Zee-straet

[p. 9]

De Zee-straet van 's Graven-hage op Scheveningh.

De bejaarde dichter mediteert over de mensenwereld, ook over zijn eigen doen en laten als dienaar der Oranjes, en getuigt met Simeon dat hij bereid is heen te gaan (r. 1-52).

De Wereld gaet haer' gangh, sy werrt en blijft aen 't werren,¹
En 't gaet my in 't gewerr als met de meeste Sterren:
My dunckt, en ick geloov 't, daer is een' order in,³
Sy hebben elck haer' swier en haer' verscheiden sinn;⁴
Maer ick ontwerr het niet, en die 't haer onderwinden,⁵
Ick sie sy roemen 't, maer ick twijffel of sy 't vinden.⁶
Soo spaer ick wisse moeyt voor ongewisse Vrucht;⁷
Ick besigh Sonn en Maen voor heldere genucht,⁸
En Sterren voor soo veel haer' glinsteringh kan strecken,
En mog'lick van soo verr wat goeds of quaeds verwecken,¹⁰
Terwijl het and'ren lust te soecken, nacht en dagh,
Waer door en wat sy doen, en wat elck wesen magh.

Het Wereldsche beleid van Landen en van Steden¹³

Begaep ick even soo; ick houdt'er voor, dat Reden¹⁴

1 Wereld: (spreek uit werreld, om het woordspel met werren) mensenmaatschappij;
haer' gangh: de bij haar wezen passende en in haar naam uitkomende gang;
werrt: onvertaalbaar woord, dat een beeld oproept van toenemende verwik-keldheid en onoverzichtelijkheid, vgl. Vondels woord over de ‘werrelt, die zo dwerrelt’.

3 order: orde.

4 haer': hun;
swier: loop, baan;
verscheiden sinn: onderscheiden functie, betekenis binnen het geheel.

5 ontwerr het niet: haal de orde er niet uit;
haer (= zich)
ondervinden: beproeven.

6 roemen 't: beroemen zich erop.

7 Zo bespaar ik mij de zekere moeite ten behoeve van een onzeker resultaat.

8 voor heldere genucht: als genotbrengend licht.

10 Huygens laat hier in het midden of de sterren invloed hebben op het leven op aarde.

13 De dichter keert na de vergelijking (r. 2-12) terug naar zijn punt van uitgang in r. 1: het doen en laten van de mensen, met name van degenen die het bestuur (beleid) over landen en steden voeren.

14 Begaep ick: staar ik met verwondering aan;
Reden: de rede, het gezond verstand (als persoon voorgesteld).

[p. 10]

15

Haer werre-garen twernt en ontwernt soo 't behoort;¹⁵

 

Maer hoe dat twernen gaet, daer kom ick niet mé voort,

 

Noch tracht het niet te doen: ick kan de moeyte derven,¹⁷

 

En leven sonder sorgh, om sonder schroom te sterven¹⁸

 

Van quae Gemeentes klapp, die blinde slagen slaet,¹⁹

20

En keurt het overlegg der saken, nae 't vergaet.²⁰

 

Het Schip zeilt, en ick mé: maer 't Zee-volck kent Getyen,²¹

 

En Wind en Weer; ick niet: veel min verstaen ick 't glijen²²

 

Van min en meerder Wand door Block en door Catroll;²³

 

Is 't slechte Zee, ick smaeck 't als and're; gaetse holl,²⁴

25

Ick draegh 't als andere, geduldigh still, in 't midden

 

Van 't stormige gerucht, help ick de Maets met bidden²⁶

 

Dat God haer helper zy, en uyt mijn' arme kist²⁷

 

Met wat ick beter soo bestede dan verquist.

 

Doe 't mijn' beurt is geweest den Mann te roer mijn' handen²⁹

30

Te leenen, daer hy quam te schepen ofte landen,³⁰

 

Ded' ick het yverigh, en met de selve trouw³¹

 

Die 'ck noch het Vaderland, als 't zijn most, leesten souw.³²

15 Haer: (verwijst naar Landen en Steden in r. 13);
twernt: ineendraait;
ontwernt: uiteenhaalt; de dichter drukt uit dat hij aanneemt dat bestuurlijke en politieke verwikkelingen door verstandige mensen worden veroorzaakt en opgelost.

17 derven: missen.

18 schroom: vrees (niet te verbinden met te sterven, maar met r. 19).

19 Voor het gebabbel van de onwelwillende burgerij, die in den blinde oordeelt.

20 En het beleid der zaken (zoals de overheid het voert) beoordeelt naar gelang van de afloop.

21 Van hier tot r. 30 de bekende metafoor van het schip-van-staat;
en ick mé: en ik vaar als passagier mee.

22 verstaen ick: begrijp ik.

23 min en meerder Wand: dunner en dikker touwwerk;
Block: takel.

24 slechte: vlakke, rustige;
smaeck 't: geniet ervan;
holl: hoog.

26 't stormige gerucht: de loeiende storm;
met bidden: door te bidden.

27 mijn' arme kist: (binnen de voorstelling van het schip) mijn povere bezit (= mijn bescheiden talent?).

29 Doe: toen;
den Mann te roer: de stuurman (in casu: de stadhouder Frederik Hendrik, wiens secretaris Huygens was, 1625-1647).

30 daer hy quam te schepen of te landen: overal waar hij scheep ging of aanlegde.

31 yverigh: met toewijding.

32 als 't zijn most: als het nodig was;
leesten: betonen.

[p. 11]

 

Sijn Kind hebb ick gedient soo langh het God liet leven,³³

 

Het Kinds-Kind blijv ick by, soo langh het God will geven,³⁴

35

En 't Kind gedoogen sal: de Peerel van sijn' Erf,³⁵

 

Staet, seght men, eenighsins op mijner diensten kerf:³⁶

 

En staet my niet goed koop; vier mijner laeste Jaeren,³⁷

 

Door Hoven voll gewoel, door Bergen en door Baeren,³⁸

 

Door stormen en soet weer, zijn even toegebracht,³⁹

40

Om 't Kind sijn eigendomm te brengen in sijn' macht.

 

Of't menschen niet en de'en, God heeft het willen loonen,⁴¹

 

God heeft het midden op den middagh willen kroonen.⁴²

 

Sints ben ick moe gewerrt; en 't voeght my wel geseght,⁴³

 

Haelt, Heer, in Rust en Vré uw' afgesloofden Knecht;⁴⁴

45

Nu my de Wereld kan en ick de Wereld derven,⁴⁵

33 Sijn Kind: Willem II, stadhouder van 1647 tot 1650;
het: (= lijdend voorwerp).

34 Het Kinds-Kind: het kleinkind, Willem III, nog geen 16 jaar toen Huygens dit neerschreef;
het (= lijdend voorwerp, verwijst naar het bijstaan van Willem III).

35 de Peerel van sijn' Erf: de parel van zijn erfbezit, het Prinsdom Orange in Zuid-Frankrijk.

36 mijner diensten kerf: de staat van mijn diensten (kerf: kerfstok, lijst); Huygens verwijst naar zijn aktiviteiten als diplomaat aan het Franse hof (1661-1665) teneinde het door Lodewijk XIV bezette Orange weer onder het gezag van de Oranjes te krijgen.

37 staet my niet goed koop: heeft mij veel gekost.

38 Hoven: behalve het Franse ook het Engelse hof, door Huygens tweemaal vanuit Frankrijk bezocht;
gewoel: geïntrigeer, gekuip.

39 soet: aangenaam;
even: precies;
toegebracht: doorgebracht.

41 Of: indien.

42 Toen Huygens in mei 1665 na het herstel van het gezag der Oranjes in Orange in een plechtige bijeenkomst bij de beroemde muur van het oude Romeinse amfitheater het volk de eed afnam, vertoonde er zich boven de muur een lichtkrans aan de hemel, en dit werd als een goddelijk teken opgevat; in deze regel zinspeelt de dichter op dat gebeuren.

43 Sints ben ick moe gewerrt: Sindsdien ben ik het ‘warren’ (mijn aandeel in het warrige wereldgebeuren) moe;
't voeght my wel geseght: het past mij zeer wel, te zeggen.

44 Huygens haalt in vrije weergave de woorden van de oude Simeon in de tempel aan: ‘Nu laat Gij, Here, Uw dienstknecht gaan in vrede, naar Uw woord’ (Lukas 2:29).

45 De woordvolgorde maakt het leggen van contrastaccenten onmogelijk (de wereld mìj en ik de wéreld);
derven: missen.

[p. 12]

 

Weest met my op mijn End, en, na my, met mijn' Erven.⁴⁶

 

Ick hebber, door uw' gunst, van Kinds been in geplantt⁴⁷

 

Wat deughd, wat wetenschapp de dienst van 't Vaderland⁴⁸

 

Van sulcken eischen magh: men achte wat sy weten,⁴⁹

50

Men acht' het niet; mijn sorgh heeft sich in als gequeten,⁵⁰

 

En 't queecksel heeft sich selfs gequeten soo het most,⁵¹

 

En manlick uytgevoert het geen ick wel begost.⁵²

46 Erven: erfgenamen, in casu: kinderen (vgl. het directe vervolg, r. 47-52).

47 gunst: genade.

48 Elke deugd, elke kundigheid, om het even welke, die voor het dienen van het vaderland van zulke jongemannen verlangd mogen worden.

49 achte: schatte hoog;
weten: kennen en kunnen.

50 als: alles.

51 't queecksel: Huygens' kroost;
soo: zoals.

52 manlick uytgevoert: op kloeke wijze voltooid;
wel begost: op gedegen wijze begonnen was.

Hij realiseert zich, hoezeer hij ondanks zijn ouderdom gehecht is aan zijn geboorteplaats Den Haag, kort tevoren nog verfraaid door de aanleg van een weg door de duinen naar Scheveningen (r. 53-91).

Terwijl ick 't seggen gae, en dien slagh van gedachten

Of wel, of qualick, soeck in andere te smachten,⁵⁴
En schudd mijn selven om, en soeck in mijn gemoed,⁵⁵
(Dat selden vrolick is als 't niet met all en doet,⁵⁶
En niet altoos gesint tot Stemm' of Snaer, of lesigh)⁵⁷
Waer mé 't bey, wel gesint te maken is, en besigh,⁵⁸
Soo komt ghy meestendeel, mijn uyterste behaegh,⁵⁹
Mijn noyt volpresen, noyt half uytgepresen Haegh,⁶⁰
En opent my de Milt; want, tegens all' de wetten,⁶¹

54 Met of zonder succes door andere gedachten probeer te verstikken (om de onaangename gedachte dat zijn zoons nog altijd ambteloos zijn kwijt te raken?).

55 En schudd mijn selven om: en haal de voorraadkamer van mijn geest overhoop.

56 niet met all: niemendal, niets.

57 gesint tot Stemm' of Snaer: geneigd tot zingen of musiceren;
lesigh: tot lezen geneigd.

58 Naar iets waarmee het zowel goedgehumeurd als aktief te maken is.

59 meestendeel: meestal;
uyterste behaegh: hoogste welgevallen.

60 Haegh: Den Haag.

61 opent my de Milt: herstelt mijn opgewektheid (aan verstopping van de milt schreef men de somberheid toe).

[p. 13]

 

Natuer, van uw gesagh, die lust en liefde pletten⁶²

 

Als 't op de hoofden sneewt, schijnt, deze liefde groeyt,⁶³

 

Hoe mijn verloopen dagh meer na den avond spoeyt.⁶⁴

65

'k Hebb Jongh en achteloos, nu menigh Jaer geleden,

 

Soo 't Kalf treedt in de Wey, all daer ick tré getreden,⁶⁶

 

Maer sonder gae te slaen in wat een Paradijs⁶⁷

 

Mijn snoer gevallen was. Nu werd ick het soo wijs,⁶⁸

 

Dat, waer my lust of last gevoert heeft, op mijn' dagen,⁶⁹

70

(Vraeght jonge Lieden niet) my geenerley behagen⁷⁰

 

In 't kostelickste mall, in 't wijste moy, 't gemoed⁷¹

 

In 't minst en heeft beroert als mijn' Geboort-stadt doet.⁷²

 

Een jongh hert, wel geraeckt van 't schoon van sijn' beminde,⁷³

 

En keurt niet schoon by haer, in wat gewest hy 't vinde:⁷⁴

75

Mijn oud hert, even soo, en werdt niet schoons verthoont,⁷⁵

 

Dat schoon te noemen zy, by waer het wierd en woont;⁷⁶

62 Natuer: (aangesproken persoon) het als persoon voorgestelde ‘beginsel van alle scheppende en onderhoudende kracht’;
van uw gesagh: die in uw rijk gelden;
pletten: (hier) doven.

63 't op de hoofden sneewt: de haren grijs worden;
schijnt: schijnt het dat.

64 na: naar;
spoeyt: zich spoedt.

66 Soo: zoals;
all daer ick tré: waar ik (nog steeds) loop.

67 gae te slaen: op te merken;
in wat een Paradijs (68) Mijn snoer gevallen was: wat voor paradijselijke woonstreek mij ten deel gevallen was (vgl. Psalm 16:6 ‘De snoeren zijn mij in liefelijke plaatsen gevallen’ - waarbij snoeren = meetsnoeren om een terrein af te meten).

68 werd ick het soo wijs: word ik het me zozeer bewust.

69 waer: waar ook:
lust of last: (eigen) verkiezing of (anderer) opdracht;
op mijn' dagen: oud geworden.

70 (Vraeght jonge Lieden niet): Huygens suggereert dat jongelui nu eenmaal nog verblind zijn door de hartstocht van de liefde óf dat ze, net als hij voorheen (vgl. r. 65-68), nog te weinig oog hebben voor het bijzondere van de eigen omgeving, b.v. doordat ze nog te weinig gezien hebben om te kunnen vergelijken;
behagen: aantrekkelijks.

71 In 't kostelickste mall, in 't wijste moy: in het hoogste wat er is aan van dwaasheid getuigende kostbaarheid of van wijsheid getuigende schoonheid (met toespeling op de titel van Huygens' mode-satire van 1622 't Kostelick Mal).

72 als: zoals.

73 hert: hart;
wel geraeckt van: zeer getroffen door.

74 En keurt niet schoon by haer: beschouwt niets als mooi in vergelijking met haar.

75 en werdt niet: wordt niets.

76 by: in vergelijking met;
wierd: lett. ‘werd’: geboren werd en getogen is.

[p. 14]

 

Ick kom van over Zee, van uyt de warme Landen,⁷⁷

 

Die over-bueren zijn van d'Africaensche stranden,

 

En hebbe daer doorsocht, doorkropen en doortre'en,⁷⁹

80

Wat heerlick, aengenaem en lieflick was, of scheen;⁸⁰

 

Maer, Oost, West, t'huys was 't best. O t'huys van hooger waerde,⁸¹

 

Kost ick uw' wedergae niet vinden op der Aerde⁸²

 

Doen ick u laest verliet, Waer mede derv ick nu⁸³

 

Uw' onlanghs niewen glans verg'lijcken als met u?⁸⁴

85

Een' Land-stadt liet ick u, gedolven in uw' Duynen,⁸⁵

 

Gedoken in uw Sand: Waer zijn die witte kruynen,⁸⁶

 

Waer is die dorre Klift, waer is dat steile droogh,⁸⁷

 

Daer geen oogh over moght, m'en stonde Toren-hoogh?⁸⁸

 

Kan ick door Bergen sien, en sonder sand in d'oogen?⁸⁹

90

En sien ick Scheveningh, en ben ick niet bedrogen,

 

En sien ick door een' Laen ten einde van sijn' Straet?⁹¹

77 van over Zee: uit Engeland (door Huygens nog in 1663 en 1664 bezocht);
de warme Landen: Frankrijk en Italië; Huygens zinspeelt op zijn Franse tijd (1661-1665), die hij juist achter de rug heeft, vgl. de o.t.t. in Ick kom; Italië had hij in 1620 bezocht.

79 doorkropen: Huygens denkt misschien aan zijn lange reizen door Frankrijk.

80 heerlick: luisterrijk, majestueus;
of scheen: of zich (zo) voordeed.

