Kort begryp des levens ende der deughden vande weerdighe Joanna van Randenraedt

[p. 265]

X. Capittel.
Voorsichtigheyt.

DE voorsichtigheyt wordt by d'ooghe, ende by het licht vergheleken: want ghelijck d'ooghe ende het licht onsen ganck ende onse wercken bestieren, op dat wy niet en stronkelen ende faelen: alsoo bestiert de voorsichtigheydt alleen onsen wandel, ende werkïnghe, inden wegh der deughden; op dat wy vande reden (die den Reghel ende maeten van alle deught is) niet af enwijcken. De Voorsichtigheyt is den stierman van alle deughden seght^(a) Bernardus. Neemt de Voorsichtigheydt wegh ende de deught sal in eene faüte veranderen. Ende^(b) Laurentius Iustinianus spreeckt aldus: De Voorsichtigheydt is eene groote deught: want, niemant en kan het quaedt vluchten, ende sich behouden in het goedt, tensy gheleydt sijnde vande Voorsichtigheydt.

Dese waerheydt wort bevestight venden H. Thomas^(c): den welcken leert dat alle deughden, in het middel bestaen: ende dat de deughden, gheene deughden, maer ghebreken zijn, als sy loopen buyten de middel-spoor vande reden; dat is als jemandt of te veel of te luttel doet, of te hoogh op-klimt, of te leegh neder-daelt.

'T is dan een groot voordeel aen eene deughtjaeghende siele, dese inwendighe ooghe, ende dit inwendigh licht, der voorsightigheyt, klaer ende suyver te hebben: want dese ooghe wonderlijck dienstigh is, om alle bequaeme middelen aen te vatten, die totden voortganck in deugh-

(a) Bern. 69 in Cant.

(b) In Ligno Vitae de Pruden. ii cap. 3.

(c) 1. 2. quaest. 64.

[p. 266]

den hulpsaem sijn, ende alle te versaecken die hier toe onbequaem sijn. Laet ons bemercken de voorsichtigheydt, die in JOANNA gheweest is.

Wie sal dese deught inde kintsheyt hebben? Sy was nochtans oock alsdan in IOANNA te vinden. Want-men niet wel en kan uyt legghen, hoe nauwspeurigh datse alsdan was in't bestieren van haere seden; inde quaede te vluchten, de goede te volghen; alle haere wercken niet alleen naer Godt, maer oock naer de volmaecktheydt te stieren; neerstelijck te oeffenen alle goedt datse kende, sorghvuldelijck t'ondersoecken datse niet en kende, om in alle Godts-dienstighydt volkomentlijck onder-wesen te worden. Haere gheduerighe sorghe was alle wercken op't aldervolmaeckste te doen: ende sy en wiert van gheene Godtvruchtighe uytwerckinghe wederhouden, dan alleenelijck door d'onmoghentheydt, oft ghehoorsaemheydt.

De Voorsichtigheyt wordt vande Godts-gheleerde dryvoudighlijck verdeelt: te weten inde voorsichtigheydt, die't ghemeyne beste voor ooghen heeft (die besonderlijck vereyscht wordt in persoonen die Steden ende Landen bestieren, doch oock loffelijck in andere ghevonden wordt, voor soo veel als sy 't ghemeyne beste vervoorderen) inde voorsichtigheydt die het huys-houwen, ende de wercken der 't saemen-woonende menschen bestiert: ende inde voorsichtigheyt die het rechtsnoer is van alle onse eyghen oeffeninghen in't besonder. Wat soorte van voorsichtigheyt heeft aen IOANNA ontbroocken?

Wat heeftse oyt achter-ghelaeten, waer mede sy het ghemeyne beste kost voordeeligh wesen? Haere onvermoedelijcke neerstigheyt inde jonck-

[p. 267]

heyt tot alle deughden te stueren, in verscheyde Capellen op te rechten, in't vervoorderen van alle Godtvruchtigheyt, in't verhoeden der sonden, en in't gestadigh bidden voor allestaten der menschen, wat waeren dit als oeffeninghen van dese voorsichtigheyt? Tis onnoodigh hier wederom te hernemen dat in alle dit verhael oogh-blyckelijck is.

