Journaal van 21 october 1688 tot 2 september 1696. Eerste deel
(1876)–Constantijn Huygens jr.– Auteursrechtvrij
[pagina 440]
| |
Sillard quam bij mij, siende in huys gaen, en̅ daernae Gastigny, daermede savonts att. Sondt vraegen naer n. Marie Zuerius, maer die was noch niet aengekomen. Kocht een nieuwe sleutel tot mijn sackorlogie, de oude verloren hebbende. Sagh noch, met Gastigny voorbij de groote kerck gaende, de Aretins-postueren van steen, boven op een dack van die sittende, zijnde papen en̅ beghijnen; is voor aen̅ kerck. Savonts quam de Langhe, Schuyl en̅ Amelisweert, dewijl wij aen tafel saten, en̅ beletteden mij een tijdtlang van te gaen slaepen. Schuyl vertelde, dat Myl. Portland de Stadts Commissaris, de Con. in verlegentheit van peerden, die most bestellen, gelaeten hebbende, een soufflet gegeven hadde. | |
2 Saterd.Vertrock smerg. ten half 7 van̅ Bosch naer Breda. Wat over 9en quam te Tilburg en att in̅ dry Swaenen. Ten Bosch was een tijding, die Sillard mij seyde, van een engagement tusschen onse lincker vleugel met de rechter van̅ vijandt, maer wierd (on-)waer bevonden. Smergens voor mijn vertreck quam Schuyl noch. Omtrent half 5 quam naerm. te Breda en iogeerde in̅ Prins Cardinael. Quam de jonghe Buerstede op straet tegen, eerst Smith, de vrijer van Claercke de Clerck ontmoet hebben̅, die Buerstede seyde dat noch al continueerde met sijne amours, maer dat den oude man dat soo qual. nam, dat haer dreyghde te onterven. Met de jonghe Buerstede gingh tot sijn vader, daer mij wilden houden, maer excuseerde het; den oude man vondt seer vervallen. Hij had op een uytroep, daer presideerde, een gat in sijn hooft gevallen; klaegde seer over sijne ooghen. Gingh daernae met de jonghe Buerstede tot sijnent, daer mij in sijn somerhuysje bracht en slechte kreeften en slechte Rhijnsche bleeckert gaff. | |
[pagina 441]
| |
3 Sond.Smerg. ten half 7 vertrock van Breda naer Antwerpen. Att smerg. ten 9 ueren wat te Groot Sundert, daer den Officier mij quam onderhouden, soo lang daer was. Reed van daer de soo genaemde Groote Hey over, die te Brachschaten eerst eyndight, daer wat pleisterde, en̅ quam ten 3 ueren te Antwerpen. Onderwegen quam ons de koetsier van̅ Rentmeester Zuerius tegen, droncken wesende, en̅ seyde aen̅ knechts, dat hij dien mergen uyt het leger was gegaen, en̅ daer doen seer groote apparentie van een battaille was dese mergen. Logeerde te Antwerpen weder in̅ Ploegh tot le Laboureur, daer Menard oock vondt, en att savonts met hem en̅ de twee Engelsche Chaplains .......... en ..........Ga naar voetnoot1). | |
4 Maend.Reed smergens ten half 7 van Antwerpen naer Brussel. Quamen ten half 11 te Mechelen, daer ging in̅ Kerel, op 't seggen van de Wilde dat daer seer goede vin de Champagne was, maer was niet seer goedt; de hospes sijn naem was Kuyper. Seyde, dat daeghs te voren ons volck effectivelijck ordre gehadt hadden van naer de vijandt te marcheren, maer een contreordre gekregen hadden. In den naermiddagh quam te Brussel, en hebbende in 2 à 3 herbergen geen plaets gevonden, geraeckte eyndelijck in̅ 4 Emers, daer savonts att met de Chaplains, Germain en 2 à 3 andere. | |
5 Dynsd.Quam smergens omtrent half 10 van Brussel te Anderlech, daer het quartier was, en̅ de Con. sprack mij aen, gaende met eenen te peerd sitten. De vijand retirerende van Hall verder. Gingh mét de Chaplains op den toren, daer met mijn verrekijcker de marsch eenighsins konden sien. Naerm. was de Con. weder uyt te peerd. Daernae deed mij een brief schrijven aen̅ Prins van Luyck, de Fran- | |
