne'en. Waerom oock de vvetten der Romeynen svvare hoofd-straffen op die gene gestelt hebben, die door behulp van minne-drancken andere de vryheyd haers gemoeds souden soecken te benemen.
Maer, sal yemand seggen, de dachelijckse ondervinding leert ons, dat vele door soodanige minne-dranckjes haer voor-gestelde VVit hebben aengetroffen, en die gene tot hare liefde verlockt, daer sy't op gemunt hadden. Dient tot antvvoord, dat die liefde uyt kracht van die minnedranckjes niet en is voort-gesproten: maer datse of van den Duyvel is veroorsaeckt, de vvelcke hoevvel hy op de Ziele des menschen niet en vermag, evenvvel door't aensteken der prickelende tochten in dien selfdigen, en door't gestadig voor-vvorpen van valsche schijnselen aen syne Inbeelding, machtig is om liefde te vervvecken; namentlijck soo vvanneer hy een, die soodanig niet en is, als geheel schoon en beminnens-vvaerdig, dickvvils de Inbeelding voorstelt; Of dat, 't geen die minne-dranckjes vverd opgedigt, veel eer den dachelijcksen ommegang, de minnelijcke t'samen- | |
| |
spraken, en andere lief-kósende verlockselen moet to e-geschreven vverden. Soo dat mijns oordeels hier niet qualick en past, 't gêen een van syn Beminde seyde:
One accent from they lippes the bloud more warmes/
Then all their philters / exorcismes / and charmes.
Een vvoordtje van u lipp kan meerder brandts ontsteken,
Dan eenig minne-dranck, of and're toover-treken.
Dit is 't alleen 't gêen Lucretia in Aretine stoffen doet, dat sy boven alle Wijsgeren, Starre-vvijsen, Vry-konstenaers, en diergelijcke meer, in dit stuck is afgevaerdigt. Geen minnedranck of liefd-kruyd, seyt sy, is my immermeer bekent gevveest, den eenigsten minne-dranck die ick tot noch toe gebruyckt hebbe, is kussen en omarmen, vvaer door ick de menschen soo vvonderlijck heb doen dullen, en soo vieriglijcken aengesteken, datse my de eer van een Godinne hebben opgedragen. Dusdanige minne-dranckjes vvaren't, Die Philippum, Koning van Macedonien, een Thessaelsche Dochter deden lief-hebben: het vvelcke Olympia, syne Huysvrouvv, mé vvel ruycken kon: vvant vvanneer sy de Dochter had voor haer laten komen, siende datse met een uyttermate schoonheyd vvas aengedaen, en in soetigheyd van Zeden bovē andere vrouvvē uytstack, O! riepse, uvve minne-dranckjes zijn u aengeboren.
Desen hinder-pael dan uyt-getrocken hebbende, soo laet
| |
| |
ons nu voort gaen, om de meeste minne-kracht der overijge deelen uyt te vinden.
Indien een kloeck vernuft onder de lichamelijcke schoonheden mocht gerekent vverden, de tong sou alhier, tot haer eygen voordeel, vry vvat te seggen hebben. VVant hoe krachtig een soet-vloeyende tong zy om de gemoederen verscheydelijck te leyden, en hare toehoorders tot een lichtgevallige liefde aen te locken, kan yder in syn eygen herte gevoechelijckst gevoelen, en d'ondervinding vveet daer af ten vollen te getuygen. Parthenis is in die stricken gevangen gevveest:
Mî vox ista avidâ haurit ab aure animam.
V soette stem, gevaet met vvelbehagen,
Heeft my de Ziell ten ooren uytgedragen.
Het vvas Cleopatras aengename stemm en vvelgevallige vvoordē, die Antonium meer dan alle hare andere verlockselen de minne-boeyen hebben aengeslagen. Alsoo dat het de Poëet niet qualijck voor-had, als hy seyde,
Pro facie multis vox sua lena fuit,
By velen is een vlugge tong en geest,
Voor schoonheyds glantz, een Coppelers gevveest.
Maer doordien selfs in een vvelgeschapen tonge geene uytterlijcke schoonheyd te bespeuren is, en dat alle hare aenge- | |
| |
naemheyd niet uyt haer eygē vvesen, maer van hooger oorsaeck afdaelt, soo moet oock haer seggen in dit geschil geen acht geslagen vverden.
Een gevalligen Boesem schijnt geen voor-spraeck van nooden te hebben. Want vvat aendrijvende krachten, hoe lustige aenlockselen in 't naeckt vertooch van dien verschuylen, behouft aen een dertel-begluyrend oog niet vvijder ontleedt. Antonius Caracalla kan hier van getuygen, devvelcke op een tijd siende syn vvettelijcke Moeder, vvat vveelderiger dan het vvel betaemde, met den boesem open leggen, daer door soo verre is vervoert gevveest, dat hy dese onhebbelijcke vvoorden uytsuchte, Ah si liceret! Och of ick mochte!
Vrebant oculos durae stantesque mamillae:
Soo dat hy verstrickt door dit vertooch, hem selvē door den bandt des houvvelijcks aen haer verbonden heeft. VVanneer Phryne van vvegen haer lichtvaerdig leven te Athenen beschuldigt vvas, heeft haer Bescherm-heer Hiperides, tot voorstant van hare sake, geen ander middel aengevvendt, dan dat hy aftreckende haer opper-kleed, haer naecktē boesem aen de Rechters heeft vertoogt gehad: door vvelcke gemeensaemheyd en minnelijcke bevveging hares lichaems sy al te samē soo levendig zijn gerocht gevveest, dat sy haer vry keurende, onbeschadigt hebben laten vvech gaen. O!
| |
| |
recht-edel Rechters-stuck, roept een, en vvie is hy, die niet liever had syn stoel en tabbert te verliesen, syn ampt en kussen te verbeuren, dan een vonnis tegens schoonheyds majesteyt te uytten? Seker, zijn oyt eenige Eylanden oft geberchten de Minne-moeder toegehayligt, dese schijnen hier geplaetst te zijn. Hier leyt het vruchtbare en lust-lockende Cyprus: hier staet den hoogen Eryx, van soo mennig Minnaer besocht, om de Min-godinne een behaechelijcke offerhande op te dragen. Dit aen eenige van onse Iuffertjes niet onbekent zijnde, hebben de hoenders uyt de koy geset, op datse te beter aen den man geraken mochten. VVant gelijck Constantin met goet recht seyt,
Zijn d'hoenders niet te koop, vvat doen sy uyt de koy?
Een dacht my niet van den vveg te zijn, als hy met dese regelkens hier op speelde:
Nam quid lacteolos sinus, & ipsas
Prae te fers sine linteo papillas?
Hoc est dicere, posce, posce, trado,
Hoc est ad Venerem vocare Amantes.
Wat vvilt gy met die naeckte deelen,
Daer gy (spijt 's vvinters vvond) mé pronckt?
Dan datje segt: ey! koomtse streelen;
Dan datjons hert met lust ontvonckt?
Voorvvaer of de prickelende Natuyr alhier mede haer Roll
| |
| |
niet vvat en speelt, die ons van tvvee klierijge klomppen doet soo veel vvercks maken, laet ick anderen oordeelen.
Indien vvy vorders de overijge deelen des lichaems in't bysonder vvillen aenmercken, de ondervinding en veler getuygenis sal ons leeren, dat elck lid voor lid, geen uytgesondert, met een ingeschapēe luyster en een onseggelijcke kracht begaeft is, om d'een of d'ander het minne-net over 't hooft te halen. Maer alsoo my buyten tvvijffel sal toegestaen vverden, dat dese verlockende deugdt sich alderkrachtigst in het aengesicht vertoocht, soo komen vvy tot het selfdige, en schatten het verhael der overijge onnoodigh. Het aengesicht heeft by ons dien naem van vvegen syn aensienlijckheyd gekregen: by de Latijnen heet het Facies, van't Grieckse ϕάω, dat is, 'k schijne of lichte: om dat in't aengesicht den lichamelijcken luyster syn meeste schijnsel geeft. VVant vvie met een vvel-besneden aengesicht begaeft is, schoon aen de ander deelen vry vvat ontbrack, sal in 't gemeen schoon genoemt vverden. Daerom seyde ‘Seneca in synen 33. Brief van't 4. Boeck: 't En is geen schoone Vrouvve vvelckers been of arm gepresen vverd, maer sy, vviens aensicht te gelijck de overijge deelen tot vervvond'ring maeckt. 't Gaet vast, Arx formae facies, delitiis suis ferox, Schoonheyds Verblijf-tent en Sterckt is het aengesicht, begaeft met een pijnigende aengenaemheyd, en een vvreede vrund lijckheydt. Hier op seyt Horatius,
| |
| |
Et vultus nimium lubricus aspici.
My pijnt en quelt Glyceraas glintztrig vvesen,
Te glad om sien, en niet in brand te vvesen.
Het zy gy op een brave deftigheyd, of op een minsame vvelgevalligheyd uvve Oogen slaen vvilt,
Frons ubi vivit honor, frons ubi ludit amor.
