Den schat der armen oft een medecijn-boecxken

[p. 157]

Hier naer volghen ghemeyne huyselijcke Medicijnen, als Ghebueren ende Vrienden malcanderen pleghen te gheven, dienende om ellendige menschen mede te helpen.

Coude gicht ghenesen.

NEemt voorloop van anijs-water, ende strijckt de pijnlijcke plaetse daer mede, ende strijcktet oock met spijck-oly, soo sal die pijn vergaen, ende de leden sullen wederom rat worden met Godts gratie.

Peste ghenesen.

DRinckt eenen grooten teughe sout-water: dit willen sommighe segghen dat het goet soude wesen voor de peste.

Om kooringhe te maken.

NEemt dry oft vier radijsen, siet die in water, ende drincktet met honigh ende azijn, ende steeckt u vingher diep inde keel, soo suldy kooren ende veel slijms ende vuyligheydts quijt worden.

Voor buyckloop ende koortse.

NEemt karre-melck maecktse lau, ende neemter 'thot af, sietse darna met surick ende welter in twee oft dry doyeren van eyeren, ende laet dat eten, dat is goet voor den buyckloop.

Voor eenen vierighen mondt.

NEemt latouwe oft huysloock, stamptse, maeckter een doecxken in nat, ende legghet op die tonghe, oft leght die bladeren daer op, het treckt die vierigheydt na hem.

[p. 158]

Voor seere ooghen.

NEemt witten stocksuycker, pulveriseertse, ende smeltse met wat speecksel inde handt, ende strijcktet inde oogen. Dit is goet voor pijn in d'ooghen.

Voor een cout hooft, daer't hayr af is.

NEemt een Conijns-velleken, naeyt dat in een mutse, ende settet op't hooft, dat verwermt het hooft dat kael is.

Voor hitten in't hooft.

NEemt een croppe latou, houdtse voor de neus, ende haelt de lucht op, dit beneemt de pijne des hoofts, comende van hitten.

Preservatijf voor de peste te maken.

NEemt ronde hoolwortel, Cardobenedictus, wijnruyt, scharley, een half loot gentiaen ende zeduwaer ende bakelaer, dit ghepulveriseert droogh, ende ghemenght met gheelaerden honigh, hier af een weynigh ghenuttight, is goet preservatijf voor de peste.

Camerganck te maken.

SIet een half vierendeel Corinthen in ruym soppe ende doeter by een half loot senebladeren, ende deur een doeck gedaen zijnde soo drincktet met malcanderen, soo suldy goeden camerganck crijghen.

Voor buyckloop.

NEemt note-muscaet, schaeftse cleynkens met een mes, een doyerken van een eye ende boonen-meel, backter koecxkens af, ende die ghegeten zijn goet voor den buyckloop.

Voor't bloeden des mondts.

NEemt weechbree-bladeren, sietse in water met een note groot alluyn, ende doeter wat azijns by, ende spoelt daer mede den mondt, dit is goet voor't bloeden ende scheurbuyck inden mondt.

[p. 159]

Voor Coortsen.

NEemt Cardobenedictus siedet in weye, ende doeter by een loot Senebladeren, desen dranck is goet ghedroncken voor Coortse.

Item, neemt goudtbloemen-eeck met wat folie ende een stucxken alluyn, drincktet warm in, ende ghy sult met Godts hulpe ghenesen.

Voor peste.

NEemt een half roomerken goudtbloemen-eeck, maecktete lau, roerter in een verschen doyer van een eye met een vierendeel loots driakel, drincktet inne, ghy sult moghelijck keeren, ende sit by een eycken-vier, ende wacht u voor slapen.

Pest-buylen ghenesen.

NEemt caeskens-bladeren, stamptse, maeckter een papken af met boter, vijghen ende lijnzaet-meel met wat eecks, ende leght dit warm op de pest-buylen, het doetse deurbreken ende ghenesen.

Voor hayrworm.

NEemt een half vierendeel honigh ende soo veel Teer met een weynighsken oly, het sap van Celidonie oft schelcruyt, roertet onder malcanderen, ende suyvert daer mede den hayrworm, het gheneest wel.

Voor roode loopende ooghen.

BEthoni-water ende weechbree-water onder een ghemenght, ende d'ooghen daer mede ghewasschen, gheneest loopende ooghen.

Open quade seeren ghenesen.

STroyt suycker op de seeren, ende leghter op eeckighe doecxkens, soo sullense haest ghenesen.

[p. 160]

Remedie voor't graveel.

HEt witte harde aenwas dat op die mosselen wast, ghepulveriseert met Rijnschen wijn in gedroncken, verdrijft 'tgraveel. Tot het selfde gebreck maghmen in-nemen wat fijn geschrabt Albastert.

Voor Ambeye.

