Journalen. Derde deel
(1888)–Constantijn Huygens jr.–
Auteursrecht onbekend
[pagina 110]
| |
speelde met Beverweert en wij maeckten dat wij all quite waeren. | |
4 Sond.Was smergens met noch twee andere nae Charenton. Nae de middach was Tassin bij mij, en ick gingh soecken La Bare met sijn dochter, en Robert met sijn dochter, beyde te vergeefs. Savonts aen tafel vertelde mij Mr. Sperling dat hij daer van drij uren tot halfachten geweest was, en dat de dochter lang voor hem gesonghen had. | |
5 Maend.Was smergens met Tassin en klaegden hem, dat mij dat tot la Bare wedervaren was. Wij ontbeeten en ginghen nae de Louvre om de apartementen te sien. De rest van de logementen zijn maer redelijck, maer de twee galerijen zijn fraey. De eerste is de la Galerie des Peintures. Dese is niet seer langh maer rijckelijck gelambrisseert. Aen de eene zijde staen all de koninghen nae St. Louis geschildert, levensgroote met de conterfeitzels van haer favoriten rontsom, en luijden die gedurende haer regeeringhe meest in consideratie quamen, aen de oversijde staen de koninginnen. Dese galerije siet aen de eene sijde nae de pont neuf. De andere galerije is langh nae ick met passen gereeckent heb, 1560 voeten, breedt 30 en was gedestineert om aen de eene zijde met kaerten, aen d'andere met schilderijen van steden, behangen te werden. Dese siet uijt op de riviere, en is ook geschildert met basso relief, maer niet soo rijckelijck als de andere. De Louvre in dese tijt, doordien daer weinich gelt was, was qualijck onderhouden. Van daer gingen wij nae le Palais Royal dat eertijts dat van de Cardinal de Richelieu geweest is. Het front is niet groot maer achter is groot logement. Als men de groote trap opgaet, zijn aen de rechterhandt de logementen van de koninghin, aen de slincker die van de koningh. | |
[pagina 111]
| |
Het cabinet van de koninghin was kostelijck vervult, en in de compartementen stonden fraeye Italiaensche schilderijen. Onder dewelcke een was van Paolo Veronese uijtnemend fraey. Het was een avontmael van onse Heer, en de meester had daer sijn selven en sijn vrouw en al sijn kinderen ingebracht. De figuren waeren weinich min dan levensgroote. Noch waerender van Raphael d'Urbin, Annibal Caras, en meer andere tot 10 of 12 in getal. Den thuijn is niet bij die die ick elders gesien heb, eerst een parterre, daerna een klein bosquet, en dan een groot ront van een fontein die nochtans niet hoogh en spruijt. Om den thuijn loopt een mail. | |
6 Dingsd.Was smergens met Tassin om les Petites Maisons te sien. Het is een groote vierkante plaets, rontsom betimmert met kleine huysies daer arme luijden in woonen. Aen de rechterhandt, als men inkomt gaet men nae de dolhuijsen, dewelcke in eene langhe rije altemael nevens een staen en waeren meest altemael voll. Nae de middagh speelde met Beverweert en att savonts met hem in de caetsbaen. Tassin quam mij in de caetsbaen segghen, dat het belegh van Camerick uijt was, de vijant daer volck in gebrocht hebbende. Desen achtermiddach is verkeert aengeteeckent, en hoort tot den voorgaenden dach, te weten den 5e wesende Maendag. Desen dach gingh ick met Rijswijck in de Comedie en sagh daer Mr. de Monbazon, Gouverneur de Paris, dat een out causant man was. Daer was oock Mr. de Beaufort, sij speelden le Menteur maer niet beter als de bande in den Haech. Het was à l'Hostel de Bourgogne, het theater was wel. | |
[pagina 112]
| |
Garcons, en daernae namen wij met Beverweert een koets en reden wandelen eerst au marché des chevaulx, daernae au Cours en ten lesten in de caetsbaen, daer ons Beverweert te eten gaf. Desen avont kreech brieven uijt Hollandt en onder anderen van J. Catharine van der Hoolck, maer gheen van papa, dat mij seer speet, doordien ick all den tijt hier verdoe die soo bequaem is om te reisen. Desen dach sach ick Mr. d'Orleans, soo hij nae de Cours reede. | |
8 Donderd.Was smergens niet uijt. Nae de middach quam Rijswijck bij mij en wij ginghen met Tassin nae l'Hostel Cardinal en saghen het. De Cardinal heeft het gekocht van Mr. de Tuboeuf voor twee mael hondert dusent croonen. In de groote galerije stonden 28 marme busten met 3 of 4 antique beelden. Mr. Gesont was bij mij op mijn kamer. | |
