De Pseudo-Hippokratische Iatromathematika in vier Middelnederlandse versies

(1983)–R. Jansen-Sieben– rechtenstatus


IV. Tekst H. Handschrift Den Haag, KB, 76E4, xxiii ra - xxv rb. De tekst hiervan is, op enkele zéér minieme verschillen na, totaal gelijk aan die van hs. Den Haag, KB, XVI, 25v-28r, zoals trouwens het geval is met alle andere teksten in deze twee handschriften. Het staat zo goed als vast dat we hier te doen hebben met een Vorlage en heel trouwe copie. Van beide codices wordt een uitvoerige beschrijving gegeven in Jansen-Sieben 1968, 119-131. De iatromathematische tekst werd reeds uitgegeven door Mathias de VRIESGa naar voetnoot55., met enkele verkeerde lezingen. De auteur/vertaler/bewerker noemt zich HEYNRIC VAN HOLLANT (vers 379). Het is niet mogelijk geweest over deze figuur meer inlichtingen te vinden. 1[regelnummer] Ga naar margenoot+Ic bidde gode dat hi minen sin Verlichten moete dat mijn begin Te goeden ende moete comen Enten ghonen moete vromen 5[regelnummer] So dat hijs moete worden vroet Daer dit dicht omme bestoet Ic wil scriuen vander mane Hare craft na minen besten wane Als ic bescreuen hebbe vonden 10[regelnummer] Van ypocras ende ontbonden Alse die hoghe meester seghet Dat elc visiker die leuet
[pagina 64]
Gheleert salGa naar voetnoot1. vandien sterren wesen Sal hi den mensche moghen genesen 15[regelnummer] Es oec dat hi des niene can Hine vorseghet nemmer wijf of man Hine seghet op gherake of op geual Hoe dat dan ghescien sal Of wanneer hi steruen moet 20[regelnummer] Hine si vanden sterren vroet
[Aries] Bliuet iemen siec des sijt gewes Alse die mane comt in aries Ende die sonne mit hare mede Hi moet hebben een heten rede 25[regelnummer] Of swere ende sine adren snel Ende in gheenen leden wel Hem sal die lufter side sweren Laet hi bloet hem mach niet deren Vander herte adre ende nutte al cout 30[regelnummer] Of hine bliuet niet in sine gewout Ende uallet thant in frenesien Ist metter mane oec wil ic lien Mars of saturnus des sijt vroet Dat hi binnen vij daghen steruen moet 35[regelnummer] Ist dat die mane wassende es Int vierde aspec des sijt gewes Alse in ariete die mane baert Ende saturnus siet daerwaert Van enen quaden anschine 40[regelnummer] Al sine siecheit ende sine pine Comt hem vanden hooftswaren Hi moet vut sinen sinne varen Ga naar margenoot+Ist dat hare anschijn dan begeuet Ic segge dat hi dan leuet 45[regelnummer] Dat saturnus een ander aspect Vp die mane heuet ghemect Dan moet varen alst varen soude Steruen of genesen soude Maer comt si in iupiters ghemoet 50[regelnummer] Of venus eer si ter sonnen doet Soe moet die sieke beiden der tijt Des die mane vor die sonne lijt Ende weder comt in opposito
[pagina 65]
Eer si weder werdet vro 55[regelnummer] Ende vintsi daer vorghenoemde niet Jupiter venus des besiet Ende comtse tot mercurius eer Hine geneset nemmermeer Ten ware dat mercurius stoede 60[regelnummer] Onder die sonne so ware des hoede Comen in ariete dese drie Sonne mane jupiter daer bie Ende saturnus niet en es Int achtende huus hi gheneset des
[Cancer] 65[regelnummer] ¶ Es die mane in cancro Ende comt een quaet aspet daer toe Van maers dat seggen die vroede Die sieke es van verhouden bloede Si doghen hitte ende groten dorst 70[regelnummer] Ende hebben slapens groten borst Maer es saturnus mitter mane Alsi nuwes is van ontfane Oft gaet si te hem eer si vint Ene goede planete sijn hope es blint 75[regelnummer] Hi wort doot binnen ix daghen Des dar ic v wel ghewaghen Es oec dat maers die mane besiet Vandien iiij aspecte bediet Dat tonghemac comt vander maghe 80[regelnummer] Es marcurius in dien seluen daghe Bider mane ende gaet van dane Te saturnus hem staet ontsiene tongane Die sonne ende die mane in tauro Tonghemac moet sijn also 85[regelnummer] Ga naar margenoot+Als ic geseit hebbe te voren [opengebleven regel] Van groter hitten vandien rede Hem sullen sweeren al die lede Ende hi moet laten enter camere gaen 90[regelnummer] Sal hi der doot moghen ontgaen
