|
| |
| |
| |
Derde deil
Mestreech tot 1830/'39.
Mèt et veurgaonde is de behandeling vaan de historie vaan de kluusters en kèrreke vaan aajt-Mestreech en vaan alles wat daomèt verband heel aofgeloupe.
Veer zölle noe doorgoon mèt et bespreke vaan et bestoon vaan eus gooi stad vaan umstreeks 1800 aof tot en mèt de jaore 1830-1839, um daan 'n ind d'raon te make.
De nuij iew stoont al gaw in et teike vaan napoleong, dee toen in de volle opkoms vaan z'n mach waor en vaan wee et wie laanger wie dutelikker bleek, tot et z'n einddoel waor, allein hier en meister euver Fraankriek te weure. Mestreech, dat, wie veer vreuger al gezeen höbbe, naturelik ouch bij de Franse Rippebliek destijds waor ingelijf, heet vaan de door Napoleong genome maotregele zoewel de gooi es de naodeilige gevollege oondervoonde.
Gunstig veur eus stad waor et slete vaan et Konkordaat tösse Napoleong en paus Pius VII. Daodoor kraoge de geistelikke, die zoeväöl jaoren oonder zwoeren drök hadde geleef en die, es ze neet d'n eid aoflagte, dee de revolusionnaer regering in Fraankriek vaan hun verlangden es e soort vaan staotsgevierelikke misdiedigers woorte besjouwd en behandeld, werum miejer vrijheid en woort de oetoefening vaan de kattelieke godsdeens weer opelik touwgestande, al waor dat in et begin ouch nog lang neet wat et in de röstige tijje vaan veur de Franse Revolusie gewees waor.
Vaan oet deen tied dateert de verheffing vaan de kèrrek vaan Wiek tot hoofprochie vaan et noorder-kanton vaan Mestreech.
Mestreech waor naomelik, wie veer al gezeen höbbe, in deen tied ingedeild in twie kantons, et noorder-kanton bestaonde oet Wiek en de gemeintes Breus, Cadier, Eisde, Groonsveld, Hier, Kier, Mesj, Oos en Riekholt en et zuider-kanton bestaonde oet de eigelikke stad en Sint Pieter enz.
Wat evel veur Mestreech minder plezerig en dèks hiel zwoer te drage waor, dat waor, dat et oet d'n aard vaan de zaak mèt betrokke woort in al de dwaankmaotregele vaan Napoleong en dat et d'n drök geveulde vaan die noets ophawwende oorloge, die heer veurde um de mach vaan Fraankriek oet te breije.
Meh de Mestreechteneers vaan deen tied höbbe daan ouch et veurrech gehad, dee groete maan, boe de ganse wereld noe nog tegenop zuut, in eige persoen te zien en te bewoondere. In juli vaan et jaor 1804 naomelik heet heer mèt z'n vrouw Joséphine en die häöre zoon
| |
| |
oet häör ierste houwelik, Eugène de Beauharnais, e bezeuk aon eus stad gebrach, wat veurnaomelik tot doel had, ziech op de huugde te stèlle vaan d'n touwstand vaan de fortifikasies vaan Mestreech. Door de Breuselepoort kaom heer mèt ze gevolleg de stad binne, boe heer oontfaange woort door de magistraot, dee häöm nao et gebruuk vaan deen tied plechtig de sleutele vaan de stad op e kösse aonbooi. Drei daog is heer heij gebleve en heet heer al de vestingwerreke grondig geinspekteerd, ouch et fort op de Pietersberreg. Heer lozjeerde op et Goevernemint en is de veerden daag mèt ze gezèlsjap doorgereis nao Aoke.
Napoleong had in verband mèt et veure vaan z'n oorloge en et trèkke vaan z'n legers veural ouch gooi weeg nudig en daovaan heet Mestreech mèt geprofiteerd. De groete steinweeg nao Aoke en nao Toongere mèt die geweldige zwoer kejje die noe al sins jaoren in de groond zien gestamp es onderlaog veur de stöbvrij bovebedèkking, höbbe veer aon de orders vaan Napoleong te daanke en daodoor kraog eus stad 'n väöl beter verbinding mèt de plaotse oet de umgeving, wat veur häören handel en verkier hiel gunstig waor.