[pagina 442]
| |
schen de stadt attacquerende, en̅, soo de Con. brieven kreegh, de post van̅ Chartreux alreede ingenomen hebbende. Schreef hem, om hem te bedancken over sijn fermeté in̅ gemeene interesten. Seyde, de Graef Serclaes de Tilly ordre gesonden te hebben, om sijn mars te presseren tot sijn secours, en̅ te sullen over het Canael gaen, om te sien wat detachement hem noch souw konnen senden. | |
6 Woensd.Men meende dat men gemarcheert soude hebben, gelooft werdende dat de vijand verder als Hall naer Braine le Comte of Nivelle gemarcheert waeren; maer, dat niet waer bevonden werdende, bleven wij. Smerg. was bij de Con.; deed mij een brief aen Schonenberg schrijven, om de Marquis de Grigny te recommanderen tot Lt Gn̅ael des armes dans les Pays-Bas, in plaets van̅ Pr. v. Vaudemont, gerecommand. bij de Con. tot General des armes, en̅ bij de Con. van Spagne daertoe aengestelt. Noch had Dijckvelt opgestelt een langhe brief aen̅ selve Schonenberg, om hem te doen remonstreren de generale desordre en misnoegen, die in̅ Nederlanden waeren, en daer onder anderen in komt, dat, soo binnen seer korten tijd geen remises en secours uyt Spaignen komt, seer apparent is, dat de heele noch overighe Nederlanden noch dese somer aen̅ vijandt sullen wesen. Naer den eten was niet uyt. Smergens bij de Con. wesende, wierd gewaer dat hij een swaeren adem had, dat van te voren soo niet geobservt hadde. Savonts quam geen ordre om sanderen daegs te marcheren. | |
[pagina 443]
| |
Voor den eten met de Graef v. Hoorn in de antichambre pratende, seyde mij, dat Portland hem een aenteeckening gethoont hadde, van dat de papen in̅ miss baden voor̅ ondergangh der Turcken, en dat Godt de forces van̅ Hereticquen wilde verbrijselen. Seyde, dat de Jesuiten en̅ de Recollets geheel voor de Franschen waeren, en̅ dat men in korten daervan effecten soude sien. Meende dat te bedencken stond of men, om haer desseinen te prevenieren, niet behoorde te versekeren van 'tghene men konde. Naermidd. hoetelde mijGa naar voetnoot1) de Gruyter met sijn vrouw vrij langh, willende reqt presenteren aen̅ Con., om de executie van sijn sententie tegen Mestrall van Gastanaga te bekomen. Was seer heet weder. Savonts aen 't Hoff komende, seyde mij ymant op de plaets, dat Boufflers het bombarderen van Luyck laten staken hadde, en afgetrocken was omtrent deselve tijdt als onse trouppen onder Serclaes de Tilly daer aengekomen waeren. | |
8 Vrijd.Was smerg. bij de Con., die schreef aen̅ Keurvorst van Brandenburg over de antwoordt, die hij op̅ brief van̅ Keyser en̅ die van̅ Keurvorst van Beyeren geschreven had, dewelck van sijne trouppes aen̅ Boven-Rhijn versochten, hij dat excuteerde, notificeerende, hem oock het verlaten van Luyck door Boufflers. Was noch seer heet weder, soo dat mijn lijnwate borstrock uyt deed. Prins van Vaudemont reed met de Con. uyt naermiddach. De Con. vraeghde mij met vriendelijckheit, ofte al mijn equippagie gekomen was en oock het graeuwtje. | |
[pagina 444]
| |