[Gemini] Comt die mane in geminis Ende bose aspec daer ieghen is Van mars ende van saturno Die sieke wort selden vro 95[regelnummer] Vele pensen ende vele waken Die leuere sweert hem vtermaten Comt ene quade planete ter mane
[pagina 66]
Hi steruet daer nes gheen beiden ane Comt een goet in hare ghemoet 100[regelnummer] Ic segghe datsine leuen doet Of dat hise goeliken ane siet Sone mach hi steruen niet Tonghemac dat hi draghet na Comt vander roder colera 105[regelnummer] Ende es gelike ere zucht Laet hi bloet so wort sijns vrucht Thooft sal hem sweeren ende die oghen Dat hi cume sal gedoghen Hi sal in sinen droem sien 110[regelnummer] Wonder vor sijn oghen vlien Men mach sine adren niet bekinnen Hi sal wesen buten sinnen Comt die mane in opposito Ende schiint ene goede planete haer toe 115[regelnummer] Sone steruet hi niet maer comt .i. quaet Aspec ic segge dat hi vergaet Al waren si alle drie versament Mars sol luna als dicken rament In geminis ende in goeden aspect 120[regelnummer] Ouer hem allen quame verdect Hine hadde gheen noot Maer quame .i. quaet Sijns ne worde nemmer raet
[Taurus] Die siec worden alse die mane staet In tauro ist dat si gaet 125[regelnummer] Eerst in saturnus quade anschijn Sijn ongemac dat moet zijn Ga naar margenoot+Hooftswere ende quade borst Coude maghe ontghaue vorst Vintsi gheene goede planeten 130[regelnummer] Dat wil ic v vor die waerheit weten Eer si comt ter quader tiere Oft vol wort hi steruet sciere Maer vint si goede hi bliuet quijt Ende gheneset met goeden vlijt 135[regelnummer] Comt die mane in tauro allene In gheen aspec groet no clene Tonghemac quam ane van dranke Hi heuet wee in sine lanke Ende sate gherne onghedect 140[regelnummer] Want hem deert dat hi hem strect Alse die mane comt also
[pagina 67]
Van tauro in opposito So moet die sieke ghenesen Dat moet emmer waer wesen 145[regelnummer] Vint hi hier tusschen een van desen Mars oft die sonne als wijt lesen Sijn onghemac moet verkeren In heeter sucht ende meeren Maer hi gheneset alse die mane es comen 150[regelnummer] Ten opposito dat hebt vernomen
[Leo] Alse die mane comt in leo Ende si anschijnt saturnus daerto Van sinen vierden anschijn Van fleumen dat euel sal sijn 155[regelnummer] Een rede durich ende cout Ende hooftsweere menichfout Seere bestoppet den lichame Waert dat gheen goet aspec en quame So sterft hi als dan comt die mane 160[regelnummer] Ten vierden aspec na minen wane Comt mars in dat vierde aspec Als ic hier voren hebbe ontdect So moet dat onghemac emmer wesen Van quaden bloede heb ic gelesen 165[regelnummer] Heten rede ende vele drinken Hem sal sijn herte seere ontsinken Comt een quaet anschijn daer iegen Dat moet hem emmer costen tleuen Ga naar margenoot+Comt int vierde aspec dese 170[regelnummer] Mars sol als ic lese Hi sal hebben ene quade borst Grote hitte ende dorst Doene dan ter adren laten Ende weet dat hem sal baten 175[regelnummer] Ende mars sol mitter mane In leone dat ic wane Het moet van drouuer herten zijn Dat hi lidet al dien pijn Comt saturnus oec daer toe 180[regelnummer] Sijn euel verwandelt ende seg v hoe Hem wort in sine blase wee Dan vergaet hem nemmermee Ten ware dat jupiter daer toe sage Hi storue in xiiij daghen