Voorder wat heeft JOANNA ontbroken aengaende de huys-houwende voorsichtigheydt, t'zy ten huyse van haer Ouders, t'zy van haeren Oom, t'zy van haren Broeder, t'zy van andere, t'zy van haer eyghen? Hier van is elders oock ghenoech gheseyt. Ick sal op-nemen alleenlijck eene gedenck-weerdighe gheschiedenisse van haere jonge jaeren. Noch jongh ende wereldrs wesende, ende woonachtigh by haer Ouders, voelde sy groot verdriet inde oneerbiedigheydt ende onghehoorsaemheyt van haeren Broeder ten opsicht van sijn Ouders. Sy badt dan voor hem, oock met traenen, ende daer-en-boven beval sy hem inde ghebeden van andere, die hem wel kenden: maer dit was te weynigh voor haere vernuftheydt. Oversulckx heeft sy eenen anderen vondt tot beternisse byghebrocht, seer krachtigh om sijn wederspannigh ghemoedt te winnen. Want sy een opset gemaeckt heeft van hem voor-te-gaen met haer exempel, ende hem niet met woorden, maer met wercken te leeren, wathem toe-stont te doen. Sy viel dan alle vrydaeghen, naer de Benedictie der tafel, voor haer Ouders op haer knieên, inde teghenwoordigheydt van haeren Broeder, ende andere tafelgasten: verghiffenisse biddende voor al 't ghene sy misdaen hadde, toe-segghende haer te beteren, ende sorghvuldighlijker te letten, om niet de min-

[p. 268]

ste oorsaecke van mishaeghen te gheven: welcken middel seer bequaem was, om haers Broeders wederspannigh herte te vermorwen. Sy hadde dit somwijlen seer oodtmoedelijck ghedaen: doch haren Broeder, nae-dencken hebbende, dat dit gheschiede tot sijne onderrichtingh, wierdt door dit exempel, dat hem seer dienstigh was, niet tot beternisse des levens, maer tot stooringhe verweckt; soo dat JOANNA dit heest moeten laeten, om dese stooringhe te weeren. Maer al is desen voorsichtighe vondt alsdan misluckt, even-wel heeft sy andermael seer dickwils, met gewenschten uyt-val tot eens anders beternisse, diergelijcke vonden ondernomen. Laet ons nu insien haere voorsichtigheydt inde bestieringhe van haer eygen wercken.

Gheestelijck geworden sijnde, heeft terstont d'ooghe gheslaghen op d'alder-beste tijdt-verdeelinge, volghens haere aen-ghenomen maniere van leven: om in haere daeghelijcksche oeffeninghen vande reden niet af-ghedreven te worden door eenighe voor-vallende driften, maer alle uren ende stonden wijselijck te besteden. Dese tijdt-verdeelinghe die sy voor-ghenomen hadde, heeft sy op het aldervlijtighste ende aldernauwste onder-houden: soo datse noyt vrijwillighlijck vande selve af-gheweken en is: alles op den gestelden tijdt volbrengende, als oftse in een klooster hadde gheweest.

Hier beneffens hadde sy seer verscheyde ende seer volmaeckte practijcken verdocht, ende bygheschrift ghestelt, dienende om jeder werck in't besonder aenghenaemer aen Godts-ooghen te maecken. Inder voeghen dat iemandt alle haere chriften dies aengaende lesende, sonder sich te

[p. 269]

mis-grijpen, soude segghen, datse hier in een vernuft ghehadt heeft, wiens ghelijck niet wel te vinden en is? ja datse buyten twijfel den Heylighen Gheest voor stierman ghehadt heeft, ende besonderlijck van hem is begaeft gheweest met de gave des verstants.