'Tis 't aengesicht vvaer in achtbare eere leeft,
'Tis 't aengesicht vvaer in de soette Liefde svveeft.
Dit vveten onse Iuffertjes, en hier toe strecken hare ontelbare vonden, en eyndeloosen arbeyd, om het felfdige meerder luyster te gevēe, en om van een Hecuba Helenam te maken: Huc spectant flexae comae, & facies medicamine attrita, hier toe belangen soo veel potten met salven, soo veel bussels met pinceelen, soo veel doosen met poeyers, soo veel krullende banden, &c. vvaer mede sy mennigmaels ontrent haer hooft meer tijdts spillen, dan Caesar om syn leger in slach-ordre te vervougen. Soo dat Seneca niet t'onrecht en seyde, Solicititiores de capitis sui decore quam de salute, inter pectinem & speculum diem perdunt, concinniores eße malunt quam honestiores, & rempublicam minus turbari curant quam comans. dat is: Sy zijn meer bekommert met het optoyen van haer hooft, als met de gesondheyd van 't selfdige, tusschen den spie- | |
| |
gel en de kam brengen sy den dach door, sy trachten meer schoon dan eerlijck te zijn, en 't gaet haer min ter herten dat den staet des Landts, als dat hare vlechten vervvart staen. Om de soodanige een streeck uyt de pan te geven, schreef een dit volgende bijt-rijmpje:
Quod pulchros Glycere sumas de pixide vultus,
Quod tibi compositae nec sine lege comae,
Quod niteat digitis Adamas, Beryllus in aure,
Non sum Divinus, sed scio quid cupias.
Dat ghy een blosend aengesicht,
Glycere, uyt den smeer-pot lichtt,
Dat gy u opgekrulde vlecht
Soo vveeld'rig om uvv schouders legt,
Dat gy verstijft van peerlen gaet,
Tvvee Erven aen uvv' ooren laed't,
'K vved ick het oog-merck daer van ken,
Hoevvel ick geen Propheet en ben.
Insonderheyd bekommerēe sy haer in dit geval met de vvangen: en hierom,
Sanguine quae vero non rubet, arte rubet.
Die vvangen zijn te doots, sy mosten anders leven,
En vvat raed, Pieternel? Me Vrouvv, 't pinçeel sal geven
'T geen de Natuyr vergat: vveest meester van u vel,
VVat sou u hinderen? die, die, die doet het vvel.
| |
| |
En niet buyten reden is het, dat sy van den vvel-standt deser deelen soo veel vvercks maken; alsoo in tvvee schoon-blosende recht-besnede vvangen geen geringen luyster te bespeuren is: insonderheyd vvanneerse die vvercking, den mensche alleen eygen, soo vrundelijck voltoyen; als dan zijnse tvvee vvelgestelde baterijen, om de vervrosen vvallen van een liefd-hatend herte t'overvveldigen. Alsoo dat Petronius hem niet en heeft vertast gehad, als hy seyde:
Non est forma satis, nec quae vult bella videri,
Debet vulgari more placere suis.
Dicta, sales, lusus, sermones, gratia, risus,
Vincunt naturae candidioris opus.
Die boven and're vvil behagen,
Moet meer dan schoonheyds luyster dragen:
Een soette tong, een lieven lach
Noch meer dan schoonheyds glantz vermag.
Dit vvas het dat Horatium heeft aengeport te seggen,
Dulce ridentem Lalagen amabo,
Lalagen beminn'ick soo seer om haer vrundelijcken lach, als om haer vloeyende tonge. 't Schijnt datter in een soetten lach vvat sonderlings verborgen is, en, om soo te seggēe, een betooverende kracht schuylt, die een seker Minnaer aldus klagen doet:
| |
| |
Occidit ille risus, & formae lepos,
Illae aemulantes purpuram, & rosas genae.
De soette toovery die in u lacchen leyt,
Het purper-root't geen op uvv vvangen is verspreyt,
Heeft d'oude Herberg aen mijn droeve Ziell ontseyt.
Seker vvanneer onder 't vrijen die vrundelijcke lachjes haer roll beginnen te spelen, vvat zijnse anders, dan een doorbrekenden Sonne-schijn, naer een grau en doncker vveder? 'tZijn de rechte voor-spooken van een aenvangende minnevlamme, en d'eerste uytduydtsels van eēe toegenegen vville. VVaeromm oock die selfdige van de Minnaers soo hooge gevvaerdeert vverden, als zijnde den eersten grond-steen van hare hópe, en een blaes-balck om haren brand het dack te doen uyt-flickeren. Persius schijnt in syn 3. Bijt-rijm hier op te spelen, als hy seyt,
Een minsaem lachje van de maegt,
Maeckt dat u 't herte springt en jaegt.
Maer, by den vveg, raed' ick een onbedreven Minnaer, dat hy op dit baken niet te vast vvil t'zeyl gaen; vvant daer zijn bedriechelijcke klippen verborgen, vvaer aen hy schip- | |
| |
breuck lijdende, lichtelijck dit vervvijt sou moeten hooren:
Stultus quandò videt quod pulchra Puellula ridet,
Tum fatuus credit se quod amare velit.
Wanneer een slechte Iorden siet
Dat hem een Maegd een lachje biedt,
Houd 't domme slecht-hoofd voor gevvis,
Dat hy nu 't hoeckje boven is.
Het schaterend lacchen moet hier uyt-gemonstert zijn, alsoo het veel eer een tegen-baet, dan een opvvecking tot de liefde schijnt; en in plaets die aerdige tréken van het aengesichte, die gemaeckte lachjes, vvaer van Ovidius schrijft, gestelt vverden, als hy seyt,
Quis credat, discunt etiam ridere Puellę,
Quaeritur atque illis hac quoque parte decor.
Wien sou't niet met vervvond'ring raken?
De maechden leeren lachjes maken;
En baren door dat soet beleyt
Een vvonder-soette aerdigheyd.
Doch alsoo in dese konstige lachjes die aentreckende bevalligheyd niet alleen van de vvangen voort-koomt, maer dat aen't tussen-spelen van de Oogen hare meest-lockende aerdigheyd hangt, soo en mag haer oock den lauvver-krans niet aengepast vverden.
| |
| |
Het hair vvil hier sich selven al mé aen den rey vougen, en vvaent, dat het geensins het laetste onder die deelen, die het aengesicht een luyster geven, behoort opgetelt te zijn: het vvelcke oock van ons niet en kan geloochent vverden. Seker, beneemt den boom syn groene locken, en gy sult hem te gelijck met het loof syn pronck-çieraet ontroòven: snij af de vlechten van 's menschen lichaem, en alle volmaeckte schoonhedēe van't selfde sullen verminckt en krachteloos bevonden vverden. Ovidius heeft onder andere dit mede aengemerckt, seggende:
Turpe pecus mutilum, turpis sine gramine campus,
Et sine fronde frutex, & sine crine caput.
Het vee dat naeckt geschoren gaet,
Het veld dat schrael in et-groen staet,
Een dorren boom, en kale kop
En hebben vrucht noch çiersel op.
‘Apuleius gaet noch verder, en seyt, dat oock Venus, hoevvel verselt met dēe rey der Gunst-godinnēe, en met het heir van Cupidôons beset, omringt met haren gordel, doorvvaeyt van soette geuren, en met een edel balsem-vocht bedauvvt, indiense kael en sonder locken uytquam, selfs haren smulligen Vulcaen niet en sou behagen. Het hair is Liefdes val-strick, vvaer in mennig Minnaer vervvarrende, den voet niet vvederom en kan te rugg trecken: 'tis
| |
| |
Cupidôos minne-net, 't gêen velen listig over 't hoofd gevvorpen, haer als gevange Slaven houd gebonden. Medea vvas een van dese, vvien Iasons gouden hair, als Apollonius gevvaegt, meer dan iets anders, in soo een uytstekende liefde verstrickt en gevangen heeft gehouden. Wy schatten't onnoodig voor de minne-kracht van't hair veel getuygenissen op-te-soecken; slaet maer alleen u oog op die gene, die van het minnen haer vverck makēe, merckt vvat al strijckens en streelens sy aen 't selfdige besteden, en maeckt het besluyt vorders by u eygen selven. Zijt gy onervaren in ‘dit toysel, hoort Guazzo, en hy sal't u vvijs maken. Alhoevvel de Vrouvven (seyt hy) al haer trachten en poogen tot het uytterlijck verçiersel hares lichaems aenleggen; soo zijn sy doch over't hair insonderheyd bekommert, ende en laten geen salve onvermengt, geen looge onversocht, om hare vlechten een goud-gele koleur te geven; vele soo verre haer vergrijpende, dat sy om 't hairs vville, door de schadelijckheyd der aengevvende middelen, selfs haer leven komen te verkorten. Ia dese ydelheyd is in haer soo grondig ingevvortelt, dat alhoevvel sy als noch gevoelen, dat het hoofd daer door beschadigt, en het breyn met ongematigheyd beset vverd, sy evenvvel (gelijck als de handen aen haer eygen selven leggende) van dit schadelijck en doodelijck misbruyck niet en vvillēe afstaen. VVy sullen niet verschoonen, 't gêen niet verschoont mag vverdēe:
| |
| |
evenvvel nochtans valt het soo svvaer niet om verduvven,
- dat VVijfgies vvat bedrijve,
Se zijnder VVijfgies voor: maer Manne vvorde VVijve:
Kijck, hoe sitt hy te pronck, al keeck hy uyt en kass,
In't le'ere vvagentgie, sen lockgies mé vol ass;
't Ien hangt him opte schoer; en Vrouvv die halv ehult is
Sou hate datme't saegh daer hy sus mé vergult is.
