Journaal van 21 october 1688 tot 2 september 1696. Eerste deel

April.

1 Sond.

Reed ten 6 ueren in een wagen naer Antwerpen, att met la Leck, Menard en Hutton te West-

[p. 413]

wesel, voor haer betalende, en quam ten half vijven te Antwerpen. Logeerde tot le Laboureur, vindende dat men in̅ Arent geen herbergh meer hield. Att daer lecker, door Mellin gerecommandeert geweest zijnde.

De Con. quam te Westwesel, in̅ camer ick mij warmende, zijnde het desen en̅ voorgaende dagen seer koudt weder geweest. Sprack met mij en̅ ick seyde hem onder anderen, dat de Schouth van Sundert mij geseght hadde dat hij doot was en̅ een wassche beeldt voor hem ageerde.

Gingh te Antwerpen niet uyt, gefatigeert zijnde van de reys.

2 Maend.

Reed smerg. ten 8 ueren met de wagen, daermede van Breda gekomen was, van Antwerpen naer Vilvorden. Att te dry uyren te Mechelen, in een cabaret borgne, en̅ quam ten 5 aen.

Twee soldaten, een te peerd met een snaphaen, en den anderen te voet, spraecken mijn wagen aen om wat te hebben (siende der uyt als roovers), maar niet krijgende, gingen heen.

Bij Vilvorden quam ons een postillon tegen, seggende, dat het met Mons slecht stondt, sonder meer.

La Leck, binnen bij de poort staende, seyde, dat daer een seer groote breche geschoten was, en̅ dat men de overgaeff dien dagh of de volgende verwachtede.

De wegh, een uer van Vilvorden, was seer quaedt. Logeerde tot een boer, op de groote plaets.

3 Dynsd.

Geldermalsem kreegh een brief van̅ Coning, tot sijne recommandatie voor̅ plaets, vacerende door de doot van Vrijbergen, in̅ Raedt van Staten, en̅ een andere, ten selven eynde, aen Odijck, en soude den volgenden dagh nae Zeel^t vertrecken.

Seyde, dat Odijck geseght had, dat sijn oudtste soons fortuyn daeraen hingh, dat hij de plaets soude hebben, en̅ meende dat hij hoopte joff. van Warmenhuysen te sullen krijgen.

[p. 414]

Smergens sond naer Brussel om de karr, die Souteland mij geseght had te sullen leenen; maer was seer in desordre, sonder tuyghen en̅ oudt, soo mijn coetsier quam seggen, niet konnende gedaen zijn voor den volgenden dagh.

3 Begijnen van 't hospitael liepen mij den heelen dagh naer om een sauvegarde voor haere pachthoven.

4 Woensd.

Vertrocken van Hall, doende 2 kleyne ueren van Vilvorden naer Brussel, en van daer 3 groote tot Hall voorz.

Soo ick voor mijn deur op mijn witte peerd gingh sitten, stont het geweldigh en trampelde, de sael te gronde gaende (gelijck daernae sagh), en̅ de ringh van̅ steertriem hem seer doende op 't rugghebeen. Alsoo wat achterwaerts tredende, quam met de eene voet in een diep gat van een goot, dat het peerde naer̅ linckerhand deed oversacken en̅ mij ter zijden afvallen, mijn schouder en arm mij vrij seer doende. Sat evenwel weder op, en reed tot buyten de poort, het peerd gedurigh achter op wippende en̅ ongemacklijck voortgaende, soo dat, naer gesien hadde dat het van̅ sadel quam, die op mijn ander peerdt leyde, en quam daermede te Hall. Logeerde daer tot eenen Advocaet Messire, de Coronel Dedem daeruyt gegaen zijnde. De vrouw had een vremdt aensicht, haer oogen dicht bijeen staende en̅ de neus seer langh zijnde.

Was een schoone dagh weders, en een heete son.

Smiddachs att met Beuckelaer, van Vliet en̅ de Wilde in̅ Prins Cardinael, dicht bij het Hoff; betaelde voor haer allen.

Ten 5 ueren att weder aen̅ 2^e tafel te Hall.

5 Donderd.

Voorm. deed de Con. mij een brief aen̅ Landgraef van Hessen schrijven, in antwoord van een, die hem Tettan van̅ Landgraef gebracht hadde.