Meh wie de gloriezon vaan de Franse keizer begôs te zakke en de mogendhede vaan Europa ziech verboonte um aon z'n despotieke mach 'n ind te make, oondervoont ouch Mestreech dao d'n trökslaag vaan. Naodat Napoleong in 1813 in de geweldige zoegenaomde ‘Volkerenslag’ bij Leipzig waor verslage, trokke de geallieerde mogendhede nao et weste en woort Mestreech in desember vaan dat jaor door 'n deil vaan hun tróppe belegerd, terwijl in de stad door de Franse kommendant Charbonnier de staot vaan belèk aofgekondig woort. De insleting had plaots door Zweedse, Pruussese en Saksiese legeraofdeilinge, boevaan de kommendant z'n hoofkerteer in Kan had. Aon de kant vaan Wiek woort Mestreech ingeslote door 'nen tróp vrijwèlligers oonder kommando vaan 'nen Hollansen euverste. Um d'n elend veur de inwoeners nog groeter te make braok in de stad nog d'n tiphus oet, dee veural oonder et Frans garnizoen väöl slachoffers heet gemaak.
Naodat Napoleong in aprèl 1814 in Fontainebleau aofstand vaan z'nen troen had gedoon woort heij 'ne waopestèlstand geslote tösse de geallieerde legers en de Franse bezètting, die kort daonao oet de stad ewegtrok, zoedat veer op d'n derde mei werum Hollanse tróppe kraoge en de stad op de vijfde mei offisjeel woort euvergegeven aon d'n Hollanse ginneraol Dupont.
Mèt dees gebäörtenis begôs veur Mestreech 'nen tied vaan politieke oonzekerheid, dee gelökkig neet hiel lang heet geedoord Degene, dee dao miejer vaan wèlt weite, verwieze veer nao de prachtige studie vaan Mr. de Wit en Flament, aofgedrök in de ‘Publications’ vaan 1911 onder d'n titel ‘De Vorming der Heerschappijen op het Grondgebied in Limburg of die zich daarover hebben uitgestrekt van de Romeinsche Overheersching tot 1814-1817’.
| |
| |
In et kort kaom de situasie heij-op neer: Al waor Mestreech door de Franse aon 'nen Hollanse ginneraol euvergegeve, daomèt waor et nog gaar neet Hollans grondgebied gewoorde. Dee ginneraol jummers had die euvergaof aongenome in naom vaan de ‘Verbonden Mogendheden’, die feitelik et gezag oetoefende euver alles, wat door de Franse woort pries gegeve.
Wel had de prins vaan Oraanje, dee nao de val vaan Napoleong nao Holland waor trökgerope en d'n titel had aongenome vaan ‘Soevereine Vorst’, aongestèld um in ziene naom same mèt de vertegenwoordigers vaan de ‘Verbonden Mogendheden’ Mestreech en de aander vreuger zoegenaomde ‘Generaliteits-plaatsen’ te besture, meh die plaotse waoren häöm nog gaar neet touwgeweze en inderdaod waore die mogendhede dao-euver nog allein meister. De Pruussese ginneraol Sack, dee in Aoke z'n rizzidensie had, deilde daan ouch heij naomens hun de lakes oet.
Iers op 1 augustus 1814 woort Mestreech mèt de aander aon de linkerkant vaan de Maos gelege ‘Generaliteits-plaatsen’ aon de ‘Soevereine Vorst’ euvergedrage. Bij de opriechting vaan et ‘Koningrijk der Vereenigde Nederlanden’ door et Kongres vaan Wene in 1815 is 'n nuij provinsie Limbörg gevörremp gewoorde oet wat noe Hollans en Belzj Limbörg is.
In artikel 2 vaan de ‘Grondwet voor het Koninkrijk der Nederlanden’ vaan 1815 leze veer: ‘De Provincie van Limburg is zamengesteld uit het geheele Departement van de Beneden-Maas en die gedeelten van het Departement van de Roer, die volgens het tractaat van Weenen tot het Rijk behooren’.
Mestreech woort vaan die nuij gevörremde provinsie de hoofplaots en naodat de ‘Soevereine Vorst’ op 16 miert 1815 de wierdigheid vaan keuning had aongenome en es wöllem i op d'n troen waor gekomme, brach heer al in juni vaan dat jaor e bezeuk aon eus stad.