Synesius houdt het daer voor, dat meest alle Minne-alvers en vvijd-vveyege Vrouvve-mannen schoon gehairt zijn. Dat haer de Natuyr daer mé boven andere sou begaeft hebben, schijnt geheel vvanckel: mijns oordeels sal hy minder missen, die sulcks de konst en hare sonderlinge sorge toeschrijft, die van haer in't optoyen van't selfde geduriglijck vverd aengevvendt. Sta by knip-scheir en droog-kam, poeyer-doos en krul-priem. Meester Geurt mach van nu aen syn beckens vvel op solder hangen: vvech, vvech met sulcken Boeren-schaver.
Ay, loop hael meester Ian, men is van't oud verbastert,
Die scheirtet op sen Frans; 's lands vvijse vverd gelastert.
En die't sus niet en heeft, of so, die mach niet mé.
Ia dat vvas recht, daer lagh't, die knip, die schrab, die sné,
Die geeftet eerst sen stal. vvat isser aen bedreven?
Het aerdig goud-geel moet het sap der kruyden geven:
| |
| |
En 't aengename blond, dat ons misdeelde tuyten
Van boven is benijdt, de drooge koeye-kluyten,
Daer Cypers loosen Boer syn vveyden van ontmest.
Die niet verkout en is sal vvel ruycken, dat desen meer-danvvekelijcken arbeyd vverd aengevvendt, of om een vvelbesneden aensicht bevalliger te makēe, of ('t gêen vvel meest te pas koomt) om een puystig voor-hoofd te bedecken, of om een vleck, een vvratt, een vven, een lid-teeken door een konstige krull te beschaduvven. O! vvel-vvaerde mismaecktheyts heel-plaester! noch hooger streckēe uvve krachten: gy vveet den grijsen Ouderdom (die doch in't minnen den reedsten vveg tot een blauvve-schêen baent) een jeugdig mom-aensicht voor-te-hangen, en den jaren-vvijser gelijck als te rugg drayende, een gevvesenen AEson voor den dach te brengēe. Datter dese strekēe omgaen, vvist Martialis mé vvel, als hy een van dese her-scheppers aldus aenging:
Mentiris juvenem tinctis Lentine capillis,
Tam subito corvus, qui modo cygnus eras.
Non omneis fallis, scit te Proserpina canum,
Personam capiti detrahet illa tuo.
Door u geschildert hair, Lentine,
Wilt gy, quansuys, een jong man schijne,
En nu voor svvarte Rave gaen,
Die gist're vvaert een grijse Svvaen.
| |
| |
Gy sults al t'samen niet blind-hocken;
Proserpijn kent u grijse locken:
Die noch eerlang van u gelaet
Af trecken sal het mom-gevvaet.
Myron dacht door dese konst hem mede te behelpen: vvant hy een blautje by de schoone Lais van Corinthen geloopen hebbende, en de oorsaeck daer van syne grijse hairē vvijtende, heeft hy die selfdige met een svvart-makende looge bestreken, en alsoo hervormt zijnde, vvederom aen de Hoere syn ontseyt versoeck gedaen. Maer sy het hair met syn vvesen evenarende, ('t zy dan dat s' hem voor een ander aensagh, of vvel voor den selfden, maer dat haer 't scherssen luste) gaf tot antvvoord, dat hy syn bede vvel mocht staken, alsoo s'et nu onlangs selfs syn Vader hadd gevveygert. Maer,
Quid faciet nullos hic inventura capillos?
Ontblooten 't rimp 'lig svvoord van syn gepronckte haren:
VVat sal de kam, of schaer, of krul-priem hier toe doen?
- is 't niet te laet gezaeyt,
Daer't lange jaren-mes nu vinnig heeft gemaeyt:
Daer't niet dan voor-hoofd is van d'oogen tot de neck toe?
Vervvt eens dat niet en is. Svvijgt, daer's een nieuvven treck toe:
| |
| |
Van AEson niet verkoockt, men haelter vvel te leen,
Yets van't verstorven jonck. help Vranckrijck en Italien!
V konste vverd vereert met goudene medalien.
Siet hier mijn Vrijers, hoe het met dit deel gelegen is, en vvat minne-kracht het selfdige moet toegepast vverden. Siet hier mijn Vrijers, of hy niet vvel versien is, die na lang stuypen en smeecken, tot teycken van een sonderling faveur, een krull van dese tuyten aen syn oor mag laten vvayen;
Daer geensins dien armen Snacker
Kan op honderd mijlen ra'en
In vvat landen op vvat acker
't Hair vvel eertijds heeft gestaen:
en (gelijck Herckman in syn Lof der Kael-koppen seyt)
- of die ontleende locken
Niet uyt-gevallen zijn van lemten of van pocken.
V dan laet ick alhier oordeelen, vvat ons met het hair te doen staet: of vvy't voor een mom-aensicht sullen aennemen; dan of vvy't, met d'oude VVijsgeren niet voor een deel des menschen, maer voor een uyt-schot rekenende, uyt dit geschill sullen mogen uytschieten.
VVy komen tot de Lippen, en moeten bekennen, dat hier is Gratiarum sedes gratissima, de Lust-gaerde van Venus,
| |
| |
- vvaer dat men 't al siet vloeyen,
VVat gy in Violier, in Thym of Rosen vondt,
VVanneer sy in het soetst van hare bloeysems bloeyen.
'T is niet als vier en vlam vvat hier ontrent is; hier zijn oscula merum amorem stillantia, kusjes, svvanger van liefd-barende krachten; hier is't dat Ganimêed syn kruyck vult, vvanneer hy de Goden vvil verlustigen.
Sua violum dulci dulcius Ambrosia.
Hier zijn suycker-soette kusjes,
Die ick voor de soetste lusjes,
Voor den suyveren Ambrôos
Van de groote Goden kôos:
en devvelcke, gelijck Horatius seyt,
Venus quintâ parte sui Nectaris imbuit,
Vrouvv Venus met het geestig nat
Van haren Nectar heeft bespat.
VVaerom een, vvanneer hy hoorde den beloofden loon van Venus door Mercurium uyt-roepen, Als dat hy, die den verloren Cupido sou vveten uyt te vinden, seven kusjes van de lippen syn's Moeders sou ontvangen, niet sonder reden seyde: Voorvvaer een goddelijcke belooning, en te vvaerdig om tegens soo veel talent ponden op te vvegen.
| |
| |
'Tis kennelijck, dat de meest-prickelende minne-dranckjes met de lippen vverden op-genomen; insonderheyd vvanneer columbatim labia conseruntur labiis, & deducto ore longo se basio demulcent, vvanneer (segg'ick) die bot-beckende lipjes door een Zeyl-steenigen treck aen elkander geboeyt zijnde, en soo den eenen den anderen hare soet-geurige geesten inasemende, animarum quoque mixturam faciunt, veel eer een onderlinge Ziellen-mengeling, dan een verselling der lichamen maken.
Suaviolum stygia sic te de valle reducet.
Soo een kus alleen is machtig in soodaniger vougen een dood-brakende Ziele te verluftigen, en den ingesetten voet uyt Charons boot te rugg te trecken. Dit deed Petronium, vvel-vernougt, singen,
Et transfudimus hinc & hinc labellis
Errantes animas, valete curae.
Een aengenamen band bond t'samen onse lippen,
VVaer van nu my, nu haer de Ziele quam t'ontglippen,
En socht haer vveder-helft. O soete mengeling,
Gy maeckt dat vijse sorg mijn herte noyt beving.
Komen vvy ons dieper in de kusjes te vervvarren, ick vrees vvy sullen van den grond geraken; alsoo hare krachten on- | |
| |
grondelijck zijn. 't Schijnt datse macht over dood en leven hebben. VVant daer den eenen seyt,
Ick sag het duyster Rijck, en in den tragen Poel
Den grijsen Schipper roeyen,
Ick sag dien gragen Baes met vvonderlijck gevvoel
Vast na den oever spoeyen;
Als ick een vochte kus van u bedaude mond
Kreeg aen mijn drooge lippen,
Een kus die in mijn borst een nieuvven adem sond,
getuygt vvederom een ander het tegen-deel, en klaegt,
Anima tunc aegra & saucia
Als ick een vochte kus van u bedaude mond
Krijg aen mijn grage lippen,
Voell ick mijn arme Ziel (laes! doodelijck gevvondt)
My door den mond ontglippen.
Dese vvonderbare hoedanigheden aenmerckende, zijn vvy genootsaeckt de lippen meer krachts dan all de boven-verhaelde deelen toe te schrijven; ja oock een soodanige, die genoeg is om den stercksten God der Oorlogen t'overvveldigen: vvaer op een spelende, seyde,
| |
| |
Domasque ferro, sed domaris osculo.
