Baekeland, of De rooversbende van 't Vrybusch
(1874)–Victor Huys– Auteursrechtvrij
[pagina 347]
| |
IV.
| |
[pagina 348]
| |
des herten en dat oneindig genoegen die uitschenen tot op hun wezen en in hunne manieren en er geheel andere menschen van maekten. Andere waren lastiger en hardnekkiger, verscheide zelfs weigerden te luisteren naer den priester, en ontvingen zyne vermaningen met schimpwoorden of verdreigden hem met hun geketende vuisten. Baekeland, Sander Danneel, Simpelaere en Pé Bruneel waren de ergste, of weerden hun om de ergste te schynen; als de priester zich vertoonde, was het een steke in hun herte, en 't bloed rees naer hun hoofd; toen hy sprak van bekeering, of smeekte om aenhoord te zyn, zou men gezeid hebben dat hy hun kwaed wilde, en gekomen was om hunne misdaden te verwyten en hunne gramschap te verwekken. Nogthans, na herhaelde bekeeringen door den priester Gods te wege gebragt, wierden die stouteryks by avonde en by nachte de droefgeestigste van allen; hunne wanhopige en ongeruste houding kwam aerdig voorby de koelmoedigheid en de ruste van degene die reeds met God waren verzoend. Maer hoe meer hun einde naderde, hoe meer hun woede by scheute vermeerderde; eenige dagen nog voor de straffe, vreesde men schrikkelyk voor hunne onboetveerdigheid; en dat niet alleenlyk de minister van den godsdienst, maer ook de regters en de krygsoversten; want zulke schelms, zonder vreeze voor het toekomende leven, en woedende tot den uitersten oogenblik toe, kosten schrikkelyke moeite, ja rampen veroorzaken, den dag der regtveerdige straffe. Ondertusschen de priester, vol betrouwen in de bermhertigheid Gods, zonder einde en zonder palen, en had het uiet opgegeven. Hy voelde hoe moeijelyk zyne taek was; hoe, menschelyk gesproken, hy niet bekwaem was om die onboetveerdige moordenaers, die versteende herten te raken. Hooger nam hy zynen toevlugt, tot Dengenen die alleene berouw in 't herte van den zondaer storten kan, en hy vroeg gebeden altyd gebeden door geheel Vlaenderen; zyne hope vermeerderde, naer mate dat hy grootere mishandelingen te onderstaen had voor de moordenaers, want dan ook bad hy vuriglyker en deed hy vuriglyker bidden. Geen een kerkje was er in Brugge, geen een dorp schier in West-Vlaenderen, daer alle dagen geen menschen byeen kwamen, om de bekeeringe af te smeeken voor de roovers waervan zy eertyds zoo vele geleden hadden. Al hun euveldaden waren vergeten en vergeven op dien oogenblik, en een dinge alleene bekommerde de christenen van Vlaenderen, de eeuwige zaligheid van de moordenaers die ook eene onsterfelyke ziet hadden. Hoe zou de Verlosser van het menschdom, Hy die hangende aen het kruis, vergeven heeft aen die Hem vermoordden, Hy die beloofd heeft van open te doen als men gedurig klopt, hoe zou Hy 't gebed van zoo veel smeekende kinders kuunen verstooten hebben, en zyne genade zoo aenhoudentlyk gevraegd en zoo weinig verdiend aen de moordenaers weigeren? Korte dagen voor de halsregting, had de priester, volgens zyn gewoonte, het heilig sacrificie der Misse opgeofferd tot bekeering der zondaers; al den God bedankende die in zyn herte was nedergedaeld, en 't geluk overwegende van eene zuivere ziele in vrede met haren | |
[pagina 349]
| |
Schepper en zonder vreeze voor de eeuwige pynen der helle, kwam schrikkelyker dan ooit voor zyne oogen den rampzaligen staet van de wederspannige moordenaers, en hun ongelukkig lot voor altyd, stierven zy in de onboetveerdigheid. Het dacht hem dat hy ze op het schavot zag klimmen al stampende en vloekende, en schimpingen uitbrakende tegen het Christusbeeld dat hun aengeboden wierd, en poogingen doende om zich te onttrekken aen de handen der beulen en aen de snêe van het mes; en dan hun hoofd zag hy tuimelen van 't schavot, en hun ziele door de duivels mêegesleept worden in het hellevier. Aen hem, priester Gods, die zoo vele gedaen had voor de veroordeelden, en zoo wel den prys eener ziele kende, waren die gedachten pynelyk, ja zoo pynelyk, dat tranen uit zyne oogen vloeijden, dat zyn herte brak, en hy 't vierigste gebed aenging welk hy nog van zyn leven gedaen had. Na eenige oogenblikken stond hy op, getroost en met nieuwen moed; in de overtuiging dat zyn gebed