81 O t'huys: o geboortestreek;
hooger: hoge.

82 Kost: kon.

83 Doen: toen;
laest: de laatste keer (nl. in oktober 1661);
derv ick nu: zal ik thans durven.

84 onlanghs niewen glans: pas verworven luister;
als met u: anders dan met uzelf.

85 Een' Land-stadt: als een door louter land omgeven, niet aan water gelegen stad;
liet: verliet.

86 Waer zijn die witte kruynen (etc.): Huygens roept het moment op waarop hij, terug uit het buitenland, voor het eerst vol verwondering de veranderde situatie in ogenschouw neemt; er waren ten behoeve van de nieuwe weg duinen weggegraven.

87 Klift: Duin(hier als eigennaam: de ‘Hoge Klift’ was een hoge top in het duingebied tussen Den Haag en Scheveningen);
dat steile droogh: die dorre steilte (= de ‘Hoge Klift’).

88 Daer: waar;
moght: kon;
m'en stonde: als men niet stond.

89 sonder sand in d'oogen: zonder dat het zand me het uitzicht belemmert.

91 sien ick: het handschrift heeft sien ick 't; als het wegvallen van 't geen drukfout is, bedoelt de dichter: en kijk ik door een laan tot aan het einde van de geplaveide dorpsstraat van Scheveningen?

[p. 15]

De dichter voelt zich overweldigd door zijn onderwerp, en beseft tegelijk dat zijn grijze haren hem zeggen ‘nu of nooit’ (r. 92-108).

O edel onderwind, ô eer van Stadt en Staet,⁹²
Waer vind ick woorden uyt om u voll uyt te prijsen?
'k Heb eertijdts wat bestaen voor Sotten, wat voor Wijsen,⁹⁴
En wat voor een Voorhout, een Hofwijck, of een leur,⁹⁵
Hier weet ick wat, noch hoe, hier dwael ick in de keur;⁹⁶
Der dingen is soo veel, die 'k vinde te beschrijven,⁹⁷
Dat, hoe 'k meer onderneem, hoe 'k min sie te bedrijven.⁹⁸
Mijn' hand joockt niettemin, mijn' hersenen, mijn hert,⁹⁹
En all wat met de hand in 't werck bewogen werdt.¹⁰⁰
Maer hert en herssenen zijn mijn' twee scherpste sporen,
Die thoonen my mijn Haer, die brengen my te voren¹⁰²
Hoe kort het overschot van mijne loop-baen is,
Hoe naer die uer kan zijn, die altoos soo gewiss,¹⁰⁴
En soo onseker is, hoe 'ck stadigh hebb te vreesen¹⁰⁵
Dat my de laetste Sonn dien morgen is geresen.
Den Hemel doe daer van wat des geschreven stae,¹⁰⁷
Dit Haspeltje moet af eer ick ontleven gae.¹⁰⁸

92 onderwind: onderneming

94 eertijdts: in de loop van mijn dichterlijke carrière;
bestaen: ondernomen, te weten: geschreven;
voor Sotten … voor Wijsen: Huygens onderkent, zijn poëzie overziende, werken met een kluchtig karakter, andere van meer serieuze aard.

95 voor een Voorhout, een Hofwijck, of een leur: tot lof van een Voorhout, van een Hofwijck of iets onbelangrijks.

96 dwael ick in de keur: weet ik niet wat ik kiezen moet.

97 Der dingen is soo veel: er zijn zoveel dingen,

98 sie te bedrijven: in staat ben ten uitvoer te brengen.

99 joockt: jeukt (van verlangen om te gaan dichten);
hert: gemoed.

100 in 't werck: nl. van het dichten;
bewogen werdt: in aktie is.

102 thoonen my: herinneren mij aan;
te voren: te binnen.

104 naer: dichtbij;
soo gewiss,

105 En soo onseker: even gewis als ongewis (even zeker als het is dat het uur van de dood komt, even onzeker is het wanneer).
hebb te vreesen: ermee dien te rekenen.

107 Den Hemel: God;
daer van: op dat punt;
wat des geschreven stae: wat dienaangaande geschreven mogen staan (nl. in Gods voorzienig raadsbesluit).

108 Haspeltje: karweitje (lett.: garenwinder, dienend om gesponnen garen van de klossen af te winden);
ontleven: sterven.

[p. 16]

Er was een tijd dat men wel inzag, hoe een groots werk het zou zijn een weg door de duinen aan te leggen, maar men achtte het onmogelijk, zoals men voorheen kompas, buskruit, boekdrukkunst, verrekijker en slingeruurwerk voor onmogelijk gehouden zou hebben (r. 109-184).

't En is van gist'ren of van heden niet begrepen,¹⁰⁹

Dat die den taeyen tré van door den Duyn te slepen¹¹⁰
Soo verr verlichten kost, dat Haeghsche Burgery¹¹¹
Voll adems, koel en droogh geraeckten op de Zy,¹¹²
Een eewigh Mann sou zijn, diens salige gedencken,¹¹³
Den Haegh en Scheveningh met Roosen sou beschencken:
Maer 't hiet onmogelick, als all dat onbeproeft¹¹⁵
Oneindelicken dwang van redenen behoeft.¹¹⁶
Noch houdt geen' reden steeck; men will 't niew sien en voelen:¹¹⁷
Voor dat men 't voelt en siet, sietm' alle sinnen woelen¹¹⁸
Om 't voor sott en verwaent te doemen, en 't Papier¹¹⁹
Daer 't in beworpen staet verdoemen tot schoon Vier.¹²⁰
Wie dorst een stuckjen Stael sijn Schip, sijn Goed, sijn Leven,¹²¹
Sijn' wel en qualick-vaert, soo te beleiden geven¹²²
Als 't nu gegeven werdt? wie docht'er dat een Steen¹²³

109 van gist'ren of van heden niet: (m.a.w.) reeds sinds lang

110 die: hij die;
de taeyen tré: de zware tred;
slepen: zeulen

111 Soo verr: in die mate:
kost: zou kunnen.

112 Voll adems: zonder de adem kwijt te zijn;
koel en droogh: niet verhit en bezweet;
op de Zy: aan de kust, op het strand.

113 een eewigh Mann: een man van blijvende reputatie;
diens salige gedencken: wiens gelukkige nagedachtenis.

115 hiet: heette;
als all dat onbeproeft: net als alles wat, niet door ondervinding bekend.

116 redenen: argumentatie.

117 Noch houdt geen' reden steeck: zelfs het gezonde verstand redt het niet.

118 sietm' alle sinnen woelen: ziet men alle gemoederen druk in de weer.

119 voor: als;
verwaent: ambitieus;
doemen: oordelen.

120 Daer: waar;
beworpen: geschetst;
verdoemen: veroordelen;
schoon Vier: helder (louter, niets dan) vuur.

121 dorst: durfde;
een stuckjen Stael: nl. de kompasnaald.

122 wel en qualick-vaert: voor- en tegenspoed;
beleiden: besturen.

123 Als: gelijk;
werdt: wordt;
Steen: zeilsteen, magneetijzersteen.

[p. 17]

 

Dat Stael begaven sou met met oordeel, schier, en re'en,¹²⁴

125

Om altijd even wijs, en stevigh, voll bedaren¹²⁵

 

En onbeweeghlickheit in alle wedervaren,¹²⁶

 

(Dat menschen niet en doen) sijn ooghwitt gae te slaen,¹²⁷

 

En sonder wanckelen recht uyt door Zee te gaen?¹²⁸

 

De Proef most richter zijn; en nu zijn 't soo veel proeven,¹²⁹

130

Datw' er geen' reden van noch soecken, noch behoeven.^{121/30 130}

 

Wie wist hoe Swavel, Kôol en Steen-sout t'samen swoll¹³¹

 

Eer 't uyt een Monicks Hooft of uyt een Duyvels Holl¹³²

 

Ter Werelt was gebracht? (waer 't in dat holl gebleven

 

Wat souder duysenden, sints maer dry Jaren, leven,¹³⁴

135

Wat vocht men mannelick en sonder vuyl getier¹³⁵

 

Ten minsten in het diepst van 't Water vry van Vier,¹³⁶

 

En sonder Blixem-slagh te vreesen als van boven!)¹³⁷

 

Nu weet men 't by de proef, nu derft men 't soo gelooven,¹³⁸

124 begaven: begiftigen;
oordeel: oordeelsvermogen;
re'en: verstand.

125 stevigh: standvastig;
bedaren: bezadigdheid, kalmte.

126 onbeweeghlickheit: onverstoorbaarheid.

127 Dat: hetgeen (Huygens stelt met verwondering vast dat de kompasnaald meer aan zijn ideaal van constantia beantwoordt dan de veranderlijke mens);
sijn ooghwitt gae te slaen: zijn doel in het oog te houden.

128 wanckelen: schommelen.

129 Proef: ervaring, praktijk;
richter: rechter;
proeven: proefondervindelijke bewijzen.

121/30 Over de uitvinding van het kompas.

130 reden: argumentatie;
van: voor.

131 Kôol: houtskool;
Steen-sout: salpeter;
t'samen swoll: door verbinding expansief werd.

132 een Monicks Hooft: nl. het brein van de Freiburger monnik Berthold Schwarz, aan wie de vinding wel werd toegeschreven;
of: of liever;
een Duyvels Holl: het achterste van een duivel.

134 souder: zouden er;
sints maer dry Jaren: Huygens doelt op de tweede Engelse oorlog (1665-1667), te water uitgevochten, vgl. de regels 135-37;
leven: nog in leven zijn.

135 mannelick: kloek, man tegen man;
vuyl getier: hels lawaai.

136 in het diepst van 't Water: midden op zee;
Vier: vuur.

137 als van boven: dan alleen uit de hemel (nl. de natuurlijke bliksem).

138 by de proef: uit ondervinding;
nu derft men 't … aen den hals (138-40): nu heeft men de (euvele) moed het zo te geloven (d.w.z. er zo roekeloos mee te leven) als iemand die van geen hel weet en de waarheid (Gods waarheid, de bijbelse openbaring) voor leugen houdt, totdat hij het voelt en de duivel op de hals heeft.

[p. 18]

 

Als die geen' Hell en kent, en keurt de waerheit vals,

140

Tot dat hy 't voel' en hebb' den Duyvel aen den hals.^131/40

 

Wien docht het voor niet langh waerschijnelick te wesen,¹⁴¹

 

Dat een mann in een' dagh souw leveren te lesen¹⁴²

 

Daer aen een' menighte sich satt te lesen vond,¹⁴³

 

Dat in een' oogenblick een blad voll lett'ren stond,

145

Daer op het scherpe Gift van Wateren, die bijten¹⁴⁵

 

En 't vinnighste Metael doen splijten en verslijten,¹⁴⁶

 

Geen' bijtens macht en heeft; soo dat de leck're tand¹⁴⁷

 

Van luye Monicken kon leven sonder hand,¹⁴⁸

 

En, met de penn in 't vier, haer lollen en haer lesen¹⁴⁹

150

Voor onbesorghden kost haer swaerste plicht sou wesen;¹⁵⁰

 

En datter nauwelicks oud Linnen voor Papier¹⁵¹

 

Genoegh verslijten sou, om dat onlesbaer vier¹⁵²

 

Van Schrijvers te voldoen, die, dagen langh en nachten,

 

Haer selven pijnigen, en ons met haer' gedachten,¹⁵⁴

155

Daer nu soo weinigh is te twijffelen aen 't stuck,¹⁵⁵

 

Dat heel de Wer'ld goed koop geraeckt is in den Druck?^{141/56 156}

 

Soud 't van geleerde Li'en niet zijn geseght, sy rasen,¹⁵⁷

 

Hadd haerer een belooft, met brockeltjens van Glasen,¹⁵⁸

131/40 Over de uitvinding van het buskruit.

141 voor niet langh: tot voor kort.

142 een mann: één man (nl. de boekdrukker).

143 Daer aen: waaraan;
te lesen vond: zou kunnen lezen.

145 Wateren, die bijten: bijtende vloeistoffen.

146 vinnighste: hardste

147 leck're: kieskeurige

148 sonder hand: zonder schrijfwerk te verrichten.

149 met de penn in 't vier: met de (overbodig geworden) pen in het haardvuur;
haer lollen en haer lesen: hun prevelen en hun (lezend) bidden.

150 Voor onbesorghden kost: voor kost waar ze zelf geen zorg over hebben.

151 Syntactisch afhankelijk van r. 141;
voor Papier: om papier te fabriceren.

152 dat onlesbaer vier: die onbedwingbare begeerte om te publiceren.

154 Haer: zich;
haer': hun.

155 Daer: terwijl;
't stuck: het feit, de zaak.

141/56 Over de uitvinding van de boekdrukkunst.

156 geraeckt is in den Druck: (woordspel) onder drukwerk is bedolven èn (aldus) in nood geraakt.

157 van: over;
sy rasen: ‘ze zijn dol’.

158 Hadd haerer een belooft: als een van hen verzekerd had;
brockeltjens van Glasen: stukjes glas.

[p. 19]

 

All' oogen, jongh of oud, soo stercken hulp te bien,¹⁵⁹

160

Dats' alle verr, naerby gedwongen, souden sien,¹⁶⁰

 

En Delft en Rotterdam tot voor den Haegh bescheiden,¹⁶¹

 

En schier geen onderweegh begrijpen tusschen beiden,¹⁶²

 

En reisen Hemel-hoogh, en seggen in de Maen

 

Schier hoe de Menschen zijn die langhs de huysen gaen?^163/64

165

't Is niettemin geluckt, en mog'lick niet ten ende;

 

Wie weet waer God begeert dat dat bestaen belende,¹⁶⁶

 

En hoe veel naerder hy sal doogen ons gesicht¹⁶⁷

 

By, daer wy henen gaen, den oorsprongh van het licht?^{157/68 168}

 

Hadd yemand oyt gewacht dat yemand in ons' dagen¹⁶⁹

170

De Son soo na sou gaen, dat eens het eewigh klagen¹⁷⁰

 

Van ontrouw Rader-werck ten einde wesen sou,¹⁷¹

 

En geen' meer twijffelingh aen Veer of Wicht en Touw?¹⁷²

 

Siet, wy besitten 't soo als 't niet en was te hoopen;¹⁷³

 

Men houd' het my te goe, derv ick my Groot-vaer doopen¹⁷⁴

175

Van d' allom lieve konst; Hy diese heeft versint¹⁷⁵

159 soo stercken: zo'n sterke;
bien: bieden.

160 alle verr: alles wat zich op grote afstand bevindt;
naerby gedwongen, souden sien; zouden zien alsof het gedwongen was dichtbij te komen.

161 bescheiden: ontbieden (nl. zouden).

162 onderweegh: afstand;
begrijpen: (hier:) meten (nl. zouden);
beiden: te weten Delft/Rotterdam enerzijds en Den Haag anderzijds (of: Delft en Rotterdam).

163/64 En (dat de ogen) hemelhoog (zouden) reizen en, a.h.w. zich op de maan bevindende, bijna zouden zeggen hoe de mensen er (daar) uitzien die langs de huizen lopen. M.i. stelt de dichter het schertsend voor alsof de maan bewoond is.

166 dat bestaen: die onderneming;
belende: belandt, uitkomt.

167 naerder: dichter;
doogen: gedogen, toelaten.

157/68 Over de uitvinding van de verrekijker.

168 daer: waar;
wy: Huygens spreekt als christen tot christenen;
den oorsprongh van het licht: de hemel, als woonplaats van God.

169 gewacht: verwacht.

170 na sou gaen: nabijkomen (in gelijkmatige voortgang en tijdsbepaling).

171 Van: over:
ontrouw: zichzelf in zijn voortgang niet gelijk blijvend (en dus onbetrouwbaar);
Rader-werck: nl. in klokken.

172 Wicht: gewicht.

173 soo als 't niet en was te hoopen: op een manier die niet te voorzien is geweest.

174 derv: durf.

175 lieve: in de smaak gevallen, geliefde;
konst: technische vondst;
versint: uitgedacht.

[p. 20]

Oude Scheveningseweg bij de tol, in de richting van Den Haag gezien; tekening P.C. la Fargue, 1766.