Gy dvvingt de VVereld met u svveerd,
Maer gy vverd door een kus verheert.
Al dit niet tegenstaende, soo vvy de saeck ten rechten overvvegen, vvy sullen uytvinden, dat in dit geval de Oogen alle d'ander verre overtreffen.
D'onsterffelijcke Ziele des menschen, besloten in den duyst'ren kercker onses lichaems, en kan noch verstaen noch begrijpen, dan door behulp der uytterlijcke sinnen. VVaerom den VVijsgeer Aristoteles vvel seyde, dat het Verstand in sich niet en heeft, dan 't gêen vvel eer in een dier sinnen gevveest is. Dese sinnen zijn vijf, na't getal der vijf een-vvesige lichamen, den Hemel en de vier Elementen. 'Tgehoor heeft een lochtachtig lichaem tot syn voor-vvorp, den reuck een vuyrig, den smaeck een vvaterig, en 't gevoelen eē aerdachtig: maer 'tgesichte, als zijnde het edelste en 't suyverste van allen, is een hemelsch en niet-brandend licht tot syn voor-vvorp toegepast: uyt vvelck voor-vvorp, 't gêen van de Poëten Gods eerst-gebore vverd toegenaemt, gy onfeylbaer de vvaerdigheyd van 't gesichte moogt afmeten. De vvonderbaerheyd van 't selfdige is oock machtig u in vervvond'ring op-te-trecken, soo gy acht neemt, hoe het met een oogen-opslag den ruymen kreytz des Hemels kan om-vatten, en op d'een en selfde stond tvvee recht- | |
| |
strijdende dingen ('t gêen de ander sinnen niet en past) kan onderscheyden. Siet gy op haer vaste sekerheyd, gy sult niet tvvijffelen, of hare vvercking gaet in sekerheyd de ander sinnen veer te boven: vvaeromm Milesius Thales tusschen de Oogen en de ooren soo grooten onderscheyd, als tusschen de vvaerheyd en den logen, gestelt heeft. De verscheydenheyd der voor-vvorpselē, die het gesichte in meerder overvloed, dan alle d'ander sinnen t'saem gevougt, de Ziele voor-draegt, geeft oock van hare meerder-vvaerdigheyd geen kleyne kenschap; alsooder navvelijcks in de gansche Nature iets bestaet, 't gêen van 't gesichte niet en kan gevaett vverden. Dit is ons gegeven, niet alleen om te sien en t'ontvlieden 't gêen schadelijck is, en om het nutte t'achtervolgen (vvelck gebruyck ons met de beesten gemeen is) maer insonderheyd, op dat vvy aen de sichtbare dingen de almogentheyd des
onsichtbaren Gods souden afmeten. Met goed recht dan seyde Plato, dat vvy den loop der Nature niet en souden bekent hebbē, soo ons 't gesichte niet en hadd vergunt gevveest: maer nu door de vvonderbare vvercken, van onse oogen beschout, in vervvond'ring opgetogen, hebben vvy getrachtt de oorsaken dier dingen met ons innerlijcke sinnen te bereycken. Soo dat vvy 't gesichte, met Theophrasto, het volmaeckte vvesen des menschen souden mogen noemmen; en met den Wijsgeer Anaxagora seggen, Dat vvy tot dien eynde zijn geboren, op dat vvy souden sien.
| |
| |
Het vverck-tuych, vvaer door het gesichte voltoyt vverd, is het Ooge, een vvonder meester-stuck in 't groote VVonder van de groote Nature. Die de konstige, schoone en vverckelijcke stelling der Oogen siende, geen hooger oorsaeck, dan een gevallige vervouging, kan bespeuren, schatt ick onvvaerdig dat hem Oogen zijn gegeven. Den Ontleder Laurentius heeft geen krachtiger bevvijs konnen uytvinden, om dese God-versakers van haer domme godloosheyd te betichten, dan die klaer-schijnende Lichten onses lichaems, dan die heldere spiegels onses gemoeds, die soo levendig onse herts-tochten vertoogen; dan dat schitterig krystallijn, den tintel-glantz der oostersche gesteenten verdoovende; dan die ses konstige vliesen, het Oog met syn verscheyde vochtigheden omvattende; dan die ses glibberige spieren, die onse bevvegingen soo bevveechelijcken vveten voor-te-dragen; uyt vvelckers getal de tvvee schuyne met den naem van minne-spieren gedoopt zijn, om dat sy in de minn gelijck als aenleyders gebesigt vverden. Dese vvaerdigheyd der Oogen heeft veroorsaeckt, dat haer van Verscheyde verscheyde eer-namen zijn toegepast. Galenus noemtse nu een goddelijck lidt, nu een glinsterig vvercktuyg, nu een sonnig deel der dieren; ja is soo veer met haer ingenomen gevveest, dat hy geloofde, dat het breyn tot geen ander eynde in ons hoofd, dan om der Oogen vville, geschapen is gevveest. Plato, op dat hy den vvaerden lof
| |
| |
der Oogen niet moont komen te verkorten, noemtse een aldergoddelijckst en hemelsch deel: vvant hy hield het daer voor, dat het Ooge vol vvas van vuyrige stralen, vvel lichtende, maer niet brandende, van naturen met het vuyr der starren over-een-komende. En vvat soud' ons hinderē, haer met dē eer-naem van Son des kleynen vverelds te begroetten? De Son des grooten vverelds, vvy bekennen't, is een heerlijck schepsel: vvaerom oock vvel eer de AEgyptianen haer den sichtbaren Soon des ontsichtbaren Gods noemmende, goddelijcke eere hebben aengedaen. Maer soo vvy dese tvvee tegens den anderen souden opvvegen, de Sonne onses lichaems en sou de Sonne des vverelds in vvaerdigheyd niet vvijcken, ja oock haer ten deelen overtreffen. Want gelijck den nacht om d'afvvesigheyd der Sonne droevig is; alsoo is oock voor hem, vvien't gebruyck syner Oogen is benomen, niet dan een eevvig-droeve nacht voorhanden. Gelijck het licht der Sonne de overijge starren haren luyster geeft; alsoo geeft de Sonn des kleynen vvetelds aen de minder-lichten onses lichaems, de vier sinnen namentlijck, datse meerder lusts en vermaecks deelachtig zijn. De Sonn des grootten vverelds verlichtt vvel den aerd-bodem door hare stralen: maer uyt dien aen-ons-besteden diest en kan sy selfs noch lust noch gevoechelijckheyd bejagen; doordien sy, 't gêense ons laet sien, selfs niet en kan besichtigen. Maer vvanneer het Ooge ons alle
| |
| |
sichtelijcke afsetsels voordraegt, bekent en onderkent het die selfdige, haer daer door, te gelijck met de Zielle, vervreugende. Wel dan
Hemel, laett u niet mishagen,
Voert gy schooner Lichten tvvee,
Dieder duysend met hun dragen,
Die met hare schitter-loncken,
Met haer stralen, met haer pracht
Van eenn helder-lochte nacht.
Maer het stal-licht der Oogen heeft ons eenn by-vveg ingeleydt: 't en is ons voorstel niet haren lof in't gemeen te betrachten; maer soecken alleenlijck dit t'ontleden, VVat kracht die selfdige, in 't vervvecken van de liefde, is gegeven; tot het vvelcke vvy als nu toetreden.
Het zy vvy van den eersten aenvang der liefde oock den aenvang in 't opmerck van de liefd-barende krachten der oogen nemen, ey! vvat mach ten desen aensien voor de Oogen gestelt vverden? Wie sal konnen lieven die hy noyt en sag? Daerom, gelijck sommige vvanen, vverd de Liefde by de Griecken ἔϩως genoemt, doordiense ἀπὸ ןὴς ὸϩάσεως, van 't gesichte haren aenvang neemt. Hier op slaet het spreeck-vvoord;
| |
| |
Indien de oogen niet en sagen,
'T hert sou geen minne-smerten dragen.
Ick sta toe, datter menschen gevonden vverden, de vvelcke sonder oyt besien te hebben, sola auditione ardent, op 't gehoor alleen in brandt staen: Gelijck Calistenes, een rijck Edelman te Constantinopelen, maer alleen gehoort hebbende de gevallige schoonheden, daer Leucippe, de Dochter van Sostratus, mé begaeft vvas, die selfdige tot syn egemael versocht heeft. Maer door dien de soodanige nimmermeer door 't gehoor alleen soo verre souden vervoert vverden, 't en vvaer sy diergelijcke schoonheden de Oogen haers gemoeds voorhielden, als vvel eer van haer door de Oogen hares lichaems zijn begluyrt gevveest, soo blijft evenvvel dit onvervvickelijck,
- Oculi sunt in amore duces,
De eerste aenleyders tot de Liefde zijn de Oogen. Hier uyt zijn ontstaen soo veel een-stemmige klachten van verscheyde Minnaers:
Viderunt Oculi, rapuerunt pectora flammae:
Quam ego postquam vidi, non ita amavi ut sani solent
Homines, sed eodem pacto ut insani solent.
| |
| |
Dat vvas den aenvang van mijn' endeloos' ellende,
Als ick mijn keurig Oog eerst op haer schoonheyd vvende;
Van dien tijd hebb'ick haer als sinneloos bemint,
En niet als eenen die men by syn sinnen vindt.