Men vraeghde haer somwijlen, hoe datse soo geduerighlijck haer kost bekommeren met haere oeffeninghen te schicken? Hier op antwoorde sy Datse moest leven voor de langhe eeuwigheyt, ende vervolgens sich voorsien voor de toe-komende tijden.

Reden waerom sy nae-volghde de manier van voorsichtighe koop-lieden, de welcke daeghelycks in verscheyde boecken aen-teeckenen haeren Ontfangh, ende Uyt-geef. Den Ontfangh-boeck van JOANNA behelfde de weldaeden, die sy daeghelijcks van Godt verkreegh: ende desen Boeck besagh sy seer rijpelijck ende dickwils om haere groote schulden te kennen, ende om haer selven aen te porren tot betaelinghe, door behoorlijcke danckbaerheydt ende vergheldinghe: al hoe wel sy gheerne bekende, gheensins machtigh hier toe te wesen. Den Uyt-geef-boeck bestont in al dat sy voor Godt ghedaen of gheleden hadde: want sy dit oock neerstelijck aenteeckende, ende dat uyt geen andere reden, als om de weldaeden Godts hoogher te weerderen. Want de blaederen van desen Uytgeef-boeck schierijdel stonden, daer den Ontfangh-boeck in teghendeel ganschelijck vervult was: behalven dat de weerde der ontfanghen weldaeden boven alle maeten grooter was, als het ghene sy tot vergheldinghe weder-ghegheven hadde. Door het daeghelijcks insien onde overweghen

[p. 270]

van desen overgrooten Ontfangh, ende kleynen Uytgeef, praemde sich JOANNA om sonder ophouden meer ende meer haere schulden af te legghen die sy hadde ten opsicht van Godt.

'Tis grootelijckx te beeklaeghen, dat dese Boecken, inde welcke haere ontfanghen weldaeden soo beduydelijck beschreven stonden, naer haere doodt niet ghevonden en sijn.

Men weet dat sy in't eynde haers levens, kennisse hebbende datse haest soude sterven, verscheyde Boecken van haer hant geschreven in't vier geworpẽ heeft, ende men kan niet twijffelen of het sijn dese Boecken: want die-se door gehoorsaemheyt ende last van haere Biecht-vaeders geschreven hadde, en waeren in haere handen ofte macht niet gebleven, andersins is 't te vreesen dat sy die met de reste souden verbrandt hebben. Waer het saecken dat die andere Boecken oock overghebleven waeren, alsdan soude men haere deughden ende ontfanghen weldaeden beduydelijcker konnen uytdrucken: aenghesien datmen niet en kan twijffelen, oft sy heeft in dese Boecken alles sonder verkleyninghe ende bewimpelinghe eenvoudelijck opgeteeckent, om alsoo behoorelijcke danckbaerheyt aen haeren milden Weldoender te bewijsen. Daer sy in teghendeel inde Boecken die door bevel vanden Biecht-vaeder gheschreven zijn, de saecke soo veel bedeckt ende verkleynt als het moghelijck was. Want men heeft menighmael bevonden, datse met over groote vermijtheydt dese verklaeringhe dede, uyt vreese van eenigh ijdel behaeghen: ghemerckt dat de schalckheydt vande bedorven Nature, in het soeken van eere ende eyghen streelinghe, haer kennelijck was; als oock, dat vele Sielen naer menighe

[p. 271]

jaeren van Godts-dienstigheydt deerlijck ghevallen ende bedorven zijn, door de ijdele glorie in haer selven.