Is mijn afsettelingh; Soo is sy mijn Kinds kind;¹⁷⁶
En s'is noch in haer' groey, en sal wel kloecker werden,¹⁷⁷
Kan 't des versinners draed van Leven noch wat herden,¹⁷⁸
En will gramm Engeland eens luysteren na Vré,¹⁷⁹
's Lands liefde voert hem wel tot in de zilte Zee,¹⁸⁰

176 afsettelingh: spruit, (hier:) kind, nl. Christiaan Huygens, tweede zoon van de dichter, op dat ogenblik reeds lang fysicus van internationale faam.

177 (Het beeld van het ‘kleinkind’ wordt voortgezet);
werden: worden.

178 herden: harden, uithouden.

179 gramm Engeland: het op de Republiek vertoornde Engeland;
na: naar.

180 's Lands liefde: de liefde tot het vaderland (dat baat zal hebben bij de toepassing van de vinding in de scheepvaart).

[p. 21]

 

Om Zeeluy t' ondergaen, en 't voordeel aen te wijsen¹⁸¹

 

Van 't geen de Lieden nu maer voor wat geestighs prijsen,¹⁸²

 

En stellen haer soo vast (dat noyt en is gehoort)¹⁸³

 

Een Oost en Wester punt, als dat van Zuyd en Noord.^{169/84 184}

181 ondergaen: overreden.

182 voor wat geestighs: als iets aardigs, zonder praktisch nut.

183 En stellen haer soo vast: en om voor hen even zeker te bepalen;
dat: hetgeen.

169/84 Over de uitvinding van het slingeruurwerk.

184 Een Oost en Wester punt: (m.a.w.) de lengtebepaling op zee zal door middel van het slingeruurwerk nauwkeuriger kunnen geschieden.

De dichter vond geen weerklank voor zijn idee van een zeestraat en nam zich voor, zijn plan op schrift te stellen (r. 185-224).

't Hiet all onvindelick wat ick dus langh verhale,¹⁸⁵

En, wat ick preken moght, men hiel geen' ander tale¹⁸⁶
Van Haegh en Zee aen een te knoopen met een' Wegh;¹⁸⁷
De weerklanck van mijn Wegh en was niet als, wegh, wegh;¹⁸⁸
En op, Aen een, sloegh Neen; en 't waren siecke droomen:¹⁸⁹
Wat mocht ick mijmeren, daer kost geen deegh afkomen.¹⁹⁰
Het sand vermeesteren met een' gebacken baen,¹⁹¹
Waer, om begaen, niet vreemd, maer ydel, om bestaen;¹⁹²
Was ick een Hagenaer, en kenden ick ons sand niet,
En hadd ick noyt gelett hoe 't even over 't Land schiet¹⁹⁴

185 Hiet: heette;
onvindelick: onbereikbaar;
dus langh: tot dusver.

186 preken: pleiten;
men hiel geen' ander tale: men sprak op geen andere wijze (men praatte precies als t.a.v. die uitvindingen gedaan was).

187 Van: over.

188 weerklanck: echo;
en was niet als: was niets dan.

189 sloegh: volgde (als echo);
siecke droomen: waanvoorstellingen als van een ijlende zieke.

190 mijmeren: wartaal uitslaan, malen;
kost: kon;
deegh: nut;
af: van.

191 vermeesteren: bedwingen;
een' gebacken baen: een uit bakstenen gemaakte straatweg

192 Zou niet vreemd zijn om te volvoeren, maar tevergeefs om in stand te houden (woordspel: begaen betekent ook ‘betreden’, bestaen ook ‘staan op’ en tevens ‘beginnen, ondernemen, wagen’; mogelijk nog meer ironisch, vanuit het gezichtspunt van de critici: niemand zou het vreemd achten op zo'n weg te lopen, als het maar niet zo zinloos was er zelfs maar aan te beginnen).

194 gelett: opgemerkt:
even: precies zo.

[p. 22]

195

Als AEtna met sijn' Asch, van onderen geterght¹⁹⁵

 

Door d' ingeslopen Zee, of't Napelsche geberght?¹⁹⁶

 

Hadd ick geen' heugeniss van onse Winter slagen?¹⁹⁷

 

'k Hadd heden wat gewrocht; men souw my mergen vragen,¹⁹⁸

 

Waer is die harde Wegh, die klare klinckaert heen?¹⁹⁹

200

Met sulcken lossen sand, en wel soo lossen re'en,²⁰⁰

 

Vielm' oud en jongh op 't Lijf. Ick pooghde my te weeren;

 

Ick pleitte, Sand was Sand, Sand quam, en Sand kost keeren,²⁰²

 

't En was noch Steen, noch Stael, en soo 't, als Stael of Steen,²⁰³

 

Daer 't eens gedreven was gepackt waer over een,²⁰⁴

205

Dat Haegh en Scheveningh van over lange jaeren²⁰⁵

 

Onwedernakelick van een gescheiden waeren,²⁰⁶

 

Met spijtiger Geberght en naerder aen de Locht²⁰⁷

 

Dan daer den Africaen sijn' Leger over brocht:²⁰⁸

 

Dat onse heuvelen best schenen te gelijcken,²⁰⁹

210

Het dagelicksche lot van Armen en van Rijcken,

 

Altoos in 't ongewiss, na 't stormen van den tijd,²¹¹

 

Dan weeldrigh en voll op, dan kael en alles quijt.²¹²

 

Maer pleiten gingh niet aen: men leende my geen' Ooren,²¹³

195 geterght: tot werking gebracht.

196 't Napelsche geberght: de Vesuvius.

197 Winter slagen: teisterende winterstormen.

198 gewrocht: gemaakt, volvoerd;
mergen: morgen.

199 klare klinckaert: die gave straatweg.

200 Met sulcken lossen sand: (fijnzinnige geestigheid: het argument van het losse zand is als zodanig ‘los zand’);
wel soo lossen re'en: op z'n minst zo onsamenhangende argumentatie.

202 kost keeren: kon verdwijnen.

203 soo: indien.

204 Daer: waar;
gepackt waer over een: opeengepakt zou zijn.

205 Dat: dat dan (in dat irreële geval);
van over lange jaeren: sinds lang.

206 Onwedernakelick: onbereikbaar voor elkaar;
waeren: zouden zijn.

207 spijtiger: massiever, ongenaakbaarder;
naerder aen: dichter bij.

208 daer: waar;
den Africaen: Hannibal (die met zijn leger de Alpen over trok).

209 best: het meest.

211 in 't ongewiss: veranderlijk;
na: naar gelang van;
't stormen van den tijd: de (onberekenbare, wisselvallige) werking van de tijdsomstandigheden (stormen: uitermate poëtisch beeld door zijn terugkoppeling naar de werkelijkheid waar de vergelijking op gericht is).

212 Dan: nu eens.

213 gingh niet aen: haalde niets uit.

[p. 23]

 

Daer 't sinnelickst geweld van Reden in kon booren;²¹⁴

215

Onreden stont'er voor, en onmacht, mogelijck.²¹⁵

 

Van mijn' te weke tongh, of dez' en die gelijck.²¹⁶

 

Soo maeckten ick meer Zeils, en paste schoot te vieren,²¹⁷

 

Om, in Ty, maer voorwind, mijn' haven te bestieren.²¹⁸

 

Ick kende mijn' onkund' en mijn' onmondigheit;²¹⁹

220

En hoopte dat mijn' hand wat bondiger bescheid²²⁰

 

En meerder nadruck soud' en meerder indruck geven,²²¹

 

Ten minsten het Geschrift den schrijver over leven,

 

En, als ick wegh sou sijn, een vroom mann mogelijck²²³

 

Van herten seggen sou, Die brodder hadd gelijck.²²⁴

214 Daer: waar;
't sinnelickst geweld van Reden: de fijnzinnigste macht van de Ratio, het gezonde verstand.

215 Onreden: Onverstand.

216 weke: zwakke;
des' en die: nl. onmacht van de eigen tong en onverstand van de toehoorders;
gelijck: gelijkelijk.

217 Soo: dus;
paste schoot te vieren: zorgde ervoor, het zeiltouw te vieren (zodat er meer ‘zeil’ gemaakt werd; Huygens ging a.h.w. minder scherp zeilen).

218 in Ty: tegen de getijdestroom in (beeld voor de tegenwerking van het onverstand, zoals de wind in de zeilen staat voor de macht van het gezond verstand);
mijn' haven te bestieren: op mijn haven aan te koersen.

219 onmondigheit: geringe zeggingskracht.

220 bondiger bescheid: krachtiger repliek.

221 nadruck: klem.

223 vroom: rechtschapen.

224 brodder: broddelaar, knoeier.

Uitweiding over de betekenis en de waarde van op schrift gezette gedachten boven de ijdele praat van onberaden babbelaars (r. 225-284).

Dat hebbense voor uyt, Papieren; langer leven²²⁵

Als die haer 't leven gaf, sijn' kind'ren, sijn' naneven²²⁶
En 't uyterste geslacht; wanneer die langh verby²²⁷
En rott zijn in haer Graf, soo gaen Papieren vry.²²⁸
Danck hebben de goe Lien die s' eerst te voorschijn brachten,
Die Gall, dat Coperood, dat Linnen en die Schachten,²³⁰

225 voor uyt: voor.

226 Als die: dan degene die;
haer: hun;
naneven: kindskinderen, nakomelingen.

227 't uyterste geslacht: het laatste nageslacht.

228 soo gaen Papieren vry: dan zijn geschriften altijd nog vrij van bederf.

230 Die Gall: dat galnootaftreksel;
Coperood: vitriool;
Schachten: pennen (in deze versregel worden de grondstoffen voor inkt, papier en pennen opgesomd).

[p. 24]

 

Daer door de sterflickheit haer selven overleeft,²³¹

 

En van 't onsterffelick wat voorsmaecks heeft en geeft.

 

O, dooden die soo leeft, en na dit halve sterven,²³³

 

De gansche Wereld roept om van uw goed te erven,²³⁴

235

(Want of het goed geruckt, gepluckt, ge-eigent wordt,²³⁵

 

By Dusenden, soo valt den inboel noyt te kort)²³⁶

 

O, dooden die noch zijt, ô Boecken die ick eere,²³⁷

 

En soo gemackelick en soo geern mé verkeere,²³⁸

 

Hoe komt gy my te stae, dien 't ydele gerucht²³⁹

240

Van dagelicks geklapp noch vreughd en geeft noch vrucht?²⁴⁰

 

Waer ick my henen wend', ick vind mijn' arme ooren

 

Soo veel onlijdelicks gedwongen aen te hooren,²⁴²

 

Dat ick het schouw en vlucht, en bergh my onder u.²⁴³

 

Want, schoon de Wereld eer niet wijser waer als nu,²⁴⁴

245

(Ick vrees sy was 't nochtans; en sie geen' Sterren lichten²⁴⁵

 

Dien 't voor die van eertijds niet toe en stae te swichten)²⁴⁶

 

Dit weet ick, wat Papier bevolen is geweest,²⁴⁷

 

Was sekerlick de vrucht van een' bedaerden geest:²⁴⁸

 

Die Schrijver satt'er toe, en waer het in 't vermogen²⁴⁹

231 Daer door: waardoor;
haer: zich.

233 dooden die soo leeft: in uw geschriften voortlevende doden.

234 roept: met luider stem uitnodigt;
goed: nalatenschap.

235 of: zelfs indien;
het goed: de erfenis;
ge-eigent: tot eigen bezit gemaakt, toegeëigend.

236 By: door;
inboel: inboedel (in dezelfde voorstelling van een erfenis waaruit ieder grijpt wat van zijn gading is).

237 noch sijt: nog leeft.

238 En waarmee ik zo ongedwongen en gaarne omga.

239 te stae: van pas;
dien: aan wie;
't ydele gerucht: het zinledige rumoer.

240 dagelicks geklapp: alledaags gebabbel;
vrucht: voordeel.

242 onlijdelicks: onverdragelijks.

243 schouw: schuw;
en bergh my onder u: en verschuil mij tussen u (Huygens' boekerij als toevluchtsoord).

244 eer: vroeger:
waer: ware.

245 Sterren: als beeld voor grote wijze geesten.

246 Dien: aan wie;
niet toe en stae: niet past;
te swichten: opzij te gaan.

247 bevolen: toevertrouwd.

248 bedaerden: bezadigde.

249 satt'er toe: was ervoor gaan zitten, had zich die taak gesteld;
waer: ware.

[p. 25]

250

Van sijn vernuft geweest sijn selven t'overpoogen,²⁵⁰

 

En doen meer dan hy deed', en beter dan hy schreef,

 

Het hadd in 't Witt gestaen: de schael hingh recht en scheef,²⁵²

 

En wipte menighmael ter slincker en ter rechter,²⁵³

 

Eer hy, sijn eigen Roe, sijn eigen scherpe Rechter,²⁵⁴

255

Het vonniss vellen dorst, en seggen eens op 't lest,

 

Ick weet het nauwer niet te siften, dit's mijn best.²⁵⁶

 

Hoe anders, Hemelen, sienw' ons de Hoofden breken,

 

By menschen, meestendeel, die metter haest eerst spreken,²⁵⁸

 

En dan bedencken! Volck, dat ons by loss gevall²⁵⁹

260

Haer wilde tael toebraeckt, en woorden by 't getal,²⁶⁰

 

Geen' Reden by 't gewicht met reden en manieren²⁶¹

 

Will, noch weet voor te doen, noch, will, noch kan vertieren.²⁶²

 

Want kunnen hoeft sijn' tijd, sijn' stae, sijn' overslagh.²⁶³

 

Oock is my onbewust wat stercker geest vermagh:²⁶⁴

265

Mijn swacke werckt soo traegh op wat hy heeft te wercken,

 

Verbijstert sich soo licht in watter staet te mercken,²⁶⁶

 

Van 't geen by rappe lien en rapper tongen wordt²⁶⁷

250 sijn selven t'overpoogen: zichzelf te overtreffen.

252 hadd in 't Witt gestaen: was zijn doel geweest;
schael: weegschaal.

253 ter slincker: naar de linkerkant.

254 sijn eigen Roe: als rechter over zichzelf (roede = stok, teken van de rechterlijke macht);
scherpe: strenge (woordspeling met scherprechter = beul).

256 nauwer: zorgvuldiger;
siften: zeven;
mijn best: het beste dat ik te bieden heb.

258 By menschen, meestendeel: door het merendeel der mensen.

259 by loss gevall: in het wilde weg.

260 Haer: hun (meervoud op grond van de meervoudige betekenis van Volck);
wilde: ondoordachte.

261 Reden: verstandige redenering;
met reden en manieren: in welgekozen woorden en stijl.

262 voor te doen: uit te stallen, aan te bieden;
vertieren: verhandelen, verkopen (voortzetting van het beeld, dat in de woorden by 't getal (260) en by 't gewicht (261) is opgeroepen).

263 hoeft: behoeft, heeft nodig:
stae: gelegenheid;
overslagh: wikken en wegen, overleg, beraad.

264 onbewust: onbekend.

266 Verbijstert sich soo licht: raakt zo gauw het spoor bijster;
watter staet te mercken: wat opmerking verdient.

267 by: door.

[p. 26]

 

Met beckens, mogelick met emmers, uyt gestort,

 

Dat, my, dien 't lamm gesegh of sluymeren of geewen,²⁶⁹

270

Of walgen doet op 't lest, my brenght het snelle schreewen²⁷⁰

 

Van scherpe kakelaers in onmacht van begripp,

 

En 't fijnste gae ick quijt, als tusschen Kaey en Schip.²⁷²

 

Is 't vreemd dat my doo Li'en haer blad'ren best behagen?²⁷³

 

't Zijn bladeren voll fruyt: en doo Li'en derv' ick vragen,²⁷⁴

275

En vragen vraegh op vraegh, wie, wat, waerom en hoe,

 

En, wat ick vraegh en vraegh, sy werden quaed noch moe.²⁷⁶

 

Mijn Leser is 't hier bei, soo 'ck lichtelick vermoede:

 

Oock voeld' ick 't komen; maer men houd' het my te goede,

 

Daer viel geen houden aen: als 't hert van onderen

280

Aen 't blixemen geraeckt, will 't boven donderen:^279/80

 

Genegentheit slaet door, en is niet meer te dwingen²⁸¹

 

Als in eens Vryers mond het spreken en het singen

 

Van die sijn hert besitt. En, leser, weest vast bly,²⁸³

 

't Sal wel gevochten zijn, geraeckt ghy hier mé vry.²⁸⁴

269 't lamm gesegg: het lijzig praten.