Wie Mestreech ziech tegeneuver z'ne nuije keuning gedragen heet, kinne veer et bèste oet de plaotselikke gazètte vaan deen tied te wete komme.
Al bij de aofkondiging vaan z'n proklamasie es keuning is de hajding vaan de stad dutelik gebleke. Veer leze dao-euver in et ‘Journal de Maestricht’ vaan goonsdag 22 miert et vollegend in et hollans gesjreve verslaag:
‘De afkondiging der proclamatie van den Souvereinen Vorst als Koning der Nederlanden, Prins van Oranje en Hertog van Luxembourg, is gisteren binnen de stad op plechtige wijze geschied. Des avonds te voren wierd het feest door het luiden der klokken en het bespeelen der karillons den volke aangekondigt. Gisteren ogtend, ten 7 uuren, wierd deze aankondiging op dezelfde wijze herhaald en daarbij wierden 33 schoten uit het zwaar geschut gedaan. De oranje vlag wierd op de torens geplaatst en elk bereidde zich voor om het
| |
| |
zijne toetebrengen ter vermeerdering van de plechtigheid van den dag.
Tegen elf uuren wierd het garnizoen “en haye” geplaatst in de straten, waardoor den optogt zoude geschieden en ten half twaalf verzamelden zich de civiele autoriteiten en ambtenaren op het Raadhuis, om aldaar te ontfangen den lieutenant-generaal van het groot commando met zijn staf en dien van het garnizoen. Deze receptie geschiedde tegen twaalf uuren en dadelijk vertrok de stoet in de volgende orde: een escadron kavallerie, een bende muzikanten, twee hellebardiers, een oranje vaandel, gedragen door den eersten klerk der stads-secretary, de lieutenant-generaal van het groot-commando met alle leden van zijn staf te paard, de generaal-majoor Cornabé commandeerende de eerste mobile brigade, de generaal-majoor van der Maessen, commandant der vesting, met den plaatselijken adjudant in dienst, twaalf onderofficieren-ordonnances, de leeden der provintiaale
staaten binnen deze stad aanwezig, de burgemeester en vice-burgemeesteren, vooraf gegaan door de stads bodens en kamerbewaarders, de raad der gemeente, de leeden der regtbank van eersten aanleg en dèn prokureur van staat bij de crimineele justitie enz.
De afkondiging der proclamatie geschiedde door een der burgemeesteren voor het hotel van den gouverneur, op de Paradeplaats (et Vrietof), te Wijk en op de Groote Markt voor het stadhuis. Telkens bij het eindigen der afkondiging, wierd tot drie herhaalde reizen door den lezer met luider stemme geroepen: “Lang leve de Koning”. Dien wensch wierd door alle aanhoorders herhaald en alomme weergalmde het geroep van: Oranje boven, vivat de Koning der Nederlanden.
Na het doen der laatste afkondiging wierden op de Groote Markt negen salvoschoten gedaan uit het geschut der rijdende artillerie, en daarna wierd den geheelen stoet door de burgemeester na het raadhuis begeleid, alwaar eenige ververschingen wierden aangeboden.
Ten vijf uuren wierd er door de stad op het raadhuis een groot diné gegeven, 't geene vereerd wierd door de tegenwoordigheid van den heer lieutenant-generaal van het groot kommando en van de heeren generaal-majoor, en waar op geïnviteert waren al de hoofd- en stafofficieren van het garnisoen, benevens de aanwezige leden der provintiaale staaten en hoofden der onderscheidenen administratiën.
Gedurende het middagmaal deed een pragtig musiek, op het plein van het raadhuis vergaderd, het gebouw weergalmden van vaderlandsche airtjes.
Een ieder gaf bij deze gelegenheid de levendigste blijken van zijne hartelijke deelneming aan de groote gebeurtenis, die het lot der Nederlanden beslist.
Het schoone weder heeft niet weinig toegebragt tot de vreugde van den dag. Toen een algemeen klokgeluy bij het vallen van den avond de plegtigheid besloot, zag men weldra alle huizen en gebouwen geïllumineert, waaronder zich bijzonder distinggeerden het hotel
| |
| |
van den gouverneur en het stadhuis. Op verscheidene plaatsen wierden vreugdevuuren ontstoken. Het geroep van “Oranje boven! lang leve de Koning!” deed zich alomme hooren. En hoewel bijna de geheele bevolking zich in de straaten bevond, is echter alles in de volmaakste orde afgelopen en de rust niet een oogenblik verstoord geworden.