dat men nae sijn raedt tot redres van̅ affaires niet had willen luysteren, maer dat de flatteurs, qualijck geintentionneerde luyden, het bij Gastanaga in hadden etc.; quam om een sauvegarde voor sijn goedt. Voor de middagh van̅ antichambre komende, wierd mij gewesen dat in het quartier van 't Hoff, daer Myl. Portland logeerde, in de uyterste camer, die op den thuyn uytsagh, Erasmus eertijts gelogeert hadde: aen̅ vensters van deselve camer, die op den thuyn sagen, waeren twee naeuwe met vierkanten gemaeckte, oude ijsere tralien. Het huys hoorde aen Jan Bapts Charles van der Gote, Heer van Bellaert, en stondt daer op verscheydene plaetsen op de mueren ijsers als anckers, representerende 1515. Men seyde, dat Erasmus daer gewoont hadde, om uyt een sieckte komende van lucht te veranderen en̅ Anderlech Anderclacht genoemt hadde. Naerm. was mevr. de Gruyter bij mij over haer brief van̅ Con. aen Gastanaga. Dit dorp van Anderlech hadde seer grote reputatie van goede boter uyt te leveren. | |
10 Sond.Was tegen den avondt met Hennin, de Secretaris van Portland, eens op̅ camer gegaen daer Erasmus op gewoont hadde. De soldering daarvan liep spits toe ⴷ in die form, wesende met latten en̅ kalck daer over gestreken, van het dack, dat daer alleen boven was afgescheyden, ende de meeste kalck was van ouderdom afgevallen. Sagh daer niet als de twee vensters voorz., met dichte tralien daervoor en̅ die een seer sober licht gaven. Onder het dack of wulfseltie was noch een boogh van hout van 't façoen van 't dack, daer men noch eenigh kleyn ornament van schilderije op sagh. Saumaise quam uyt Hollandt met een gedeelte van̅ Gardes du Corps. De Gruyter en sijn vrouw quamen naermiddagh bij mij, en oock neef Hoefnagel, van Brussel, en droncken wij | |
[pagina 445]
| |
t'samen 2 bottels Engelsche seck, soo dat de mevrouw vrij hoogh in couleur begonde te sien. Was naer den eten bij de Con., die veel dingen teeckende. | |
11 Maend.De nacht voor desen dagh had weder in mijn slaep een draeying in 't hooft, wesende of ick achter over viel, daer schielijck wacker van wierd. De Con. was smergens met een stercke partij, die de fourageurs decte, tot binnen Hall, de vijandt een uer van daer leggende. Sprack naermidd. met den heer die het huys, daer de Con. logeerde, toequam, en genaemt was van̅ Gote, Hr v. Bellaert. Seyde, dat het in̅ tijdt van duc d'Albe eenen Willemans toegekomen hadde, een curieus man, en daer van hij seer fraeije aenteeckeninghen gesien hadde, zijnde uyt dieselve familie gekomen door de vrouwen, en̅ soo aen dit huys gekomen. Seyde dat het quartier, daer Erasmus gelogeert hadde, veel ouder was als de rest van 't huys, daer nochthans, als voors. is, 1515 op stondt. Aen tafel wierd geseght, dat de oudste soon van Lannoy een Engelsman hadde doot gesteken. Naermidd. was Saumaise bij mij. | |
12 Dynsd.Was naemidd. bij de Coningh, die mij naer de brieff van recredentie voor Mean aen̅ Pr. van Luyck vraegde, die noch niet gedaen hadde, meenende die door een andere wegh gesonden soude geworden hebben; gingh die terstondt schrijven. Desen dagh en̅ de volgende quamen vele Engelsche heeren en̅ andere uyt Engelt aen, als de Lords of Ormond, Drumblanderick, Scarborrough, of Essex etc. De Prins van Vaudemont savonts uyt het Hoff komende, en̅ ick ter zijde daer nae toe gaende, kende mij en̅ seyde mij en passant: ‘bonjour, of serviteur mr de Zeelhem.’ | |
[pagina 446]
| |
hadde te willen doen) aen broer Christiaen self voorgestelt hadde, te trouwen met n. Constantia de Willem, om wat ruymer te konnen leven, maer dat hij hem daer heel vremdt van gehouden hadde, seggende dat, indien sij 12 of 14 jaeren jongher waer, hij daerom mogel. soude konnen dencken, maer nu daer gansch geen treck toe hadde. Voormiddagh was Feron langh bij mij, mij pratende van sijne particuliere affaires etc. Seyde, dat sijn vrouws eerste man, soon van de Procureur Hooghewoerd, door eenen van der Meer, die hem om dat huwelijck haetede, en om dat te doen, uyt Italien weder in Hollandt gekomen was, soo als savonts t'huys komende voor sijn deur stondt, met twee steken van een stilet vermoordt was. Dat een soon van̅ ouden solliciteur l'Amoureux, die la Coste aen een van sijne dochters had meenen te koppelen, in 't geselschap van̅ jonge Boetselaer, Liefting en diergelijcke geraeckt wesende, met haer gecondemneert en gebannen was, doen op de gesontheit van̅ duyvel gedroncken hadden, en dat sijn goedt, wel 40000 gl. weerdt, geconfisqueert was. | |