270 schreewen: schetteren.

272 't fijnste: de finesse;
gae ick quijt: ontgaat me.

273 doo Li'en haer blad'ren: de geschriften van overledenen.

274 derv': durf.

276 werden: worden.

279/80 Het beeld drukt uit dat een diepe gemoedsbeweging nu eenmaal een uitweg zoekt in taal; de dichter moest zijn gehechtheid aan de boeken kwijt.

281 niet meer: net zo min;
dwingen: bedwingen.

283 Van die: over haar die;
vast: intussen maar.

284 De strijd zal goed afgelopen zijn, als u er hiermee afkomt. - De dichter bereidt de lezer erop voor, dat hij nog lang niet van hem af is.

De dichter vertelt hoe hij zijn betoog over een zeeweg op papier zette, beginnend met de argumenten - eer, vermaak en voordeel -, voorts handelend over de wijze van financieren, en met weerlegging van de mogelijke bezwaren; en hoe hij er ten overvloede nog een kernachtig gedicht aan wijdde (r. 285-326).

'k Hebb my ten deel voldaen: om op mijn pad te keeren,²⁸⁵

Als ick geen' herten sagh met seggen te bekeeren,²⁸⁶

285 Mijn schrijflust is nog maar ten dele bevredigd; om (derhalve) (na de excurs over de boeken en het excuus aan de lezer) terug te keren tot mijn onderwerp.

286 Als: toen;
sagh: in staat was;
seggen: spreken.

[p. 27]

 

Bestond ick 't met die Penn, die, als 't my heeft belieft,²⁸⁷

 

Mijn schrijvens onderwind niet nood en heeft gerieft:²⁸⁸

 

Ick bracht mijn Leger uyt, en stelde 't in slaghoorden,²⁸⁹

290

Slaghoorden op Papier van geen' onduytsche woorden,²⁹⁰

 

En plaetsten yeder een, soo veel en verr my docht,

 

Daer 't slaend of weerende ten besten gelden moght.²⁹²

 

'k Sei, Scheveninger Straet was een bestaen voll eeren,²⁹³

 

En geen soo heerlick om 's Lands luyster te vermeeren,²⁹⁴

295

En dan den luyster van dien luyster, onsen Haegh,²⁹⁵

 

Ja mijnen van de Wiegh, daer ick mijn' roem op draegh;²⁹⁶

 

Ick seide, geen vermaeck van alle de vermaken²⁹⁷

 

Van in en om den Haegh en soude dit genaken;²⁹⁸

 

Ick seide, geen gemack en waer soo wel besteedt,²⁹⁹

300

Als om arm Scheveningh te helpen uyt het sweet;

 

Ick sei, gewisse winst was uyt het werck te malen,³⁰¹

 

En, quam het op de baen, hoe en waer sou men 't halen?

 

Mijn' armoed stondt'er voor, ick wou de mann wel zijn,^302/303

287 Bestond: beproefde.

288 Mijn schrijvens onderwind: mijn pogingen tot schrijven;
niet nood en: niet ongaarne.

289 slaghoorden: (enkelv.) slagorde.

290 geen' onduytsche: Nederlandse, (dus:) duidelijke.

292 Waar het, offensief en defensief, het voordeligste effect kon hebben.

293 bestaen voll eeren: bijzonder eervolle onderneming.

294 geen: (lees:) geen onderneming was;
heerlick: luisterrijk.

295 dan: daarbij, bovendien.

296 mijnen van de Wiegh: mijn Den Haag van mijn geboorte af;
daer: waar.

297 Ick seide (etc.): in Huygens' prozabetoog, hier gereleveerd, volgt in de reeks argumenten na de ‘eer’ eerst ‘voordeel’ en dan pas ‘vermaak’.

298 genaken: nabijkomen.

299 gemack: (eerste ‘voordeel’) gerief;
waer: zou zijn.

301 gewisse winst: (tweede ‘voordeel’): nl. door het heffen van tol:
malen: verkrijgen.

302/303 En als de vraag aan de orde kwam, hoe en waar men het benodigde geld zou krijgen, dan was mijn povere bezit er goed voor.

[p. 28]

 

Soo geen Bors op en wou, men socht het in de mijn';³⁰⁴

305

Op redelick bespreck, dat niemand sou beswaren,³⁰⁵

 

En doen my schad' ontgaen, en noch wat oversparen.³⁰⁶

 

Maer, om geen' eigen-baet te schijnen na te gaen,³⁰⁷

 

Ontleedd' ick 't heel geheim van all' mijn overslaen,³⁰⁸

 

En gaf het Stadt en Staet, en wie het waer, te kiesen,

310

By mogelick gewinn geen mogelick verliesen:

 

Al watter tegen viel te dencken, wierp ick neer,³¹¹

 

En blies 't gewichtighste daer henen als een' veer.³¹²

 

Ten overvloed verscheen het scherpst van mijn' Geweeren;³¹³

 

Ick socht het ongeloof met Dichten te bekeeren:³¹⁴

315

Dit wist ick by de proef, dat Rijmens soete macht³¹⁵

 

Veel' Herten, meer als dwangh van redenen, verkracht:³¹⁶

 

't Gedicht is als de wind door een' Trompett gedreven,³¹⁷

 

De nauwte geeft hem 't scherp, en een veel sneller sweven,³¹⁸

 

Dan of de selve wind vloogh door een' open locht.^{317/19 319}

320

Dus hadd ick alles in een bondelken gebrocht:³²⁰

304 Bors: beurs;
op: open;
socht het: kon het zoeken.

305 Op billijke condities, die voor niemand financiële lasten zouden meebrengen.

306 doen my schad' ontgaen: mij voor verlies vrijwaren (zouden);
oversparen: overhouden.

307 na te gaen: na te jagen.

308 overslaen: overleggen, berekenen.

311 dencken: bedenken:
wierp ick neer: (m.a.w.:) weerlegde ik.

312 't gewichtighste: het zwaarste (in de contra-argumentatie);
daer henen: weg.

313 Geweeren: wapens.

314 ongeloof: skepsis (t.a.v. de mogelijkheid een weg door de duinen aan te leggen en in stand te houden).

315 by de proef: uit ervaring.

316 dwangh van redenen: kracht van redenering;
verkracht: overmeestert.

317 wind: lucht, adem.

318 't scherp: de indringende klank.

317/19 De vergelijking stamt uit de klassieke oudheid (Seneca, die Cleanthes citeert, vgl. Michels in De nieuwe taalgids 60, 1967, blz. 23-25). Zie ook Huygens' epigram Dichtens kracht (Worp, Gedichten, VII, blz. 203).

319 of: als:
de selve: diezelfde.

320 Dus: zo, op de volgende wijze;
bondelken: beknopt gedichtje (het epigram is van 1654; het diende blijkbaar - vgl. een woord als hier in de tweede regel - om bij de tekst van het prozabetoog gevoegd te worden).

[p. 29]

 

‘Waer 't niet als Eerlijck, niet als Voorderlijck alleen,

 

Niet als Vermakelijck, daer voor hier werdt gestreden,

 

Mijn seggen waer gegrondt: Ja kiest van dryen een,

 

In een van dryen is voll overwicht van reden.^321/24

325

Hoe blijfter dan yet goeds, yet doenlijcks ongedaen,

 

Daer Eer, en Voordeel, en Vermaeck te samen gaen?’³²⁶

321/24 Als datgene waarvoor hier gepleit wordt slechts eervol was, (of) slechts tot voordeel strekkend, (of) slechts dienstig tot recreatie, dan zou mijn betoog al (voldoende) gefundeerd zijn; ja, kies een van de drie (om het even welk), dan is daarin meer dan genoeg beweegreden.

326 Daer: waar.

Maar de tijd was niet rijp om de mensen te overtuigen; hetgeen de dichter ertoe brengt zich af te vragen hoe het komt dat de mensen niet willen aannemen wat hun als voortreffelijk wordt aangeboden; terwijl ze voorts, getuige de Franse mode, op dwaze nieuwigheden verzot zijn, maar nuttige nieuwe zaken met onverschilligheid tegemoet treden (r. 327-368).

Dit roerde sommige, die 'k mede scheen te slepen:³²⁷

Maer daer het gelden most en wierd het niet begrepen.³²⁸
Geeft goede drancken in; en blijft des wel gewiss,³²⁹
Haer werck en doet geen werck eer 't zeer aen 't rijpen is.³³⁰
De Kind'ren weten tijd van Knickeren en Koten,³³¹
En, sonder Almanack, en is 't haer noyt ontschoten³³²
Wanneer 't goed knickeren, wanneer 't goed koten wordt;
Soo langh schiet alle kracht van redenen te kort:³³⁴
Tijd doet, en Tijd doet niet, Tijd geeft, en will niet geven:³³⁵
All wie wat goeds versint mach 't niet altoos beleven.³³⁶

327 roerde: raakte, trof.

328 daer het gelden most: waar het effect diende te sorteren, nl. bij de overheid;
en wierd het niet: werd het niet.

329 blijft des wel gewiss: blijf er (intussen) goed van doordrongen.

330 Haer werck en doet geen werck: hun kracht heeft geen uitwerking;
't zeer: de aandoening.

331 Koten: bikkelen.

332 En, ook zonder almanak, is het hun nooit ontgaan.

334 Soo langh: tot zolang.

335 doet: zorgt dat iets gebeurt.

336 versint: uitdenkt.

[p. 30]

 

Geen dingh en werdt verkracht; daer hoort wat rijpens toe,³³⁷

 

Soo lange staet men still en loopt sijn selven moe.³³⁸

 

Soo lagh die Mispel daer, en scheen te moeten rotten,

340

Eers' eetbaer werden sou: het meer en minder spotten³⁴⁰

 

Van meest onkundige stond ick geduldigh uyt:³⁴¹

 

Ick kostse laten doen, 't en gingh niet door de huyt;³⁴²

 

Daer is geen' gaere spijs voor magen die het woelen

 

Van scherpen etens lust van binnen niet en voelen:^343/44

345

Haer walgen maeckte my noch yverloos, noch gramm:³⁴⁵

 

Mijn' Tafel bleef gedeckt, om of haer honger quam.³⁴⁶

 

Door eene twijffelingh weet ick my niet te redden;³⁴⁷

 

Neemt redenloos Gediert; ick weet en derv' het wedden,³⁴⁸

 

Het neemt gewilligh aen wat hem te stade kom';

350

Stelt het sijn oorboor voor, ten sendt het niet weerom.³⁵⁰

 

Wat lett de menschlickheit? wy, redelicke dieren,³⁵¹

 

Waer halen wy van daen d' uytsinnige manieren³⁵²

 

Van, wat ons werdt verboôn, te willen met geweld,

 

En, wat ons werdt geboon en vriend'lick voorgestelt^{353/54 354}

337 werdt verkracht: wordt geforceerd.

338 Tot zolang vordert men geen stap, terwijl men intussen zichzelf moe rent.

340 werden: worden.

341 meest onkundige: doorgaans onkundigen;
stond … uyt: verdroeg.

342 kostse: kon ze;
doen: begaan:
't en gingh niet door de huyt: het raakte me niet werkelijk.

343/44 De dichter formuleert hier een sententie, die de tegenhanger vormt van het spreekwoord ‘honger maakt rauwe bonen zoet’.

345 Haer walgen: hun weerzin;
yverloos: minder enthousiast.

346 om of haer honger quam: voor het geval dat ze honger zouden krijgen.

347 Door eene twijffelingh: uit één probleem (door: door … heen).

348 redenloos: niet met rede begiftigd;
derv' durf.

350 Bied het aan wat nuttig voor hem is, en het wijst het niet af (oorboor: nut).

351 lett: mankeert;
de menschlickheit: het mensdom;
redelicke: met gezond verstand begiftigde.

352 d'uytsinnige manieren: de zotte gewoonte.

353/54 werdt: wordt.

354 geboon: aangeboden;
voorgestelt: voorgezet, gepresenteerd.

[p. 31]

Oude Scheveningseweg, met in de verte de kerktoren van Scheveningen; tekening P.C. la Fargue, 1778.

Te haten en te vlien? ick meen het is te halen³⁵⁵
Uyt d' eerste Appel-schuld, die wy soo dier betalen,
Dat elck genegen is 't verboden na te gaen.^355/57
Maer waerom tasten wy 't gebodene traegh aen?³⁵⁸
Geleerder volck als ick, 'k laet u den knoop bevolen:³⁵⁹
Als gh' hem ontbonden hebt, soo vraegh ick noch uw' Scholen,³⁶⁰
Hoe komt het ydel Niew by menschen soo bemint,³⁶¹

355 vlien: vlieden, ontvluchten.

355/57 Dat iedereen geneigd is het verbodene na te jagen is, naar ik van oordeel ben, te verklaren uit de zondeval in het Paradijs (het eten van de verboden vrucht), waar wij zo zwaar voor boeten. - Daarmee is dus het antwoord gegeven op het probleem van r. 353.

358 Maar waarom nemen we wat ons aangeboden wordt onwillig aan? - Het probleem van r. 354-55a blijft dus onopgelost, vgl. r. 347.

359 'k laet u den knoop bevolen: ik laat het vraagstuk aan u ter oplossing over.

360 noch: toch nog:
Scholen: richtingen (in de wetenschap).

361 het ydel Niew: nutteloze nieuwigheid.

[p. 32]

 

En tot een dienstigh Niew elck een soo ongesint?³⁶²

 

Daer hoeft maer eenen Droom van dertele geburen,³⁶³

 

Die onse kleederen by dagen en by uren³⁶⁴

365

Aen niewe snipp'ren sny, van d'een aen d'and'ren dagh³⁶⁵

 

En siet mender niet uyt gelijck men gistren sagh:

 

Spreeckt van huys-backen Niew, van ingeboren vonden,³⁶⁷

 

Daer hooren jaren toe eers' yemand konnen monden.³⁶⁸

362 ongesint: ongenegen.

363 Er is maar één grillig bedenksel van luchthartige buren nodig (nl. van de Fransen).

364 by dagen en by uren: per dag en per uur.

365 van d'een aen d'and'ren dagh: en van de ene dag op de andere.

367 huysbacken Niew: nieuwigheden uit eigen land:
ingeboren; inheemse (de tegenstelling ydel t.o. dienstigh loopt blijkbaar parallel met die van uitheems t.o. inheems).

368 Daer hooren jaren toe: er zijn jaren voor nodig;
konnen monden: kunnen smaken.

Hoe er tenslotte van hogerhand belangstelling ontstond voor Huygens' ontwerp en hoe hij, zelf in het buitenland verblijvend, toestemming gaf zijn kasten open te breken en het ontwerp ter beschikking te stellen (r. 369-390).

En dit's mijn lot geweest: nae langer jaren tijd³⁶⁹

Verloste 't Vaderland sijn selven van 't verwijt³⁷⁰
Van all te tragen sucht tot niewe nuttigheden,³⁷¹
Of nutte niewigheit: allenghskens wierd het reden,³⁷²
Dat altijd reden was, maer soo niet heeten moght,³⁷³
Doe 't ongesiene kind ter Wereld wierd gebrocht.³⁷⁴
Men socht het in de wiegh daer 't eertijds was geboren;³⁷⁵
't En wasser niet te sien: Men wou den Vader hooren;³⁷⁶
Hy was veel mijlen verr van 't Noorden om de Zuyd;³⁷⁷

369 En dit 's mijn lot geweest: en zo is het ook met mij gegaan.

370 sijn selven: zichzelf.

371 sucht: begeerte, lust.

372 reden: verstandig.

373 Dat: hetgeen.

374 Doe: toen;
ongesiene: onaantrekkelijke (vgl. ook r. 392).

375 daer: waar.