Et sian col cor punite ambe le luci,
Ch' à la strada d' Amor mi furon duci.
Mijn keurig oog, 't gêen my op't minne-pad vervoert heeft, Gevoelt nu mé de smert, daer 't herte van ontroert leeft.
Eheu! (roept And: Laurentius) quot animae libertate sua privatae sunt, Oculorum opera! Nonne, ex fide multorum, delirans ille Infantulus, coecus ille & libidinosus Sagittarius, per hanc ianuam corda nostra subit? Dat is: Eylaes! hoe mennige Ziell is, door't toedoen der Oogen, van hare vryheyd berooft! Dat grillige Kindt, dien blinden en dertelen Schutter, bekruypt hy, na veler getuycheniss, door dese vensters, onse herten niet? Theod: Beza is van dit selfde gevoelen, als hy in syn bedenckingē, ‘op Salomons Liedt, aldus spreeckt: Gelijckervvijs in 't aengesicht de schoonheyd boven alle andere deelen des lichaems uytmunt; ja soo verre, dat een schoon vvesen voorts alle overijge mismaecktheden des lichaems sal bedecken, en in tegendeel vvaer het aensicht leelick is, geene aengenaemheyd in 't gansche lichaem sal bespeurt vverden: alsoo bekleeden oock de Oogen in het aengesicht de eerste plaets, om een vvelgevalligheyd in yemand
| |
| |
te vervvecken; en insonderheyd in de liefde, devvelcke door de Oogen vverd gelijck als ingedroncken, en die door haer, als door open vensters insluypende, tot het binnenste van onse herten indringt.
Maer het soude vvel een schralen luyster voor de Oogen zijn, indien sy in't doen lieven maer alleen tot een doorgang geschickt vvaren, om de brandende stralen van de Ziel-roovende schoonheyd t'ontvangen, en naer het herte te vervoeren; indien haer dit van Seneca maer alleen mocht toegepast vverden, Amor in oculis oritur, in pectus labitur, dat de Liefde haren aenvang inde Oogen neemt, en van daer in de borst daelt; indien sy maer alleen leden, en niet met all en dedē; indiense slechts voor alle van-buyten-aenkomende vvonden open stonden, en selver met geen ingebore kracht begaeft vvaren, om de scherpste minne-schichten toe-te-schieten. Hoe het in dit geval toegaet, getuygt Propertius door syn eygen uytvinding, als hy seyt:
Cynthia prima suis miserum me cepit Ocellis,
Contactum nullis ante cupidinibus.
Ick, in vviens hert te voor de minne noyt en sat,
Ben eerst door't vlammig Oog van Cynthia gevat.
Philostratus Lemnius heeft hem van gelijcken aen dit vuyr versengt gehad, als hy over die Brandende Toortsen, over die basilisck-gevvijse Oogen van syn Beminde aldus klaegt:
| |
| |
‘VVat vreemder tiranny (seyt hy) vvat door-tocht van lichamen is dit, gy treckt my met gevveld, en, gelijck Charybdis de Reysigers, svvelgt gy my in met u klippige Oogen; hy die eenmael in dien golf der liefde valt, sal het nimmermeer ontkomē. 't Schijnt dat hare Oogen mededeelig zijn gevveest van die krachtē, die Martialis Mamurra vvierden toegepast, de vvelcke
Inspexit molles pueros, oculisque comedit,
door't toe-gluyren van hare Oogen de jeugdige Iongelingen gelijck als op-at. Rhodope Thracia (als Calisiris in 't tvveede Boeck Heliodori seyt) vvas hier in soo afgevaerdigt, tam ‘inevitabili fascino instructa, vvas toegerust met soo een onvvijckelijcke toover-kracht, en vvist soo onfeylbaer te trecken die gene, diese met haer Oog begluyrde, dat het niet anders uyt kon vallen, of hy die haer sag, most in haer stricken blijven hangen.
Nam quis lumina tanta, tanta
Poßet luminibus suis intueri,
Non statim trepidansque palpitansque
Prae desiderii aestuantis aura?
Want vvie doch sou een Oog, soo afgericht in't loncken,
Met syne Oogen sien, en niet in liefd' ontvoncken?
Eenige vverdender gevonden, vvelckers Oogen van alsulcken glantz zijn, als dat ('tgeen Suetonius van Augusto seyt)
| |
| |
de gene die haer aensien van vvegen haren glintzterenden luyster pinck-oogen, en genootsaeckt zijn haer gesicht, gelijck als van de sonne-stralen, af te vvenden. Dat zijn te recht
Lumina quae poßent sollicitare Deos.
Oogen die het tintel-stralen
Van het starren-licht behalen,
Aen-te-locken tot de min.
Guazzo houd het daer voor, dat de Oogen der Vrouvven in kracht selfs de Sonne-stralen overtreffen. VVant, seyt hy, sy en verdooven niet alleen, maer verblinden oock t' eenemael die gene, die haer vvat te keurig besichtigen. VVt vvelck insicht seker aerdig Konstenaer een slapende Venus met dit opschrift gemaeckt heeft:
Non risuegliar la Dea, che gli Occhi suoi
Aprendo, Viator, chiuderà i tuoi.
VVacht u, Reyser, dat gy nimmer dêes Godin ontvvaken doe,
VVant met 't opslaen van haer Oogen sals' u Oogen sluyten toe.
Soo dat vvy dan het spoor van de rede niet en zijn te buyten gegaen, al is't dat vvy den naem van Sonn des kleynen vve- | |
| |
relds het Ooge hebben toegepast; in vvelckers middelpunckt, gelijck als in een brandt-gelas, de brandende stralen der Liefde vereenigt zijnde, tot haer hoogste krachten opklimmen; en vvee hem, die al-te-onverdacht sich selven binnens schôots geeft: vvant lichtelijck soud' hy geperst zijn met Arnaudo uyt te roepen, Oculatissimi corporis excubitores, quid non agunt! quid non angunt! Die door-sichtige vvachters des lichaems, vvat is't 't geense niet volvoeren? en vvat, 't geense niet ontroeren?
Dien grooten Lof-tuyter der Lippen, Iohannes Secundus, hoe seer hy oock in den Nectar-vloed der kusjes verdroncken lag, heeft evenvvel de Oogen dese hare eygene en onuytdruckelijcke krachten niet konnen ontrecken, en is aengeport gevveest tegens danck aldus te klagen:
Laes! hoe qualijck komen d' oogen met de Lippen over een,
VVat jaloerscher ongemeynschap, vvat een strijdt is tußen tvveen!
Mijn gesicht en mach't niet lijen, en vvil't kußen my verbien:
VVant als ick begin te kußen kan ick Rosemond niet sien.
't Schijnt dat hem de vvaerdigheyd der Oogē tvvijffel-moedig heeft gemaeckt gehad, of hy't met haer, of met de lippen, vvelckers lof hy soo vvijd-vveyigh uyt-mat, houden sou. Dan het is genoech voor ons, dat hy door syn eygen uytvinding aengedreven zijnde, elders is genootsaeckt gevveest dat te bekennen, 't geen vvy in dit geschil soecken te bevveren, als hy seyt,
| |
| |
Dulce quoque est Oculis nutantibus oscula ferre,
Autoresque sui demeruiße mali.
Het is een vreugd als ick die vvemelende Oogen,
De stoocksters van mijn vuyr, steeds mach, door kussen, poogen
Sommige houdē hem voor een monster van een mensch, en uyt vvelcke sôort maer een in een Eeuvv te vinden is,
Qui nunquam visae flagravit amore Puellae:
Die mennigmaels den glantz van schoone Maegden siet,
En niet-te-min de kracht van haer gesicht ontvliedt.
Hoe onmogelijck het valt de door-dringende stralen van een liefd-barend Ooge te ontschuylen, sal den Natuyr-kundiger Stratocles, alleen uyt duysenden, door syn eygen mis-val bevestigen. Desen leepen Suffert, muco plenus (gelijck Prodromus hem afmaelt) vvas doorgaens gevveest eē streng en bitter Vrouvven-hater, die selfdige humanas aspides & viperas, menschelijcke slangen noemmende; ja vvas met eē spitzen vloed van hatelijcke vvoorden alsoo tegens dat geheel geslachte ingescherpt, dat indien gy hem gehoort hadde, gy soud u eygen Moeder en Susters veracht hebben. All dit niet tegenstaende, is dat duttend breyn op 't laetst door het goddelijck gesicht van Myrilla, Anticles Dochter, alsoo betoovert gevveest, dat hy syn breeden ruygen baert liet spitzen, syn vôornen met lijvige vervven vullen, syn dunne
| |
| |
lockjes krullen, en een lauvver-krans hceft aengedaen, om syn kalen kruyn te decken. Maer 't geen dit all is overtreffende, dien dag dat hy met syn Myrilla in echt tradt, klagende dat de Sonne hem verongelijckte, en datse hare reyse nu trager volvoerde, als sy andersins gevvoon vvas, is hy, de spijse schaers uyt den mond zijnde, sonder afscheyd te nemen, soo haest hy mocht, te bedd gegaen.