[pagina 113]
| |
heer van Hasersouw teghen en speelde met hem in de caetsbaen en verloor doordien ick met hem meende te gecken, wij aeten savonts in de caetsbaen. | |
17 Saterd.Vertrock smergens met Mr. de la Primaudaye en de broer van Mr. May par la voye du messager en aeten smiddaechs te Linas, een weinich van Montery daer Louis onzième slach leverden teghen Charles van Charolais; daer is een ruine op een bergh en quamen savonts te Estampes, dat de langste en de smalste stadt van Vranckrijck is en slecht gebout. | |
[pagina 114]
| |
wij van Orleans tot Saumur huurden voor 22 gulden en quamen vermits den reghen en stercke contrarie wint niet verder dan Blois, daer wij logeerden aux trois Marchands. | |
20 Dinsd.Vertrocken smergens te vier uren en quamen tegen drij uren te Tours. Daer ginghen Mr. de la Primaudaye en Mr. May van ons, en ick voer voorts tot a la Poste des trois Valets 7 mijlen van Saumur, daer ick savonts ten half twaelf aenquam. Het lantschap tusschen Tours en Saumur is wonderlijck schoon. Het zijn langs heen wijngaerden, doorsaeyt met huijsen, soo van boeren als Edelluyden, en notenboomen. De boerenhuijsen zijn meest in de rotsen ingehouden, dat seer drollich om te sien is. De rivier is hier ruijm soo breedt als de Wael voor Nimweghen is, maer seer ondiep, soodat wij all dickwils op droogh raeckten. | |
21 Woonsd.(Wissel nemende van Parijs op Saumur geeft men 30 stuyvers ten hondert). Vertrock smergens ten vier uren, quam te 10 uren te Saumur en sprack mijn koopman Mr. Cannart, en de post genomen hebbende quam des achtermiddachs te vier uren te Angers en logeerde au Cheval blanc. Neef Schendel quam bij mij en wij praeten den ganschen tijt. Hier rencontreerde ick een soon van de heer Hasselaer. | |
22 Donderd.Gingh wandelen met neef Schendel door de stat, en saghen het clooster van de Capucinen, daer een redelijcken fraeijen thuijn achter is, in dewelcke all de haghen van laurieren zijn, int midden staet een fontein die middelmatich fraey is. Bij dit clooster staet het hof van Renatus, coninck van Sicilien, dat niet en is dan kleine vuijle gaetjes. De kerck van St. Maurice is redelijck fraeij en daer staet het Epitaph van Janus Olivarius, Bisschop van Angers, in dewelcke onder andere dese versen komen: | |
[pagina 115]
| |
Ast veniae in Christo spes mihi firmi fuit
Qui nostrum gratis abstergit morte reatum
Et nos non nostris justificat meritis.
De stat is redelijck fraeij en vol van winckels, maer en komt niet te pas bij de andere steden op de Loire. | |
23 Vryd.Gingh smergens met Schendel nae een professor Mr. de Voisin, en dede mij examineeren om Licentiat te werden. De materie was de Tutelis. Hij vraegde mij vijff of sess questiën (waervan de eerste was: Quotuplex est tutela?) en drij of vier dubieuse wetten, en besloot met de precepta juris. Ick gaf hem 51 gulden en 12 stuyvers, dat het recht is. Nae de middagh ginghen wij Hasselaer een stuck weeghs nae Nantes geleijden. Ick had een huurpeerdt dat soo ick noch op de straet was, de avivresGa naar voetnoot1) kreegh en gingh met mij teghen een winckel staen dringhen. Ick meende dat het retif was en gaf het spoorslaghen, maer siende dat het begost te beven en mine te maken van te vallen, gingh ras af. Het peert los wesende viel met de beenen in de locht, soodat wij meenden dat het sterven souw. Soo ick af trat, willende het noch vasthouden, quetsten het wat in de mont en soo wat gebloeyt hebbende, quam het weer bij sich selven. Schendels hospes daerbij staende gaf mij een ander peert, en wij reden tot aen de eerste post. Daernae nae le champ St. Nicolas, dat een fraeye open weij is, daervan men de stadt seer plaisant siet. | |
[pagina 116]
| |
Dit sijn geweldighe wije opene gaten, daer altijt menichte van volck in werckt, en die altoos met twee meulens die met muijlen omgaen, droogh moeten gehouden werden. De gansche gront rontsom Angers is niet dan leijen, all de huijsen zijnder mede gedeckt, all de heininghen zijnder af gemaeckt en meest all de trappen zijnder oock van. De deck-leijen sijn eerst groote plompe stucken en werden daernae soo dun gesplit als papier bijkans, en soo een pierriere is twee hondert dusent gulden weert. Vandaer ginghen wij nae Pont de Cée, die seer qualijck onderhouden is, het is een brugghe over de Loire die daer in tween gespleten is van een half uur langh, int midden staet een casteel dat niet veel besonders is. Savonts thuijs komende vont neef Johan Dedel (die een hoet met groote pluijmen op hadt) Blocklant, Van der Dussen en eenen Rollant. Dedel gingh nae Nantes om Mr. Berestein te vinden, die heel sieck was. | |