Aldus eindigde een dag van algemeen blijdschap, waarvan nimmer het geheugen verloren zal gaan. Een ieder doe nu hulde aan den Koning. Een ieder zij nu trotsch op de onafhankelijkheid van zijn vaderland. Een ieder zij den vaderlande verkleefd, eendragtig en vrij van allen naijver en wij zullen sterk genoeg zijn voor de afweering van alle gevaren die ons bedreigen mogten’.
Euver et bezeuk vaan keuning Wöllem I in juni vaan dat jaor steit in dezellefde gazèt es die veer dao-eve aonhaolden e laank verslaag in et Frans, dat veer heij-oonder in et Mestreechs vertaold wèlle laote vollege. Et is et nómmer vaan 7 juni:
‘D'n daag vaan gistere zal gerekend weuren oonder de sjoenste, die de inwoeners vaan dees stad ziech zölle rappelere; de tegenwoordigheid vaan euze geleefde Soeverein heet hun geveules nuije geisdrif gegeve.
De keuning is gisteren um negen ore aon de glasies vaan de stad gearriveerd, boe heer is oontfaange door de otoriteite en de ierewach. Iers heet heer de importante werreke bezeuk, die op zien orders aon de fortifikasies weuren oetgeveurd, die vaan et fort Sint Pieter en vaan et nuij fort Wöllem. Heer heet alles mèt attensie naogegaange en z'n satisfaksie betuig aon de goevernör, baron de Constant Villars, en aon de zjenie-offesere.
Tege veer ore is de keuning in de stad gekomme. Euveral op z'ne weeg is heer umrink door 'n foel vaan lui, die mer repe: Leve de keuning, leve et Hoes vaan Oraanje!’
‘Um ach ore 's aoves is de keuning nao d'n tejater gegaange, 'n Geweldige minsemassa völde de groete zaol, boe me ziech al twie daog vaan teveure meuite gedoon had um plaotse te rizzervere, in de hoop, de keuning te kinne zien. Et is neet meugelik um wäörd te vinde, die et antoeziejasme zouwe kinne besjrieve, dat losgebroken is op et momint, dat de keuning in z'n loozj versjijnde. Vaan alle kante vaan de zaol repe de lui hun blijdsjap oet en alle geziechter straolde vaan gelök. De keuning waor door die hartelikke demonstrasies zier aongedoon in de euvertuiging, dat heer de harter vaan z'n oonderdaone gewonnen had. De keuning is in d'n tejater gebleve tot op et ind vaan de ierste ak. Alle lui doge mer niks es nao häöm kieke, ederein wouw mer zoeväöl meugelik vaan dees gelökkige gelegenheid profitere um z'n nobel trèkke te zien. Bij ze vertrèk rippeteerde ziech de akklamasies en höbben 'm blieve vollege tot aon z'n hotèl. De ganse stad waor gisterenaovend sjitterend geïllumineerd.
| |
| |
Vaandaog heet de keuning revu gehawwen euver de tróppen en is daonao geëskorteerd door de ierewach, euver Zittert en Remun nao Vinlo vèrtrokke’.
Tot zoeveer de gazètte, die in deen tied gein aonleijing hadde um de zaak sjoender veur te stèllen es ze waor.
Is die gooi verhajding vaan Mestreech tot Wöllem I altied zoe good gebleve? Veer zöllen heij de polletiek vaan dee keuning neet aon kritiek oonderwerrepe, meh de historie zeet us, dat heer veural tegeneuver de Belzje en mèt naome tegeneuver de kattelieke lang neet altied verstendig is opgetrooie en dat zien maneer vaan regere väöl koed blood gezat heet.