[pagina 68]
[Virgo] 185[regelnummer] Int vierde aspec in virgine Saturnus luna ende dese .ij. Betekenen ene bose maghe Ende torisoen dan es gheene saghe Groten weedom inden lichame 190[regelnummer] Ic seg v oec wat hare mesquame Alle hete spise ende dranc Sijn onghemac sal wesen lanc Ende is vander witter fleumen Die adren sijn alle cranc in hem 195[regelnummer] Hi steruet comt gheen goet anschijn Hine mach drinken gheenen wijn Hi sal in groter hitten legghen Int menisoen wil ic segghen Dat hem die puls sere sal slaen 200[regelnummer] Hine mach der doot niet ontgaen Daer en si vp ene goede planeten Dat wil ic vor die wareit weten Es virgine die mane allene Beschijnt nieman groot no clene 205[regelnummer] Sine scoudren sullen hem sere deren Ende tbuuc euel sal hem deren Ende sine orine niet mogen maken Hi moet steruen mach geraken
[Libra] Es die mane in libra 210[regelnummer] Ende saturnus siet daerna Ga naar margenoot+Fellike dat euel es Van winter fleumen sijts gewes Bestoppede borst hoest ende rede Hem sweert hooft ende die ogen mede 215[regelnummer] Anscijntse mars so sterft hi emmer Beschijntse jupiter sone sterft hi nemmer Es in libra die mane Ende mars boseliken siet ane Sonder ander quaet aspect 220[regelnummer] Ic wil v segghen onbedect Van quaden bloede es sijn euel Heten suucht ende sijn euel es snel Binnen es hi oec versworen Hine late hi sals hebben toren 225[regelnummer] Comt een quaet aspec daer ieghen Hine mach maer .xx. daghe leuen Maer es die mane allene daerin Ende gheen anschijn meer no min
[pagina 69]
So moet hi hebben wee ant herte 230[regelnummer] Ende an die oghen grote smerte Comt mars in opposito Ende die sonne staet also So heeft hi groten hooftswere Ende marcurius oec mit hare 235[regelnummer] So moeten hem die oghen tranen Ende inden buke wee wil ic wanen Comter ieghen een goet aspec ic segghe Dat hi onlanghe sal legghen Want hi moet steruen dat besiet 240[regelnummer] Ende varen daert god gebiet
[Scorpio] Comt die mane in scorpelioen In quaet aspec in dat seisoen Die siec worden het es van venine Dat doet saturnus met sinen anschine 245[regelnummer] Of van onreinen bloede Wiese die mane dat seggen die vroede Ense ene goede planete an saghe Hi ghenase in vij daghen Maer quaem een quaet anschijn eer 250[regelnummer] Sone ghenase hi nemmermeer Ware mars mit hare in scorpio Ende Jupiter qualiken saghe daer to Ga naar margenoot+Hi moeste hebben enen rede Ende wee in sine scamelhede 255[regelnummer] Wee int hoeft ende in die darme In scoudren in rugge ende aerme Ende sal qualiken moghen maken Sijn water ende sijn ander saken Es die mane allene daer 260[regelnummer] So wassen hem sweren dat es waer Ende sal den reden hebben sere Die hem sal meeren altoes meere Sijn dese iij te gader daer Saturnus mars luna dats waer 265[regelnummer] Laet hi bloet hi es doot Vint si binnen vij daghen in haer gemoet Gheene goede planeten Dat suldi vor die wareit weten
[Sagittarius] Is die mane in sagittario 270[regelnummer] Als yement siecheit comt to In saturnus quade anschijn Sijn onghemac dat moet zijn
[pagina 70]
Van fleumen heb ic verstaen Ende in groter hitten beuaen 275[regelnummer] Hem sullen die voete werden cout Ende die rugghe wee menichfout Alse si comt in opposito Ende jupiter schijnt daerto Ende venus so wort hi ghesont 280[regelnummer] Maer comt saturnus an die stont Of mars hem wert noch also wee Ende cume geneset hi nemmermee Es die mane in dat tekijn Comt maers in een quaet anschijn 285[regelnummer] Hem sal die maghe worden onreine Hi moet spuwen dat is dat ic meine Hande ende voete sullen hem verhetten Hem sal oec tbuuc euel letten Ende als si lidet daer vor bi 290[regelnummer] Ende comt daer saturnus si So moet hi steruen dats waer Siet iupiter niet daer naer Comt oec met venus die mane Of met jupiter dat ic wane 295[regelnummer] Ga naar margenoot+So heuet hi die borst quaet Ende hoest dat hi al te gaet Hi gheneset wel al ist lanc Nemmer en hebs visiker danc