25 Sond.Vertrock smergens ten half twaelfen met Mr. Rollant par la voye du Messager, die ick voor ons beiden thien gulden gaf. Op de wegh was een vrouw in ons geselschap, genaemt madame de la Touche, dese hadt een dochtertje bij haer van 12 jaer dat wondergauw en fraey was, en daer ick de gansche wegh schier mede praete. Des avonts quamen wij te Saumur en logeerden wij a la Corne. | |
26 Maend.Wandelde smergens door de stat en sagh buijten die Notre Dame d'Ardillers dat een klein out steene beeldeken is, versleten van all de paternosters die daer aen gevreven zijn. Ick speelde noch wat in de caetsbaen. Nae den eeten vertrock ick en Mr. Rollandt en quamen savonts te Touars en logeerde au Sauvage, daer sij mij voleerden. | |
[pagina 117]
| |
gingh en niet voor savonts thuijs soude komen. Eer wij vertrocken sagh ick 't casteel dat een nieuw gebouw is, het oude onder de voet wesende geworpen. Het is getimmert op een rots, die seer hoogh is. De officien en de kelders zijn altemael onder de eerde in de rots ingehouden en sijn seer hoogh van verdiepingh en seer licht. Het casteel is gantsch van witte steen, het was noch onvolbouwt, maer het grootste lichaam was nochtans volmaeckt. Daer was een baluster aen de groote trap van seer schoone marmer. Het cabinet van madame de la Trimouille was rontsom met boecken besett, en daer hongh het conterfeitsel van Charlotte d'Arragon daer van die van dit huijs de pretensien op Naples van deduceren. Het gantsche casteel is schier omringt van een riviertje. Voorts is heerlickheit van Touars seer Seigneurial, en daer sijn 1800 edelluijden, die daeraf releveren. Boulonnois de conchierge seij dat de cardinael de Richelieu daervoor gepresenteert hadd aen Mr. de la Trimouille een millioen, vijftich duisent gulden aen elck van zijn kinderen, en all sijn schulden te betalen. Het stedeken is klein en slecht, maer evenwel genuchelijck gelegen. Des middags ten 2 uren quamen wij te Lodun, daer wij aeten. Het is ook een klein slecht stedeken. De daken sijn daer heel plat op sijn Italiaens. Wij ginghen om een van de religieusen te sien, die all de werelt gelooft heeft dat van de duijvel beseten waeren. Dese eene hadt hij op haer handt geschreven, soo men seij dese namen: Jesus, Maria, St. François de Paule; maer komende voor het gat daer sij gewent is de handt deur te steken, quam er een nonne en seij dat sij niet wel te pas was. Savonts quamen wij te Richelieu en logeerden au Puitdore. | |
[pagina 118]
| |
straten op uijtkomen, die tot aende wallen toegaen. Het is gansch nieuw en soo regulier, dat Mr. van Campens peert wel blindelingh de eene poort in en de ander weer uijt souw loopen. Het huijs is seer fraey, altemael van witte steen, met een vierkante plaets int midden, voor komen de stallinghen, daer plaets is voor 60 peerden. Al de pilaeren en ruijven zijn gedraeijt van noteboomenhout. In de vierkante plaets staen in nichen 30 statuen en daer onder sooveel busten, de meeste statuen sijn antiquen, gelijck daer waeren Marius en Sylla, dat schoone beelden waeren, Marius sijn handt aen sijn mont hebbende, voorts een Nero, Pompejus, een Vestalis, Caligula, Cararcalla, Cleopatra, een Venus die uijtnemend was, een Bacchus oock fraey, een Mars, Jupiter, Mercure enz. Boven de deur stonden twee Captifs gebonden, wesende van Michel Angelo, die soo fraey waeren als men dencken kan. Beneden in een kamer stont een tafel de pieces rapportées geestimeert de schoonste van gansch Vranckrijck. Int midden stont een agaeth wel anderhalf voet langh en schier soo breedt. In de kamer van de Cardinael stonden de contrefeitsels van sijn vader, moeder en grootvader. De vader was geweest grand prevost d'Hostel onder Henry III. Al de kamers waeren geweldich gelambrisseert en kostelijck vergult. Int oratoire van de cardinael stont een schilderije geestimeert op sess hondert duisent gulden. Het was een St. Francois gedaen door Michel Angelo, en was oock seer fraey. Daer was oock een St. Jerome in mosaique van stuckjes als spellenhoofden. Het was een present van le Connestable de Montmorency dat hij aen de Cardinal gegeven hadt, gedurende sijn gevanckenisse. Boven was een kamer expres bewaert om schilderijen in te bewaeren, daer waeren onder anderen: een | |