naer den Hemel was geklommen, trok hy naer het gevang om een laetste pooging ter bekeering aen te wenden. Zyne oogen waren bloed rood van weenen, en op zyn wezen stond er droefheid en medelyden uitgedrukt. Eerst ging hy by Baekeland, die nêerslachtig gezeten was op eenen bank; traegzaem draeide de moordenaer zyn hoofd naer den kant der opengaende deure, zyne oogen vonden de oogen van den priester, en beletteden dat er overvloedige tranen moesten uitgeleekt hebben uit degene van den dienaer Gods. Een oude man die geweend had, een heilige zonder wroeging noch hertegeschuer, die droevig was, dat trof den misdadige en hy sprong, onvrywilliglyk misschien, regte. - Waerom hebt gy gekreeschen? vroeg hy. - Voor u vriend! antwoordde de priester, zyn hand uitstekende. - Voor my! Wat gaet u myn lot aen? - Voor u ja; voor uwe onsterfelyke ziele, die misschien, binnen een paer dagen, zal te branden liggen en te kermen in 't eeuwige vier der helle! Baekeland veranderde van koleur; hy bleef regte staen voor den aelmoesenier, in diepe gedachten verzonken. Als hy roerde, 't was om zyne geketende handen samen te slaen, en op te heffen en met gebrokene stemme uit te roepen: - Misschien is er een helle!... Moeder heeft het my geleerd als ik kleene was!... En dan, ik kan niet kwalyk varen met te sterven als of er een ware! 'T was gedaen: de genade kwam schielyk te zegenpralen in 't herte van den moordenaer; hy wilde luisteren naer den minister Gods. De woorden van den priester, verrukt om de zienelyke hulpe des Heeren, deden 't overige, en denzelfden dag nog, in dat herte, nam het regtzinnigste leedwezen de plaetse van de koudste onverschilligheid, en de zoetaerdigheid in de overgeving van den wille Gods teekende zich op dat ruwe wezen, daer van te vooren niet anders dan woede en razerny op stonden. De andere roovers volgden het voorbeeld van hunnen ouden hoofdman, misschien zoo regtzinniglyk niet, maer toch wel genoeg om | |
[pagina 350]
| |
vele hope te laten voor hunne eeuwige zaligheid; en als, den tweeden van November, zy met al de andere nedergeknield, voor de heilige Tafel, hun gingen voor den laetsten keer voeden met het Lichaem en 't Bloed Christi, in hun oogen blonk er ook een traen van leedwezen en van dankbaerheid; en een uer later, toen hun afgelezen wierd dat zy denzelfden dag moesten sterven op het schavot, en tegen den noene van het getal der levenden niet meer gingen zyn, riepen zy ook met den andere: Dat het regt geschiede! wy hebben de straffe verdiend!Ga naar voetnoot(*) 'T was op Alderzielendag, eenen maendag van 't jaer 1803. Van in 't begin der voornoene zwermde het van 't volk in al de straten die naer Brugge geleidden, en reeds van dry uren 's nachts vond men geen plekske meer op de groote Markt van die stad, dat niet bedekt en was met menschen. Sedert twee dagen was er afgekondigd dat de moordenaersbende dien dag de straffe der guillotine moest onderstaen, en die tyding rond Vlaenderen gevlogen, had nieuwsgierigen doen aenkomen, wel van tien uren in de ronde. Het schavot binst den nacht opgeslagen, stond op de groote Markt, op een half vyf-en-twintig schreden van de herberg het Mandeke, en regte der vooren. Ronduit, was er voor de veroordeelde een opene plaetse gelaten, afgezet met drydubbelen rang van soldaten te voete, dragonders en gendarms te peerde, die 't gestokene en vlottende volk moesten tegenhouden. Overal elders zag men niet anders dan hoofden, en niet alleenelyk op de Markt, en in de straten zoo verre de oogen dragen kosten, en aen de vensters de huizen en op het hoogste van den Halle-Toren, maer zelfs byna geen een panne was er in de daken gebleven; men had ze uitgenomen en door de latten staken er hoofden uit, gedraeid naer den kant van het schavot; tot op de veust der gebouwen toe zaten menschen scheerdelinge en verduldiglyk te wachten. Een dof gedruis, aen geen ander vergelykelyk, liep door de menigte; niemand sprak zeer luide. Slechts hoorde men klaer en uit alles het kletteren op de steenen van de yzers der peerden die, gepraemd door de ruiters of gestoot door het volk, stampvoetten van ongeduld. De doodsure ging slaen op den toren van de stad. Alle oogen volgden de wyzers van het uerwerk, en men verwachtte zich aen de komste der moordenaers. Het sloeg; en de twaelf kloppen der groote klokke weêrgalmden over de Markt, onder de diepste stilzwygendheid; men hoorde niet anders dan de beweging van menschen die hun mutse afnamen, om zich te zegenen met het teeken des H. Kruis, en een gebed er by te voegen misschien voor de ongelukkigen die seffens voor den regterstoel van God verschynen moesten. Eenige minuten gingen voorby, en 't volk gekeerd naer de Wollestraete, alwaer de stoet moest opkomen, wachtte. Hy kwam niet. 