[Capricornus] Vort waer iemen siec dat verstaet 300[regelnummer] Als die in capricorne gaet In bosen aspec van saturno Dat onghemac sal comen so Quade borst breket licht Bede van bloede ende coude gicht 305[regelnummer] In sinen knien ende sweet uele In segt in segt in gheenen spele Hi moet steruen is dat maers Aspiceert ouer dweers Maer aspiceert met Jupiter 310[regelnummer] Of comt een goede ander ster So moet hi sere vut gheuen Bouen ende in allen weghen Ist dat si in capricorne comen Vergaderen mars mane ende sonne 315[regelnummer] Si moet hi doghen grote pine Van hitten in alle die lede sine Ende sal so moede worden ende mat
[pagina 71]
Dat hem sal helpen dit noch dat Ende alse die mane comt vor bi 320[regelnummer] Iewer daer saturnus si Hi steruet en vint hi niet eer Jupiter in haren keer Binnen .vij. daghen ouer waer Des mach hi hebben te rechte vaer
[Aquarius] 325[regelnummer] Comt aquario in uollen lichte Die mane als ic dichte In saturnus quade anschijn Ende iement siec wort dat moet sijn Int houet ende in die been 330[regelnummer] Van arbeide ouer een Nv es hem wee nv es hem bat Nv hongert hem nv wert hi sat Hine weet niet wat hi wille Hine mach niet liggen stille 335[regelnummer] Es die mane allene daer In gheen aspec ic seg v waer Ga naar margenoot+Hi heuet ene lange quartane Maer wanneer dat comt die mane Al omme vp die selue stat 340[regelnummer] Daer hem tonghemac besat So wert hi quite is dat daer si Goet aspec of sterne bi Es die mane in aquario Mit marcurius of saturno 345[regelnummer] Het moet van swarten colera comen Die siec dan wort heb ic vernomen Ende wasset die mane ende vint si niet Ene goede planete dat besiet Eer si comt in opposito 350[regelnummer] Dat hem donghemac quam to Hi moet steruen dan es gheen blijf Ist man kint of te wijf
[Pisces] Comt die mane in piscibus Ende aspiceert si saturnus 355[regelnummer] Int .vij. of in derde aspet Ic wil v seggen wat hem let Hem sal altoes sweeren thooft Ende wee inden lichame des ghelooft Ende sal grote coude doghen 360[regelnummer] Hi steruet dan es niet gheloghen Comt si in een quaet aspect
[pagina 72]
Ende in een goet ic weder segt Maer comt mars in sulc anschijn So moet al sijn euel sijn 365[regelnummer] Van quaden bloede of van quader magen Ende steruen binnen .xxx. daghen Vint dan die mane goet anschijn Des mach hi wel seker sijn Is iupiter ende venus 370[regelnummer] Metter mane in piscibus Couden rede sal hi doghen Ende weedom in die oghen Hi gheneset in xiiij daghen Es mars mit hare wil ic saghen 375[regelnummer] Hi sal van binnen heet wesen Laet hi bloet hi wort ghenesen Ense ene goede planete besiet Maer comt ene quade sone vallet niet Ga naar margenoot+Dit makede van hollant heynric 380[regelnummer] Die daer omme wakede een stic Eer hijt in duutsche dus heeft bescreuen God gheue hem tewelike leuen Ende hem allen diet horen lesen Amen ic staes of met desen	voetnoot55. Mathias de VRIES, ‘Die Cracht der Mane, door Heynric van Hollant’. In: Verslagen en Berigten uitgegeven door de Vereeniging ter Bevordering der Oude Nederlandsche Letterkunde (Leiden) 4 (1847) 5-22. margenoot+ xxiij ra voetnoot1. hs.: sa. margenoot+ xxiii rb margenoot+ xxiij va margenoot+ xxiij vb margenoot+ xxiiij ra margenoot+ xxiiij rb margenoot+ xxiiij va margenoot+ xxiiij vb margenoot+ xv ra margenoot+ xxv rb

Vorige Volgende

IV. Tekst H.

[Aries]

[Cancer]

[Gemini]

[Taurus]

[Leo]

[Virgo]

[Libra]

[Scorpio]

[Sagittarius]

[Capricornus]

[Aquarius]

[Pisces]