Sy bestede jaerlijckx acht daeghen inde Exercitien vanden H. Ignatius: ende vervoeghde hier by tweemael's jaers de vernieuwinghe van haere beloften, met een vertreck van dry daeghen; ende alle maenden een scherp onder-soecken van haer ghemoedt, om t'achterhaelen hoe sy de voorleden maent overghebrocht hadde, ende hoe sy de naevolghende noch beter soude overbrenghen. Dierghelijck ondersoeck dede sy oock alle weken, ja alle uren, boven het ondersoeck der conscientie, dat sy daghelijckx dede voor het noenmael, ende voor de nacht-ruste: want sy dit dobbel ondersoeck noyt achter-ghelaeten en heeft. Niet en was'er daer-se neerstigher sich in oeffende, als in het ondersoeck, datmen besonder noemt, ende dat sich verbreydt door heel den dagh: 't welck sy oock aen een ieder grootelijckx aen-prees, als eenen besonderen middel om tot de hoogh-verheven deught ende liefde Godts te gheraecken. Al wat sy in haer selven bevondt niet soo goedt te zijn als sy wel wenschte, (in welcke saecken sy seer scherp-sinnighen rechter was van haer selven) dat wierdt aen-gheteeckent: ende daer naer ondersocht sy rijpelijck, of dit ghebreck ghebetert was.

Sy wiert soo wel door den teghenspoet, als door den voorspoet; soo wel door lijden ende mistroostigheydt, als door inwendighen troost aengestouwt om Godt te dancken, ende vierigher te dienen; gheloovende, sonder de minste twijfelinghe, dat het een, soo wel als het ander, een weldaet Godts is, ende van Godt wordt toeghesonden, uyt een alder-

[p. 272]

suyverste liefde tot onse saligheyt. Welcke kennisse, die in JOANNA seer levendigh was, haer vierighlijck opweckte, om soo wel voor 't een, als voor 't ander, Godt te loven, ende te ghebenedijden.

Sy socht altijdt te wesen in't gheselschap van dry medeghesellen Christi (ghelijck sy die noemt) die hy van sijn gheboorte, tot de doodt des Kruys, gestadelijck bemint heeft: te weten, d'uytterste armoede, d'uytterste versmaetheydt, ende 't uytterste lijden. Als haer het gheluck gheschiede, dat een of meer van dese medeghesellen haer quamen besoecken, seyde JOANNA-aen de selve met volle blijdtschap, Willekom: ende als haer sulcks niet verjont en wiert, liet-se sich voorstaen, datse soo gheluckigh gheselschap niet weerdigh en was. Want sy sagh met diep-grondighe ooghen des verstants, hoe grootelijcks dat dit gheselschap te weerderen was, dat altijdt het gheselschap Christi gheweest is.

Door dese en diergelijcke bemerckinghen, versterckte sy haer selven soo seer in Godts-dienst, ende voorderde soo dapperlijcke in deughden; dat oock de moeyelijckste voorvallen, die den loop der deughden in andere sielen stutten, aen haer seer voordeelighe waren om de liefde Godts meer t'ontsteken. Soodat-se door dierghelijcke ghevallen seer brandigh in dese liefde wierdt, ende dickwils in onmacht viel.

Om noch sekerder ende voorsichtelijcker af te weeren al wat de deught soude konnen beletten, socht sy haren wille op het alder-volmaeckste ghelijck te maken met den Goddelijcken. Ende hier mede sich besich houdende, voor een Beeldt vande Heijlighe Maeghet, hebbende haer Kindeken op

[p. 273]

den arm: hoorde sy, uyt den mondt van het kindeken (soo haer docht) de navolgende klachte. VVaerom schroomen de menschen soo seer, hun selven ganschelijck ende gheheelijck over te gheven aen mij: daer sy noyt in beter handen en konnen zijn als in mijne? Ick heb hun immers gheschapen, ende ghekocht met den prijs van mijn dierbaet bloedt ende doodt. IOANNA dit klaerlijck insiende, gaf haerselven teenemael over, aen den Goddelijcken Wille, ghelijck sy in haer schriften bekent: ende wat tempeest dat'er overquam, of niet, seylde altijdt voort, als een schip in zee dat voorspoedighen windt heeft.