'T wierd twaelf en half, 't wierd één, en niemand te zien! Het gerucht was ongevoeliglyk vermeerderd op de Markt, en hoe langer het duerde, hoe meer | |
[pagina 351]
| |
men klapte; de omstaenders begonnen ongeduldig te worden, en zelfs niet met hope, maer met vreeze te liggen van de doodstraffe tegen de moordenaers uitgesproken, in dien laetsten oogenblik, te hooren intrekken. Die vreeze door eenen misschien uitgedrukt, was op alle lippen, en men verwachtte byna geene halsregtinge meer, toen eensklaps, met het slag van den één en half, een geschreeuw kwam uit de Wollestraete: die op de Halle en op de huizen zaten, begosten te roepen dat men het hoorde door geheel de stad: Zy komen, zy zyn daer! Zy kwamen inderdaed, en waerom zoo late? Wat voor den noene, de dry beulen, vergezeld van gendarms, waren in de gevangenisse om de veroordeelden te binden en te schikken. Met 't meeste deel ging dat wel; vermaend door den priester, die ze sedert twee dagen, zelfs by nachte, niet verlaten had, en opgewekt om met verduldigheid de beulen hun werk te laten doen, en aen God die laetste schande en pyne in afboeting hunner misdaden op te offeren, gaven zy gemakkelyk hun handen en lieten ze op hunnen rugge binden. Baekeland zelve was uitnemende gevoegzaem, en liet alles doen zonder een woord te spreken; zyne lippen roerden, maer 't was om te bidden en zich te bereiden tot de dood. Met de schuwe der bende, met de halfbekeerde, en ging het zoo wel niet: vier of vyve voelden hun oude driften opryzen, schoten uit in woede en weigerden hun handen: ‘Ons noch te nypen noch te genaken, de laetste ure van ons leven,’ zeiden zy! De beulen proefden met goedheid, 't en ging niet; zy verdreigden, 't en hielp niet; zy geboden de gendarms van geweld te gebruiken, maer de moordenaers staken hun vuisten uit, niet al te digte gebonden, en alhoewel zonder wapens, boezemden zy vreeze in. De priester altyd rond de gevangenen, en benouwd dat zy op 't laetste moed en gelatenheid hadden verloren, bad en smeekte om ze te bedaren, maer hy moest het ook opgeven; hy fluisterde een woord in de oore van den beul, ging er meê uit, en kwam onmiddelyk weder met Baekeland, wiens handen los waren gemaekt. Het zien van hunnen kapitein, zoo veranderd in korte dagen, versloeg de moordenaers; zy vielen stille en wachtten naer 't geen hy zeggen of doen zou. Baekeland ging regte naer hun, stak zyn hand uit om 't hunne te drukken, en zei: Toe, mannen, op 't laetste uwe zaken niet te verbrodden, laet de gendarms hun werk doen! Dan greep hy zelve hunne vuisten vast, deed de ketens los, vrong hunne arms op hunne rugge en hield ze gesloten tot dat de beulen hun werk voltrokken hadden. Die omstandigheid verlengde van omtrent een ure het leven der moordenaers. Ondertusschen deed men ze klimmen op vier karren, door peerden voortsgetrokken. In de voorenste zat de priester godvruchtig te bidden, met aen iedere zyde eenen moordenaer, en een groot kruisbeeld in zyn hand; van weêrkanten gendarms te peerde, en vooren op de dry beulen. De droevige stoet trok ai over de Sint Jan-Nepomucenus-brugge en door de Wollestraete naer de Groote Markt. Geen een van de nieuwsgierigen die riep of sprak in 't voorbygaen: zy bezagen met aendoening | |
[pagina 352]
| |
