Dagboek van broeder Wouter Jacobsz (Gualtherus Jacobi Masius) prior van Stein. Amsterdam 1572-1578 en Montfoort 1578-1579. Deel 1

[Oktober]

Op den eersten Octobris was ick tot Utrecht ende sprake met veel van den verloepen catholiiken, die haer als seer bedrouft toonden, doerdien dat sij verhoerende van de faeme hoe Leyden ontset // was ende siende den⁺ swaeren regen, die continueerlick viel, vrees cregen, waer sij haer soude mogen verbergen tegens tverder quaet, twelck haer docht noch voer die doere te staen.

+ f. 225. r.

[p. 446]

Op den anderden Octobris quame ick van Utrecht ende sage onderweechs een seer swaeren brant opghaen ende hoerde naemaels, dat die guesen haer scansen ende hutten nietten kerck tot Heyloe an brant gesteken hadden ende binnen Alckmer geweken waeren.

⁺ Op den IIIen werde Leyden van den guesen ontset, mids daerin brengende veel victualie ende soudaeten, naediemael de goede menschen daer binnen doer den guesen ende buyten doer tbeleg wonderlig verdriet ende armoet geleden hadden. Ende werden hierdoer alle catholike soewel daerbinnen als yewerts elders sonderling bedrouft, want wel gesien werde dat dit een opheve waer van meerder verwoostinge over tgeheele lant.

⁺ Op den IIIIen werde verscheyde dingen verspreyt angaende tonset van Leyden ende sprake ygelick soe hijt gaerne gesien hadde, verswaerende ofte vercleynende des conincks heerschaer, sonder dat nochtans yemant yet sekers hadde. Der waeren die voer sekerheyt vertrocken, datter veel Spaengers verslegen waeren, maer tuychden andere, dat die Spaengers haer schansen verloepen hadden al eer haer die vijanden naeckten. Men mocht wel besceydelick vermercken wuyt den gemoede van ygelick, wie die pertie¹ toegedaen was of niet.

⁺ Op den Ven quamen buyten voer Amsterdam twee vaendel Spaengers, daer sprake van was dat van Utrecht quamen, om voert nae het leger voer Leyden te trecken, niet minder denckende dan dat Leyden nu ontset waer, sulx alst waerachtelic was. Ende hadden dese gaerne binnen Amsterdam geweest, maer en mochten tot haer wille niet coemen ende mosten daerbuyten bliven.

⁺ Op den VIen hadden wij tijdinge, dat het leger twelc voer Leyden verloepen was nu wederom gebot hadde om te wederkeeren tot den verlaete scansen.

⁺ Op desen dage hoerde ick, dat die prior van Leyderdorp nu wuyt het leger voer Leyden binnen Amsterdam gecoemen sijnde hem beclaechde van soe groete scade als hij van sijn convents wegen nu doer dese des legers opbrekinge geleden hadde wel ter somme van drieduysent R. guldens, welck hij gemeent hadde van sijn pachters te ontfangen. Dese goede heer dede ons in hope wesen van wat goets te verwachten, doerdien dat hij wuytsprake suspitie te hebben van bestant ende dit wuyt oersaecke van dese onsettinge die hem docht al te wonderlick geschiet te sijn.

⁺ Op den VIIen sprake ick den prior van Leyderdorp ende seyde die mij, dat het leger voer Leyden opgebroken was sonder eenige wuytwendige oersaeck, want het sonder pericule was van den vijanden ende het water hem niet bescadigen en mocht, waerwuyt genouch bleeck dat al dit, soe wat hier geschiet is, maer is geweest die verhengenisse des Heeren, wel wetende met wat middelen hij den menschen tot hem behouft te trecken. Dese prior seyde mede, dat die gemeen faeme was dat het leger nu al weder nae Leyden gereyst was.

Op den VIIIen ontfingen wij wederom tijdinge, dat die fame vant leger wederom voer Leyden te sijn heel falgierden ende dat het geheelick hem in den Hage oft daerontrent behielt, niet sonder suspitie van die plaets oeck

+ Leyden wert ontset.

