Dagboek van broeder Wouter Jacobsz (Gualtherus Jacobi Masius) prior van Stein. Amsterdam 1572-1578 en Montfoort 1578-1579. Deel 2

[September]

Op den Ien Septembris vonden die van Amsterdam haer evenseer benaut,⁺ want sij noch altijt verder van den goesen, sonder nochtans daervoer te hebben enich armey, verdruckt werden. Die pastoeren met die⁺ magistraet accordeerden, dat men gemeen bidden houden soude, mogelick of God daerdoer gracie wilde gheven. Ende werde op desen dach van die stoel gecondicht, dat men dese seven naevolgende daegen alle daech theylich sacrament met processie omdraegen soude ende alle daechs op alle plaetsen in de parochiën ende conventen een feestelicken dienst van misse⁺ doen soude. Op Maenendach van de heylichge Drievoudicheyt, op Dinxdach van Kersmis, op Woonsdach van de Passie, op Donredach van Paeschen, op Vrijdach van Hemelvaert, op Saterdach van Pinxter ende op Sonnendach van onse lieve Vrouwe.

Op den IIen werden die diensten voerscreven in alle kercken begonnen⁺ ende men sage, dat hiertoe veel volcks liep. Maer bleef die stadt even benaut ende werde altijts swaerder ende lastelicker gedreycht, soe ons gebootscapt werde wuyt alle landen.

Op den IIIen quame binnen Amsterdam haer secretarius², die van⁺ stadtswegen bij den prinsch geweest had, wederom thuys ende bootscapte die, dat die prinsch getuygenisse gave, dat sonder sijn ordinantie Amsterdam dus benaut werde. Hij hadde oeck brieven van hem <soe men seyde> an den capiteyn tot Ouderkerck, daermede hem bevolen werde te surseren van den stadt verder te benauwen. Dit trooste ons wat, maer alsoe wij geen veranderinge en saegen soe sorchden wij noch voer al verder quaet.

Op den IIIIen hadden wij noch fame, dat die van Amsterdam scriven⁺ hadden, dat sij onlanx doer dom Johan ontset souden werden ende troosteden haer sommige hier wat inne, maer meenden veel datter maer woorden waeren.

Op den Ven hadden die guesen genoemen XXII melckscuytkens, die⁺ tot Amsterdam thuyshoorden ende wuyt melcken waeren wuytgecomen. Dese werden tot Ouderkerck gebrocht. Daer sij haer tsamen losteden voer XX R. gl. Hier was onder die melxster van synte Agnietenconvente. // Wat bedrouftheyt den menschen hierdoer overquaeme en is niet wel te⁺ scriven, maer tmost al mede geleden sijn.

Op den VIen Septembris quaemen die guesen wederom voer Amsterdam⁺ ende hadden sommige daerbuyten haer melck, butter ende caesen

+ SEPTEMBER.

+ TAmsterdam werdet geordineert, dat men een gehele weeck alle dage processie draeget.

+ Merckt wat sonderlings van bidden.

+ Amsterdam blijft noch even benaut.

2 De secretaris Willem Pietersz kreeg op 16 Sept. 1577 59 gulden, 13 st. voor drie reizen door hem gedaan, o.a. een naar de prins te Geertruidenberg (rap. fol. 123vo).

+ Die prinsch versaeckt sijn werck te sijn, dat Amsterdam benauwet wert.

+ Fame, dat Amsterdam ontset wacht.

+ TAmsterdam werden XXII melckscuyten genomen.

+ f. 351. v.

+ Die lantluyden werdet buyten Amsterdam van den goesen haer goet benomen.

[p. 682]

genoemen. Hiertegens reysden veel soudaeten wuyt die stadt ende ontweldichden dien tgunt sij gerooft hadden, mids dat sij sommige guesen gevangen inbrochten, maer werden terstondt weder laeten loepen, omdat sij den guesen geen oersaeck van verbittertheyt souden geven.

⁺ Op den VIIen waeren wederom één wuyt die XXXVI binnen Amsterdam ontnoemen van den guesen wel XXXII ossen, ende bleef Amsterdam even benaut, datter niet altijts mocht incoemen.

⁺ Men hoorde voert niet dan oproerte overal, sonderling van de Staten tegen dom Johan, ende en werde van menschen niet gesien ofder oeck ymmermeer gesadicheyt int lant soude mogen coemen.

⁺ Op den VIIIen hadden wij sprake, dat die armey van dom Johan met die soudaeten van den Staten tsamen te slaege geweest waeren ende dat den Staten ofgeslagen waeren wel XV duysent mannen. Hier werde weynich geloofs in gestelt, want het niet apparentelick en toonde, overmids dat noch niet gehoort was, dat die Staeten soeveel volcks tsamen bij malcander hadden, maer werde dit nochtans altijts geseyt.

⁺ Op desen dage werde binnen Amsterdam generale processie ghedaen, daer veel volcks tegenwoerdich waer ende wonderlicke devotie gesien werde. Der ghingen veel wuyt die gemeente ten heylige sacrament. Ende gesciede dit, dat men God om gracie bidden soude tegen die swaere benautheyt, daer Amsterdam tegenwoordich in waere.