Gemerckt dat sy altijt vol vreught was, in sulcke ghesteltenissen, onder de welcke een ander van droef heydt suchten of oock beswijcken soude, moest sy letten op twee dinghen.. Ten eersten, dat dese blijdtschap der siele sich aen 't lichaem niet en soude mededeelen, ende iet doen oft seggen, waer door dese goddelijcke jonste aen de menschen soude kennelijck worden: want sy alsdan van soo gevoelijcke vreught overvallen wierdt, dat-se sich gedreven vondt, om den lof des Heere met luyder stemme uyt te roepen. Ten tweeden, dat-se tusschen desen aengenamen inkeer tot Godt, in geene aenkleventheydt van eyghen voldoeninghe en soude vallen: ende daerom vermaende sy alsdan haer selven, om op haere hoede, ende voorsichtigh te wesen.

Door dese, ende meer andere dierghelijcke oeffeningen, was JOANNA ghelijck aen de vvijse Maeghden, by de vvelcke Christus het Hemelrijck vergeleken heeft, welcke deught ende saligheyt aen de voorsichtigheyt toegeschreven wordt. Want gelijck dese besorght zijn geweest, om olie in hare vaten te

[p. 274]

hebben, ende hare lampen altijt brandigh te behouden (door welcke olie de goede wercken beteeckent worden) soo was JOANNA altijdt besich, om in alle wercken Godt voor oogen te hebben ende dese aen Godt aengenaem te maken afweerende al wat schadelijck oft onnuttigh is; ende met alle krachten aengrijpende, al wat tot haer voorgenomen ooghwit oorbaerlijker was.

Maer gemerckt dat de Schrifture ons vermaent,^(a) dat wy op ons eygen wijsheyd ende voorsichtigheyt niet en souden steunen, ende^(b) niet aenvatten sonder raet, om niet te stronckelen; soo moeten wy voorder sien, oft sy een eygensinnighe, of wel eene leerbare voorsichtigheydt ghehadt heeft.

Niemant en is soo scherpsiende, seght den H.^(c) Thomas, dat hy alle omstanden sijnder wercken, die by na ontallijck zijn, ghenoech saemelijck kan bemercken: dit en kan doch in luttel, noch oock in vele jaeren gheleert worden, als men alleenelijck steunt op sijn eyghen vernuft. Daerom is het seer noodelijck aen den mensch, dat hy aengaende de voorsichtigheyt, van andere, naementlijck van Onderlinghen, onderwesen worde. Ende naer dat desen Heylighen Leeraer dese waerheydt met verscheyde ghetuygenissen bevestight heeft, besluyt hy ten lesten, dat de leersaemheydt voor een deel van de volkomen voorsichtigheydt moet gehouden worden. Wy en mogen dan dit deel niet voor by gaen: ende moeten voorder bewysen, dat de leersaemheydt aen de voorsichtigheydt van JOANNA niet ontbroken en heeft.

Sy versocht dan ootmoedelijck, niet alleenelijck

(a) Proverb. 3.5.

(b) Eccles. 32.24.

(c) 2. 2. q. 19. a. 3.

[p. 275]

van haren Biecht-vader, maer oock van Agnes hare Meestersse, dat-se op haer seden neerstelijck letten, ende haer vryhertighlijck souden vermanen: ende sy en hoorde niet liever als hare berispinghen, oock als sy geene schult en bevondt in't ghene datmen haer seyde.

Want sy oock alsdan aenteeckende dese vermaningen, met soo groote sorghvuldigheyt, als ofde saligheydt haerder siele daer van gehanghen hadde, dese aenteeckeninghen dickwils insiende. Hier toe wiert sy beweeght door den schroom die sy hadde van allen misslagh: want al-hoe-wel sy in't voorgaende gheene faute en bevondt, vreesde nochtans in't toekomende dies aengaende te misdoen; ghemerckt dat dit aen andere mishaeght hadde, welcker oordeel sy geerne stelde voor haer eyghen ghevoelen.

