Oeuvres complètes. Tome XXII. Supplément à la correspondance. Varia. Biographie. Catalogue de vente

[p. 773]

Testament.

[p. 775]

Testament.

Nous reproduisons le Testament d'après la copie qui se trouve dans la collection-Huygens à Leiden. Le notaire déclare qu'elle est conforme à l'original¹⁾.

1) Accordeert naer Collatie jegens de minute onder mij Notaris berustende, desen 15 July 1695. Quod Attestor, A.v.d. Smalingh, Not^s. publ. 1695.

In den namen des Heeren. Amen.

Ick onderges^e. overdenckende de seekerheijt des doodts, de onseeckere tijt ende wijze vandien, en soude dienvolgende niet geerne uijt dese werelt scheijden, sonder van de tijdelijcke Goederen mij van Godt Almagtigh verleent gedisponeerd te hebben, alvooren daer toe te coomen, beveele ick eerstelijck ende voor aff mijne onsterffelijcke ziele inde Bermhertige Handen van Godt Almagtigh, mijne Lichaem de Aerde met een Christelijcke begraeffenisse, wijders te revoceren, casseren, doodt ende te niette doende bij deesen alle voorgaende dispositien van uijttersten wille bij mij gepasseert. Ende bij deesen op nieuws disponerende, soo verclare Ick onderges^e. sonder inductie ofte persuatie van Imandt:

Eerstelijck: te prelegateren aen Christiaen Huygens, soon van mijn Broeder de Gecommitteerde Raet int Collegie ter Admiraliteijt, dien ick gegeven heb boven sijn Erffgedeelte een van mijn Silvere Lampetten, omdat geen pillegift van mijn gehadt heeft;

Aen mijn Nigte Madame de la Ferté, Legatere ick de somme van twee duysent guldens, en noch vijff hondert guldens aen haer oudste Dogter die ick ten Doop geheven hebbe;

Aen mijn Nigt, Juff^e. Ida van Dorp, Legateere ick vijff hondert guldens;

Aen Mons^r. Johan Wiljeth, twee hondert guldens;

Aen Hendrick mijn Knegt, omdat hij mij wel gedient heeft, Legateere ick hondert rijxdaelders;

Aen Anna mijn Dienstmeijt legateere ick hondert en vijftigh guldens;

Aen Matthijs mijn Tuijnman, hondert guldens, mede soo veel aen Grietie sijn Suster.

Mijne schriften van Mathematique, leggende meeste part in de onderste laeijen van mijn grootste Cabinet, op Hofwijck, bestaende in negen Ingebonde Boecken met de letters van A tot I gemerckt, En voorts in veel Tractaten, dien ick onder handen

[p. 776]

hadde, Legateere ick aende Accademije ofte Biblioteecq van Leijden, en versoeck aende Heeren Professoren de Volder tot Leijden, ende Fullenius tot Franeker, die te willen doorsien, en 'tgeen daerin soude mogen weesen bequaem om gepubliceert te werden, hetselve willen besorgen ten besten sij sullen connen, gelijck daer is de Dioptrika daerop gesr: staet, dat een tractaet vande parelia daer soude bij gecoomen hebben, Item de Leges percussionis in Occursu corporum etc., Item de konst van Glaesen tot verrekijckers te slijpen, in duijts; gemelte Heeren sullen Ider een gedeelte van die Schriften naer haer nemen, ende met deselve gedaen hebbende, die dan reciproce aen malckanderen overgeven, ende eijndelijck weder ter hande stellen aen die geene die opsich hebben op de gemelte Biblioteecq van Leijden; Ick legateere mede aen deselve Biblioteecq, de pacquetten daerop geschreeven staet Literae Doctorum off Eruditorum, leggende op een stoel in mijn Cabinet op Hoffwijck, alsmede de Fransche brieven van Mons^r. Leibnitz en den Marquis de l'Hospital, leggende int groote Sakerdane Cabinet tot Hoffwijck in eene laeije apart, waerbij sijn mijne antwoorden; aen de Heeren de Volder en Fullenius make ick ijder duijsent guldens, tot recompense van hare moeijte.