14 Dond.Smergens was de Con. uyt met de fouragiers, maer quam tijdelijck weer t'huys. Was bij hem voor de middach. Naermidd. was de Gruyter bij mij. Daernae neef Hoefnagel, met een Edelman of Secretaris van Diego d'Espinosa, daer mede mij een mande met 12 flessen Cheresche seck sondt. Gaf de knecht een ducaton. | |
15 Vrijd.De Con. was smergens weder uyt met de fourageurs. Ick was wandelen met Geldermalsem door het dorp van Anderlech, en̅ een groot stuck weeghs naer de kant van Brussel. Naermiddagh was Saumaise bij mij, daer mede de seck proefde van mr d'Espinosa. Savonts was de Graef van Hoorn bij mij, schijnende wat op te hebben, gelijck self des anderen daeghs bekende. | |
[pagina 447]
| |
16 Saterd.Smergens quam daer order van sanderen daeghs te marcheren, en̅ soude de marsch naer Dieghem gaen. De Wilde quam mij waerschouwen, dat Myl. Marleborough aen Cor. Ramsey geseght hadde, dat eenighe acten onder sijn Regiment soude doen opmaecken in 't officie van Myl. Sidney en̅ niet in het mijne, hebbende dit gehoort van Charles Graham. Was smergens bij de Con., die teeckende. Naermidd. was onder andere sollicitanten bij mij de soon van Pester, Ontfanger van̅ Contributien van Aeth, Charleroy etc., over questie die met van̅ Heuvel, Ontfanger te Maestricht, hadde. | |
17 Sond.Was smergens bij de Con., iets teekenende. Was smergens ten 4 ueren op en gingh omtrent 10 ueren (soo langh met wachten naer̅ Con. opgehouden zijnde) met de Wilde op̅ marche te peerd door Brussel, naer het huys van̅ Graef van Taxis, Beaulieu genaemt, gelegen bij Dieghem en̅ Ste Geertruyds Mechelen, daer wij in voorgaende jaeren noch eens gelogeert hadden. De Con. att voor sijn vertreck, maer ick niet. De Wilde kreegh naermiddagh een soort van een koorts. In̅ naermidd. was de Lt Cor. Graham bij mij, confirmerende 't ghene aen de Wilde daeghs van te voren geseght had, daerop ick met koelicheit antwoorde, dat de Con. meester was en̅ doen konde 't ghene hem geliefde. Logeerde in 't huys van̅ Graef v. Taxis voorz., in een kleyn camertje, heel hoogh zijnde, maer had een schoon gesicht. | |
18 MaendMarcheerden van 't voorz. huys naer het Clooster of Prieuré van Bethlehem, ½ uer van Leuven. Had daer een slecht logement, zijnde de camer, daer de monnicken haer warmen. De marche was 2 of derdehalf uer langh. De Wilde noch sieck wesende, quam in een calesch. De papen kenden mij noch van over 15 of 16 jaer, dat de Con. daer noch gelogeert had. | |
[pagina 448]
| |
19 Dynsd.Naerm. had twee nonnen of religieusen bij mij, zijnde van 't hospitael te Leuven, versochten betaling voor siecke soldaten, die gelogeert hadden. Den superieur van 't clooster was naerm. bij mij, versocht een present van̅ Con., voor dat hem ettelijcke reysen gelogeert hadde. Savonts quam ordre van sanderen daeghs te marcheren naer d'abdije van Parck, op de andere zijde van Leuven. Savonts seyde Myl. Scarborroug dat, naer men seyde, de vijand gemarcheerd was naer de kant van Genap. | |