[pagina 119]
| |
Jesus op Maria's schoot, met een Joannes van Raphael d'Urbin. Een Judith van Coreggio. Een Musique van Paolo Veronese seer fraey. Een pourtrait van de Royne Mere van Guido. Een Lucretia van Guido. Daer is een groote galerie van omtrent 60 voet, daer all de voornaemste exploicten van de Cardinael in staen geschildert. Op 't ene is een Salon a l'Italienne Ordinis Corinthici, daer stonden oock antiquen in als buste van Phyrrus, van Alexander le grand (daer het haer aen gemaeckt was), van Epaminondas, voorts seer schoone statuen van Augustus (daer niet aen gebroken was), van Germanicus naeckt (die uijtnemend was), van Severus, Pupienus, Julia Mammea, Livia en Commodus. Bij het huijs is een parck en daer in een mail, aen drij zijden zijn thuijnen en daerin drij of vier fonteinen, die 6 of 7 voet hoogh springhen. Het stedeken is desert. Tusschen Richelieu en Touars, in die steenachtighe aerde sijn veel slanghen en viperes die se daer vanghen om theriacel af te maken. Tusschen Saumur en Touars vonden wij der een van omtrent een voet langh. Sij zijn grauw en wit, en hebben op het hooft een facoen van een fleur de Lys staen. Ick vertrock van Richelieu ten half tween, en quam savonts ten half achten au Pont de Rouan door een seer schoone wegh. | |
29 Donderd.Vertrock smergens en quam voor de middach te Tours en logeerden tot eenen Mr. de Haye, daer meest all de Neerlanders logeren. Een half mijle van Tours, op die wegh die ick quam, is een wonderschoon gesicht, daer men de stat van Tours van een hoochte siet. Aenkomende kreegh questie met mijn guide die met noch een ander man mij meende voor de Luitenant-generael te doen komen, maer de vrouw mij versekerende dat ick ongelijck had, gaf hem dat hij eyschte. Nae de middagh sach met van Loon de | |
[pagina 120]
| |
stadt. De maliebaen is niet soo langh noch soo fraey als de Haechsche. Wij saghen de kercken. In die van St. Gratian is een chapelle, daervan de tralien van vergult hout gemaeckt zijn als stammen van boomen seer aerdich. Die van St. Martin is fraey en seer net van binnen. Desen achtermiddach had ik colique en was van vijven af thuijs. Savonts speelden wij noch spelletjes met joffers uijt de buurt. | |
30 Vryd.Gingh smergens met van Loon nae Marmoustier en sagh daer het clooster en de reliquien. Het voorneemste is de St. Ampoulle, die se seggen, dat aen St. Martin door een Engel gebracht is en daeruijt Henric de IIII gesalft is, hugenot wesende. Het is een klein cristalen flesjen in gout ingeset en de olie is gelijck bruynachtighe salve. Boven is het celleken van St. Martin te sien, gehouden in de rots daer hij in woonde en van de duijvel getenteert wiert, die erreten op de trappen strooyden, als hij af wilde gaen. Achter de kerck gaet men nae het groote wijnvat van St. Martin, daer vier hondert poincons wijn in gaen. Dit dede de St. vol water en veranderde dat in wijn, daer een druijff in werpende. De kerck was seer fraey, maer niet gelijck den Dom van Uijtrecht, een kerck gelijck ick er tot nog toe gheen gesien en hebbe. Den abt van dit clooster was jegenwoordich le Sr de Pont Courtay neveu du feu Cardinal. Nae de middagh reedt met Loon nae de Caves goutieres, anderhalf uur van Tours. Het zijn groote cavernes, daer men met keersen ingaet, hol gemaeckt door de steen die daer uijtgehouwen is. Op sommighe plaetsen dropt het van boven continuelijck en sterck en loopt met kleine beeckjes bij de steenen neer. Daer dit water komt, maeckt het een korst die wit en heel hert is, op andere plaetsen maeckt het ronde bolletjes, gelijck witte suycker. Het isser heel kout. | |
[pagina 121]
| |
In een herbergh op de schouw schreef ick mijn naem en die van C.v.H. | |