376 hooren: te spreken krijgen.

377 om de Zuyd: naar het zuiden (nl. Frankrijk).

[p. 33]

 

Maer met beleeft geweld van Brieven vondm' hem uyt.³⁷⁸

 

Wat sou daer tegen staen? all 't vorige verachten³⁷⁹

380

Verachten ick soo geern als droomige gedachten,³⁸⁰

 

En altijd was 't my lief, altoos quam 't my te pass³⁸¹

 

's Lands dienst te voorderen met wat ick wist of was;³⁸²

 

En die sich emmermeer daer in dorst laten soecken,³⁸³

 

Verdiende noyt Rapier te handelen, of Boecken.³⁸⁴

385

Gebrack 't aen sleutelen, Smits haeckwerck quam te baet,³⁸⁵

 

Om Kassen op te doen, daer Scheveninger Straet³⁸⁶

 

Niet in het sand en lagh, maer in Papier begraven,

 

Met all den ommeslagh die haer mijn' sorgen gaven,³⁸⁸

 

En 't sprekende Papier wierd soo beleeft onthaelt³⁸⁹

390

Als vriendelick verschaft; daer was ick mé betaelt.³⁹⁰

378 met beleeft geweld: door het vriendelijke middel;
vondm' hem uyt: spoorde men hem op.

379 daer tegen staen: daartegen op kunnen;
all 't vorige verachten: alle vroegere geringschatting.

380 Verachten ick: verachtte ik, achtte ik van geen belang;
soo geern: even moeiteloos.

381 quam 't my te pass: kwam het mij goed uit, was het voor mij het geschikte moment.

382 voorderen: bevorderen.

383 die: diegene die;
emmermeer: ooit;
daar in: nl. in het bevorderen van 's lands dienst;
sich … dorst laten soecken: verstek durfde te laten gaan.

384 Verdiende nooit krijgsman of staatsdienaar te zijn (handelen: hanteren).

385 Gebrack: ontbrak;
Smits haeckwerck: smidsgereedschap om sloten open te krijgen;
te baet: te hulp.

386 Kassen: kasten;
daer: waar.

388 all den ommeslagh: al het bijkomende (schetsen, berekeningen e.d.).

389 soo beleeft onthaelt: even hoffelijk ontvangen (of: weggehaald).

390 daer was ick mé betaelt: daarmee achtte ik me voldoende beloond.

Nu de weg voltooid is, prijst de dichter de bestuurscolleges die zorg gedragen hebben voor de aanleg; hij verdedigt de aan weerszijden van de weg opgeworpen dammen en wijst op het nut van de geplante bomen voor de wandelaar (r. 391-431).

't Gevolgh was soo wy 't sien: wel zy de wijse Raden,³⁹¹

Die 't Kind verheerlickten met meer en meer çieraden:³⁹²

391 soo: zoals;
wel zy: lof zij;
Raden: bestuurders.

392 verheerlickten: opluisterden.

[p. 34]

 

Sy zijn soo geestigh, soo voorsichtelick besteedt,³⁹³

 

Dat die het niet en looft niet loffelicks en weet.³⁹⁴

395

Men damt Rivieren in met wederzijdsche Dijcken,

 

Om dollen overvloed van Wateren t'ontwijcken;

 

Hier werdt den overloop van Beest en onverlaet³⁹⁷

 

Met Dijcken wederzijds gehouden van de Straet.

 

Wat is uw ongemack, bedillers, in 't bekrammen³⁹⁹

400

Van 't uytsicht van eertijds, Wat doen u groene Dammen

 

Voor overlast in 't oogh; zijt ghy den dorren Duyn⁴⁰¹

 

Van ouds niet moe gesien, en kan u geenen Tuyn

 

Geen enckel wandel-pad volkomentlick behagen,

 

Soo gh'aen dat wandelpad geen' lijst en vindt van Hagen,

405

Van Hagen daer veeltijds geen ander nutt af kom',⁴⁰⁵

 

Dan dats' u moeyelick ontduyst'ren kruyd en Blom?⁴⁰⁶

 

En is het daer soo goed, het schoon gesicht te weeren,

 

En is het hier soo quaed, het leelicke t'onbeeren?^{401/08 408}

 

Lijdt met beleeft geduld wat hier te lijden is,⁴⁰⁹

410

Dewijl dit lijdens end niet als verblijden is.⁴¹⁰

 

't Zijn gunsten diem' u doet; aenvaerdtse maer ten beste:⁴¹¹

393 geestigh: vernuftig;
voorsichtelick: verstandig;
besteedt: aangebracht.

394 Dat hij die er geen lof voor heeft wel niets kent dat lof verdient.

397 werdt: wordt;
den overloop: (woordspel met overvloed in r. 396) het ongewenst lopen op de weg;
onverlaet: gespuis, rapalje.

399 'tbekrammen: het beperken (d.m.v. de dammen aan weerszijden).

401 De dichter verwijt de critici, dat ze enerzijds klagen over het weggenomen uitzicht op de kale duinen, waar ze toch allang op uitgekeken waren, terwijl ze anderzijds langs wandelwegen graag heggen zien, die fraaie tuinen aan het oog onttrekken.

405 daer … af: waarvan.

406 moeyelick: hinderlijk;
ontduyst'ren: verbergen.

401/08 De dichter verwijt de critici, dat ze enerzijds klagen over het weggenomen uitzicht op de kale duinen, waar ze toch allang op uitgekeken waren, terwijl ze anderzijds langs wandelwegen graag heggen zien, die fraaie tuinen aan het oog onttrekken.

408 onbeeren: missen.

409 Lijdt: duld, verdraag;
beleeft geduld; met welwillende lijdzaamheid.

410 Dewijl: aangezien;
dit lijdens end: het slot, de uitkomst, van dit dulden;
niet als: niets dan.

411 Het zijn (derhalve) weldaden die men u bewijst, zo ge ze slechts tot uw voordeel aanneemt.

[p. 35]

 

Onwijse gaen ondiep, wel-wijse sien op 't leste:⁴¹²

 

Maer neemt, de wandelingh en vall' u niet te soet:⁴¹³

 

Wy weten, hoofd voor hoofd, dat elck eens sterven moet,

415

En van dat sterven sprack een' Wijs' in oude dagen,⁴¹⁵

 

Is 't sterven niet te swaer, soo kan ick 't licht verdragen;⁴¹⁶

 

Soo 't swaer om dragen is, ten minsten is het kort;⁴¹⁷

 

En dat 's de selve troost die hier gegeven wordt.⁴¹⁸

 

Twee vierden van een' uer zijn haestigh omgeloopen;⁴¹⁹

420

Wie sou voor dat verdriet die vreughd niet willen koopen,⁴²⁰

 

Van door d'onlustigheit van een' benauwden Pand⁴²¹

 

Sijn adem rijckelick te scheppen op een Strand?

 

Is 't niet genoegh gesorght voor all wat u kan deeren?⁴²³

 

De Sonn, die boose Sonn, heeftm' u gesocht te keeren:⁴²⁴

425

En siet, de schaduw komt van menig' groenen tack,

 

Die in geen' lange wijl sal groeyen tot een Dack.⁴²⁶

 

Gebreeckt'er noch meer sorghs, en schrickt ghy voor de Winden?⁴²⁷

 

Die sullen oock eer langh haer' krachten in sien binden,

 

Eer lange staet die Straet gemantelt op een' Ry⁴²⁹

430

Met drymael dobblen Elst aen d'een' en d'ander' zy:⁴³⁰

 

Meer waer te veel begeert, daer meer niet is te wenschen.⁴³¹

412 gaen ondiep: denken oppervlakkig;
wel-wijse sien op 't leste: echte wijzen houden het eindpunt in het oog.

413 neemt: neem eens aan;
en vall' u niet te soet: zal u niet erg aangenaam zijn.

415 een' Wijs': een wijsgeer (nl. Seneca: ‘Si possum ferre, levis est, si non possum, brevis’, vgl. Worp, Gedichten VI, blz. 14).

416 licht: makkelijk.

417 om: om te.

418 de selve: dezelfde.

419 omgeloopen: met wandelen doorgebracht.

420 dat verdriet: nl. een half uur lopen over een weg zonder uitzicht naar links en rechts.

421 door d'onlustigheit van een' benauwden Pand: door het beklemmende van een ingesloten laan heen.

423 gesorght voor: gewaakt tegen.

424 boose: hinderlijke;
heeftm': heeft men.

426 wijl: tijd.

427 Gebreeckt'er noch meer sorghs: mankeert er nog meer aan de voorzorgen.

429 Eer lange: weldra.

430 Elst: els.

431 waer: ware;
daer: waar;
meer niet: niets meer.

[p. 36]

De dichter richt zich tot de Scheveningers, die er moeite mee hebben, aan de weg door de duinen te wennen (r. 432-478).

Maer hebb ick 't uyt een' droom, arm' Scheveninger menschen,

Of is 't u uyt den mond gevallen, 't weeldrigh woord,⁴³³
Daer van ick schrickende het galmen hebb gehoort?⁴³⁴
Is 't wel gelooffelick dat oyt in uw' gedachten
Gedachten zijn gegroeyt van opspraeck en van klachten,⁴³⁶
Als of men u, eilaes, groot leed hadd aengedaen,⁴³⁷
Als gh' over klinckertjens verbonden wierdt te gaen,⁴³⁸
En slijten Schoen, of Kous, of kousseloose Voeten,
Die in 't bekende Sand geen' Keyen en ontmoeten,⁴⁴⁰
En veel min distelen, en Slangen allerminst,
Soo dat u 't niewe pad verlies bood, maar geen' winst?

Zee-buren, arm geslacht, tot Slaverny geboren,⁴⁴³

Was u dat seggen ernst, soo moet ghy ernstigh hooren,
Wat ick in ernst verhael, en u te hooren staet:⁴⁴⁵
Uw' Voeten hebben my gebracht op dese Straet;
Uw' Hoofden oock niet min: in tijden en ontijden⁴⁴⁷
Sagh ick haer' drachten aen met deerlick medelijden,⁴⁴⁸
En my en docht de Sonn soo klaer niet op den Noen,
Als dat elck schuldigh was u wat onthefs te doen.⁴⁵⁰
Daer deden 't met haer' Bors, en, mogelick, van desen,⁴⁵¹

433 weeldrigh: onbedachte.

434 Daer van: waarvan;
het galmen: de weerklank (Huygens heeft het van anderen gehoord).

436 opspraeck: kritiek.

437 leed: hinder, ongemak.

438 Als: toen;
verbonden: genoodzaakt.

440 bekende: vertrouwde;
geen' Keyen en ontmoeten: niet op stenen stootten (klaarblijkelijk ironisch, evenals r. 441).

443 Zee-buren: buren van de zee (misschen tevens: aan zee wonende buren van ons, Hagenaars);
Slaverny: een leven van niets dan zwoegen.

445 Wat: lijdend voorwerp in 445a, onderwerp in 445b.

447 oock niet min: zeker niet minder;
in tijden en ontijden: in tijden van goed en van slecht weer.

448 haer'drachten: de op het hoofd gedragen vrachten;
deerlick: (hier:) intens.

450 En het was voor mij meer dan zonneklaar, dat iedereen verplicht was u wat verlichting te bezorgen (Noen: het midden van de dag).

451 Daer deden 't met haer' Bors: er waren er die het met hun beurs deden;
van desen: onder hen.

[p. 37]

 

Als 't pass gegeven heeft, hebb ick wel willen wesen:⁴⁵²

 

Maer uw noodsaecklickheit te keeren in vermaeck,

 

Maer uw noodsaecklickheit te keeren in vermaeck,⁴⁵³

 

En uwen last in lust, hiel ick een' beter' saeck.⁴⁵⁴

455

Ey, sluyt uw' herten voor ondanckbare gedachten:

 

Ghy waert het, kinderen, daer ickse minst af wachten.⁴⁵⁶

 

En, over Kous en Schoen en blooten Voet en all,⁴⁵⁷

 

Zijt ghy met my t'onvre'en, 't is onverdiende gall:⁴⁵⁸

 

't Was dobbel wel gemeent, en beter uytgevallen:⁴⁵⁹

460

Denckt hoe ghy zijt en waert, het moet u wel gevallen:⁴⁶⁰

 

Scheelt singen uyt de borst, en sténen niet van een,⁴⁶¹

 

En dribb'len over Straet van door heet Sand te tre'en?⁴⁶²

 

Gaet dribb'len naer de Merckt, en komt al singend' weder:⁴⁶³

 

Valt u den Hemel hard met hard en onsoet weder,⁴⁶⁴

465

Het hard dat onder light versaft dat boven drijft,⁴⁶⁵

 

Soo dat het eene hard het andere verdrijft:

 

Het sachte pad viel hard, daer valt geen seggen tegen,⁴⁶⁷

 

Nu valt het harde sacht: gedenckt eens wat een segen,⁴⁶⁸

 

Dat u de volle Mand min onder weegen weegh',⁴⁶⁹

470

Dan die ghy door het Sand na Huys droeght licht en leegh.

 

Wijckt yemand onder u noch voor gevoel noch Reden,⁴⁷¹

452 Als 't pass gegeven heeft: als het zo uitkwam.

453 noodsaecklickheit: harde noodzaak;
keeren: veranderen;
vermaeck: genoegen.

454 hiel: achtte.

456 daer … af: waarvan, van wie;
wachten: verwachtte.

457 over: in weerwil van (zie WNT XI, kol. 1600-01).

458 met my t'onvre'en: misnoegd over mij;
gall: boosheid.

459 dobbel wel: heel goed.

460 Denckt: bedenk eens:
zijt en waert: thans zijt en vroeger waart (nl. bij de tocht door de duinen).

461 sténen: steunen, kreunen;
van een: van elkaar.

462 dribb'len: licht en snel lopen.

463 de Merckt: de Vismarkt in Den Haag.

464 onsoet: onaangenaam, lelijk.

465 versaft: verzacht;
dat boven drijft: het harde dat in de lucht zweeft (regenwolken, onweer).

467 sachte: mulle.

468 het harde: het harde pad, de straat.

469 onder weegen: onderweg.

471 gevoel: het zelf voelen van het verschil;
Reden: rede, gezond verstand.

[p. 38]

 

En noemt hy met geweld sijn oude, lieff'lick treden,⁴⁷²

 

Sijn niew, onlijdelick, hoort, Wijven, 't gaet u aen,⁴⁷³

 

De Duynkant staet u vry, ghy mooght hem wel begaen;⁴⁷⁴

475

Gaet douwter door en door, het is een soet vermaken:⁴⁷⁵

 

Maer, waer ick in 't bewind, men soud u hier bewaken,⁴⁷⁶

 

En, quaemt ghy eens de Straet te roeren met een' voet,⁴⁷⁷

 

Men keurde Mand en Visch den Tollenaer verboett.⁴⁷⁸

472 sijn oude, lieff'lick treden: zijn vroegere (lopen) prettig lopen.

473 Sijn niew, onlijdelick: zijn nieuwe lopen ondragelijk;
Wijven: (vis-)vrouwen.

474 hem wel begaen: er gerust door lopen.

475 douwter door en door: zwoeg er dwars doorheen.

476 waer: ware.

477 eens: ook maar één keer;
te roeren: aan te raken.

478 keurde: verklaarde;
den Tollenaer: (ten voordele van) de tolgaarder;
verboett: verbeurd.

Over de tol en de mogelijkheden om de opbrengst ervan te doen toenemen (r. 479-530).

Ghy, goede Tollenaer, die sluyten en ontsluyten⁴⁷⁹

Wel-wettelick verkoopt voor Stuyvers en voor Duyten,⁴⁸⁰
Past op uw eigen recht, tolt alle Wiel en Been;⁴⁸¹
Maer onder Been en Wiel laet Scheveningh met vre'en:⁴⁸²
De wel-besteede gunst en magh men 't niet besnijden.⁴⁸³
Oock sal u noyt gebreck van Wandelen en Rijden,
Van gins en weder-reis bejegenen, soo langh⁴⁸⁵
Als 't woeste Noorder Natt sal woelen tegen 't Strangh.⁴⁸⁶
Maer, wilt ghy tusschen ons' vier oogen en vier ooren⁴⁸⁷
Een' niewen overslagh van wat meer voordeels hooren?⁴⁸⁸
Een' onbesproken winst staet alle neeringh vry:⁴⁸⁹

479 goede: integere (in tegenstelling tot het tollenaarstype in de Evangeliën).