Was van goedt humeur, en vraegde mij naer mijn peerden en het witje.

Sagh Gastanaga smiddaghs van hem uytkomen; men seyde, hij de Con. naer Brussel ten eten genoodt hadde.

[p. 415]

Savonts komende om de voorz. brief, daerin bij abuys twee namen van̅ brenger uyt eene gemaeckt hadde, te doen verteeckenen; vondt de Con. met de Graef van Solms en Portland seer ernstigh en sacht praetende, somtijts malkander lang aensiende sonder spreken. Stelde oock het teeckenen tot sanderen daeghs uyt. Kreegh mijn kar en verdere bagagie te Brussel.

6 Vrijd.

Smerg. teeckende hij de voorz. brief, en̅ was heel wel gesint.

In Kiens camertje, dicht aen̅ sijne, deed die toe, en quam daer de Graef van Hoorn en̅ de Prins van Nassau, Stathouder, thoonende teeckeningen van Mons, daer men seyde, dat de vijandt all de buytenwercken aen̅ zijde van haer attacque in hebbende, het ravelijn dichtst aen̅ mueren of waters in hetselve, die morgen souden attacqueren.

Vondt in 't inkomen van 't Hoff een Fransche deserteur, nieuwlijcks aengekomen, en̅ van de boeren (die al spolieerden dat konden) op de wegh gequetst.

Men seyde hij geseght hadde, dat de vijandt seer veel volck verloren had, en het derdepart van̅ Con. v. Vranckrijx mousquetaires qualijck overigh was. Dat Bouflers swaer gequetst en̅ sekere Prince du sangh dootgeschoten waeren. Dat de Con. voorz. self in trenchee geslapen of geweest was, en den Dauphin mede. Men hoorde van heel vroegh sterck schieten.

De Graef v. Hoorn was bij mij, over een brief van̅ Con. aen̅ Raed van State.

Seyde, seer hard te twijffelen, of men den volgende dagh al marcheren soude, omdat daer noch niet genoegh fourage gekomen was.

Daeghs te voren sprack Amelisweert, met sijn Regiment aengekomen zijnde. Knorde daerover dat luyden, die 2 a 3 jaeren jongher in dienst waeren, onlanghs Brigadiers gemaeckt waeren en hij niet, en̅ dit in termen van sijne ord^re welsprekentheit.

[p. 416]

Savonts te voren kreegh een order van Machado, om fouragie te konnen hebben.

Schreef een brief voor̅ Con. aen̅ Raedt v. State, aengaende iets, dat de fortificatie van Sluys raeckte, maer niet geteeckent, geen post dien dagh afgaende.

7 Saterd.

Was smergens bij de Con., die mij last gaf om te schrijven, en̅ teeckende.

Scheen niet soo wel gesint te wesen als daeghs te voren geweest was, en̅ hoorde ick daernaer, dat de Spaenschen, in plaets van tusschen de 3 en 4000 wagens of karren belooft hebbende te fourneren, tot halen van fourage naer het leger, geen 500 hadden konnen uytbrengen, Saeruyt vele gisseden, dat van het ontset niet veel werden soude.

Portland hadde oock geseght aen Menard, dat hij sigh prepareren soude om te prediken, dat naer geen marsch en geleeck.

Van tafel gingh met Amelisweert nae de kerck van onse L. Vrouw, om die te sien; maer de deuren waeren savonts ten 6 ueren noch toe.

De Con. reed naermiddagh uyt.

Amelisweert seyde, dat sijn vrouw noch twee susters hadde, beyde getrouwt; de eene zijnde de vr. van̅ Bewinthebber Boudaen te Middelburgh.

8 Sond.

Was smerg. bij den Veldmaerschalck Spaen, recht over mijn deur logerende; hij had aen mij gesonden eer ter deegh gekleedt was.

Men seyde, dat daeghs te voren de Franschen 7 ueren langh op Mons gestormt hadden en afgeslaghen waeren. Noyelle had het geseght aen de Wilde.

De man, daer ick logeerde, was een Advocaet, Messire genoemt; had geen kinderen. Hij had noch een ouder broer, wesende Griffier van seker ongenoemden Heer.

