De liefde in het vrouwenleven voorheen en thans

V

Eenige weken geleden hoorde ik in een der kleine steden van ons land een wonderschoone toespraak van den kansel. De gekozen tekst was het woord uit De Klaagliederen:

‘Wat klaagt een mensch die nog leeft’.

Dat al die vrouwen die nu eenmaal door het lot bestemd zijn een ‘liefdeleven’ te missen, dit woord tot hare levensleuze mochten maken! Wat klaagt een mensch zoolang daar nog voor hem ligt het groote Leven met zijn heilige intentiën, het Leven dat ons meer en meer zijn geheimen ontsluiert naarmate wij in vromer aandacht zijn harteklop beluisteren.

[p. 54]

Leven.... vooral in dezen tijd met zijn snellen polsslag, zijn hevige beroeringen: barensweeën aankondigend de geboorte van een nieuwe ingrijpende aera in de geschiedenis van het menschzijn. Leven.... dat wil zeggen met al de ons gegeven kracht helpen maken het Komende, dàt is op zichzelf geluk, omdat ook dit is Liefde geven en Liefde ontvangen.

Het begrijpen, het zien van de levenstaak de mensch opgelegd, doet het kleine, het persoonlijke, het zelfzuchtige en individueele zijn grootste macht over ons verliezen, maakt ons ontvankelijk voor nog een anderen vorm van geluk dan het banaal, gewoon, alledag-geluk.

Het dieper doordringen in alles wat geweest is, vermindert de schrijnende smart over het klein-menschelijke, dat de nietsdoende vrouw in deze periode der wereldontwikkeling nog terneder drukt, geestelijk en moreel geketend als zij is door de eeuwenlange boeien van hare economische onwaarde.

Maar het rusteloos groeiend Leven zal slaken die ketenen.... bij velen tegen haar wil, want eeuwenlange traditiën deden haar lietkrijgen en zelfs verheerlijken haar geestelijk-geboeid zijn.

De mensch die in volle intellectueele vrijheid, als op een hoogen bergtop staande, op het Leven

[p. 55]

nederblikt, ziet over de gansche aarde rassen, volken, menschengroepen, maatschappelijke verbanden met hun zeden en wetten en bezitstoestanden: ideologische vormen alle verschillend naarmate bodem, klimaat, natuurgaven en derhalve de productiewijzen verschillen, naarmate de menschengroepen staan in verschillende verhoudingen tot de natuur.

In de cultuurlanden ziet hij groote en kleine menschenworstelingen, oorlogen, klasse-woelingen en sexe-woelingen in verbijsterende verscheidenheid.

En bij dat uit den hooge neerblikken op het gebeurende, kan hij zich rekenschap geven van de stuwende oorzaken van die woelingen, begrijpen de wetten die de ontwikkeling der maatschappij beheerschen, wetten even constant als de wetten der natuur.

Hoewel als denkend handelend wezen een individualiteit, dus een wereld op zichzelf, weet de mensch, die zijn levensethiek in de schatkamers der wetenschap heeft gezocht en gevonden, dat zijn ikheid zijn individualiteit niet behoort aan hem zelf maar aan allen.

Ontelbare voorgeslachten op deze planeet hebben gewerkt, gedacht, geworsteld, geleden, gestreden; zieners en profeten en natuurvorschers zijn gemarteld geworden voor hun overtuiging,

[p. 56]

gemarteld om ons, kinderen eener eeuwenoude cultuur, te maken tot wat wij thans zijn, ons te doen denken en voelen zooals wij thans denken en voelen.

En de onafwendbare taak van de mensch is te doen voor de volgende menschengeslachten wat de vorige generaties voor ons deden: te verwerken, terug te geven in vernieuwden, altijd hoogeren vorm wat wij bij onze geboorte ontvingen zonder er iets voor te hebben gedaan.

Dit is de levensbeschouwing, de wereldvisie van de maatschappelijke klasse die thans opstijgende is naar het licht. Dit is de religie van het alles omvattend Eenheidsbegrip, langzaam zegevierend over het wegstervend Individualisme.

Vandaar zooveel kracht en levensvuur en opofferingsdorst eenerzijds; zooveel ontzenuwing, ontaarding, wilsverslapping, behoudsaanbidding anderzijds.

‘Wat klaagt een mensch die nog leeft’ - leeft in een wereld waar zooveel is te doen, zooveel liefde is te geven, zooveel kracht aan te wenden!

Wie door dit leven gaat, koud, gevoelloos, alleen ziende zichzelf, versmadend het zoeken, met spot gadeslaande het zoeken der anderen, zal nooit iets anders dan dorheid en grauwheid

[p. 57]

zien. Een nevel hangt tusschen hem en het wereldlicht.

Wie zijn onafwendbare levenstaak vervult onbewust, maar rusteloos beploegend de akker voor de na hem komenden, zich gevend aan het groote geheel, makend de toekomst, zonder naar de oorsprong van zijn willen en streven te zoeken, maar toch met volle ernst en volle toewijding, hij zal rust en bevrediging vinden.

Maar wie datzelfde doet bewust.... zoekend, altijd zoekend naar den samenhang der dingen, zich vormend een beeld van zijn verhouding tot de Natuur en het Universum - hij ziet het leven als Schoonheid.

Hij is als de kunstenaar die jubelt van bewondering, daar waar ieder ander zich verbaasd afvraagt wat er toch te bewonderen is - die schreit van genot, als ieder ander slechts een ledig ziet, die de handen vouwt in eerbied als den ander een woord van spot naar de lippen stijgt.

Dat Schoonheidsbewustzijn doortintelt in dezen oogenblik de strijdenden voor de volgende geslachten.

Deze strijdenden weten, dat alle verdwenen generaties hun eigen idealen hebben gehad, dat ook hun ideaal waarvoor zij het leven veil hebben slechts is het ideaal van dezen tijd, van deze

[p. 58]

periode; dat volgende geslachten weder andere nieuwe idealen zullen volgen, maar zij weten tevens dat alle de reactie trotseerende idealen geworteld zijn diep in den bodem van het wordende en verwordende, dat zij als reddende vuurbakens zijn voor allen die religieuse behoeften hebben en die, in plaats van geheel in het nietig zelfzuchtig dier-leven op te gaan, naar het hoogste wezen der Schoonheid zoeken.

Zij, die nooit moreel hongerende en dorstende zijn geweest, die nooit hebben gekend den bitteren fellen haat tegen het bestaande, nooit hebben gekend een opstand der ziel, aanschouwen in dezen tijd al het vreemde wat gebeurt en noemen het een wonder, een nooit gekend wonder, dat hen schier den adem beneemt - een wonder dat hen verschrikt, hen doet verlangen naar het einde.... ‘Als het mijn tijd nog maar uithoudt’ denken de kleinen en zwakken en armen van ziel: ‘Zóó wordt de wereld onmogelijk!’

Zij zien de oude tradities afbreken, voelen de zoo veilig gewaande getimmerten waggelen onder de dreunende voetstappen van den tijdgeest.... en de oorzaken blijven voor hen verborgen. Maar zij moeten toch mede. De levensstroom drijft hen voort.

[p. 59]

En de anderen, zij die rusteloos Schoonheid zochten, zien in het verhoogd geestelijk en moreel bewustzijn van onze dagen de ideeële afstraling van de economische en maatschappelijke noodwendigheid, de uit het Leven zelf hoog opbloeiende Godsbloem van het Komende.

Den Haag, 19 Jan.