Wouden vvy ons met 't getuychenis der Rijmers behelpen, de Oogen souden oock dese hare liefd-barende krachten selfs op ongezielde dingen uytten. Maer alsoo de Rijmers seer svvaerlijck binnen de palen van eenig besteck besloten konnen vverden, en dat het haer en de Schilders, boven andere soorten van menschen, vry staet de saken na haer eygen vvelgevallen een coleur te geven, soo moet het oock met een Rijmers geloove vverdē aengenomē, 't geen sy hier van (ongetvvijffelt door de vvonderbare krachten der Oogen verruckt zijnde) vvat te ruym uyt-meten; en onder anderen dit, vvaer in een van desen hoop den Spiegel syn's Beminde aldus spreken doet:
Etsi non habeo sensum, tua gratia sensum
Exhibet, & calidi sentio amoris onus:
Dirigis huc quoties spectantia Lumina, flammae
Succendunt inopi saucia membra mihi.
Hoevvel ick niet en voel, u schoonheyd doet my voelen,
En op my 't seldsaem pack der minne-lasten vvoelen;
| |
| |
Soo mennigmaels als gy uvv' Oogen op my slaet,
Maeckt hare vlam dat my het lijf in kolen staet.
Maer hier in zijn de Rijmers soo ongerijmt niet gevveest, dat sy, die niet alleen Kinderen, maer oock Vaders van de Liefde zijn, de Oogen Liefdes Geboort-plaets en Verblijftent genoemt hebben;
- vvaer hy (verlatende den Hemel,
En mennig Land, syn godheyd toegevvijt:)
Met soet gevvoel en minnelijck gevvemel
Haer vaerdigt tot een vrundelijcken strijd.
VVesterbaen, in syn Nootsakelijck Mal, noemtse
- Lampen van onss Zielen,
VVoning van de Minne-pol,
Die van Cupidotjes krielen
Als een besig mieren-hol.
Oblandos oculos, & ô facetos, (roept een)
Et quâdam propriâ notâ loquaces,
Illic est Venus, & leves Amores,
Atque ipsa in medio sedet Voluptas.
O aerdig licht! ô lodderige Oogen!
Die svvijgend spreeckt u vvonderlijck vermogen:
De soete Lust, Vrouvv Venus, en de Minn
Die nemen u tot hare herberg in.
| |
| |
Heinsius noemtse Aucupium Amoris, een onvvijckelijcken val-strick voor een afgerichten minne-vogel; insonderheyd vvanneer mollis illa petulantia, die geest-lockende lonckjes, en Ziel-treckende treeckjes daer onder spelen. Door dat middel heeft het Vrouvv Venus soo veer gebracht gehadt,
Dat sy den lof kreeg boven tvvee Godinnen,
En met triumph ten hoogen Hemel toog.
Want vvanneer op een tijd Iuno, Pallas en Venus in geschil gekomen vvaren, vvie van haer drie de schoonst mocht zijn; en dat sulcx gestelt vvas aen d'uyt-spraeck van Paris, heeft sich elck (gelijck dat Apuleius aerdig afmaelt) op het çierlijckst aen den Herder vertoogt gehad. Vrouvv Iuno quam met heerlijckheyd, Pallas met deftigheyd, maer Venus, dulce subridens constitit amoene, trad in met haer geestig snarenspel gelijck als danssende, en ('t gêen de overvvinning aen haer zy dé hellen) danste somvvijlen alleen met haer rollende Oogen. 'T is vvel vvaer, dat sommige alhier het oordeel van Paris berispen: maer Lucianus prijft het, en is ten vollen van syn nauvve keur vervvondert; en seyt, dat hy in dat geval geen ander zy en sou gekosen hebben.
De Oogen zijn niet alleen begaeft om dees brandende bevvegingen in onse herten te ontsteken; maer oock om die selfdige op een sonderlinge vvijse te ontdecken. vvaerom sy by sommige de Vensters onser Zielen zijn genaemt gevveest; vvaer door vvy de meest-bedeckte herts-tochten
| |
| |
konnen bekruypen en uyt-vinden. En gelijck het aengesicht een gelijck-vormig af-beelsel onses gemoeds is; alsoo zijn oock de Oogen van hare bevvegingen d'alder sekerste getuygen; doordien sy op alle aentreffende herts-tochten verscheydelijck gestelt zijn, en seer gesvvind verandert vverden. Hier door zijn eenige soo veer vervoert gevveest, dat sy de vvoon-plaets onses gemoeds in de Oogen geschickt hebben; en tot noch toe volhard den gemeenen man in't selfdige gevoelen: vvant vvanneer vvy de Oogen kussen, schijnen vvy't gemoed selfs te kussen en aen te roeren. Leer dan hier uyt, onbeschaemde Mome, hoe onbevvistelijck gy de Nature, in't bouvven des menschelijcken lichaems, van versinnigheyd betichtt hebt; om datse ontrent het herte geene vensters gemaeckt hadd, vvaer door onse herts-tochten mochten openbaer vvorden. VVilt gy opener en, gevoechelijcker vensters, dan de Oogen? vverden niet in haer onse bevvegingen gelijck als in eenē spiegel voor-gedragen? Gy oock, die tot dien selfden eynde een crystallijne borst in den mensch vereyschte, vveet dat tot dat vverck geen aerdiger crystallijn kan uytgevonden vverden, dan 't gêen de bedreve Natuyr in de Oogen geplaetst heeft.
Dese ontdecking der herts-tochten door de Oogen kan onder 't vrijen de Gelievers geen gering voordeel baren. Want alsoo het in't minnen een vande svvaerste voor-vallen is, syne liefde, door het Oog in't hert ontsteken, gevoeche- | |
| |
lijck aen syn Beminde t'openbaren; en dat het dickvvils vol gevaer steeckt, soo svvaren last aen een stoute tonge te vertrouvven: Soo heeft de Natuyr in dit geval de Oogen met een sonderlinge konst begaeft, om dat selfde te volvoeren, sonder gevaer te loopen, van qualijck te mogen bejegend vverden; als oock om haer Bemindes vveder-gunste te versoecken, sonder met bescheydenheyd afgeset te konnē vverden. In sulcker vougen zijn Eurialus en Lucretia (gelijck AEneas Sylvius seyt) door het Oog alleen in onderlinge liefde bevangen gevveest. hy eyschte haren goeden vville, door een minnelijck gesichte; en sy vvederom stondt hem syn versoeck toe, met een lonckend Ooge. Guazzo houd het daer voor, dat de Oogen, in't openbaren van de Liefde, meer krachts dan de tonge selfs moet toe-geschreven vverden. Hoort hem hier van in't 4. boeck des Borgerlijcken ‘Ommegangs in deser vougen spreken: Onse Oogen (seyt hy) ontdecken selfs tegens onsen vville dat, 't gêen in ons herte leyt verborgen; alsoose aenvvijsen of vvy blijde, droef, minsaem, vvreet, bot, of minne-vvulps zijn. Sy volbrengen niet alleen dat, maer eyschen of beloven oock mennigmaels; en, gelijck tvvee Voet-boden van't herte, geven sy van haet en liefde een onfeylbaer bevvijs; alsoo dat vvy svvijgende konnen verstaen vverden. Daer staet dan niet aen te tvvijffelen, of de Oogen zijn gelijck een spiegel onses gemoeds, en dat in haer de liefde geheel ge- | |
| |
plaetst is. Nu gelijck sy een onbedriechelijck kenteeken onser verborgentheden konnen geven; soo is de tong in tegendeel bedriechelijck, en vveet mennigmaels de bevvegingen onses herten te bedecken; alsoo dat een Minnaer op de vvoorden van syn Beminde niet kan vast gaen, voor aleer hy de trouvv inde hand
heeft. Daerbeneffens uyttet mennigmaels de tonge yets, 't gêen syn Beminde kan verstoren, en haer gemoed van hem vervremdē: daer de Oogen in tegendeel, door haer gestage eerbiedigheyd, gunst en vriendschap vervvecken, en dienvolgens beloont vverden. Vorders schat ick geen Minnaer soo onversinnig en vermeten, die syne liefde sal aenvangen door de tong aen syn Beminde t'openbaren, indien hy niet alvoren door het aenloncken der Oogen daer toe genoodigt is gevveest: vvaer door hem hôop gegeven vverd, om buytē gevaer syn selven te ontdecken. Hierom zijn oock de Oogen Verborge Redenaers, en Liefdes Tael-mans genaemt,
Die getuygen sonder spreken van haer vrundelijcke smert.