20 Woensd.Seyde men, dat de tijdingh van̅ voorz. marsch niet waer was, en̅ de vijandt noch in sijn vorighe post lagh. Marcheerden smergens vroegh naer̅ abdije van Parck voorz., passerende door Leuven; was tsamen een uer weeghs. In dese abdije hadde met de Con. noch eens geweest, soo de monnicken seyden, ao 1673, naer Senef marcherende. De Wilde bleef noch al sieck. Gingh met dr Wickrath, de Con. Chaplaine, den thuyn van 't clooster eens om, gemaeckt met hooghe haghen, maer qualijck onderhouden. Mosten smergens ten 3 ueren op, omdat de bagagie in de karren gaende, vroegh wegh most. Van Borselen vertelde aen tafel, dat hij aen nichje Pompen eens een amoureuse brief geschreven had, haer vragende om een rendezvous naer den eten; dat dien brief in handen van Zuylesteyn en sulcke andere liefhebbers geraeckt was, die hem daermede gequelt hadden, beginnende met vive l'amour apres soupper. Was bij de Con. | |
[pagina 449]
| |
in mijn tent, in een boomgaerd, daer Myl. Essex, Myl. Winchester, Mil. Hide etc. mede campeerden. Daer wierd een gn̅ael pardon gegeven aen alle deserteurs, binnen 6 weken weder bij de compagnien komende. Schuylenburgh seyde, dat Rooseboom nu daerop uyt was, om de nominatie van een Raedtsheersplaets in 't Hoff van Hollt te krijghen, de electie hem niet sullende manqueren. | |
22 Vrijd.Bleven stil te Bevecum. Was smergens bij de Con., die teeckende. De Con. logeerde in eene cense of pachthoeve, daervan men de heele bassecour met stroo geleght had over de mist en vuylicheit, daer sij heel vol van was. Het gn̅ael pardon voorz. wierd gepubliceert in 't leger, en̅ gesonden, om overall in den Staet mede soo gedaen te werden. Schreef aen mijn vrouw. | |
23 Saterd.Smergens, omtrent vier ueren, marcheerde van Bevecum, en quam vroegh in 't camp van Opprebaix, daer de Con. weder in een slechte pachthoef logeerde; was 2 goede ueren van Bevecum. Daer waeren geen huysen bij 't hooft-quartier, en campeerde ick met all de andere. Eer de Con. quam, gingh met de eene Chaplaine in tent van een soetelaer, dicht bij 't Hof, en droncken daer een fles seer goede vin de Champagne. Praete oock een tijdt langh met den Envoyé Schut, besigh zijnde om sijn tent te doen opsetten. Men seyde, dat de Franschen gemarcheert waeren daeghs te voren naer Nivelle. Savonts te voren had een van haere partijen te Opprebaix geweest, en 't bier, dat vonden, uytgegoten en bedorven. Een wijff van 't leger, voor de poort van̅ Con. pachthoef stroo willende weghhalen, en̅ de vrouw van 't huys het willende beletten, kregen malkanderen bij 't hooft, en̅ trock die van 't leger de andere haer cap af. | |
[pagina 450]
| |
Schut seyde, dat binnen korten nech considerabele renforten met ons conjungeren sonden, en̅ dat men dan soude resolveren wat te doen. Regende staegh met buyen en was savonts seer koel. | |
24 Sond.Was smergens niet uyt. Caeuw, de stameraer, was bij mij, klagende over Marignault, de Majoor van Schotte's Regiment. Kreegh brieven uyt den Haegh, en̅ onder andere een van nicht de la Ferté, klagende over haer ongelegentheit, en sprekende van een pensioen van̅ Con. te versoecken. Men sprack tot tegens den avondt van 's anderen daeghs te marcheren naer Gemblours; maer omtrent 7 ueren quam van Hulst mij seggen, dat Flud hem geseght hadde, dat men niet marcheren soude. De Con. nochthans, tegen den avondt uytrijdende, seyde Otlay dat hij gingh. Savonts quam bij mij sekere joff. Tondi, een request hebbende gegeven aen̅ Con., om executie te hebben van sekere sententie tegens eenen Capiteyn Renssen, neef van̅ Cor. Wijnbergen, dewelcke haer te Rurmunde met geweldt in een huys doen komen had, noch maer 13 jaer oudt zijnde (dit nu al 13 jaeren geleden wesende), had haer opgesloten, doen met geweldt ontkleeden en verkracht, en̅ twee nachten bij hem doen slapen, en haer soo geforceert, soo sij seyde, dat in acht daghen niet sitten konde. | |