Steyn was uytgeweest met een seer groote partij van over de 1200 man, waervan de voor-troep in een em-

[p. 417]

buscade viel en wederom liep naer de rest, waermede Steyn oock retireerde, met niet veel loff.

Vernemende naer die Smith, die den 29^en Meert tot de Klercks was, hoorde, dat hij Stalmeester van̅ Hertogh van Ormond was, en oock eenighe charge had onder sijn Regiment.

9 Maend.

Naer vele onsekere tijdingen van Mons, quam dese middagh een spion aen̅ Hertogh van Schombergh seggen, dat Mons daeghs te voren gecapituleert had, en tweemael 24 ueren tijdt bedongen, om 't ontset te verwachten.

Vraeghde de soon van Isac naer sijn vader, die men seyde seer qual. te wesen, en seyde hij mij, dat hij boven sijne andere sieckte van draeyingen in 't hooft en koortsen, hij een groote overval van graveel in Engelandt gekregen had, en̅ het water hem all tweemael met instrumenten was afgetapt, daer weynigh hope wesende.

Smiddaghs quam Myl. Devonshire aen onse tafel eten. Thoonde mij beleeftheit, bracht het mij eerst, en̅ sneed mij een stuck taert.

Naermidd. een post sullende gaen, schreef brieven voor̅ Con. Was savonts bij hem, en wilde hij qualijck de sauvegardes teeckenen, seggende, die bij deze tijdt niet souden geobserveert worden.

Gaff het Regiment van̅ Prins van Lunenburgh, in Ongeren gebleven, aen̅ Baron de Frise.

Smerg. waeren Danckelman en̅ van Diest bij mij.

10 Dynsd.

Smergens was Saumaise en ......¹⁾ bij mij.

De Con. att bij den Hertoch van Cell.

Was wat warmer en sachter weder.

Het garnisoen van Mons, met 4 a 5 stucken canon, trock uyt. De burgers hadden de Gouverneur gedreyght, naergeloopen en genoegsaem geforceert om te capituleren.

1) Niet ingevuld.

[p. 418]

Het garnisoen souw dien dagh marcheren tot Tubise en̅ sanderen daeghs tot Brussel.

11 Woensd.

Fagel quam van Mons bij de Con. De Con. deed een reveue over de Infanterie.

Men seyde, dat in een dagh of twee souden naer Hollandt vertrecken; sommighe seyden, over Breda.

Men seyde voor seker, dat de Franschen van voor Mons een detachement van 10000 man naer Duytsland gedaen hadden.

12 Donderd.

De Con. voor- en̅ naermiddagh dede reveue van̅ Cavallerie.

Naerm. praete langh met de vrouw van 't huys en̅ de vrouw van Overschie, naer haer Heerlijckheit genaemt vrouw van Beest. Seyde, naer maegschap te wesen van m^r de Louvignies, Gouverneur van Milaen.

13 Vrijd.

De Con. was smergens uyt.

Men sprack hoe langher hoe slechter van̅ attacque en van de defensie van Mons.

De Con. sond ordres voor de relais op sijn reys naer Breda.

Daeghs te voren schreef mijn vrouw, dat de Borgem^r van der Hoeven op sijn uyterste leyt, en̅ dat n. Sophia de Willem seer sieck was.

Daeghs te voren, tegen den avondt, kreegh een jonghe meyd, woonende bij de vrouw in mijn logement, een vinnighe pleuris, en loste daernae door haer mondt verscheyde wormen.

Was zedert 5 a 6 daghen nat en vuyl weder, en̅ de straten van Hall geweldigh onnut.

14 Saterd.

Het vertreck stondt tegen 's anderen daeghs vast, de Con. sullende dien dagh te Breda slapen.

Was smergens bij hem, en̅ hij teeckende een groot getall actens etc. Naermidd. was weder bij hem.

Raeckte van Meerten quijt, hem aen̅ Cor. l'Escluse gerecommandeert hebbende, die beloofde, hem geern aennam voor volontaire, evenwel sullende geldt trecken.