WAscht de Ambeye met wat wijns, ende afghedrooght zijnde smeertse met wat roos-salf, als die spenen seer doen die buyten komen.

Voor seere ooghen.

NEemt een half vierendeel stock-suyckers met een weynighsken wit coper-roos, stootet cleynkens, ende leghtet in wat reghen-waters. Dit is een oogh-waterken om seere ooghen mede te wasschen.

Voor de Cortse wat op den Polse binden.

EEn half loot witten wieroock ghestooten ende eeck ende suyr-deegh oft cruymen van rogghebroodt op de Polsen ghebonden, is goet voor Coortsen.

Om watersucht te ghenesen.

KErvel ghestampt ende deur ghedaen, ende dit sappe lau ghemaeckt, ende met een weynighsken wijns in ghedroncken, doet het water geweldigh af-schieten.

Voor vercoutheydt.

IReas-wortel grof ghestooten ende in wijn ghesoden ende gedroncken, is goet voor vercoutheydt ende watersuchtigheydt.

Voor een quade Maghe.

NEemt vijf oft seven oft neghen Spaensche greynen, bijtse deur ende swelghtse soo inne voor den eten alle daghe, dit is goet voor een vercoude Maghe.

[p. 161]

Dranck die goet is in vierighe tijden.

NEemt schoon water menghet met eeck ende suycker. Desen dranck is goet ghedroncken in vierighe tijden als die peste regneert.

Hoest ghenesen.

SIedt een hant vol ysops in soete melck, een quartier ure, ende doet die ysop uyt, ende welt die melck daer na met wat suycker ende water. Dit is goet voor een quade borst ende hoeste.

Remedie om veel waters te lossen.

COmijn gesoden met karre-melck, ende daer af ghegeten ende ghedroncken, doet wel water lossen.

Voor pijne in't hooft dat kilt ende kael is.

NAyt cattoen in een huyfken, ende beroocktet 'smorghens ende t'savonts met cruydt-naghels ende wat wieroocks, over een teylken met vier ende settet op u hooft, ghy sult u wel bevinden.

Voor lamme leden.

NEemt twee handen vol salie, ende kockt dat met jonck bier, ende gietet dan ghelijck in een vierendeel vat cleyn biers, drinckt hier ghestadigh af, het is seer goet voor lamme leden ende beenen.

Voor een vercoude borst.

NEemt een vierendeel honigh, schuymt ende suyvertse op't vier, menghter onder twee loot ghestooten gengebaer, met een loot ghestooten soet hout, slickt daer dickwils wat af, het is seer goet inde borst die vercoudt is.

Voor een vercoude maghe.

GEmbaer, Galigaen, Calmus, van elckx wat onder een ghestooten, ende op boter ende broot ghegheten, helpt wel voor een vercoude maghe, oft neemt wat gengebaer alleen.

[p. 162]

Voor die coude handen die uytbreken.

KOol ghesoden met bier, ende dat 'snachts geleyt op handen die uytbreken, dit seydtmen salse ghenesen.

Verbrandtheydt ghenesen.

EEn lepelken kalck ghedaen in een teylken met water, neemt hier af een lepelken waters, een lepelken olie van d' olijf, een lepelken lijnsaet-olie dit onder een gheclopt als een salve, ende op een doecxken ghesmeert, versaecht, suyvert ende gheneest verbrandtheydt.

Voor dicke beenen.

BIndt onder de voeten sout, seep, ende mostaert, het treckt die dickheydt vande beenen wech.

Voor den hoest.

NEemt brandewijn, ende menghelter onder maeghden-honigh. Dit is goet gheslickt voor den couden hoest.

Voor peste preservatijf.

RIjnschen wijn-eeck met suycker ghewelt, ende daer altemet wat af ghebesight, is een goet preservatijf voor de peste.

Om kooringhe te maken.

NEemt soete melck, olie ende azijn, drinckt die t'samen inne. Dit doet keeren ende overgheven, neemt daer na wat ghestooten kaneel.

Voor't opstijghen als vrouwen swijmen.

NEemt blau schortecleedt-bandt, brandet ende houdt den roock voor de neuse, soo sal't wel gaen, ende sal wederom neer setten.

[p. 163]

Voor de peste.

NEemt goudtbloemen-eeck, roerter onder een eyes doyer met ghestooten note-muscaet met wat suycker. Dit in-ghenomen settet vier van't herte alsmen daer op schickt te sweeten.

Voor een quade maghe alsmen de spijse niet can inhouden.

NEemt anijs-saet ende comijn elcx een loot wat ghebroken ende met bier ghesoden ende ghedroncken, dit doet de spijse in-houden ende wel verteeren.

Voor peste preservatijf.

NEemt groof ghestooten bakelaer twee loot: Doet dit in een half vat bier, dit is een goet preservatijf in vierighe tijden ghedroncken.