Want (de minne-traentjes, vvaer van Ovidius seyde,
Vt flerent oculos erudiere suos,
al over geslagen zijnde) 't is licht aen de Oogen te bespeuren, hoe't met het hert geschapen staet; alsoo ubi amor, ibi oculus, het Oog gevest is, daer het herte vast is; en dat hy, die aen het minne-evil sieck gaet,
| |
| |
- fixis, ardens, obtutibus haeret,
met een vlammig gesichte op syn Beminde gelijck als Staroogt; en vvaer het mogelijck, ipsis eam Oculis impraegnaret. Phoebus selfs vverd om dies vville van Ovidio geteeckent, daer hy seyt,
- Quique omnia cernere debes
Leucothoën spectas, & Virgine figis in una
Quos mundo debes Oculos. -
Vvv Oog, vvaer door gy't alles moet beschouvven,
En kondt gy van Leucothoë niet houvven,
En vest doorgaens op haer alleen u Licht,
Het gêen voor heel de vvereld is gesticht.
Hier uyt is af-te-nemen vvat een sonderling vermaeck de Gelievers uyt elkanders Oogen suygen. Een lonck maer alleen is vvaerdig om door Herculis lasten gemijnt te vverden.
Omnia quae patior mala si pensare velit sors,
Vna aliqua nobis prosperitate, Dii
Hoc precor, ut faciant, faciant me cernere coram,
Cor mihi captivum quae tenet hocce, Deam.
Indien den Hemel vvil mijn eyndeloose qualen,
Die 'k inde Liefde ly, met een geluck betalen,
Soo bidd' ick dat ick mach op haer mijn Oogen slaen,
Die mijne Zielle heeft in 't minne-net gevaen.
| |
| |
't Raeckt hem het leven, soo hy dat geluck moet derven:
Werd hem maer de hôop onthouvven
Van haer Oochjes vveer t'aenschouvven,
Oh! daer is geen hôop met all
Maer vvy laten de getuychenissen der Minnaers, de minne-krachten der Oogen bevverende, die my een eyndeloosen arbeyd souden baren, indien icks' al t'samen op een ry sou stellen: en alsoo een nader ontleding van 't minnevverck der Oogen haer in dit geschil geen kleynen luyster telen sal, soo gaen vvy nu voort, en vvijsen aen, op vvat manier het herte soo gesvvindt door het Oog gevat vverd. Eenige dit aengemerckt hebbende, en met haer vernuft niet konnende bepeylen, hoe sulcks natuyrlijcker vvijse mochte toegaen, hebben't den naem van toovery gegeven. Mantuanus is een van dese, en seyt:
Ludit Amor sensus, Oculos perstringit, & aufert
Libertatem animi, mirâ nos fascinat arte.
Credo aliquis Daemon, subiens praecordia, flammam
Concitat, & raptam tollit de cardine mentem.
De liefd bedriegt ons all, begoochelt onse Oogen,
Steelt onse vryheyd door een tooverend vermogen:
Een Duyvel (soo'k geloof) kruypt in ons ingevvand,
En ruckt ons sinnen vvech, en stoockt een dullē brandt.
| |
| |
Heliodorus in syn 3. Boeck bevvijst in't lange, dat Liefde tooverij is; devvelcke, na't getuy chenisse Ficini, aldus toegaet: ‘De sterffelijcke menschen (seyt hy) vverden insonderheyd dan betoovert, vvanneer sy met een stadig staroogen hare stralen op elkander vellen, en de Oogē gelijck als te samen vougen, en drincken en suygen in alsoo de liefde tusschen hen beyden: vvant den aenvang van dees sieckte is het Oog. Plutarchus gaet noch verder, en gelooft, dat een mensche hem selven, door syn eygen gesichte, kan betooveren; tot dien eynde by brengende het vertoog van Eutelidas, hoe hy door't vvelbehagen, dat hy uyt syn eygē schoonheyd nam, is aengedaen gevveest. 'tSchijnt dat Ovidius hier op oock syn oog-merck gehad heeft, als hy de fabel van Narcissus voorstelde. Maer dese tooverij, soos' anders dē naem van tooverij mag voeren, is geheel natuyrlijck; alsoose, hoevvel uyt een onsichtbare en verborge, evenvvel nochtans van een natuyrlijcke uytvloeying en uytvvaseming voort koomt; vvelcke uytvloeying aldus voltoyt vverd.
Het herte des menschen door syn stage bevveging een deel van 't eelste bloed uyt syn rechter holligheyd door de hert-aderlijcke ader in de longer geloost hebbende, en aldaer met het suyverste deel des ingeaemden lochts vermengt zijnde, vloeyt het vvederom door de aderlijcke hert-ader na de slincker holligheyd van't hert; alvvaer het den naem en
| |
| |
't vvesen van levendige geesten aenneemt: van daer verspreyden haer dese geesten door 't geheele lichaem, doch stijgen, alsoose licht en dun van stoffe zijn, insonderheyd na het breyn; en aldaer op een nieuvv bevvrocht, en tot haer invloeyende bevveging bequamer gemaeckt zijnde, vverd haer den naem van dierlijcke geesten gegeven; devvelcke seer gevoechelijck en gesvvind alle de Zenuvvige vvegen van't breyn door loopen konnen, die insonderheyd, die het padt na de Oogen banen, alsoose het tenderste en 't vvijdste van allen zijn; vvaer door dese geesten overvloedig in de Oogen komen in te vloeyen; de vvelcke, alsoose doorsichtig en klaer zijn, die geestige stralen gelijck als door gelase vensters uyt laten. Hierom sey Langius, datter in't geheele lichaem des menschen geen vverck-tuyg der sinnen is, het vvelcke soo overvloeyt van geesten, ende een schijnsel uyt sich geeft, als het Ooge; dat selfdige uyt Suetonio, met het vertoog der glintzterende Oogen Augusti, en des Kaysers Tiberij bevvijsende. Dat de Oogen met een ingebore licht en luyster begaeft zijn, getuygen vorders soo de Oogen van Leeuvven, Luyperden en Katten, als oock van andere gedierten; devvelcke in't midden van den nacht selfs flickeren en blincken, soo datse sonder 't behulp van eenig uyterlijck licht bescheydelijck konnen sien. Yder een kan oock dat selfdige door syn eygen uytvinding vvijs vverden: vvant soo hy de hoecken syner Oogen vvat hard vvil toe- | |
| |
drucken, het sal hem dencken een glintzterig rond binnen die selfdige te sien, vloeyende uyt het innig licht der Oogen. Dese stralen door het Ooge uyt schietende, voeren met haer (als Valleriola getuygt, en d'ondervinding selfs bevestight) een onsichtelijcken bloed-vvasem, en geestigen damp: het vvelcke vvy aen die gene, die aen ontstekingen der Oogen sieck gaen, bespeuren konnen: vvant,
Dum spectant oculi laesos, laeduntur & ipsi,
Multaque corporibus transitione nocent.
Wanneer gesonde Oogen ontsteke Oogen sien,
Dan siet men 't quaet van dese in d'ander Oogen vlien.
het vvelcke alsoo niet en sou uytvallen, 't en vvare de Oogen-stralen, sich streckende na de Oogen des omstaenders, met haer uyt-sleepten een geestig gedeelte van't bloed, alvoren in het ontsteken Ooge verdorven. Dat selfdige getuygen de Oogen der Basiliskesen; als oock dien Ephesiaen, vvaer van Philostratus spreeckt, de vvelcke van soo schadelijcken gesichte vvas, dat hy alle die gene om dē hals bracht, die hy een vvijle tijds met syne Oogen scherp begluyrde. Mulieres menstruo pollutae geven aen ons seggē meerder luyster; de vvelcke (als Aristoteles seyt, en d'uytvinding leeraert) door haer gesichte selfs d'aldersuyverste spiegels, gelijck als door bloedige druppels en een neveligen damp, ontluysteren. Indien dan uyt soodanige quaet-sapige lichamen een
| |
| |
diergelijcken onsichtelijcken bloed-vvasem door de Oogen uytvloeyt; soo en kander oock geen rede gegeven vverden, vvaerom van-gelijcken uyt een vvelgestelt lichaem een diergelijck deel van het alder-geestigste bloedt niet te gelijck met de Oogen-stralen sou uyt schieten.
Dit aldus voor uyt gestelt zijnde, sal het den Leser soo rauvv niet voor-komen, soo vvy seggen, dat een Minnaer (vviens bloed, door de heftig-brandende bevvegingen syns herte gelijck als kokende, een overvloedigen vvasem opvverpt) syn Beminde met een scherp en toegenegen Ooge begluyrende, haer door syn aentreffende stralen in gelijcke liefde verstrickt: en sy vvederom van-gelijcken hem, vvanneerse hare glinsterende en soet-lonckende Oogen op hem slaet, en met een onderlinge begluyring hare oogen-stralen verdobbelen en vermengen. Seker 't is geen vvonder, indien sy in sulcker vougen elkanders ingevvant door een geestigen minne-schicht vervvonden, en te gelijck met het gesichte elkanders onderlinge Liefde in-drincken. Want alsoo desen geestigen bloed-vvasem, den vvelcken het Ooge des Minnaers met een snelle bevveging syn Beminde toeschiet, klaer, dun, heet en soet is, Voor soo veel hy klaer is, (seyt Valleriola) overkoomt hy seer vvel, van vvegen een nabuyrige gelijckheyd, en een natuyrlijcke over-een-stemming, met de klaerheyd der Oogen en Oogen-stralen van de Beminde; en vverd om diesvville gelijck als aengelockt,
| |
| |
en gerig ingesogen. Voor soo veel hy dun en fijn is, deurboort hy gesvvind ons ingevvant; van vvaer hy door de bloed- en geest-aderen seer lichtelijck het geheele lichaem door loopt. Voor soo veel hy heet is, bevveegt en vverckt hy gevveldiglijck; (vvant de hette, na 't getuygenis der Wijsgeren, vverckt het alderkrachtigste) en alsoo gevveldiglijcken vverckende, besmet hy het bloed met een evengelijcke hoedanigheyd, daer hy mede aengedaen is. Het vvelcke Lucretius in syn 4. Boeck van de Natuyr der dingen aerdig schijnt af-te-malen, seggende:
Hinc illa primum veneris dulcedinis in cor
Stillavit gutta, & successit fervida cura.