[p. 419]

15 Sond.

Ging smergens ten 5 ueren met van Hill van Hall naer Brussel te peerd, daer voor 8^en aenquamen. De gansche wegh langh deed het niet als regenen. Gingen tot Machado, om te vernemen naer goede vin d'Ay, die wij gingen proeven op dry of 4 plaetsen, onder anderen in̅ kelder onder 't Hoff, en bij een wijnkooper, die te voren daer gewoont hadde, en̅ nu daer le Bienvenu uythangt. Op̅ eerste plaets kocht ick 3 dozijn flesschen, tegen 30 sts. de fles, en̅ op̅ leste 1 dozijn tegen 36 cts.

Gingen eten in̅ herbergh van̅ Spiegel, daer de Baron de Heyde met ons att.

Gingen daer scheep, en voeren langhs 't Canael, daer geweldigh opgehouden wierden in̅ sassen, door de veelheit van schepen, soldaten uyt Bergen naer Hollandt voerende.

De Con. vertrock ten 4 ueren, om te Breda te slapen.

16 Maend.

Quamen soo in mijn schip smerg. omtrent 8 ueren voor Antwerpen voorz, het weder heel goedt geworden zijnde, maer de windt contrarie; aten t'scheep.

Van Hill gingh te Willebroeck in sijn jacht, dat daer lagh, met sijn vrouw.

Beuckelaer, met mij in 't schip zijnde, droegh sorgh voor het eten.

Was zedert eenighe daghen seer verkoudt en met hoest gequelt.

Omtrent 5 ueren naerm. gingh vraghen naer Duarte, om hem noch eens te sien, maer was niet thuys. Vrouwen, voor een huys aen̅ overzijde van het sijne sittende, seyden, dat hem niet vinden soude als smergens, en̅ voor dry uren naerm.

De Wilde en Beuckelaer uyt het schip geweest zijnde, quamen met den avondt thuys, heel bestoven zijnde.

De Con. soude dien avondt in̅ Haegh wesen.

Bleven te Autwerpen naer het tij leggen wachten.

17 Dynsd.

Gingen met den dagh t'zeil van Antwerpen,

[p. 420]

de windt heel goedt zijnde geworden, en quamen omtrent 6 ueren voor Dort. De windt gingh geheel leggen, maer een uer daernae wierdt weder stercker.

Daeghs te voren schreef van Antwerpen aen neef Hoefnagel, te Brussel, en sond hem een sauvegarde voor sijn goederen omtrent Brussel.

18 Woensd.

Savonts in̅ doncker voortzeylende tot voor Delfshaven, raeckten dicht daervoor op een plaetje, dat daer leght, en mosten daer blijven tot dat, omtrent 6 ueren smergens, met het wassende water daeraf quamen, en stekende door Delfshaven, seylden voorts naer Delft, daer ten 10 ueren omtrent aenquamen, en̅ van daer met de ord^re schuyt in den Haegh.

Naerm, gingh op 't Hoff, daer hoorde dat de Con. naer Engel^t wilde, soo ras de windt souw dienen.

Sprack de Con. niet.

Was vragen tot n. de Willem, maer liet excuseren op haer suster Sophia's sieckte.

19 Donderd.

De Con. liet mij halen tot Portland's, en teeckende maer een dingh

Was besigh met ordre tot het embarquem^t te geven aen Portland. Vraegde hem om een ordre voor mij. Daerop seyde met vriendelijcheit: waer wilje wesen? Seyde: aldaer S.M. souw gelieven. Portland seyde, dat Myl. Nottingham thickets soude uitgeven.

Mij waeren spreken joff. v. Laer met de vrouw van̅ Major van der Albe met hem, soo 't schijnt, in proces zijnde of geweest zijnde. Item joff. Sylva, een fraeye brunette, en̅ joff. Keysers.

Naerm. was neef van Oyen, van den Bosch, bij mij, hebbende scherpachtighe discoursen met de H^r van Burcht gehadt.

20 Vrijd.

Smergens was joff. Keyser bij mij, talmende over haer armoede, en mij een req^t aen̅ Con. gevende, om assistentie.

[p. 421]

Was smergens op het Hof, en naermidd. wierdt van̅ Con. gehaelt, die, geteeckent hebbende, mij seyde, dat dan met den eersten vertrecken moste.

Naerm. was broer bij mij, en att savonts bij ons.

Smergens was S^t Annel^t en suster bij mij; seyde, dat de Con. hem suer aensagh over 't quitteren van Oyen.