480 Wel-wettelick: volgens juiste bepalingen;
Duyten: een duit is een achtste deel van een stuiver.

481 tolt: hef tolgeld over.

482 met vre'en: met rust.

483 Het voorrecht, aan Scheveningen zo goed besteed, mag men het niet besnoeien.

485 gins: heen(-reis).

486 Noorder Natt: water van de Noordzee;
Strangh: strand.

487 tusschen: onder.

488 overslagh: berekening.

489 onbesproken: onberispelijke.

[p. 39]

490

Dus trachten ick mijn' Pacht te bet'ren, raeckten 't my:⁴⁹⁰

 

De Zee geeft wonderen: sy sendt ons groote Vissen:⁴⁹¹

 

Elck isser u een' waerd', dat sal u selden missen:⁴⁹²

 

Sy voert ons Schepen toe, dan heel, dan half vergaen:⁴⁹³

 

Daer moet den Haegh op uyt; 't en kan u niet ontstaen;⁴⁹⁴

495

Sy sendt ons het geluyd van droeve Zee-gevechten;

 

Daer will een yeder heen met Kinderen en Knechten;

 

Men haet dat donderen, en lange zijn wy 't moe;⁴⁹⁷

 

Noch wilder yeder eens bekommeringh na toe:⁴⁹⁸

 

Jae 't kon u lichtelick meer heugen als verveelen,⁴⁹⁹

500

Wat onse fiere Buert haer' drijvende Casteelen⁵⁰⁰

 

U hebben aengevoert voor kijck-geld over hoop;⁵⁰¹

 

(God gunn' u selden kans van sulcken overloop)⁵⁰²

 

Maer Vloten en Gevecht, en groote Visch en Wracken⁵⁰³

 

En zijn van geen gevolgh, maer seldsam' ongemacken:

505

Ick denck op 't dagelicks verlichten van uw' Pacht,⁵⁰⁵

 

En, soo ick niet en dool, dus hebt ghy 't in uw' macht:⁵⁰⁶

490 Op de volgende manier zou ik proberen mijn pachtsom vergoed te krijgen, als het mijn zaak was.

491 wonderen: wonderbaarlijke dingen;
groote Vissen: Huygens denkt aan potvissen e.d., zoals die soms aanspoelden en veel bekijks trokken.

492 Elke strekt u tot voordeel, daar kunt u vrijwel altijd zeker van zijn.

493 heel: geheel (vergaan).

494 't en kan u niet ontstaen: dat kan u niet ontgaan.

497 lange: lange tijd al (Huygens doelt op de tweede Engelse oorlog).

498 Nochtans wil iedereen er in zijn ongerustheid naar toe.

499 heugen: verheugen;
verveelen: dwarszitten.

500 onse fiere Buert haer' drijvende Casteelen: de oorlogsschepen van onze bloeiende streek (= de Republiek, vgl. Huygens in zijn Scheepspraet: ‘de vrye schepen // Van de Seven-landsche buert’; het WNT in voce buurt laat niet toe, buurt als ‘buur’ (in casu: Engeland) op te vatten).

501 aangevoert voor kijck-geld over hoop: bezorgd aan kijkgeld in overvloed.

502 overloop: teveel aan weggebruikers (n.b. Huygens hoopt, dat het niet vaak nodig zal zijn, dat de oorlogsvloot van de Republiek zich voor de kust vertoont).

503 En zijn van geen gevolgh: komen niet continu voor;
ongemacken: zwarigheden.

505 op: aan (met deze regel komt Huygens dus pas op zijn in r. 487-90 aangekondigde idee).

506 dus: op de volgende manier.

[p. 40]

 

Het minste niew gerucht kan ons ten Haegh uyt drijven:

 

Saeyt soete tijdingen van niewe tijd-verdrijven;⁵⁰⁸

 

Doet spreken onder 't Volck van weddingen op Strand,⁵⁰⁹

510

Om prijsen aengestelt op allerhanden trant,⁵¹⁰

 

En huert'er loopers toe te Voet, te Paerd, te Wagen:⁵¹¹

 

't Verschot sal minder zijn, als wat de Toll kan dragen.⁵¹²

 

'k Hebb Londen leegh gesien (arm Londen, nu soo leegh?)⁵¹³

 

Om d'ongemeene Maer, die 't in sijn' Straten kreegh,⁵¹⁴

515

Van diere Weddingen op een' verwaende Deeren,⁵¹⁵

 

Die 't rappe Mannevolck sijn roemen af wou leeren,⁵¹⁶

 

En loopen een' verby die van de rapste was:⁵¹⁷

 

Dat haelde Duysenden uyt Duysenden haer' Tass,⁵¹⁸

 

En noch meer Duysenden ontliepen werck en huysen,

520

Om 't Wedspel by te zijn. Wat soudt ghy oortjens pluysen,⁵²⁰

 

Wat all Toll-dubbeltjens; gaf u den Hemel in,⁵²¹

 

Somtijds yet voor te slaen van dien of and'ren sinn!⁵²²

 

Indien die vreughd verslijtt, denckt weer op vreemder vonden,

 

Die 't volck, of om haer niew, of om haer' waerde, monden:⁵²⁴

525

Brenght Wagens onder Zeil: daer leeft 'er noch wel een,⁵²⁵

 

Betakelt by Stevin en van sijn' Vorst bere'en:⁵²⁶

508 Saeyt: strooi uit;
soete: aantrekkelijke.

509 weddingen: wedstrijden waarbij gewed wordt.

510 aengestelt: georganiseerd (bij weddingen).

511 loopers: wedrenners.

512 't Verschot: het totaal der onkosten vooraf;
dragen: opbrengen.

513 nu soo leegh: nu zo onbevolkt (nl. door de grote brand van 1666, het jaar waarin Huygens dit neerschreef).

514 d'ongemeene Maer: het ongewone bericht.

515 diere Weddingen: hoge weddenschappen;
verwaende Deeren: zelfbewust juffertje.

516 roemen: pochen.

517 een': een man.

518 haer': hun.

520 by te zijn: bij te wonen;
oortjens: een oortje is ¼ stuiver;
pluysen: opstrijken.

521 gaf u den Hemel in: als de hemel u ingaf, als u de inval kreeg.

522 voor te slaen: op touw te zetten;
sinn: aard.

524 haer niew: hun nieuwigheid:
monden: smaken.

525 daer: er;
leeft: bestaat.

526 Betakelt: opgetuigd;
by Stevin: door Simon Stevin, wiskundige in dienst van Prins Maurits, constructeur van de zeilwagen waarmee Maurits over het strand van Scheveningen naar Petten reed;
van: door.

[p. 41]

De tol aan het begin van de Oude Scheveningseweg; tekening P.P. Schiedges, 1889.

Ick gev' u niet alleen mijn' Haegenaers te wachten,⁵²⁷
Heel Delft, heel Rotterdam sal Ross en Rad bevrachten,⁵²⁸
Om 't oud-niew wonderwerck te soecken op het Strand,
Daer 't een Zuyd-weste storm doe vliegen over 't Sand.⁵³⁰

527 wachten: verwachten.

528 Ross en Rad bevrachten: paarden en wagens volladen.

530 Daer: waar.

De dichter wekt de Haagse jongelui op, naar Scheveningen te rijden; de zee kan stof leveren voor complimenteuze of ook ernstige vergelijkingen (r. 531-590).

Maer ghy, schoon Haegsch gedrocht, gy Danten en gy quanten,⁵³¹

Die niet als om 't Voorhout en weet te lanterfanten,⁵³²

531 gedrocht: volkje:
Danten: nufjes;
quanten: snuiters.

532 niet als: niets anders dan.

[p. 42]

 

't Voorhout, die Kalverstraet, daer yeder brenght te Mert⁵³³

 

't Jongh goed, of 't niet genoegh op stall gesocht en werd.⁵³⁴

535

Werdt ghy niet wervelsieck van dat mall mole malen,⁵³⁵

 

Werdt het u niet van noo den aêm eens op te halen,⁵³⁶

 

In plaetse van die rond', in een' gestreckte Laen,⁵³⁷

 

Die naer het oud Voorhout sijn' eer begint te staen?⁵³⁸

 

Wat soeckt ghy in 't Voorhout? (want die u sien en hooren,⁵³⁹

540

Komt dat langh draeyen voor, als waerder wat verlooren⁵⁴⁰

 

Dat niet te vinden is) wat soeckt ghy? niet met all.⁵⁴¹

 

Ey, wendt na Scheveningh; daer is noch Bergh noch Dal⁵⁴²

 

Dat u gemack verstoor', en uw' Gelasen kassen⁵⁴³

 

En vindend'er noch Asch, noch Slijck, noch Puyn, noch Plassen;⁵⁴⁴

545

En, light'er sand gestroyt, de klinckertjens te baet,⁵⁴⁵

 

Soo veel velricht men u 't gerommel van de Straet:⁵⁴⁶

 

Daer hoort geen swijgen toe; hebt ghy wat soets te praten,⁵⁴⁷

533 die Kalverstraet: spel met de naam van de bekende Amsterdamse straat; Huygens stelt de jongelui voor als kalveren die op de markt te koop worden gesteld (jeugd geassocieerd met onervarenheid en ietwat onnozele kalverliefde).

534 of: alsof.

535 Werdt: wordt;
wervelsieck: duizelig;
mall mole malen: zotte rondrijden als in een mallemolen.

536 Werdt: wordt;
van noo: nodig.

537 die rond': die in een bocht lopende (laan);
gestreckte: rechte.

538 Die begint te dingen naar de eer van het oude Voorhout.

539 die: hun die.

540 waerder: was er.

541 niet met all: in het geheel niets, niemendal.

542 wendt na: begeef u in de richting van.

543 Gelasen Kassen: lett. ‘glazen kasten’, nl. koetsen (over het rijden daarmee in Den Haag heeft Huygens zich meer dan eens kritisch en geërgerd uitgelaten).

544 -d'er: er (nl. op de zeestraat).

545 light'er sand: als er zand ligt;
de klinckertjens te baet: ten behoeve van de straatstenen.

546 Dan vermindert men voor u in diezelfde mate het lawaai van (de wielen op) de straat.

547 Daer hoort geen swijgen toe: daar past geen zwijgen bij;
soets: vriendelijk.

[p. 43]

 

Ghy hebt het hier noch min als in 't Voorhout te laten;⁵⁴⁸

 

Danck hebbe d'open' Baen en d'onbedompte lucht.⁵⁴⁹

550

Noch meerder is 't verschill van des' en die genucht:⁵⁵⁰

 

Daer ginght ghy nergens heen, waer sult ghy hier belenden?⁵⁵¹

 

Op 't heerlicke gesicht van een van 's Werelds enden;⁵⁵²

 

Daer 't ronde van de Locht aen 't platt-rond van de Zee⁵⁵³

 

Soo dicht schijnt aen gewelft, als warense geen' twee.

555

Vindt ghy de Golven vlack en still en ongeresen,

 

Slaet allen voorval gae, maer past voor all op desen,⁵⁵⁶

 

Ghy, Vryers, praets gesint, het is uw rechte slagh;⁵⁵⁷

 

Verthoont uw' Joffertjens, hoe lieffelick 't gelach⁵⁵⁸

 

Van 't soete weder is; hoe grouwelick daer tegen

560

Het bruyssen van de Zee in baren opgestegen;

 

En seght haer, Kinderen, dus gaet het t'uwent mé,⁵⁶¹

 

Ghy kunt soo vriend'lick en soo suer sien als de Zee:⁵⁶²

 

Maer lett eens op 't verschill van 't een en 't ander wesen,⁵⁶³

 

Ghy sult ons altoos soet, en noyt bars willen wesen.⁵⁶⁴

565

Lacht, lieve schepselen, en neemt uw voordeel waer,⁵⁶⁵

 

Wy soecken 't, jae, voor ons, maer 't gaet u vry wat na'er.⁵⁶⁶

 

Daer staet geen schoon soo vast, 't en kan sich wel ontçieren,⁵⁶⁷

 

Dat hanght aen meer en min bevallicke manieren;⁵⁶⁸

548 noch min als: nog minder dan.

549 Danck hebbe: dankzij.

550 Er is nog meer verschil tussen dit genoegen en dat andere.

551 Daar: nl. in het Voorhout;
hier: via de zeestraat;
belenden: uitkomen.

552 't heerlicke gesicht: de indrukwekkende aanblik;
enden: uitersten, grenzen.

553 Daer: waar;
't ronde van de Locht: de hemelkoepel;
't platt-rond: het cirkelvormige vlak.

556 Slaet … gae: hou … in de gaten;
past: let;
op desen: op dit ‘voorval’, verschijnsel (nl. de effen zee bij stil weer).

557 uw rechte slagh: net wat voor u.

558 Verthoont: zet uiteen.

561 dus: zo;
t'uwent mé: bij u ook.

562 suer sien: stuurs kijken.

563 lett eens op: indien u eens let op;
wesen: uiterlijk, voorkomen (nl. van de zee).

564 Ghy sult: dan zult u;
soet: vriendelijk.

565 voordeel: voordelige positie (nl. als jonge knappe schepseltjes).

566 't gaet u vry wat na'er: het gaat u heel wat meer aan.

567 't en kan sich wel ontçieren: of het kan zichzelf wel lelijk maken.

568 hanght aen: hangt af van.

[p. 44]

 

't En is geen' schoone Vrouw die suer siet op een' Mann,⁵⁶⁹

570

't En is geen' leelicke die vriend'lick wesen kan.

 

Is 't wijser onderhout dat ghy hebt uyt te houwen⁵⁷¹

 

By vracht van meerder ernst; seght, Mannen, en seght, Vrouwen;⁵⁷²

 

Siet ghy dat water wel? t'hans siet ghy 't soo niet meer;⁵⁷³

 

Voor middagh gingh 't te rugh, van avond komt het weer,

575

En mergen soo weerom; en dat en sal niet enden,⁵⁷⁵

 

Voor dat ons Die 't ons schiep het laetste Vyer sal senden.⁵⁷⁶

 

Wat stellen wy ons hert op voor of tegenspoed?⁵⁷⁷

 

In all het Wereltsche gaet even sulcken Vloed,⁵⁷⁸

 

En sulcken Ebb te rugg: siet Menschen, Huysen, Staten⁵⁷⁹

580

En Koninghrijcken aen: daer is geen toeverlaten⁵⁸⁰

 

Op evenstandigheit; die schael moet op en neer;⁵⁸¹

 

Die nu meent vast te staen valt morgen wel om veer;

 

Het Huys dat heden bloeyt zy mergen op sijn hoede

 

Voor onvoorsienen slagh die 't om stoot' of verwoede:⁵⁸⁴

585

Wy hoeven geen bewijs van heel en half gesont,⁵⁸⁵

 

Dat yeder lichtelick door all sijn leven vond;⁵⁸⁶

 

De Rijcken waggelen, de Konincklicke Steden,

 

En die men gisteren sagh staen, waer zijn sy heden?

 

Soo draeyt der dingen Rad, en die dat stuyten will,⁵⁸⁹

590

Sat beter op sijn' rust en hiel sijn' handen still.⁵⁹⁰

569 suer siet op: stuurs kijkt naar.

571 wijser: bezadigder;
uyt te houwen: te voeren.

572 vracht: (hier:) gezelschap.

573 t'hans: straks.

575 mergen: morgen;
soo weerom: opnieuw zo;
enden: ophouden.

576 het laetste Vyer: het vuur van het laatste oordeel.

577 stellen wy ons hert: zetten we ons vertrouwen.

578 even: precies.

579 Huysen: geslachten;
Staten: standen.

580 daer: er;
toeverlaten: vertrouwen.

581 evenstandigheit: vast evenwicht.

584 verwoede: kan vernielen.