die vreede kerels, welke zy over een paer maenden zoo trotsch en ongevoelig hadden gevonden, en nu zoo stille en zoo gerust; en loofden den God, alleene bekwaem van een kwaeddoener alzoo te veranderen. De karren gingen stille staen nevenst het schavot; de priester daelde eerst, de moordenaers volgden en gingen een voor een plaets nemen op dry-en-twintig korte bondels strooi, rond de guillotine geschikt om hun voor zate te dienen. 'T was kwaert voor den tween op den Halle-Toren. Het gedrom van de menschen, die een uiterste pooging deden om nader te geraken, had een laetste geruchte doen opryzen; nu was alles in stilzwygendheid. Twee beulen waren bezig mei het blinkende mos op en neder te trekken uit verzekering; een derde stond op den trap van het schavot, en de priester gaf een laetste vermaning aen die sterven gingen en met gebogen hoofde naer zyn stemme luisterden. De peerden van gendarms en dragonders waren ook zonder roeren, en de ruiters zaten gekeerd naer de guillotine om te zien hoe de volkeren hun regt op de misdadigers uitoefenen. Men verlangde. Boutquin, de beul, gaf het teeken; zyne knecht daelde de trappen neder, en nam by de schouder den naesten der moordenaers. Het was een jong meisje, Francisca Homez, van Pitthem, bleek en vermagerd, die snikte en huilde dat men het hoorde tot in het volk. Zy ging gewillig meê, ondersteund door den priester en den beulenknecht, en bovengekomen, kuste zy het kruisbeeld dat heur aengeboden werd, sprak de heilige namen van Jesus en Maria uit, en liet zich binden op de planke; het mes viel neder en heur hoofd rolde in een verdokene plaetse, en het lyf door een valdeure buiten de oogen van de menschen Een ander wierd opgehaeld, en op dezelfde maniere gebonden en onthoofd, en zoo tiene te reke. De elfste was Sander Danneel, misschien de felste manspersoon uit de bende; boven op gekomen, gaf hy eenen oogslag op al dat volk dat naer hem keek; zienelyk was hy aengedaen, misschien nydig, toch hy kuste het kruis, maer als de beulen hem wilden op de planke leggen, snakte hy zich weg uit hunne handen. De priester bad om de liefde Gods, en sprak met zoo veel aendoening en liefde dat Sander overkwam; maer op 't uiterste nog gaf hy eenen schok, en zyn hoofd, in plaetse van nederwaarts te vallen, botste af, en rolde van 't schavot op de steenen, tot voor de voeten der rondgeschaerde menschen. De oogen in dat hoofd stonden nog open, het roerde de lippen, en de wangen waren getrokken dat het vreed was om zien, en 't bloed zypte er uit in het ronde. De naeste omstaenders schreeuwden, de soldaten zelve deinsden achteruit, en alwie 't zag, was ontsteld en verslagen. Een overheid van het voetvolk riep uit den rang eenen ouden gediende van de fransche republieke, met zwarte knevels, en die aenstonds te voorschyn kwam. Hy gebood hem van het hoofd op te nemen en weg te dragen; de soldaet greep het vast by 't hair, hief het op en het houdende voor zyne oogen, grynsde hy tegen dat bloedend hoofd dat het al de menschen zagen; dan stak hy het uit, draeide het nog eens rond, en ging het werpen | |
[pagina 353]
| |
waer het vallen moest. Eene schreeuw van afkeer rees op, uit het verontweerdigde volk. De dertienste ging Baekeland op, gekend van allen, 't was klaer om hooren aen de beweging die uit de menigte oprees. Met zekeren en tragen stap beklom hy de trappen van het schavot, de beul ging er langsten, maer ondersteunde hem niet, en de priesrer verwachtte hem van boven. Hy kuste eerst, met liefde, het Christusbeeld dat hem aengeboden werd, en fluisterde een woord aen de oore van den priester, die zich seffens ommekeerde naer het volk, en beide arms uitstekende, stilzwygendheid scheen te vragen. Elk weerde hem om te naderen en te luisteren, en in plaets van te minderen, vermeerderde het gedrom. Baekeland, regte nevens het bebloede beulenmes, met zyn handen al achter vaste gebonden, wachtte eenen oogenblik, en dan met een stemme die verre nog kon verstaen worden, sprak hy: ‘Menschen van Vlaenderen, ik vraeg u uit den grond van myn herte vergiffenis voor al het kwaed dat wy bedreven hebben. Ik verhope dat God, voor wiens oordeel ik seffens moete verschynen, onze misdaden reeds vergeven heeft; maer nietemin, gelief toch een gebed te storten voor onzer ziele zaligheid en loont aldus het kwaed met het goed. Indien de stemme van eenen moordenaer weerdig is door u aenhoord te zyn, onthoudt wel deze zyne laetste woorden: zwicht u van ontucht en ledigheid; gy weet niet hoe verre zy eenen mensch kunnen geleiden, en 't is zy, die myn leven hebben ongelukkig gemaekt en my hier brengen op het schavot. Vaert wel! tot in de eeuwigheid!’