En noe mote veer us in d'n touwstand vaan de jaore 1815 tot 1830/39 ins good indinke. In deen tied, wie de verkiersmiddele nog hiel primitief waore, wie de groete aofstande nog per sjeep, per wagel of te peerd môsten aofgelag weure, waor Holland vaan Mestreech oet en Mestreech vaan Holland oet hiel lestig te bereike. Mèt 'n reis nao d'n Haag of Amsterdam waore daog gemeuid. Daodoor hadde veer heij zoe good es gaar gei kontak mèt et hart vaan eus eige land. De mieste vaan de Mestreechteneers hadden Holland noets gezeen en kôste z'n bevolleking ouch zoe good es neet. Hollanse gazètte woorte heij neet geleze, Hollans spreke kosde de Mestreechteneers väöl meuite; ze hadden et wel op sjaol gelierd, meh gebruukden et dao boete hiel zelde.
Daotegeneuver had Mestreech hiel väöl relasies mèt Luik en et gans Waoleland, mèt Aoke en de Rienstreek. Ederein kôs ziech mèt Frans en Duits good behellepe, ederein kôs de touwstande in Luik en Aoke ooneindig beter es die vaan in Holland. Deen touwstand waor in verband mèt de situasie en de historie vaan eus stad door de iewe zoe gegreuid en daan ouch gans naturelik. Daobij kump, dat väöl Mestreechter börregers door houwelikke mèt families vaan op et Belzj en et Pruusses geparenteerd waore, terwijl de Hollanse amtenaren en militaere, die heij woende, veural ouch umtot ze miestendeils protestant waore, ziech apaart hele en wienig mèt de Mestreechter families umgónge.
Oonder dees umstandighede begôs noe oonder de Belzje laanksamerhand de geis vaan meekontentemint euver et beleid vaan Wöllem I te greuie. Wat dao euver de keuning z'n maotregele gezag en gesjreve woort wis me heij al gaw. Vaan de klachte vaan de Belzje waor me geregeld op de huugde. Of die klachte zjus ofwel euverdreve waore kôs me heij neet kontrolere, want veurliechting oet Holland kraog me neet umtot me gein Hollans loos. Al wat dus vaan Belzje kant kaom woort veur gooi munt aongenome en zoe kôs et meugelik weure, dat heij in Mestreech 'n partij de kop opstaok, die de Belzje euver de ganse linie geliek gaof. En, wijl et mer altied d'n ierste stap
| |
| |
is, dee meuite kos, kaome de Mestreechteneers al gaw detouw, opelik veur de Belzje en tegen Holland partij te trèkke.
Dat heet naturelik bij de regering vaan de keuning geweldig koed blood gezat en daovaan is Mestreech langen tied de duup gewees. Meh, alles bijeingenome zouw m'n et kompleet e woonder mote neume es et heij aanders geloupe waor. Lui, die, wie de Mestreechteneers en de Belzje, ziech iewe laank al kôste, die wiste, wat ze aonein hadde, voolte ziech oet d'n aard vaan de zaak miejer opein aongewezen es op de bewoeners vaan de noordelikke provinsies, die zoe good es vreemde veur hun waore, die 'n gans aander maneer vaan leven hadde en veural vaan 'n aander gelouf waore.
Me vroog ziech heij neet aof, of Wöllem I ouch neet gooi maotregele naom, me hoort allein de Belzje foetere, me beklaogde hun en, wie bij hun opelik d'n opstand oetbraok, sloot de Belzjgezinde partij vaan heij ziech mèt hart en ziel daobij aon.
Wat môs toen de Hollanse regering doen? De zaak mer op häör beluip laote en Mestreech ieskaajt veur et land verlore zien goon? Waor et neet de pliech vaan die regering um alles in et werrek te stèlle veur et behaajt vaan eus stad? Daomèt wèlle veer gaaroet neet goodpraote wat heij allemaol in die jaore 1830/39 gedoon en gebäörd is. Euveral, boe d'n touwstand zoe gespannen is es wie heij in leen tied, weurd ziech te boete gegaange, weure lui oonrechfierdig behandeld, weure dinger gedoon, die me later bij neuchter bekieke berout.
Wie ziech de zakes in die jaore heij höbbe touwgedrage, zölle veer noe ins mie vaan naobij goon bekieke.
Naodat et veural in Breuselt en Luik allang gebreuid had, braok in de nach vaan 25 op 26 augustus 1830 in Breuselt veur good d'n opstand oet. Naturelik waore ze in Mestreech al d'n daag denao daovaan op de huugde.
