Oeuvres complètes. Tome V. Correspondance 1664-1665

N^o 1354.
G.A. Kinner a Löwenthurn à G. Schott.
21 mars 1665.

La lettre a été publiée dans G. Schott, Physica Curiosa.
Elle est la réponse au No. 1343.

Admodum Reverende in Christo Pater, Amice plurimùm Colende Salutem à Domino, & Obsequia mea paratissima.

E penultimis Reuerendae Paternitatis Vestrae ad me litteris intellexi, gratam eidem accidisse communicationem experimenti noui a Nobilissimo & Clarissimo

[p. 273]

Christiano Hugenio nuper detecti, circa mercurii in uitreo tubo suspensionem; sed non ea perinde percipio, quibus insolitam illam dicti mercurii supra consuetos & obseruatos hucusque terminos eleuationem per circumstantis externi aëris aequilibrium sufficienter explicari existimat. Si enim ea sibi constant, quae de hac materia Reuerentia Vestra in Technica Curiosa pagina 266 inter alia scribit in haec uerba: Ideo Mercurius in fistulis longioribus, quàm trium palmorum & nouem circiter digitorum, descendit amoto digito ab inferiore orificio, quia cylindrus mercurii replens totam fistulam, gravior est, quàm cylindrus aëreus aequalis, crassitiei inchoatus ab aqua & mercurio vasis subjecti, & extensus usque ad Athmosphaerae & aetheris puri confinia. Et nonnullis interjectis, quae breuitatis causâ non describo; donec tandem, cessante hinc atque inde impetu, fiat perfectum aequilibrium inter utrumque cylindrum quoad pondus, perfectaque consistentia. Si, inquam hucusque scripta sibi constant, non uideo, quâ ratione experimentum Domini Hugenii ejusdem aequilibrii beneficio ualeat explicari. Ponamus enim fistulam dupla longitudinis ejus, ad quam hucusque mercurius non purgatus suspensus haerere uisus est, quam Reuerentia Vestra cum aliis asserit 3. palmorum & 9. circiter digitorum, sitque proinde fistula, quam assumimus, palmorum 6. & 18. digitorum; in eam si infundatur mercurius ab aëre, uel spiritibus potiùs suis, purgatus, & consuetâ aliàs praxi in similem mercurium alio uase contentum immergatur; haeret (teste Clarissimo Hugenio) suspensus ita mercurius, nihilque omnino è fistula effluit, aut in uas subjectum descendit. Si igitur externi aëris aequilibrium hydrargyrum ita suspendit, necesse erit, è Staticae principiis, cylindrum mercurii altum 6. palmos & 18. digitos aequiponderare cylindro aëreo aequalis crassitiei inchoato ab aqua & mercurio uasis subjecti, & extenso usque ad athmosphaerae & aetheris puri confinia: sed idem cylindrus aëreus (per ea quae suprà attuli ex Technica) perfectè aequilibris assumptus est cylindro mercurii 3. palmorum & 9. circiter digitorum; aut ergo per Archimedem de Aequiponderantibus sequitur, cylindrum mercurii 3. palmorum & 9. digitorum aequiponderare cylindro ejusdem mercurii altitudinis duplae, quod extra rationem uectis est impossibile; aut mercurium in fistula aequilibrii jure haerere, saltem in utroque casu, sustineri non potest.

Quòd si jam dicamus, ut uult Technica, perfectum aequilibrium quoad pondus esse inter cylindrum mercurialem trium palmorum & nouem digitorum, & aëreum ex aequali base ad Athmosphaerae summitatem extensum; cur ergo mercurii purgati reliquum, quod in fistula dictae altitudini superstat, adversùs omnes aequilibrii leges haeret suspensum? Certè, quò minùs mercurius liberè descendat, nil uidetur obstare; cùm & ipse jam purgatus necessariò grauior sit, quàm dum eidem spiritus leuiores essent admixti, & ita praesertim jus aequilibrii (tanti utique momenti in rerum natura) postulare dicatur. Nec descensum impedit uacui metus: cùm enim, juxta Technicam pagina 253. subtilis aether per uitri poros ultrò citrò-

[p. 274]

que liberè commeet, poterit is spacium à mercurio descendente relictum facilè complere.

Neque dici etiam potest, deesse hîc ex parte tubi superiore uim aëris elasticam, quae dilatando aërem, mercuriumque substratum premendo non sinat eundem ad majorem altitudinem ab aërea columna vasi superincumbente sustolli. Hoc, inquam non potest: jam enim sic non solùm aequilibrium esset causa haerentis semper in eadem ferè statione mercurii; quod tamen pagina 266. Technicae, ut suprà retuli, expressè asseritur. Deinde mercurii potiùs descensus causam praebet, ut tantillus aër ex puro aethere spiritibusque mercurii compositus sese nonnihil dilatare ualeat, quàm ut idem aër se nimiùm expandendo toti columnae aëreae superincumbenti impedimento sit, quò minùs mercurium tubo contentum ad statum aequilibrii jure debitum possit attollere. Infirma quippe, si quae detur, uis illa aëris elastica uidetur esse, & cui etiam Technicae pagina 298. non concedit uirtutem se exerendi, nisi quoties aër liber est ab extrinseco obsidente, & nisum suum cohibente. Et cur, quaeso, si uel ad altitudinem digiti transuersi mercurio supersundatur aqua, illicò mercurius intra fistulam nonnihil ascendit, nil obstante ui aëris elasticâ? Quòd si haec tantillo aquae cedit, certè non uideo, quâ ratione columnae aëreae possit obsistere, quò minùs eadem mercurium fistulâ conclusum ad aequilibrium secum perfectè constituendum attollat.

Haec occurrebant, quae occasione experimenti Hugeniani contra externi aëris cum mercurio aequilibrum nonnihil facere uidebantur; quae subtili trutinae doctissimi Reuerentiae Vestrae judicii ponderanda libenter submitto, nec eadem contradicendi animo scripsi, sed ut ejusdem desiderio, quo meam super his mentem intelligere cupiebat, obsecundarem. Finio, & me sanctissimis Sacrificiis commendans maneo

Admodum Reuerendae Paternitatis Vestrae

Pragae 21. Martii 1665.

Addictissimus ac paratissimus Seruus Godefridus Aloysius Kinnerus.