Nam si abest quod ames, praestò simulachra tamen sunt
Illius, & nomen dulce obversatur ad aureis.
Hier van is eerst in 't hert den smaeck van liefdes soetheyd
Gevloeyt, die hem een heeten yver in't gemoed leyt:
Soo dat hem, schoon syn Lief veer van hem is verdeelt,
Haer beelteniss in't Oog, haer naem in d'ooren speelt.
Voor soo veel doch dien geestigen vvasem, uyt het best-bevvrochte bloed ontstaen, van natuyren soet is, behoudende het vvesen van't bloed daer hy uyt gevloeyt is, voed hy ten deelen, en koestert en vervreugd het ingevvant: vvaer uyt ontstaet een sonderlingen en onderlingē treck der Gelievers tot elkander; op dat die soet-voedende geesten van des een
| |
| |
in des anders aderen vervvisselt mochten vverden: alsoo dat in deser vougen de Gelievers gelijck als een vleesch en bloed zijn, en van eenen geest gedreven vverden; en datse, voor soo veel als mogelijck is, dat betreffen, 't gêen de Liefde eygen is; namentlijck, dat den Minnaer in de natuyre van syn Beminde verandere, en sy tvvee een lichaem vverdē. Welcken treck der Gelievers tot eenigheyd des lichaems Artemisia, Mauseoli huys-vrouvv, door hare daet genoegsaem bevestigt: devvelcke het doode lichaem hares mans, dien sy seer lief hadde, tot asschen verbrand, en ingedronckē heeft. Doch alsoo die eenigheyd des lichaems natuyrlijcker vvijse niet ten vollen kan bejaegt vverden, geschiedt sulcx, voor soo veel het de Natuyre lijden kan, ten deelen, op de geseyde vvijse, door die voedende geesten, de Beminde door de Oogen toegeschoten. Daeromme had een geen ongelijck, als hy seyde:
Het is, ô Rosemond, een deel van uvve Ziell,
Dat in mijn hertje speelt; en soo my dat ontviel
Sou ick den geest haest geven:
Het is een deel van u, dat dickmaels uyt mijn bloed
VVeer tracht by u te kruypen;
En soo gy't niet gestaeg met uvve Oogen voed,
Sal't eens daer henen sluypen.
Hoe't hier mé toegaet, heeft Ficinus, in't vertooch van Phę- | |
| |
drus en Lycias, met levende coleuren afgeset: Lycias (seyt ‘hy) star-oogt op het vvesen van Phaedrus, en Phaedrus vest syn Oogen-appel op de Oogen van Lycias, en sendt met die tintelende stralen te gelijck syne geesten uyt. De stralen van Phaedrus Oogen vverden licht vermengelt met de stralen van Lycias, en de geesten met geesten vereenigt. Den vvasem, ontstaen in Phaedrus hert, kruypt in het ingevvant van Lycias; en, 't geen noch grooter vvonder is, Phaedrus bloed is in Lycias hert; en hier uyt ontstaen dees gebruyckelijcke minne-vvoordtjes, mijn Soet-hert Phaedrus, mijn Eygen-selfs, mijn duyre Helft: en Phaedrus vvederom tot Lycias, O mijn Licht, mijn Vreugd, mijn Ziell, mijn Leven. Phaedrus volligt Lyciam, alsoo syn hert syn geesten soeckt; en Lycias volligt Phaedrum, uyt treck der geesten tot haer eerste sit-plaets; bey volgense, maer Lycias het meest van tvveen, doordien de Revier de Spring-fonteyn meer, dan de Spring-fonteyn de Revier van nooden heeft. &c.
Hier uyt ontstaet dat de Gelievers met een gelijcke vreugd en droefheyd vverden aengedaen: met gelijcke vreugd, als ‘Valleriola seyt, van vvegen een sekere gelijck-stemmigheyd, vvaer door sy met elkander in't minnen over een komen; als oock om dat dien klaren en soeten bloed-vvasem, die door de Oogē in het ingevvant gevloeyt is, door syne klaerheyd aenlockt, en vervreugdt door syne soet- | |
| |
heyd. Met gelijcke droefheyd vverden sy besprongen, om dat met die over-een-stemming een tegen-strijd vermengt is, alsoose de beminde saeck niet ten vollen en konnen genieten; en om dat dien fijnen en heeten geest, met de ooge-stralen uytgeschoten, door syne dunheyd het ingevvant eenichsins verdeelt en teest, en door syne hette het selfdige beroert, en 't gêen hem toekoomt vvech-sleept, en in des Bemindes natuyre verandert; verandert zijnde laet hy haer niet rusten, maer joockt en treckt doorgaens naer dien, uyt vvien hy gevloeyt is.
Alle 'tgene vvy van de liefd-barende krachten der Oogen tot hier toe hebben bygebracht, heeft And: Laurentius, in syn Boeck van de Edelheyd des Gesichts, met dese korte vvoorden ingetrocken, aen syn tvveede Capittel in deser ‘vougen vragende: En vverd de Liefde uyt de vermenging der stralen, door de Oogen uyt-vloey ende, niet geboren? bestaetse niet uyt een t'samen-vouging der alder dunste en fijnste geesten; devvelcke door eenē engen vveg bedecktelijck van het hert in de Oogen sluypen, en die Doorvvachters verleydende, laten sy de Liefde in, devvelcke allencken buyten achterdocht dese borcht besittende, de Rede verradelijck van haren Throon vverpt. Dat Lucretio van-gelijcken dese krachten niet onbekent en zijn gevveest, blijckt genoechsaem uyt dese regels:
Idque petit corpus mens, unde est saucia amore.
| |
| |
Namque omnes plerumque cadunt in volnus, &' illam
Emicat in partem sanguis, unde icimur ictu,
Et si comminus est, hostem ruber occupat humor.
De Ziell na 't lichaem treckt dat haer met liefdes qualen
Heeft aengedaen, en 't bloed schiet na dat deel syn stralen
Het gêen ons heeft vervvondt, en soo maer na-genocht
Den Vyand staet, hy vverd bespat van't roode vocht.
'T schijnt hy hier mé vvil uytduyden, dat het bloed eenes menschen, door de stralen der Oogē inde Liefde vervvondt, valt op den Vervvonder; niet anders als het bloed eenes vermoorden mensche, door de vvonde vloeyt na den tegenvvoordigen Moorder.
'T en is dan soo vreemden saeck niet, dat de menschen door de Oogen in de Liefde gelijck als betoovert vverden, vvanneerse met een stadig begluyren elkander die geestroerende lonckjes toeschieten; insonderheyd soo de Begluyrders van jeugdig bloed en geesten overvloeyen, en met schoone en klaer-stralende Oogen begaeft zijn.
Wy souden dese stoffe noch vvijd-loopiger verhandelen, 't en vvaet ick dachte, dat dit genoch sou zijn, om ons voorgestelde vvit te bevveren; namentlijck, dat de Oogen, boven alle andere dingen, met een liefd-barend vermogen begaest zijn. Geen minnend breyn sal in dit geschil ons vveder-streven; geen jeugdig herte, overvloeyende van een
| |
| |
levenden en lievenden bloed-vvasem, sal ons seggen tegen spreken; vvaer aen vvy oock maer alleen dit deel van onse Kalfs-klauvven tot een staeltjen op-offeren: het vvelcke soo't met smakelijcke lippen van V.E. geprouft, en buyten vvalging opgenomen vverd, sullen vvy het overijge van onse jeugdige tijd-verdrijfjes V.E. van-gelijcken niet onthouvven. Alle vijse Grimmers, die de geheuchenisse van hare Ieugd te gelijck met die selfdige verloren hebben, en die geen ander tijd-verdrijf en achten, dan die de borse svvellen doet, ontseggen vvy geheel en al dese jeugd-gëeygde spijse: en daerom
Rijp-bejaerde, Grijs-gebaerde,
Vanden-jongen-aerd-ontaerde,
Die de nare aerde na'ert,
Laet uvv Lichten elders lichten;
VVant dees niet-dan-minne-dichten
Heeft geen grijsen baert gebaert.
Sit Jonck.
|
|
Auteursrechtvrij