Dat waor water op de meule vaan de Belzjgezinde Mestreechteneers, die ziech noe iers good begôste te reure. Hun gazèt, ‘l'Eclaireur’, oetgegeve door menier L.Th. Nypels en oonder redaksie vaan de bekwaom avvekaote Th. Weustenraod en Jaminé, die al in de lèsten tied eder gelegenheid had aongepak um op listige maneer de Mestreechteneers tege Holland op te steuke, verklaorde noe in häöre nommer vaan 8 september opelik dat ze vaan harte hoopde, dat de aofsjeijing vaan België zouw gelökke.
Um de middele in de hand te höbbe veur et optrejje tege de anti-Hollanse drieverij woort door de militaere kommendant, ginneraol Dibbets, op 2 oktober in Mestreech de staot vaan oorlog aofgekondig en al drei daog later de stad in staot vaan belèk verklaord. Et veurtbestoon vaan d'n ‘Eclaireur’, dee al versjeije waarsjouwwinge had gehad, woort noe oonmeugelik gemaak, zoedat op 12 oktober z'ne lèste nommer oetkaom.
Daomèt waor evel aon de aksie vaan de Belzjgezinde partij nog lang
| |
| |
gein ind gemaak. De kopstökke hadden hun plaotse, boe ze in et geheim samekaome, ofsjoen hun doen en laote geregeld woort naogegaange. Ein vaan de plaotse, boe ze et mieste vergaderde, waor de ‘Teurensjes’ op Sint Pieter; dao woorte de maotregele euverlag, um de propaganda veur België oet te breije en in Mestreech 'nen opstand tegen et wèttig gezag te preparere.
Dat door dee staot vaan belèk et leven in de stad alles behalleve plezerig woort, is te begriepe. 's Aoves nao negen ore môsten alle hoezer geslote zien; alle waopes môste weuren ingelieverd en bij alle börregers woort hoeszeuking gedoon veur de kontrol; wienie door kanonsjeut alarrem zouw weure gemaak, zouw niemand ziech mie boete z'n hoes mage begeve.
Et garnizoen, dat mer good 2300 maan sterrek waor, woort op herhaold aondringe vaan Dibbets eindelik gebrach op 6000 maan, boevaan e groet gedeilte môs ingekerteerd weuren in openbaar gebouwe en ouch bij parteklere, veural bij degene, die oonder verdinking stoonte neet gans zuver op de graot te zien.
Um te veurkomme, dat op e gegeve momint de levensmiddele te kort zouwe sjete, woort aon de börregers gelas, dat veur te beginne ederein veur zès weke proviang môs insloon, terwijl et garnizoen veurraode zouw opdoen berekend veur zès maond en veur tiendoezend maan. Die maotregele waoren evel gemekelikker op papier es in de praktiek oet te veure, umtot de boere bang waore, nao de merret vaan Mestreech te komme oet angs, dat hun onderweeg hun veurraode mèt kaar en peerd in beslaag zouwe genome weure. Toch heet me ziech op d'n doer nog wel kinnen hellepe en leep et daomèt beter es me had dörreve verwachte.
Wijl ziech herhaoldelik aofdeilinge vaan Belzje tróppe vertuinden in de umstreke vaan de stad, woorte de stadspoorte daag en nach geslote gehawwe, behalleve de Toongerse en de Aw-Wiekerpoort, boe me mèt 'n hiel spesiaal verlof nog door moch. Eder nach bivakkeerde e gans batteljong infanterij op de Vrietof. Um veer ore 's middags woorte de tróppen in de kazernes gekonsienjeerd en nao et bloze vaan d'n taptouw môs altied de hèllef vaan de offesere prezent zien.