Voor vercoudtheydt.

COmijn met kare-melck ghesoden ende ghegeten, is goet voor vercoudtheydt, tot het selfde maghmen anijs-saet nemen.

Voor een sweeringhe.

KAeskens bladeren gestampt, ende met boter ende meel ende reghenwater een pappeken af gemaeckt, ende op die sweeringhe ghebonden, doetse deurbreken ende ghenesen.

Voor vercoudtheydt.

PEper ghestooten met heet ghebotert bier in ghedroncken 'savondts alsmen sal gaen slapen ende wel warm toeghedeckt, is goet voor vercoudtheydt.

[p. 164]

Koeldranck voor inwendighe hitten.

KArre-melck ghesoden met gerste tot datse splijt, met wat Suyrick na inghedaen. Desen dranck vercoelt den mensch die van hitten sieck is.

Voor den steen ende 't graveel.

BEvernel-wortelen met cruydt met al in stucxken ghesneden, ende ghesoden in bier oft water als een soode pos. Desen dranck is goet voor den steen ende 't graveel.

Roose ghenesen.

NEemt vlier-bloemen ghedrooght, ende sietse met cleyn bier, desen dranck is goet ghedroncken voor die Roose.

Voor de ghene die hun water 'snachts onwetende ontloopt.

BArrende netel-saet in broodt gebacken ende soo ghegeten, helpt den ghenen die 'snachts onwetende hun water ontloopt.

Voor Scheurbuyck.

ALs de lieden lam worden, dicke beenen krijgen, ende plecxkens daer aen, ende over dagh slaperigh zijn, ende de mondt bloedt. Neemt Lepelbladeren, duvekervel, bekeboom, suyrick, scherpe sali, scherftet cleynkens, gieter op een kanne wijn, doet het deur eenen doeck: ende drinckt daer af 'smorghens ende 'sauondts een droncxken, dit is goet voor scheurbuyck ende lammigheydt.

Voor een benaude keel.

NEemt seven oft acht vijghen, snijdtse in stucxkens, ende sietse wel met dun bier, ende gorgelt met dit nat, ende slickt daerna fijnen honigh, ende bindt een servette oft kouse om de keel. Dit is goet voor een benaude keel.

[p. 165]

Voor de Roose aen de beenen.

NEemt hette van karre-melck, ende leght dat op de Roose, het slist die pijne, ende neemt die vierigheydt wech.

Voor den steen.

DAucus-saet ghepulveriseert ende met warm ghebotert bier ingedroncken, versaecht de pijne des steens, ende doet wel water lossen.

Voor ghescheurtheydt.

OLie van eyeren ende walwortel een pappeken af ghemaeckt op ghescheurtheydt gheleyt, geneestse.

Voor Watersuchtigheydt.

ONser lieve Vrouwen Bedstroo-cruydt in varekoe-melck ghesoden, desen dranck doet veel waters lossen, ende is goet voor watersuchtigheyt. Waer toe oock dient Franschen wijn oft wijn-eeck ghedroncken, dit verdrooght seer de watersuchtigheydt.

Clouen in vrouwen borsten ghenesen.

NEemt oly van walsche noten, strijcktse daer mede, soo sullense haest ghenesen met Godts gratie, 'tselfde doet oly palmen.

Fluymen op de borst ende voor't hoesten.

SIdt soete melck met drayde suycker, doeter by wat boter, ende eet dit warm, soo suldy haest genesen, belieftet den Heere.

Voor donckere ooghen.

NEemt Coriander ende leghtse te weycken eenen nacht in wijn-azijn, 'sdaeghs daer nae neemtse uyt ende drooghtse op een stoof oft inde sonne, ende dan altemet wat af ghegeten, vernieuwt het ghesichte.

[p. 166]

Vercoudtheydt ghenesen.

NEemt holwortel ende bakelaer elcks een half loot met malcanderen ghepulveriseert, met gebotert bier inghedroncken, gheneest vercoutheydt.

Voor een quade Maghe.

NEemt een witte clau gengebaer, snijdtse op vet boter ende broot in stucxkens, ende etet, ende dat soo altemet gedaen, helpt seer voor een quade Mage.

Voor pijne in't hooft.

STrijckt olie van Camillen daer die pijne is, soo sal die pijne vergaen, beliftet den Heere.

Watersucht ghenesen.

BAkelaer met wat souts ghegeten, is goet voor watersuchtigheydt, soo wel besocht is.

Steen ghenesen.

NEemt stoppelen van boonen ghedrooght, ende tot asschen verbrant, ende die asschen met uwen dranck ghemenght, is een bequame medecijne om den steen te verdrijven.

Graveel ghenesen.