Het Tractaet opgeschreeven Cosmotheoros, leggende in mijn Cabinet inden Haegh, behalven drie a vier bladen die ick gesonden hadde aenden Drucker Ramazijn, recommandeere ick aen mijn broeder den Heer van Zuijlichem, aen wien het gededuceerd is, te besorgen dat het voortgedruckt wert, gelijck begonnen is bij Mons^r. Moetjes, tselve recommandeere ick aen d'Heeren Executeurs van dese mijn laeste wil, hier nae te nomineeren.

Wijders verclare ick onderges^e. in alle de verdere Goederen soo roerende als onroerende, Actien, Crediten ende Geregtigheden, egene [sic] van dien uijtgesondert, dewelcke ick metter doodt zal coomen te ontruijmen ende naer te laeten, bij desen tot mijne eenige ende Universeele Erffgenaemen te nomineren ende te institueren, mijne Broeders ende Susters kinderen in Capita, met dien vetstande nochtans, dat de oudste Soon van mijn Broeder van Zuijlichem, ende de oudste Soon van mijn Broeder Huygens Admiraliteijts Heer, met haer beijden sullen looten wie hebben sal de Heerlijckheijt van Zeelhem, en aen dewelcke deselve Heerlijckheijt sal te beurte vallen, die sal daermede voor sijn erffportie int geheel gecontenteert sijn, hem daer inne Institueerende bij deesen, het Octrooy om daer van te moogen disponeren, berust onder den Rent^m. Adriaen Cools²⁾.

2) Le sort fut favorable à Constantyn fils de Lodewijk (1675-1739) puisque celui-ci signe ‘Heer van Zeelhem’ après la mort de son oncle. C'est à lui, à en juger d'après l'écriture, que nous devons les ‘Apographa’ des lettres de Christiaan Huygens ainsi que - comme l'a déjà remarqué F. Kaiser, T. XV, p. 20 - différents catalogues; voyez la p. 593 du T. XV; et en outre le ‘Memorie’ cité dans le présent Tome ainsi qu'à la p. 7 (note 3) du T. XVIII, et la courte biographie de son oncle où il fait mention du portrait par Bourguignon, p. 754 qui précède; elle contient aussi le passage cité dans la note 10 de la p. 743.

[p. 777]

Stellende voorts tot Executeurs van dit mijn Testament ende Uijtterste wille, mitsgaeders Voogden over mijne naer te laete minderjarige Erffgenaemen, mijn beminde Swaeger den Heere van St. Annelant, ende den Heer Fiscael de Hertoghe, die ick hoope dat dit mijn niet sullen weijgeren, ende dewijle sijn Ed. een zeer goed vrint is van d'Hr. Proffessor de Volder, soo soude denselven connen versoecken den druck vant laest gemelte Tractaet te bevorderen, ende de figuren te oversien die Monsr. Moetjes heeft doen graveren.

Aen de welgemelte Heer de Hertoge maeck ick het nieuwste van mijn Silvere Lampetten en twee van mijn Silvere Kandelaers.

Alle het welcke voorschreeve staet, verclaere ick onderges^e. te wesen mijn Testament, Laeste ende Uijtterste wille, begerende dat het selve naer mijn doodt alsoo sal werden opgevolgt mitsg^s. oock naegecoomen al het gene ick naderhant onder mijn particuliere Handschrift sal coome te ordonneere, Ende heb ick, tot meerder becragtinge van dien, dese met mijn gewoonlijcke Hantschrift ondertekent in 's Gravenhage desen XXIII Maert 1695 en was geteeckent

Chr: Huygens.