585 Wy: wij mensen (als individuen, vgl. r. 579, 583 en 587);
hoeven geen bewijs van: hebben geen voorbeeld nodig, ontleend aan.

586 Dat: (nl. bewijs);
door all sijn leven: zijn hele leven door.

589 der dingen Rad: het rad der Fortuin;
die: wie.

590 Sat beter op sijn' rust: kon beter niets doen.

[p. 45]

De jongelui kunnen ook uit de koets stappen en nog wat wandelen langs het strand; de meisjes hoeven niet meer bevreesd te zijn in zee gedragen te zullen worden, want die gewoonte is in onbruik geraakt (r. 591-618).

Als 't lang gekruyt sal zijn, ten Oosten of ten Westen,⁵⁹¹
Naer 't Sonn' en Wind gedooght, langhs des' ons' buyten-vesten,⁵⁹²
Daer van men heel die Zee de Grachten heeten magh,⁵⁹³
Sult ghy noch lichtelick een steertjen van den Dagh
Aen beter' oeffeningh van moe-geseten leden⁵⁹⁵
(Want alle veel verveelt) met wandelen besteden.⁵⁹⁶
En vreest hier Slijck noch Stoff, jongh volckje, nett geschoeyt,⁵⁹⁷
Of, als ick 't seggen magh, moetwilligh soo geboeyt,⁵⁹⁸
Dat geen' gevangene meer lijden in haer' holen,
Het droevige vernacht van donckere gijolen;^599/600
Treedt af; daer light een Vloer van witt' Sand, daer den Haegh⁶⁰¹
Sijn' beste Kameren mé moy maeckt alle Daegh;⁶⁰²
En treedt gerustigh toe, moy' Meissjes; 't mall vermaken
Daerm' uw' vrouw Moedertjens den Zeekant om de'e laken⁶⁰⁴
Is langh in ongebruyck; daer valt niet meer te doen⁶⁰⁵
Aen Vrouwen-spoelery, spijt nieuwe Kous of Schoen:⁶⁰⁶

591 gekruyt: voortgezeuld:
ten Oosten of ten Westen: (de kustlijn als een oost-westlijn gedacht) in noordoostelijke of zuidwestelijke richting.

592 des' ons' buyten-vesten: deze buitenste wallen van onze stad (Den Haag) (of: van ons gewest?).

593 Daer van: waarvan;
heeten magh: noemen kan.

595 leden: ledematen.

596 verveelt: wordt tot last;
met: door.

597 En: ontkenningspartikel:
nett: keurig.

598 Of: of liever;
moetwilligh: opzettelijk, uit eigen verkiezing;
geboeyt: nl. door modieus schoeisel, dat de voeten beklemt.

599/600 Dat geen gevangenen in hun holen meer te verduren hebben van het sombere verblijf in duistere kerkers.

601 Treedt af: stap uit.

602 beste Kameren: salons.

604 Daerm': waar men;
uw' vrouw Moedertjens: uw moeders toen ze nog jong waren;
laken: misprijzen.

605 langh: sinds lang;
daer valt niet meer te doen

606 Aen: het is uit met.
Vrouwen-spoelery: het gebruik om meisjes in zee te dragen;
spijt: in weerwil van.

[p. 46]

 

De Wereld, seght men ons, wordt alle daegh wat booser;⁶⁰⁷

 

En 't is waerschijnelick: ten minsten wordt sy looser;⁶⁰⁸

 

Ten minsten weet men nu wat beter als men placht,⁶⁰⁹

610

Dat twee Li'en leed te doen, al waer 't maer met gedacht,

 

Sijn selven en sijn' Vriend, is haperingh van sinnen:⁶¹¹

 

Hoe veel min schickt het sich van Vrienden tot Vriendinnen,⁶¹²

 

Die m' eertijds handelden als warens' in de pijn,

 

Die menschen overkomt, van Honden doll Fenijn:^613/14

615

Die doopers soo my dunckt, verdienden self het doopen,

 

Soo sotten waerdigh zijn haer' sotheit te bekoopen,⁶¹⁶

 

En, diese nu sagh doen dat doe soo geestigh stond,⁶¹⁷

 

Sou seggen, daer 's vergift aen 't wercken van een' Hond.⁶¹⁸

607 booser: slechter.

608 't is waerschijnelick: het ziet er wel naar uit;
ten minsten: in elk geval;
looser: slimmer.

609 als men placht: dan vroeger het geval was.

611 Sijn selven: zichzelf;
haperingh van sinnen: verstandsverbijstering.

612 Hoe veel min schickt het sich: hoe veel te minder past het;
tot: jegens.

613/14 Die men vroeger behandelde alsof ze aangetast waren door de ziekte, die mensen wel overkomt, van de hondsdolheid (zulke patiënten hadden nl. vaak grote watervrees).

616 Soo: als;
haer': hun.

617 diese: wie hen;
dat doe: wat toen;
geestigh: aardig.

618 daer: nl. bij de jongemannen, en niet bij de meisjes met hun watervrees.

Over schelpen en hun bewonderenswaardige bouw, precies afgepast op hun bewoners (r. 619-650).

Maer beter besigheit kan u den Tijd wegh helpen:⁶¹⁹

Raept Schelpen, die het lust: en seght niet, 't Zijn maer Schelpen:⁶²⁰
Neemt eene letter uyt, 't zijn Schepen, en gewiss⁶²¹
Dat yeder Schelp wel eer een Scheepje was voll' Viss,
Ja Schell-viss, die sijn' Schell, dat is sijn Huys, ten lesten,⁶²³

619 den Tijd wegh helpen: helpen de tijd te verdrijven.

620 die het lust: u die er zin in hebt.

621 Neemt eene letter uyt: haal er één letter uit.

623 Schell-viss: schelpvis (woordspel met de naam van de bekende vissoort);
Schell: schelp.

[p. 47]

 

Moe levens, heeft geruymt, en gaf het ons ten besten.⁶²⁴

625

Het meer of minder groot en doet niet tot de waerd';⁶²⁵

 

Daer swemt gediert in Zee, daer gaet'es over d' Aerd'⁶²⁶

 

Van ongelijcke form: een Walvisch by een' Haringh⁶²⁷

 

Maeckt machtigh onderscheit; een' Mier die aen een Haer hingh

 

En woegh het haer niet door; wat meent een Oliphant?⁶²⁹

630

Hy is, gelijck die Mier, een maecksel van Gods Hand;

 

En bei die maeckselen voll van gelijcke wond'ren:⁶³¹

 

Geheimen die de Konst heeft onlanghs op doen dond'ren,⁶³²

 

Als s' ons' onkundigheit, door kleine stuckjens Glas,

 

Als in een' Werld gevoert daer niemand oyt en was,

635

Heeft Schepselen ondeckt, en door en door doen kijcken,^633/35

 

Die voor de machtighste ter Wereld niet en wijcken,⁶³⁶

 

In onbegrijplickheit van Leden en gewricht;⁶³⁷

 

Maer in 't verschill alleen van omloop en gewicht.⁶³⁸

 

Siet wat all wonderwercks wy achteloos vertreden,

640

En of all 't menschelick vernuft, met all' de reden⁶⁴⁰

 

Daer 't sich op roemen magh, een Schelpjen machtigh is,⁶⁴¹

624 Moe levens: zijn leven moe;
geruymt: ontruimd;
gaf het ons ten besten: het ons ten geschenke gaf.

625 en doet niet tot: doet niets toe of af aan.

626 Daer: er;
daer gaet'es: er gaan er ('es: ervan, nl. van het gedierte).

627 form: formaat;
by: vergeleken bij.

629 En woegh het Haer niet door: zou de haar niet doen doorbuigen;
meent: wil, waant (van zichzelf).

631 bei die: die beide.

632 de Konst: de wetenschap (met haar vernuftige technische apparaten);
op doen dond'ren: aan het licht heeft doen komen.

633/35 Toen ze aan ons in onze onwetendheid - met behulp van de microscoop a.h.w. in een wereld gevoerd waar niemand ooit een voet gezet had - schepselen heeft leren kennen en tot in de kleinste details doen bekijken.

636 wijcken: opzijgaan, onderdoen.

637 In: met betrekking tot;
onbegrijplickheit: onberispelijkheid, volkomenheid.

638 omloop: omvang.

640 de reden: de ratio, het gezond verstand.

641 Daer 't sich op roemen magh: waar het zich op beroemen kan;
machtigh is: in staat is.

[p. 48]

 

Een Schelpen Horentje te bouwen, daer een Viss⁶⁴²

 

Sijn leventjen in berg' voor groote die het jagen:⁶⁴³

 

Och of wy op 't besteck van dees' gebouwtjens sagen,⁶⁴⁴

645

Hoe wisten wy ons self te huysen in 't gemack

 

Van geen te ruymen en van geen te nauwen Dack!⁶⁴⁶

 

Elck Vissjen past in 't sijn, daer hadden wy te leeren⁶⁴⁷

 

De rechte regelen van Huysingh en van Kleeren;⁶⁴⁸

 

Te ruym en schickt sich niet, te nauw valt suer en bangh,⁶⁴⁹

650

De middelmaet en geeft noch flodderingh, noch dwangh.⁶⁵⁰

642 daer: waar.

643 berg': bergen kan, veilig stellen kan;
het jagen: er jacht op maken.

644 Och of wy … sagen: Ach, letten wij maar … (of: als);
't besteck: de bouw.

646 Van een niet te ruim en een niet te klein onderkomen.

647 daer hadden wy te leeren: daarvan zouden we kunnen leren.

648 rechte: ware, juiste;
Huysingh: behuizing.

649 en schickt sich niet: past niet, zit niet goed;
valt suer en bangh: is vervelend en hinderlijk.

650 De middelmaet: de maat van het juiste midden.

Een in de mond van een zeedier gelegde tirade tegen de wisselvalligheid en dwaasheid van de mode (r. 651-726).

Waer ick een sprekend Beest ('t scheelt weinig, sult ghy seggen)⁶⁵¹

Een sprekend Vissjen maer, 'k wist veel meer uyt te leggen,
En bet're lessen veel, dan nu zijn uytgeleit,⁶⁵³
Of uyt te leggen zijn: Ick vraeghde Knecht of Meid,⁶⁵⁴
Van meer en minder slagh, en Joffertjens en Heertjens,⁶⁵⁵
Werdt ghy noyt Spiegel-wijs aen onse Schelpe Kleertjens,⁶⁵⁶
En sult ghy noyt verstaen hoe redelicken dingh⁶⁵⁷
't Standvastigh wesen is by sta'ge wanckelingh?⁶⁵⁸
Hoe langh mishagen u de Wetten van den Hemel,⁶⁵⁹

651 Waer: ware.

653 bet're lessen veel: veel betere lessen.

654 vraeghde: zou vragen;
Knecht of Meid: jongen of meisje.

655 slagh: soort.

656 Werdt: wordt;
Spiegel-wijs: wijs door u te spiegelen.

657 hoe redelicken dingh: hoe een met het gezond verstand strokende zaak.

658 't Standvastigh wesen: het altijd aan zichzelf gelijk zijn, de constantia;
by: in vergelijking met;
sta'ge wanckelingh: voortdurende wisseling, veranderlijkheid.

659 de Wetten van den Hemel: de wetten die in het ‘boven-maanse’ gelden, waar de dingen niet onderhevig zijn aan verandering.

[p. 49]

660

En haer schoon Even-eens by 's Werelts kindsch gewemel?⁶⁶⁰

 

Hoe langh en derft ghy niet gesien zijn, soete lien,⁶⁶¹

 

Soo ghy soo weinigh tijds voor desen wierdt gesien?⁶⁶²

 

Hoe lange sult ghy noch uw' niewste vonden prijsen,⁶⁶³

 

En die van gisteren verfoeyen en verwijsen?⁶⁶⁴

665

Wy wierden eens gekleedt, en blijven 't soo altijd;⁶⁶⁵

 

Ghy brenght u met geweld in eigen spott en spijt:⁶⁶⁶

 

Van daeg' versnippert ghy uw goed aen Rock en Mouwen,⁶⁶⁷

 

Daer stracks niet op en volght als meesterlick berouwen,⁶⁶⁸

 

Met een neuswijse waen, van altoos bet en bet⁶⁶⁹

670

Te weten, hoe het hoort, en dan een niewe Wett⁶⁷⁰

 

In versche Fransche tael arm Holland voorgelesen;⁶⁷¹

 

Een' Staelen Wett? ô Jae, die mergen Stroo sal wesen.⁶⁷²

 

Wat deed de Schepper wel, die 't Schepsel Neus en Mond,⁶⁷³

 

En oor en oogen-paer elck hechtten aen sijn' grond,⁶⁷⁴

675

En hiet staen daer sy staen, en blijven soo sy stonden?⁶⁷⁵

 

Licht sagh men, sonder dat, hier Oogen en daer Monden,⁶⁷⁶

 

Hier Ooren, daer een' Neus van daegh uyt sijn gelidt,

 

En mergen mogelick vergunt sijn oud besitt,⁶⁷⁸

660 Even-eens: eender blijven, onveranderlijkheid;
kindsch: onvolwassen;
gewemel: heen en weer bewegen, gedraai.

661 Hoe lang zal het duren, dat u u niet durft te laten zien, lieve mensen.

662 Soo: zoals;
voor desen: tevoren.

663 vonden: bedenksels

664 verwijsen: veroordelen

665 Wy: wij, vissen;
eens: eenmaal.

666 U brengt met kracht spot en hoon over uw eigen hoofd.

667 goed: textiel.

668 Waar weldra niets anders op volgt dan vakkundige spijt.

669 neuswijse: pedante;
bet: beter.

670 dan: daarop.

671 versche: gloednieuwe;
voorgelesen: voorgehouden.

672 ô Jae: de mode is immers van een tirannieke onverbiddelijkheid;
die mergen Stroo sal wesen: (maar) die morgen krachteloos zal zijn.

673 deed: handelde;
wel: goed;
't Schepsel: bij de mens.

674 oor en oogen-paer: een paar oren en ogen;
hechtten aen sijn' grond: op zijn vaste plaats zette.

675 hiet: beval te;
daer: waar.

676 sagh men: zou men zien;
dat: nl. die goddelijke beschikking.

678 mergen: morgen;
vergunt sijn oud besitt: hersteld in zijn vorige positie.

[p. 50]

 

Naer de Parijsche Beurs haer Wissel-brieven melden;⁶⁷⁹

680

Want daer aen hangt uw heil, en, die 't soo niet en stelden,⁶⁸⁰

 

Souw voor een wangeboort verschijnen op het pad.⁶⁸¹

 

Denckt huyden, tot een' proef, hoe schoon een' Juffer sat,⁶⁸²

 

Die geen Cometen-staert en sleepte langs de Vloeren,

 

En dweilde se schoon op: 'k siet eerlicke, 'k siet hoeren,⁶⁸⁴

685

'k Siet tot de Kind'ren doen; en, hoe'cker meer op lett,⁶⁸⁵

 

Hoe 'ck min bevroeden kan, wat regel en wat Wett

 

De menschen beestigh maeckt, wat oordeel haer, wat reden⁶⁸⁷

 

Met staert-stof overlaedt. Noch is het van de Leden⁶⁸⁸

 

Die Beesten nodigh zijn; haer staert is als haer Roer,⁶⁸⁹

690

En als haer hand veeltijds; maer, lieve Flodder-moer,⁶⁹⁰

 

Wat doet ghy met uw' Staert, wat hebt gh'er mé te stieren?⁶⁹¹

 

Uw Schip van Ydelheit? O Tijden, O Manieren!⁶⁹²

 

De Rocken wegen u, en dies' u eerst aen trock⁶⁹³

 

Verdiende weinigh dancks, en knoopt ghy Rock aen Rock?⁶⁹⁴

695

Maer knoopt ghy lock aen lock (want dit 's een ander toontje,

 

En dat wat hooger luydt?) Hoort hier, ghy jonge Schoontje,⁶⁹⁶

 

Wat sitt ghy daer en krult? is 't eigen goed, of leen,⁶⁹⁷

 

Of aengekochte waer? Ick vrees voor een van tween,

679 de Parijsche Beurs haer Wissel-brieven: de wissels van de beurs te Parijs (voor: de wisselvallige voorschriften van de Franse mode).