21 Saterd.

Gingh met een afgehuerde schuyt uyt den Haegh naer Maeslandt-Sluys, en van daer naer het schip van Capⁿ le Beau, leggende een uer of twee in zee, op de hoochte van de Maes. In den Haegh aen̅ schuyten komende, sondt de Con. noch om een depesche voor̅ magistrature van Dort, die tot den bode Vogel, niet veer van daer, liet schrijven.

Van Maesl^t-Sluys ging in een caeg, toebehoorende een Burgem^r van 't dorp, een dick man. Gaf naer discretie 4 ducatons.

Le Beau ontfong ons seer beleefdelijck, en̅ de vrouw van Zuylestein quam uyt de cajuyt mij te gemoet.

Daer was oock een Deens Edelman, kleyn en gedrongen van postuer, hebbende een chamberlouc aen, met noch 5 a sess andere Denen, maer de vrouw van Zuylesteyn en ick met joff. Jreland, en̅ eene J. du Ha sliepen in de cajuyt.

De Coning quam aen boordt omtrent den hoeck van̅ Maes, hebbende tot de H^r van Rhijnenburg gegeten; maer de schepen, die noch uyt Tessel mosten met hem komen, niet opschietende, gingh hij weder aen landt slapen.

22 Sond.

De Con. smergens weder geëmbarqueert zijnde, quam omtrent 11 ueren daer wij lagen, hebbende moeten bijleggen om de coopvaerdij-schepen van 't convoy in te wachten, en̅ seylden wij van daer af met een schoone voorwindt en goedt weder voort, dien dagh en volgende nacht.

23 Maend.

Met den dagh quamen voor het landt met weder en windt als daeghs te voren. Liepen voorbij Marygate, en̅ quamen ten 6 ueren voor Gravesend, daer wij

[p. 422]

dien nacht in het schip bleven, omdat laet te Londen souden zijn gekomen.

De Con. quam en passeerde daer een uer voor ons.

Had een swaren hoest dese en̅ alle de voorgaende daghen.

24 Dynsd.

Gingh ten ½ 7 met de vrouw van Zuylestein en de bovengenoemde joff^en in̅ chaloup van 't schip naer Londen, en quamen daer omtrent ten 11 ueren voormiddagh, hebbende voor tij.

De vrouw van Zuylesteyn hoorde, niet langh gevaren hebbende, van een groote brandt, waerdoor het huys, daer Myl. Devonshire in woonde, dat van̅ H^r van Ouwerkerck en̅ meer andere, geheel afgebrandt waeren, behalven die men, om den brandt te steuyten, hadde doen opspringen. Was door de sorgeloosheit van een meyd toegekomen, die (soo men seyde) een keers, in plaets van die door te snijden, had willen laeten doorbranden.

Thuys gekomen zijnde, most weder naer het Customehouse, daer mijn goedt en̅ dat van̅ vrouw van Zuylestein was aengehaelt en gevisiteert most werden, omdat Pieter de sleutel van mijn papier-coffer niet wilde geven. Deden mij wel civiliteit, maer evenwel al de coffers (hoewel ras) open.

Naerm. had Sylvius, Boision, le Bas en̅ de jonghe Vernatti, komende van wegen n. Becker en̅ de familie, mij welkom heeten. Sylvius seyde, dat doen den ouden Isac laetstmael soo qualijck geweest was, hij aen̅ Con. sijn plaets in̅ Green Cloathe gevraeght hadde.

25 Woensd.

Smergens was de Heer van̅ Lier bij mij, seggende, seer langh met groot bloeyen uyt sijn neus gequelt geweest te zijn.

Naerm. was besigh met schicken van papieren.

Boision ondertusschen komende, bracht mij van sijn brandewijn-compositie. Wandelde met hem in 't Parck en̅ att hij savonts met mij.

26 Donderd.

Smergens had 's Gravemoer, gingh met hem

[p. 423]

in̅ Bedchamber, en̅ hij nooyde mij tot sijnent te gast; daer aten noch Pereira en̅ van der Esch.

De Con., mij in̅ Bedehamber siende, gaf mij last te doen seggen aen̅ Capⁿ le Beau, sonder sijne ordre niet te vertrecken.