+ Verscheyde tijdinge.

1 Hier is bedoeld 's prinsen partij.

+ Treck van knechten.

+ Men seyt, dat het leger wederom nae Leyden reyst.

+ Schade van den prior tot Leyderdorp.

+ Van Leyden.

[p. 447]

te verlaeten, gemerckt wel gesien werde hoe die soudaeten haer goederen bijeen brachten ende packten.

Op den IXen ontfing // ick een missive van ons prior, inhoudende groete⁺ beroerte te sijn in den Hage onder die soudaeten ende allen menschen daer wesende, hem veelal gereet maekende om die plaets daer te verloepen doerdien dat Leyden nu ontset was. Vermelde mede dieselfde brief, dat⁺ heer Abraham Pietersz, conventuael van Syon, op den derden deser maent in den Heer binnen den Hage gerust was, wiens ziel God genadich moet sijn. Datum van den brief was die seste deser maent.

Op den Xen Octobris geboerde, dat die guesen wuyt Waterlant haer⁺ wederom verhieven, vermetel geworden doerdien dat sij Leyden ontset gedaen hadden ende quaemen an den Diimerdijck om dien te doorsteken <soe men seyde>, maer werden noch om dies te doen verhindert.

Op den XIen saegen wij den menschen ygelick benauder dan ander als⁺ geheel troosteloos ende hoorden opelick wuytspreken, dat die guesen nu nyemant mocht tegenstaen overmids dat sij meesters waeren te lande ende te water. Die lantluyden liepen als gejaechde scapen, haer goet vluchtende, haer beesten vervoerende ende haer hoy niet anders slepende ende binnen den stadt brengende dan oft in den hoybouwe geweest hadde.

Op desen dach quamen wederom binnen Amsterdam sommige scepen,⁺ met suyvel ende anders gelaeden, van Hoorn ende gebruyckten die licenten over wedersijden.

Ontrent dese tijt hadde tconvent van Bethaniën¹ binnen Amsterdam⁺ haer gemeenschap gebroken, mids doer haerselfs ordinantie ygelick sijnsselfs cost te houden. Sij vercochten haer silverwerck wuyt haer kerck ende ontfingen daervan ygelick sijn portie. Dese ordinantie beoersaeckte veel menschen, sonderling den religiosen, groote scandalizatie ende quame hierdoer onder andere conventen murmuratie, souckende oeck dat desgelijcks bij hem geschickt werde.

Op den XIIen waeren bij mij int convent ter Lely te gast drie nonnen met die pater van Poel, die met mij eerst als wij onse possessie verliepen tot sint Agnieten binnen Amsterdam gecomen was ende tot deser tijt toe hier gelogiert hadde. Ende waeren dese bij mij om haer sceymaeltijt bij mij te teeren hebbende nu voer om tot Haerlem in een gehuyert huys haer tsamen neder te slaen, doer oersaeck dat sij van den convente der Agnieten ontseyt waeren om verder met haer te cost te gaen, overmids groete benautheyt waerinne dese oeck in soe swaere ende costelicke tijt alst nu is gecoemen⁺ waeren. Twas swaer tgunt dese goede heer, den pater van Poel, hier onder tmael sijnde, overquame doer een vrouwe, daer hij ontrent een jaer geleden of geleent hadde die somme van tien ponden Vlaems, welck hij den convent der Agnieten op sijn costgelt angetelt hadde ende waeren voirwaerden dat hij dese penningen restitueren soude op heylich misse² toecoemende. Dese vrouwe, niettegenstaende dat sij wel duysenden besat, welck die natuerlicke reden wijsen dat die priorinne van Poel toequaeme als wesende

+ f. 225. v.

+ Heer Abraham Pietersz van Syon stervet in den Hage.

+ Die guesen comen om den Diimerdijck te doersteken.

+ Die menschen vinden haer als geheel troosteloos.

+ Met licenten wert overal gevaren.

1 Regularissen van St. Augustinus van St. Maria Magdalena in Bethaniën (M.B. II, 17, waar het wordt verward met het andere St. Maria Magdalenenconvent te Amsterdam en Van Eeghen 231).