Wat de zaak veur ginneraol Dibbets zoe bezunder meuielik maakde, waor, dat op versjeije otoriteite, die aongeweze waore um mèt häöm same te wèrreke, neet te vertrouwe veel. Veuriers de goevernör De Beeckman, dee sterrek Belzjgezind waor en al oonder Dibbets z'ne veurgenger, von Heldring, geperbeerd had, oonder de Mestreechter börregers 'n börregerwach op te riechte, wat 'm neet gelökde. Me zaog tijdig et groet gevaor in, dat gelege waor in et versjaffe vaan waopes aon 'n aontal lui, boevaan me de gezindheid neet voldoende kinde. De Beeckman woort daan ouch in 1831 vaan z'ne pos oontheve. Daan waore de prokurör-ginneraol Cruts en z'nen avvekaot-ginneraol De Brouckère, die, in plaots vaan mèt te wèrreken aon de
| |
| |
oetveuring vaan de plisiemaotregele, in oktober 1830 nao de Belzje partij euverlepe. Dao waor wijjer nog de kommissaris vaan plisie Cudell, boe ouch niks mèt te beginne waor en dee de maotregele vaan Dibbets radikaal tegewèrrekde. Nao herhaold aondringe vaan Dibbets woort heer eindelik aofgezat, boenao et touwziech op de plisie vaan de stad woort touwvertroud aon de kommendant vaan de geheim militaere plisie, kaptein Hennequin.
Es me dat allemaol naogeit, is et daan te verwoondere, dat, boe de minse, die op de ierste plaots aongeweze waore tot et hellepe bewaore vaan de orde in de stad, de zaak vaan Holland verraoide en opelik veur de partij vaan d'n opstand simpatie betuigde, Dibbets op et lèste zoe good es niemand mie vertrouwde? Is et te verwoondere, dat Dibbets, dee, getrouw aon z'n opdrach, de stad tot edere pries veur de keuning wouw behawwe en dee ederen daag veur nuij meuielikhede geplaots woort, onder zoe'n umstandighede bezunder streng is opgetrooien en ziech daobij dèks is te boete gegaange? Boeten en binne de stad zaog heer ziech gestiedig door vijande umrink, vijande veural, die heer neet kôs, altied en euveral môs heer bedach zien op verraod, lui, boe-op heer meinde te kinne vertrouwe, oontpópde ziech op e gegeve momint es aonhengers vaan d'n opstand.
Zaog et dus binne Mestreech veur de Hollanse regering alles behalleve favorabel oet, ouch de pezisie vaan de stad zellef waor neet zoonder gevaar. Naodat Vinlo en Remun in han vaan de Belzje waore gevalle waor de kommunikasie mèt Holland zoe good es aofgeslote. Allein de weeg nao Aoke bleef nog vrij, meh ouch dao zaoge de Belzje nog kans, de korrespondensie vaan Dibbers mèt D'n Haag in beslaag te numme. Mie es ins höbbe de Belzje Mestreech mèt e bombardemint bedreig en vaan Hasselt oet 'nen aonval op de stad veurbereid. Zoe wied is et evel neet gekomme. Door geregelde verkinninge vaan et garnizoen in de umstreke, boebij mèt de uterste strengheid woort opgetrooie en niemand, dee oonder verdinking stoont, oontzeen woort, wis Dibbets de opstandige tróppenaofdeilinge op behurelikken aofstand te hawwe en de boetegemeentes, die anti-Hollanse neiginge vertuinde, in bedwaank te hawwe.
* * *
Zoe heet Mestreech nege jaor laank, vaan 1830 tot 1839, in staot vaan belèk mote leve, 'nen touwstand, dee veural veur d'n handel en de industrie vaan eus stad hiel naodeilig waor en door de inwoeners daan ouch verwins woort. Me heet et Dibbets geweldig koelik genome, dat heer veural in de later jaore vaan de gespannen touwstand dee staot vaan belèk oonnudig heet laote veurtdore en inderdaod vèlt et neet te oontkinne, dat heer 'm al väöl ieder zoonder gevaar hej kinnen intrèkke.
Meh dat kinne veer achteraof noe wel hiel gemekelik bewere, veer,
| |
| |
die et verloup vaan zake op groeten aofstand kinne bekieke. Veer moten us evel ouch ins indinke in de umstandighede vaan destijds en daan mote veer us aofvraoge: had Dibbets reije um zoe gerös te zien es veer meine, dat heer had mote zien? De geis vaan 'n deil vaan de bevolleking waor ouch in die later jaore nog zier Belzjgezind; de veurluipige regering in Breuselt bleef nog altied mèt begerige ouge giepe nao Mestreech en gaof de hoop nog gaar neet op, eus stad te kinnen inpalleme, zoe-es bliek oet häör optrejje op et kongres vaan de mogendhede in Londe, boe Lord Palmerston alle meuite had um de Belzje aon et verstand te bringe, dat ze noe mer kontent môste zien mèt etgeen ze hadde; in de Belzje Kamer zien tot op et allerlèste stummen opgegaange vaan Limbörgse deputees, die verklaorde, veur gei geld bij Holland te wèlle blieven en nog mer altied op inlijving vaan gans Limbörg mèt Mestreech bij België aondrónge. Oet al die feite kôs Dibbets toch wel mèt rech aofleije, dat de zaak nog lang neet pluus waor, dat heer vaandaog of mörrege veur verrassinge in en boete de stad kôs komme te stoon en dat heer dus op alles veurbereid môs blieve.