Sy is eenighe jaren bevanghen geweest met een seer swaer ende moeyelijck na-dencken, of misschien haer soete inspraken, ende goede bewegingen verweckt wierden door mede-werckinge ende bedrogh des duyvels. Welcke bekooringh van Godt toeghelaeten is, soo sy daer na bekent heeft, om dat-se geene genoeghsame openhertigheyt en hadde ten opsicht van hare Biecht-vaders: soeckende de gaven Godts, die aen haer siele verjont wierden, te bedecken.

Dese quellinghe heeft haer aenghestouwt om alles rijpelijck t'ondersoecken, ende rechtsinniglijck aen de Biecht-vaders te verklaren: want het haer onmoghelijck scheen aen dese niet te openen haer inwendige gesteltenisse, als sy door dierghelijcke benauwtheden overvallen wiert. Soo wiert JOANNA van Godt aengepraemt, om oock de vertholen-

[p. 276]

ste saken haerder siele kenbaer te maken, ende niet alleenlijck in gemeyne voorvallende dinghen, raet te vraghen-daer JOANNA seer ghewilligh toe was) maer oock in seldtsame ende verborghen saeken.

Als de Biecht-vaeders iet wilden weten aengaende d'inwendige weldaden Godts, die IOANNA ontfanghen hadde, ende door oodtmoedigheydt seer vermijdt was t'openbaeren; om hier toe haer vlijtigh te maken, en was anders niet noodigh, als te spreecken van't bedrogh des vyants, die arghlistelijck vele seer verhevene sielen verleyt heeft. Want alsdan opende sy terstont haeren mondt, uyt vreese van bedroghen te worden: ende en verklaerde niet alleenlijck dat in haer gemoedt verborghen was; maer gaf oock oorlof aen de Biecht-vaeders, om dit voorder aen andere te verklaeren, ende met geleerde ende bedreven mannen sich hier over te beraden. Ja sy stelde self by gheschrift, 't gheen sy oordeelde onder-soeckens weerdigh te zijn: geene middelen versuymende die dienstigh konden wesen om vanden rechten wegh niet af-te-wijcken. Ende door desen middel zijn vele zeltsame openbaringhen aen den dagh ghekomen, de welcke andersins of verborghen, of soo opentlijck niet en souden ontdeckt gheweest zijn.

Gemerckt dat sy by na geduerigh met Godt vereenight was, soo ghebeurd'et dat sy niet alleenelijck stercke begheerte en voelde, maer oock seker ghewelt, om in soo diep-grondighen aendacht onophoudelijck te verblijven, ende andere oeffeninghen achter te laeten. 'T was haer seer pijnelijck naer 't Sermoon te gaen: ende al was het lichaem daer teghenwoordigh, den gheest bleef als te voren met Godt vereenight; ende JOANNA hoorde het Ser-

[p. 277]

moon, sonder iet daer van te verstaen; of en hoorde oock niet wat 'er gheseyt wiert. Dit dickmaels gheschiet zijnde, en heeft-se evenwel het Sermoon, dat in haer tijdt-verdeelinge aengheteeckent stont, niet derven achterlaeten, sonder t'oordeel vanden Biecht-vaeder hier over ghehoort te hebben: vreesende vanden eenen kant de menschen t'ontstichten door haer afwesen van 't Sermoon; ende vanden anderen kant, sich onweerdigh kennende om soo groote jonsten des Hemels soo ghestadelijck in te volghen.

Niemant en kan leer-samer zijn als JOANNA gheweest is: want sy in alles raet vraeghde, vande ghene die haere siele bestierden; ende desen raet soo eenvoudelijcke volghde, als of sy geen begrijp van eenighe sake ghehadt en hadde.

Men vreesde met groote reden, dat verscheyde swarigheden naer hare Doodt souden oprijsen: maerdoor haer voorsichtigh beleyt, is alles voor haer af-sterven soo wijselijck beschickt, dat'er niet de minste swarigheyt ghevolght en is. Dit sy ghenoegh van haer voorsichtigheyt.