De vrouw van 's Gravemoer seyde, dat sij meende dat Oldersom veel gecontribueert hadde om Oyen te doen quitteren, om iets, dat hij daervan geschreven hadde.

's Gravemoer vraegde aen sijn jonghste soontje Phipje: wie heb je liever, papa of mama? en als hij antwoorde: papa, vroegh hij voort: maer wie heb je liever, papa of de Heer van Ouwerkerck.?

Boision quam oock smergens bij mij, en seyde, dat hij niet en geloofde, dat de Comte Menard de Schombergh in Yrlandt soude gaen commanderen, zijnde soo universelijck in̅ haet. Seyde oock, dat de Gn̅ael Maj^r Douglas van Limmerick slechte eer ingelegt hadde.

Joff. Hacquart quam savonts bij mij. Seyde, dat de Major van̅ Artillerye, van der Mylen, met een dochter van̅ schilder Naso getrouwt was. Dat Walenburgs soon, met het een oogh, de grootste hoerejager van Londen was. Dat sij tegen een Engelsch wijff gekeven had voor̅ saeck van̅ Coningh, en het soo ver gekomen was, dat haer een glas wijn in haer aensicht gestooten had, haer een lustige soufflet gegeven, en̅ een snede in haer handt met een mes.

27 Vrijd.

Smerg. ten half elven quam Boision bij mij, daermede het Parck eens omwandelde, en̅ noch wat in̅ Maliebaen.

Boision att smiddaghs bij mij. Sylvius quam oock omtrent 1 ueren, die vraeghde om te eten, maer seyde, met sijn wijff te moeten gaen eten.

Mijn hoest verminderde.

De Con. att smidd. te Hamptoncourt, en̅ quam niet voor 7 ueren thuys. Was savonts bij hem te Kinsinghton,

[p. 424]

en hij vraeghde mij naer mijn reys, en̅ of niet sieck geweest was. Teeckende.

Myl. Sidney quam mij op de Bedchamber welkom heeten.

Van te voren was bij joff. Golstein, die van logement verandert was.

Seyde dat den brandt gekomen was met dat een meydt in thuys van Mylady Fitzharding, een keers van een bos willende afdoen en geen scheer bij de handt hebbende, de keers afbrande, in plaets van af te snijden, en daer op schielijck weghgegaen zijnde het lemmet van̅ andere keersen boven aen mede in brandt raeckte en soo voort het huys in brandt.

28 Saterd.

Smergens was la Feuilleraye bij mij. Seyde dat d. Pedro Ronquillo elcke reys groote overvallen kreegh en̅ het sekerlijck niet langh soude maken, dat hij veelmeer verstandt hadde als Coloma, die hem hier succederen soude.

Daernae was Capⁿ le Beau bij mij; seyde dat hij voor stierman gevaren hadde.

Naerm. was niet uyt.

29 Sond.

Smergens was Sylvius bij mij; seyde dat noch 16 oorloghschepen uyt Holl^t gekomen waeren.

Naermidd. was Tempion mij besoecken, daer nae quam n. Vernatti en̅ n. Beckers, daerbij oock Boision, gaf haer een fles vin de Champagne; wandelde daernae met Boision in tParck.

30 Maand.

Hompes seyde, dat het regiment te peerd van Portland naer Yrland ging.

Wandelde met Boision in̅ Maliebaen, Dorp was daer en̅ noode mij te gast, maer excuseerde. Boision att bij mij. Naermidd. gingh met hem te voet tot over de Springgarden, en̅ voeren daer nae toe over. Het was daer fraey groen en̅ meest alle de plantagie van sycomoren, maer het weder wat regenachtigh daer uyt siende, was daer noch weynigh volck. Gingh daernae met Boision tot n.

[p. 425]

Becker, die alweder met Tipping vondt spelende; daer quam Mylady Arabella Barclay, suster van Mylord Dursley, wiens familie Barclay is. Sij seyde, dat ick seer wel Engelsch sprack. Scheen een praetster te wesen. Ick sagh haer voor 6 of 27 jaer aen, maer Tipping seyde dat sij over de 40 was. Met n. Becker op het sujet van m^rs Yreland komende, seyde sij dat Jinny en al de andere haer susters coquettes waeren.