[pagina 451]
| |
pennen aen̅ heele zijde van deselve hadden uytgetrocken, mijn witte toilet-kleet, een graeuw reys-kleet en̅ een porte-manteau met vuyl lijnwaet gestolen, sonder dat ick iets gewaer geworden was. Mijn broeck, daerin twee goude horologes, het eene van̅ Coning, mijn diamant ringh en een kleyn goudt beursje waeren, hadden sij laten leggen. De Landtgraef van Hessen at smidd. met de Con., zijnde tot op 4 ueren ons genadert, komende met 5000 man, om met ons te conjungeren, benevens de Veldtmaerschalck du Hamel, komende met 4000 Brandenburgsche. Savonts was Eckart bij mij. | |
27 Woensd.Smergens, eer ick op was, was Eckart bij mij, over een patent. Daernae madelle Tondi. Naer den eten was bij de Con., en daernae noch eens. Men mompelde van naer Dinant te gaen. Naerm. schreef de Con. aen̅ Veldtmaerschalck Flemming, seggende, dat de Landgraef hem opening soude doen van een dessein, dat met hem geconcerteert hadde; dat geerne sijn sentiment daerover soude weten, hopende dat hij daerin concurreren soude. Savonts was joff. Tondi weder bij mij. Daernae Capn Bernickhuysen, man van nicht Huygens, dochter van wijlen n. Christiaen Huygens, in sijn leven Drost van Cranendonc. Seyde dat het goedt, 't welck hij uyt haer penninghen gekocht hadde, genaemt was Ordel, en dicht bij Swolle lagh. | |
28 Donderd.Smergens was ten 8 ueren bij de Con., die savonts te voren om mij gesonden had, soo als even te bed was gegaen. Hij gingh daernae de trouppen sien van̅ Landgraef van Hessen, een uertje van ons camp. Aen̅ Raedt van State wierdt geschreven, om amunitie en bombes te verhaesten. De Heer van der Cloese was bij mij, en̅ de Graef van Hoorn twee mael. Aen̅ commanderende Officier te Breda wiert oock ge- | |
[pagina 452]
| |
schreven, om de gemonteerde mortieren, daer zijnde, maer op te senden naer Maestricht. De Con. vraeghde mij naer 't goedt, dat mij gestolen was. Men sagh wel dat het Dinant souw gelden. Dien dagh om goedt in plaets van 't gestolene geschreven. Savonts de brief afgegaen. Had een brief van mijn vrouw. Schreef, dat sij met suster en broer en nicht Constantia de Willem tot broer Christiaen buyten gegeten hadden, en dat haer docht dat hij meer empressement als te voren voor s. Constantia had, en dat meende de saeck, daervan mij te voren geschreven had, noch wel soude mogen voortgaen. Aen̅ tafel vertelden la Leck en Welderen, dat daer volck geweest was in 't koetshuys, dat hij aen̅ vrouw van Sterrenburg verhuerde, en dat haer koets, die daerin stond, aen stucken gebroken hadden, den hemel weghgenomen, met de spiegel uyt een portiere etc. En is te noteren, dat dit een koets was, die de vr. van Sterrenburg voorgaff van̅ erfgenamen van̅ ouden Sylva gekocht te hebben, haer conversatie met Soasso ondertusschen railleries maeckende. Tegen den avondt was daer een groot Conseil de guerre van alle de Generaels. Tegen den avont willende eens in̅ stadt gaen, vondt de straeten soo vuyl en soo vol volck en peerden, dat blij was weer naer huys te gaen. Gaende daernaer aen̅ andere zijde van̅ Abdije uyt, en̅ staende voor een van̅ kleyne winckeltjes, die daer stonden, vondt daernaer dat mijn kante neusdoeck uyt mijn sack gestolen was. Was naerm. bij de Con. | |