Hy zweeg, en keerde zich naer den priester die hem omhelsde, en nog eens het kruisbeeld te kussen gaf. De beulen lieten gewerden en ziende dat er niemand aen hem kwam, legde Baekeland zich zelve op de planke; niemand en deed de riemen vaste gelyk aen de andere, niemand kwam aen hem meer: het mes vloog neder en.... de eeuwigheid was begonnen voor den bekeerden roovers-kapitein. De omstaenders hadden met aendoening het tooneel aenschouwd en als het bebloede mes weder omhoog ging, kwam eene zucht uit al de borsten. De twee laetste waren Jan Colbert en Styn Vormezeele, van Rousselaere. Zy klommen te gaêre op het schavot, en vooraleer dat de eerste gebonden werd onder het mes, bezag by nog zynen stadsgenoot en zei: ‘Styn, tot seffens, niet waer? in de eeuwigheid! - In de eeuwigheid! antwoordde deze laetste. Een oogenblik later was alles gedaen, en de samenleving gevroken. De priester, uitgeput van krachten en besmeurd met bloed van hoofde tot de voete, knielde neder op het schavot en bad met zyne arms open. Dan in eenen mantel omwonden, kwam hy de trappen af, dweers door de menschen die eerbiediglyk plaetse maekten, en hy verdween in de menigte; Geen ander geruchte hoorde men, dan het weggaen der | |
[pagina 354]
| |
nieuwsgie rigen; allen waren 'lyk van de hand Gods geslagen; en die duizende menschen, voldaen en treurende, gingen traegzaem weg om het gebeurde aen hunne vrienden te vertellen.
Het regt van de menschen was voldaen; maer was Hy het ook de regtveerdige God, die van uit den schoonen Hemel op de wereld nederziet, en de misdaden aenteekent van de menschen, zonder eene ongestraft te laten, of ten zy betreurd en afgeboet! Een christen hoopt geern van ja; hy kent immers de oneindige bermhertigheid van God, die de eeuwige dood niet en wil van den zondaer, maer zyne bekeering op der aerde, en zyn gelukzalig leven in der eeuwigheid. En daer zyn redens van hopen, voor vele toch van de dry-en-twintig onthoofde; voor Baekeland die niet beschaemd en was van vergiffenisse te vragen aen de menschen zelve rond het schavot; voor Mattheeuw Danneel, die in 't gevang opgesloten, den priester verzocht hadde van een schrift op te stellen, dat achter zyn dood kon afgelezen worden in den predikstoel van Staden, zyne parochie; en waerin hy zyne medeburgers smeekte van zyne misdaden te vergeten en zyne ziele indachtig te wezen; voor Francisca Homez, die het weinige geld dat zy in haren zak hadde naer Pitthem deed zenden om missen te lezen voor hare ziele zaligheid, welke missen inderdaed gelezen wierden en bygewoond door vele menschen van alle kanten toegeloopen; voor vele andere waerschynelyk die in het gevang, van God zelve, en door den mond van den priester, hun zonden hoorde kwytschelden. Och! hoe gelukkig moeten de bekeerde moordenaers zich bevinden nu, van op een ongeluk kige wyze te zyn gestorven; van menschen te hebben gevonden die voor hun baden en de vrake Gods van hun afkeerden; van door eenen priester te zyn bezocht geweest, in de laetste ure van hun leven, in de ure dat de mensch geen troost meer kan verwachten van de wereld, en met God alleen moet bezig zyn! Zekerlyk was de bekeering dier zondaers eene onverdiende genade van God; maer Hy vergeeft aen wien Hy wil, gelyk Hy ook deed met eenen moordenaer, hangende aen het kruis; en dat leert nooit wanhopen van zyne bermhertigheid en altyd voortbidden ter verbetering van de zondaers, gelyk hier in Vlaenderen 's zondags achter de diensten gedaen wordt, zonder te vergeten nogthans dat God ook regtveerdig is; Hy moet niemand sparen, want ons leven en onze dood hangen van hem af. Met den oogenblik dat het schepsel opstaet tegen den Schepper, kan een regtveerdige straffe het slaen, en wordt het somtyds gespaerd in dit leven, 't is omdat God geheel de eeuwigheid voor hem heeft om te handelen volgens zyn almogende beliefte.
EINDE. |
|