Eindelik daan is et aon et kongres vaan de mogendhede gelök, keuning Wöllem I en de Belzje regering tot 'n definitief regeling vaan zake te kriege, boebij de bezadde plaotse vaan eus tegeswoordig Limbörg oontruimp woorte en ouch Mestreech veur Holland behawwe bleef.
In eus gooi stad is nog hiel lang euver et verloup vaan zake in die daartiger jaore naogekaart en dèks nog höbbe veer, es d'n ein of aandere maatregel oet D'n Haag aon de Mestreechteneers neet beveel, de oetlaoting gehuurd: ‘waore veer mer Belzj gewoorde, daan zouw et heij gaans aanders oetzien’. En zellefs noe nog weurd et vörke aof en touw wel ins opgeraocheld. Veer vraogen us evel aof: veur wat is dat good? wat kinne veer daomèt bereike? Niks aanders es tot veer in D'n Haag mèt oonvruntelikke geziechter weuren aongekeke en me ziech dao de oetdrökking ‘Limburgse muiters’ nog wel ins rappeleert.
De zaak is noe hoonderd jaor achter de rök. Bijnao 'n iew laank is Mestreech noe de hoofplaots vaan de Nederlanse provinsie Limbörg, de verhajdinge zien laanksamerhand beter gewoorde, me heet ziech liere kinne, vertrouwe en waardere. En es veer noe ins euzen inventaris opmake en ins vergelieke mèt wat boeten eus grenze lik, daan zien veer toch nog gaar neet zoe slech aof. Dat dit de euvertuiging is vaan de euvergroete mierderheid vaan eus börregerij, is bij de volleksstumming in 1919 op eklatante maneer gebleke, wie mie es 96 persent vaan eus börregerij ziech veur et blieve bij Nederland verklaorde. Dat is ouch dèkser es ins gebleke oet de maneer, boe-op Mestreech z'n keuningin heet oontfaange en z'n aonhankelikheid aon häör heet betuind.
* * *
| |
| |
En heijmèt zien veer aon et ind gekomme vaan de behandeling vaan de historie vaan eus eige stad.
Mestreech, de ajtste stad vaan et land, iewe laank et brandpunt vaan besjaoving in groeten umtrèk, iewe laank bereump es ein vaan de sterrekste vestinge vaan wes-Europa, heet in de loup vaan de tijje enorm väöl mètgemaak, groete ier geougs, geweldige naom gemaak, meh ouch benkelik väöl elend te doorstoon gekrege.
Meh, wat ouch gebäörde, Mestreech is altied gebleve de stad vaan Sintervaos. Nog is et graaf vaan de stadspatroen et middelpunt vaan de stad häör leve, nog trèk dat graaf de minse vaan alle kante tot ziech, nog is Mestreech ein vaan de hechste bolwerreke vaan et gelouf, dat Sintervaos heij gebroch heet. Nog dreug Mestreech door z'n vaan relizjie doortrokke historie e gans apaart ‘cachet’, nog altied is et in eus land 'n ‘unicum’. God gief, dat Mestreech zal blieve, wat et waor, dat et neet allein trots maag zien op ze verleije, meh ouch trots maag kinne blieve op d'n daag vaan vaandaog, dat et veural ouch handhave maag et devies, boe et in 1919 zoe plechtig vaan getuig heet:
‘Trouw aon eus Limbörgse landouwe,
Aon Holland trouw in vräög en noed,
Trouw aon Wilhelma vaan Nassouwe,
En trouw aon God tot in d'n doed.’
|
|
Auteursrechtelijk beschermd