NEemt bevernel-wortel, peterceli-wortel, venckel-wortel, elcx een loot, soet hout twee loot, altemael ghepulveriseert, ende in een pampier ghedaen, altemet wat af ghenut, dient om 'tgraveel te ghenesen.

Ouden hoest ghenesen.

TWee loot venckel-saet ghestooten ende met soete melck ghesoden, ende dat heet ghegeten, dit seydtmen soude helpen voor ouden hoest.

Pijne des hoofts ghenesen, comende van coude ende windt.

WArme eycken bardekens gheleydt daer die pijne is, doet onlijdelijcke pijne vergaen, die van coude en windt ghecomen is.

[p. 167]

Belroop ghenesen.

STrijckt de seere plaetse met roos-salf, ende maeckt een pappeken van rogghen-meel, met die basten van vlierde wortels, siedt dit t'samen in bier, ende leght het op de roose. Dit houdmen voor goet in dese quellagie.

Quaden hoest ghenesen.

NEemt een half loot ghestooten soet hout, een half loot gengebaer, een vierendeel loot folie, honigh een half pondt met een doyerken van een versch binnen-eye met een weynigh versche boter onder malcanderen gheroert, ende slickt altemet wat, dit helpt seer in aenborstigheydt.

Cloven in vrouwen borsten ghenesen.

SMeertse met olie van palmen, het helpt seer om cloven der selver borsten te ghenesen.

Quaden hoest ende borst ghenesen.

NEemt Anijs-saet, venckel-saet, soet hout, elcks een fnuyck cleynkens gepulveriseert, ende met soo veel stocksuyckers alst voorgaende t'samen ghestooten ende onder malcanderen geroert, ende daer altemet wat af ghegheten, is goet voor een quade borst ende hoest.

Slape te maken.

NEemt den bolle mancops, doeter 'tsaet uyt ende sietse met reghenwater, ende weltet op met suycker, dit is eenen goeden slaepdranck.

Voor een nauwe keel.

DRinckt soete wey, nemet in uwen mondt, ende latet allenskens deur de keel gaen, oft neemt schaepe groensel met stroom-water, ende gorgelt daermede.

[p. 168]

Voor vercoudtheydt.

NEemt twee loot ghestooten gengebaer, anderhalf loot peper, een half pont syroop, menghet met malcander, ende slicktet altemet, soo suldy haest ghenesen zijn.

Roothont ghenesen.

NEemt bossecruydt, maeckter een papken af met wat eecks, smeertet op een doecxken, ende bindet op den roothont soo salse verdrooghen ende ghenesen.

Cortse ghenesen.

BIndt onder de voeten suer-deegh ghemenght met sout, azijn ende gengevaer, dit treckt nederwaert, ende doet de cortse ghenesen.

Voor een heesche keel.

NEemt reghenwater, siedt dat met stocksuycker, ende nuttight dat aen ende aen, deurswelgende ende gorghelende, het sal met Godts gratie helpen.

Preservatijf voor peste.

NEemt wijnruyte, scherftse, ende doeter wijn-azijn onder, ende leght dit in een doecxken, ende rieckter altemet aen, dit is een goet preservatijf voor de peste in vierighe tijden.

Teghens Wratten.

WRijft die wratten dry oft viermael 'sdaeghs met Goudtbloemen, ende sy sullen vergaen, oft strijcktse altemet met kaersmeir, ende 'tsal wel gaen.

Voor brandt van vier oft water.

SIet clijfbladeren in water tot op de helft, ende waschtet daer mede 'smorghens ende 'savonts, ende leghter versche clijfbladeren op, dit treckt die vierigheydt uyt, ende gheneest wel.

[p. 169]

Voor heescheydt ende vercoudtheydt op de borst.

BIer ende broodt soet ghemaeckt met suycker, ende daer by ghedaen wat foli. Dit is goet ghegeten voor een vercoude borst.

Om Niesinghe te maken.

TEghens de sonne aenghesien, maeckt niesinge, ende oock inde neus ghepeutert met een veeselken, strooken, oft quaet papier.

Coortse ghenesen.

TEghen dat de koude begint te comen salmen innemen een half roemerken fijne wijn-azijn met wat ghestooten note-muscaet, ende soo altemet doende sal die cortse slijten ende achter blijven met Godts gratie; oft neemt warm gebotert bier met muscaet in, dat is oock goet.

Camerganck te maken.

NEemt Madelive-bladeren, suyrick, viole-bladeren, bernage, endivie, anijs-saet, venckel-saet, layns-saet, van elcx een fnuyck, siedet in soete wey met malcander, ende alst ghenoegh ghesoden is soo weyckter in twee loot senebladeren, ende doet het deur eenen doeck, ende maecktet soet met suycker met een stucxken boter, drinckt hier af, ghy sult goede purgatie crijghen dienende om't bloedt te suyveren ende te coelen, ende heete cortsen te verdrijven.