Op huijden den XXIII Maert 1695 compareerde voor mij Adam van der Smalingh, Openbaer ende bij den Ed. Hove van Hollandt geadmitteert Notaeris in 's-Gravenhage residerende, present de getuijgen naergenoempt, den Ho. Ed. gebooren d'Hr. Christiaen Huygens Heere van Zeelhem, woonende inden Hage, mij Notaris bekent, sieck van Lichame, edoch sijn verstant volcomentlijck magtigh sijnde soo ons bleeck, ende verclaerde op het papier hierin geslooten, geschreeven te sijn, sijn Testament, Laeste ende Uijtterste wille, Begerende dat het selve alsoo in alle sijne leeden ende poincten sijn volcomen effect sorteeren sal, 't sij als Testament, Codicille, Giften uijt saecke des doodts, ofte andersints soo 't selve best naer regten sal connen subsisteren, ten ware enige solemniteyten van regten hierinne gerequireert, geomitteert, Versoeckende het Uytterste benefitium daerinne te mogen genieten, ende heb ick Not^s. dien volgende het selve aen drie hoecken doorregen met een rode zijden draet en op vier plaetsen gecachetteert, twee met het cachet vanden Hr. Comparant ende twee van mijn Notaris. Aldus gedaen ende gepasseert in 's Gravenhage voorz. ter presentie van Samuel Favon Junior ende Pieter vander Pen, als getuijgen van geloove hier toe versogt, ende hadde geteeckent Chr. Huygens, S. Favon Junior, P.v. Pen; onderstont Quod Attestor, ende get. A.v. Smalingh, Not^s. publ. 1695.

Uijt cragte vande magt ende facultijt die ick onderges^e. bij mijne Testamentaire Dispositie aen mij hebbe gereserveert, om bij particuliere Hantschrift nader te disponeren, soodanigh ick soude coome goet te vinden, soo verclare ick dienvolgende bij desen noch te Legateren aen Grietie de Tuynmans Suster op Hofwijck, over goede diensten geduyrende mijne sieckten aen mij gedaen, een hondert guldens boven hetgunt ick bij mijne Testamentaire dispositie hebbe gemaeckt;

[p. 778]

Item aan Beliggie haer Moeder, de somme van een hondert en vijftigh guldens;

Item aende diaconije Arme vande Nederduijsche gemeente der stede 's-Gravenhage, de somme van twee hondert en vijstigh guldens.

Alle t'gunt voorsz. staet begeere ick dat sijn effect sorteren sal.

Actum Hagae den 23 Maert 1695, en was geteeckent

Chr. Huygens.

Ick onderges^e. verclare bij deese te ratificeeren ende te approbeeren de Testamentaire Dispositie, waerop den Notaris Adam vander Smalingh, den 23 Maert 1695, de supperscriptie heeft gepasseert, maer uijt cragte vande faculteijt die ick aen mij selve behouden hebbe, omme onder mijne particuliere Hantteeckeninge veranderinge bij forme van Ampliatie vande voors. Dispositie te maecken, dit is mijn begeren, dat de Goederen die de Minderjarige Erffgenamen van mijn sullen comen te erven, voor derselver reeckening sullen worden geadministreert bij haere respect^e Ouders, deselve bij deesen daer over tot Voogden aenstellende; ende sal d'Heer Fiscael de Hertoge inde voors. dispositie gemelt, beneffens den Heere van St. Annelant mijn Swager, alleen maer Executeuren vant voorsz. Testament wesen ende geen vooght; t'gunt voorsz. staet is mijn naedere begeeren, ende versoeke dat hetselve alsoo worden agtervolgt.

Actum Hagae desen 28 Maert 1695, ende was geteeckent

Chr. Huygens.

Aan mijn Nigten Madame de Villerets ende Juffrouw Caron, Legatere ick ijder een somma van drie hondert guldens, dat is oock mijn begeeren; dato uts^a en was geteeckent

Chr. Huygens.

Mijn vaste Goederen, ende andere die ik hebbe, sullen werden gevonden naerde verdeelinge gemaeckt wegens de nalatenschap van mijn ouders, dewelcke beneffens het Testament leggen op Hoffwijck in een Lade van het grootste Cabinet, en anders geen staet gemaeckt.