+ Tconvent van Bethaniën binnen Amsterdam hout hier sijn eygen cost.

+ Verdriet ende bescaemtheyt den pater van Poel overgecomen.

2 1 Nov.

[p. 448]

trechtelick achtergelaeten goet van haer susters ende broeder, heeft soehaest sij vernaeme dat dese pater met sijn medeconventualen vertrecken soude ongenadelick hier gecomen, spitelick heeft sij hem gemaent, sij heeft verweten dat sij hem haer gelt geleent hadde, sij heeft geseyt dat sij tgelt hebben wilde eer die pater wuyt den stadt vertrock ende heeft wechgaende den provisoor¹ sijn bode an hem gesonden met insinuatie dat sij hem arresteerde sonder eenich medogen te toenen ofte eenich onscult te ontfangen, oeck hoe oetmoedelick hij om patiëntie ende wat wuytstels bad. Die leser mach hierwuyt sien, wat verdrietelicke tijt dese tijt geweest is. //

⁺ Op den XIIIen Octobris verhoorden wij, dat binnen Utrecht gesturven⁺ was Gerrit Cornelisz, burgemeester van der Goude eertijts geweest. Dese quame van Montfoort, daer hij staende dese turbele veeltijts als balling gewoent hadde, tot Utrecht ende is terstont geraeckt sijnde van de pest dese werlt overleden. Die Heere sij dese sijn siel genaedich.

⁺ Op dese tijt werde veel spraecks onder die gemeent gehoort van pays ofte accort tusschen die pertië.

⁺ Op den XIIIIen reysde die pater van Poel met drie nonnen ende een donatinne nae Haerlem om daer in een waerlick gehuyert huys tsamen te woenen.

Hier hoerden wij wederom veel verdriets van roeven ende ander gewelt, waermede die menschen tegenwoerdelick deerlick overvallen werden van allen sijden, soedat ygelick scrickte ende beefde van tgunt gesien ende vernomen werde. Hoe wij in soe swaere tijdingen als hier continueerlick verspreyt werden gestadelick suchteden, weet die goedertieren Heer alleen.

⁺ Op den XVen quame bij ons wuyt der Goude die moeder² van ons procurator, heer Ewout, ende seyde ons van der Goude sonderlinge deerlickheyt, sonderling hoe die menschen daer gheschat werden, met leeningen beswaert werden ende oeck van twaeter twelck in alle achterstraeten de huysen geheelick overviel. Sij vertelde ons mede, dat daer seer veel menschen van de pest sturven ende oeck van armoede verdwijnden.

⁺ Op den XVIen quame wederom binnen Amsterdam ons E. prior van Syon, als hij nu over die negen weken in den Haghe gelegen hadde om daer wuyt sijn pachters yet te verwerven, waerop hij soude mogen leven. Dese verhaelde ons oeck niet dan tgunt droufheyt inbrocht; van roeven ende⁺ hoe dat het geheele lant woest ende onciert gemaeckt werde, vielen veel alle sijn reeden. Ende was dese gecomen in Haerlem in een arme schijn, genouch naeckt, als wesende blootsbeens sonder cousen, twelck geboerde doerdien dat sij van den wech gedwaelt waeren ende gedwongen werde om doer diep ende vuyl te loepen ten fijne sij behouden in den stadt mochten comen.

1 Mr. Coenradus Nicolai Blommerius of Bloem(a)ert, reeds in 1558/59 begiftigd met de bediening van het St. Agnesaltaar in de Oude Kerk, deken en provisor van Amsteland, st. 1605 of daarna (H.B. 1881 en 1932). Als geestelijke rechter had hij competentie recht te spreken over geestelijken.

+ f. 226. r.

+ Gerrit Cornelisz van der Goude stervet tot Utrecht.

+ Fame van pays.

+ Die pater van Poel reyst te Haerlem.

+ Ons procurator sijn moeder comet tot Amsterdam.

2 Annitgen Bruynen (dagboek).

+ Die prior van Syon comet wederom tot Amsterdam.

+ Merckt wel an.