⁺ Op den IXen sach men wederom blijschap tot Amsterdam wuyt fame, dat haer burgemeesters doer den Staten met den prinsch veraccordeert waeren, meenende dat met hemluyden nu alle dinck wel soude werden, maer die wat achterdachs hadden, die troerden noch genouch.

⁺ Op den Xen quaemen missiven binnen Amsterdam, inhoudende dat die Staeten haer beromden, dat sij dom Johan nu onder haer kniën hadden ende daerom den prinsch presenteerden het guvernamentschap-generael van alle dese Nederlanden. Hoe dit den bedaerde menschen ter harten ginck is God bekent, maer hoepten anders ende bevaelen haerselven God, hem betrouwende dat hij die sijnen niet laeten en soude.

⁺ Op den XIen hadden wij tijdinge, dat wonder geboert // was in Engelant⁺ over sekere groete meesters aldaer, die nu tsamenspanden ende conspireerden om te verdrucken sommige goede catholiken, die daer begonnen hadden catholice te leeren. Dese seyde men, dat altsaemen met een sonderlinge wraken geplaecht ende vernielt waeren.

⁺ Op den XIIen quame binnen Amsterdam sprake, dat dom Johan vertrock wederom nae Spaengen ende dat die keysers¹ soon² wederom guvernoor over dese landen soude wesen.

Op den XIIIen riep men breet van pays overal, maer en hadde dese tijdinge geen vervolch.

+ Die van Amsterdam werden ossen benoemen.

+ Niet dan oproer overal.

+ Fame, dat dom Johan met den Staeten te slaege geweest is.

+ Generael processie met groete devotie binnen Amsterdam.

+ Opheve van blijschap, maer en vervolcht niet.

+ Fame, dat den prinsche gepresenteert werdet generael-guvernoor te sijn over al tlant.

+ f. 352. r.

+ Fame van wondergescienisse in Engelant.

+ Fame, dat dom Johan nae Spaengen vertreckt.

1 Keizer was toen Rudolf II, geb. 1552, in 1576 keizer, st. 1612 (A.D.B. en W.P.). Bedoeld is hier dus de overleden keizer Maximiliaan II.

2 Matthias van Oostenrijk, geb. 1557, verliet 3/4 Oct. 1577 heimelijk Wenen om op uitnodiging van enkele Zuid-Nederlandse edelen landvoogd in de Nederlanden te worden, 28 Oct. te Maastricht, 11 Nov. te Antwerpen, 27 Dec. 1577 keurde hij de artikelen betreffende zijn benoeming goed, 20 Jan. 1578 legde hij de eed als landvoogd af aan koning en Staten-Generaal, verliet 1581 de Nederlanden, st. 1619 (N.N.B.W. en W.P.).

[p. 683]

Op den XIIIIen werden die [van] Amsterdam van haer overheyt wederom⁺ vermaent tot bidden ende vasten om gracie an God te verwerven, dat hij die stad noch wilde bewaeren, waerdoer men versceydelicke affectiën van menschen saege. Die sommige werden hierdoer verbittert, roupende dat die burgemeesters van den stadt haer gemeente een quaeden dienst deden, dat sij den prinsch niet te wille en waeren om haer satisfactie te vercrigen. Maer anderen begaeven haer gaern onder het bidden, wesende nochtans seer bedrouft, omdat sij die rebellicheyt noch bemerckten altijt swaerder te werden.

Op den XVen hoerde men versceyde malcander contrarie tijdinge. Der⁺ waeren, die met bitterheyt verstroyden dat die pays geheel of waere. Ende wilden ander sustineren, dat die stadt voerseker haer satisfactie hadde, maer bleve die stadt even benaut ende mocht van nyemant daerinne enige victualie gebrocht werden dan met practijck heymelick soe altemet wel gesciede.

Op den XVIen began men wederom het bidden met XIIII daech alle⁺ dage processie te draegen, drie daegen des weecks te vasten ende die twee malcander volgende Sondaegen generalick ten heylige sacrament te gaen. Maer en werde niet anders geseyt waerom dit begeert werden dan om voer des stads welvaeren te bidden.

Op den XVIIen hoorden wij niet dan dat die stadt noch benaut bleve.⁺ Der werde wel wat ende oeck veel troost wuytgesteken, maer der volchde niet dan altijt swaerder ende swaerder benautheyt.

Op // die ander daegen deses maents tot October toe en verhoorden⁺ wij niet dan van alle oproericheyt van den Staeten tegens dom Johan,⁺ hoe die prinsch tot Antwerpen ende Bruysel¹ reysde, met fame dat hem opgeleyt werde het guvernement van alle dese Nederlanden. Men stroyde van tijdingen die één tegen die anderen: dan waert payse ende terstont hieran wast wederom oerloch. Ende en vonden niet sekers dan dat die⁺ stadt van Amsterdam noch altijts benauder ende meerder geperstet werden, wesende als heel verlaeten in groot verdriet ende jammer.

+ TAmsterdam werdet die gemeente tot bidden vermaent.

+ Malcander contrarie bedroufde tijdinge.

+ Men beghint tAmsterdam wederom te bidden.

+ Niet dan benautheyt.

+ f. 352. v.

+ Versceyde malcander contrari tijdinge.

1 Op 18 Sept. 1577 kwam hij te Antwerpen, op 23 Sept. 1577 te Brussel (V.A. 141).

+ Amsterdam blivet benauwet.