680 Want daar hangt uw geluk van af, en degene die zich daar niet aan hield.

681 voor een wangeboort: als een wangedrocht;
op het pad: op straat.

682 Denckt: stel je eens voor;
huyden: vandaag (want morgen kan het al weer anders zijn!);
tot een' proef: bij wijze van voorbeeld;
sat: zou zitten.

684 eerlicke: fatsoenlijke vrouwen.

685 tot: zelfs.

687 beestigh: als beesten (immers van een staart voorzien);
wat oordeel haer, wat reden: welk inzicht, welke redelijke gedachte hun.

688 Noch is het van: nochtans hoort de staart tot.

689 noodigh zijn: nodig hebben;
haer: hun;
als haer Roer: hun tot een roer (als bij een schip).

690 Flodder-moer: mode-madam.

691 stieren: sturen.

692 O Tijden, O Manieren: uiting van verontwaardiging over de zedeloze tijd, naar Cicero: ‘O tempora, o mores’ (Manieren: zeden).

693 wegen u: zijn zwaar voor u om te dragen;
dies': degene die (nl. Eva).

694 Rock aen Rock: nog een rok (nl. de sleep) aan uw rok.

696 hooger luydt: ernstiger klinkt (met woordspel in hooger; de dichter ‘stijgt’ van de (lage) sleep naar het (hoge) kapsel);
Schoontje: mooi meisje.

697 Wat sitt ghy daer en krult: Wat is het, waarin je daar krullen zit aan te brengen.

[p. 51]

 

En dat of Galgh of Rad noch met de Koppen proncken

700

Daer dese krulletjens aan hooren, eerse stoncken.⁷⁰⁰

 

Siet waer ghy moy mé sijt, en of oyt eenigh Beest⁷⁰¹

 

Met roof-goed, haer of pluym, behangen zy geweest.⁷⁰²

 

Dit raeckt de Meissjes, ja, met haer oneigen Vlechtjens,⁷⁰³

 

Maer 't raeckt uw' Rekeningh wat nader, soete Knechtjens,⁷⁰⁴

705

Die tweemael Dieven werdt, en eerst u selfs berooft⁷⁰⁵

 

Van wat uw erfdeel was, en dan een anders Hoofd.

 

Wat zijt ghy, Meid of Knecht? waer 't niet aen Keurs of Broecken,⁷⁰⁷

 

Ick wist geen' Mannetjens van Wijfjens uyt te soecken,

 

En, als ick soecken souw, waer vond ick Neus of Mond,

710

Soo doncker staens', in 't holl van een' bekrulden grond.⁷¹⁰

 

Noch schortter wat, om ons ter deegh te doen verwijven:⁷¹¹

 

Waer magh de klevery van Plaester-Vliegjens blijven?⁷¹²

 

Daer ick geen' weergae toe en vinde, wat ick soeck,⁷¹³

 

Als by Corenten in een blancken Boeckwey-koeck.⁷¹⁴

715

Heet dat Gods even-beeld verbet'ren of bederven?⁷¹⁵

 

Monseurtjens, hoe het heet; ghy kont het qualick derven:⁷¹⁶

 

't Is Meesterlick bedocht, en meer als oyt of Viss,⁷¹⁷

 

Of Schelp bedencken kost, dat kladden, çieren is.⁷¹⁸

 

Soo sprack ick, als ick Schelp of Viss waer, of yet minders;⁷¹⁹

720

Nu hebb ick 't niet geseght: weest wel te vreden, Kinders,

700 Daer: waar;
eerse: voordat ze (nl.de Koppen).

701 Siet: zie nu eens, besef nu eens.

702 roof-goed, haer of pluym: van andere beesten geroofd goed, hetzij haren hetzij veren.

703 raeckt: betreft;
oneigen: geleende.

704 wat nader: nog meer;
soete Knechtjens: beste knaapjes.

705 tweemael Dieven: door zich van het eigen haar te beroven en vervolgens andermans haar te dragen;
werdt: wordt.

707 Meid of Knecht: meisje of jongen;
Keurs: vrouwenrok.

710 doncker: verscholen;
't holl van een' bekrulden grond: een omlijsting van krullen.

711 Noch schortter wat: toch ontbreekt er nog wat;
ter deegh: geheel en al.

712 Plaester-Vliegjens: mouches, schoonheidspleistertjes.

713 Waarvoor ik geen vergelijking vinden kan, wat ik ook zoek.

714 Corenten: krenten.

715 Gods even-beeld: de mens, als beelddrager van God.

716 kont het qualick derven: kunt het moeilijk missen.

717 't: vervangt de onderwerpszin dat kladden, çieren is;
als: dan.

718 dat kladden, çieren is: dat bekladden verfraaien is.

719 Soo sprack ick: zo zou ik spreken (de dichter herneemt het woord).

[p. 52]

 

En houdt my wat te goed', op eens soo veel weerom;⁷²¹

 

Ick wist mijn' reden wel, en gunn elck sijn waerom;⁷²²

 

Ick steeck vol misverstands, en onkund' en onwijsheit;⁷²³

 

Die my dat als een' Viss op Menschelicker wijs seit⁷²⁴

725

Sal van mijn' Vrienden zijn; ick eisch gelijcke Munt,

 

En 't sal mijn Vriend niet zijn, die my die niet en gunt.⁷²⁶

721 En geef met wat krediet, om het dubbel terug te krijgen (de dichter vraagt vertrouwen in de goede bedoeling van zijn, eventueel nog te leveren, eigen kritiek op de jongelui, met de belofte dat hij graag met dubbel zo groot vertrouwen kritiek op zichzelf zal accepteren, vgl. r. 723-26).

722 Ick wist mijn' reden wel: ik zou mijn reden (van spreken) wel weten;
elck sijn waerom: ieder zijn (eigen) reden (‘Elk zijn waarom’: zinspreuk van Maria Tesselschade, vgl. ook Roemer Visscher, Sinnepoppen, II, 9).

723 misverstands: onverstand;
onwijsheit: onwetendheid.

724 Menschelicker: menselijke, humane.

726 die: nl. gelijcke Munt (Huygens is van mening, dat vriendschap wederzijdse kritiek impliceert).

De dichter raadt de jongelui aan, verse vis te kopen en die hetzij naar Den Haag te laten brengen, hetzij in een herberg in Scheveningen te verorberen (r. 727-806).

Maer, Vrienden, and're Munt sal hier stracks gangbaer werden.⁷²⁷

Siet ghy dat Schuytjen wel, en kont ghy 't noch wat herden,⁷²⁸
Tot dat het zeilen strijck' en door de Barning spring',⁷²⁹
Daer is Versch-Zee-Voer in, en levend leckerding.⁷³⁰
Doet beid uw' Borsen op, uw' Buydels en uw' Magen;⁷³¹
Hier is dat beide licht verdouwen en verdragen;⁷³²
Mijnt voor de Joffertjens en stelt u in de ry:⁷³³
Maer, Vryers, past'er op, de Vrijsters staend'er by,
En 't goedje siet scherp toe; sy weten haest t'ondecken⁷³⁵
Wat ghy voor Koopluy zijt, of milde maets, of vrecken,⁷³⁶

727 gangbaer werden: in omloop komen.

728 kont: kunt;
herden: uithouden.

729 Barning: branding;
spring': danst.

730 levend leckerding: levende lekkernij.

731 Doe allebei uw beurzen open, te weten uw portemonnees en uw magen.

732 dat: wat;
licht:makkelijk;
verdouwen: verteren.

733 Mijnt: koop (door bij de visafslag ‘mijn’ te roepen).

735 't goedje: het volkje;
haest: snel.

736 milde: royale.

[p. 53]

 

En, waer eens 't masker af, en, die nu vrijt, getrouwt,⁷³⁷

 

Hoe nauw hy 't nemen soud op d' Erwten en op 't Sout.

 

Nu stiert de Zoo Duyn op, de Zee-straet langs te dragen,⁷³⁹

740

Tot aen uw' eigen haerd: of vreest ghy te beklagen⁷⁴⁰

 

Dat tusschen Haegh en Strand, hoe versch het goedje zy,

 

Voor Haegsche Tongetjens den hals gebroken zy;⁷⁴²

 

Of zijt ghy van 't gevoel, dat, buyten-Huys-verteeren,⁷⁴³

 

De smaken van goed cier by wijlen kan vermeeren;⁷⁴⁴

745

Daer hangen Ketels ree niet half soo diep in 't Land,⁷⁴⁵

 

Als Scheveninger Kerck en Kerckhof staen van 't Strand:

 

Want onse Bergen zijn gelegen, niet van Muysen⁷⁴⁷

 

(Als eertijds Bergen wierdt verweten) maer van Huysen.⁷⁴⁸

 

Geviel u Soetenburgh en waer de soete Mann⁷⁴⁹

750

Die 't bouwde soo uw' Vriend als ick hem noemen kan;

 

Ghy kreeght sijn' Deur wel op met wat beleefde woorden,⁷⁵¹

 

En Sael en Keuken-tuygh met wat daer meer toe hoorden;⁷⁵²

 

Om daer een' vrolick' uer te spillen onder dack,

 

En de gesoden Zoo te nutten met gemack.⁷⁵⁴

755

Ontsiet gh' u mann of maeghd in Vriends Huys te verstooren,⁷⁵⁵

 

Daer zijnder voor uw Geld, en die daer toe behooren;⁷⁵⁶

737 waer: ware, zou zijn;
't masker: nl. van bereidheid om de beminde welgevallig te zijn;
vrijt: naar de hand van een meisje dingt.

739 stiert: stuur, laat vervoeren;
de Zoo: het gekochte zootje vis.

740 te beklagen: te moeten klagen.

742 Voor Haagse lekkerbekken het goedje bedorven zal zijn (vgl. WNT V, 1662).

743 van 't gevoel: van mening;
buyten-Huys-verteeren: eten buitenshuis.

744 smaken: genietingen;
van goed cier: van een feestmaal.

745 Daer: er;
ree: klaar;
niet half soo diep in 't Land: m.a.w. nog dichter bij de zee.

747 Bergen: duinen;
gelegen: bevallen.

748 eertijds: nl. in de oudheid - toespeling op een uitdrukking in Horatius' Ars poetica, ‘Parturiunt montes, nascetur ridiculus mus’ = ‘De bergen baren en er zal een belachelijk muisje geboren worden’, in toepassing op een gedicht met een hoogdravende aanhef.

749 Soetenburgh: naam van het huis dat Huygens' kennis Cornelis Michielsz. Soetens op een duin had laten bouwen, vgl. Worp, Gedichten VII, blz. 55-57;
soete: aardige.

751 op: open;
beleefde: vriendelijke.

752 hoorden: behoorde.

754 gezoden: gekookte;
nutten: verorberen;
met gemack: op uw gemak.

755 Ontsiet gh' u: bent u bang;
mann of maeghd: iemand (de uitdrukking was oorspronkelijk ‘man en maag’ = ‘iedereen’);
te verstooren: overlast te bezorgen.

756 Er zijn er (nl. huizen) tegen betaling, en die ervoor dienen (eethuizen).

[p. 54]

 

Men wenscht aen d'over zy om soo gestoort te zijn,⁷⁵⁷

 

En staet ghy op de keur van Vloed of Ebbe-wijn,⁷⁵⁸

 

('t Zijn woorden van de kunst) men kander u gerieven,⁷⁵⁹

760

En ghy en uw gevolgh bevelen na believen.⁷⁶⁰

 

Terwijl de Keucken smoockt, terwijll uw soete Viss,⁷⁶¹

 

Eens vry van 't soute, weer in 't soute Water is;

 

Bespraeckte Vryertjens, versuymt geen' tijd van praten:

 

De Meissjens luysteren, als ofse woorden aten,

765

Als woorden, t'haerer eer betreckelick en soet,⁷⁶⁵

 

De monden vullen met des herten overvloed.⁷⁶⁶

 

Neemt vensteren te baet ('t magh om den A vond wesen)⁷⁶⁷

 

En thoont haer hoe de Sonn het selve lieve wesen,⁷⁶⁸

 

Dats' uyt den Bedde bracht, weer soo te bedde leght,

770

En, Schoone, dus doet ghy, dus doen de stralen, seght,⁷⁷⁰

 

Die 's mergens, niet uw' Sonn, maer uw' twee Sonnen spreiden,⁷⁷¹

 

Tot dats', ons moe gebrandt, allenghskens van ons scheiden⁷⁷²

 

En kruypen in haer bedd: Maer hier is 't groot verschill:

 

Die Son laet ons gerust en onse nachten still,⁷⁷⁴

775

Die Sonnen houden ons in een gestadigh woelen,⁷⁷⁵

 

Gesien en ongesien; het Hert en kan niet koelen,⁷⁷⁶

 

't Smoockt alle nachten door van den geleden brand⁷⁷⁷

757 aen d'over zy: tegenover Soetenburgh, waar een eethuis stond;
om soo gestoort te zijn: op die wijze lastig gevallen te worden.

758 staet ghy op de keur: bent u gesteld op de keuze;
Vloed of Ebbe-wijn: Spaanse of Franse wijn, over zee aangevoerd, of Rijnwijn (vgl. het epigram Van Phlip, in Worp, Gedichten VII, blz. 257; en zie Ntg 15, 1921, blz. 122).

759 de kunst: het vak.

760 bevelen: (kunt) bestellen.

761 uw soete: de u zo dierbare.

765 Als: wanneer, telkens als;
t'haerer eer betreckelick en soet: aanlokkelijk en bekoorlijk met het oog op hun lof.

766 De monden: nl. van de vrijers.

767 Neemt vensteren te baet: maak u de vensters te nutte;
om: omstreeks.

768 het selve lieve wesen: hetzelfde vriendelijke gezicht.

770 (Voor een goed begrip plaatse men seght vóór Schoone);
dus: zo.

771 uw' twee Sonnen: nl. de ogen (conventioneel petrarkistisch complimentje).

772 ons moe gebrandt: moe van ons te verzengen.

774 gerust: met rust.

775 woelen: rusteloos bewegen.

776 Gesien en ongesien: of we ze zien of niet zien;
het Hert: het hart van de minnaar.

777 Smoockt: smeult;
geleden: doorstane.

[p. 55]

 

Daer aen geen helpen is als met uw' Rechter hand.⁷⁷⁸

 

Heilzame Rechter hand, wanneer will 't u behagen⁷⁷⁹

780

Een eewigh Sonneschijn voor dese donck're Dagen⁷⁸⁰

 

Te brengen over my? hoe lange light de hoop

 

In dit vertwijffelt hert met wanhoop over hoop?⁷⁸²

 

Hoe langh. Maer daer 's de Viss; en eten gaet voor vryen.⁷⁸³

 

Gaet, jongh Volck, gaet'er u vrypostigh in verblyen,⁷⁸⁴

785

En past op geen' Doctoor, 't is Haeghsche Kind'ren voer,⁷⁸⁵

 

En van Viss eten seght den Haegh, soo 't quam soo 't voer.⁷⁸⁶

 

Derft yemant twijffelen of dat stout seggen waer is?⁷⁸⁷

 

Die sie door Scheveningh, of Vleesch en Bloed daer klaer is,⁷⁸⁸

 

En of die ruyge maets haer' tronjen Vissich staen,⁷⁸⁹

790

En of die van de Hall de haer' te boven gaen,⁷⁹⁰

 

En of die Meissjens, met haer incarnate koonen,⁷⁹¹

 

De minste tekenen van erger voetsel thoonen,⁷⁹²

 

Als daer men in den Haegh de darmen mé verkropt,⁷⁹³

 

En door goed levens kunst langh levens loop mé stopt.⁷⁹⁴

795

Een' Haeghsche Maegh nochtans, die Scheveninger Vissen

778 Daer aen: waaraan;
als: behalve.

779 Heilsame: gelukbrengende;
will: zal.

780 voor: in plaats van.

782 over hoop: in worsteling.

783 Maer daer 's de Viss: antipetrarkistisch boosaardigheidje van de dichter: de minnaar breekt zijn klacht af zodra de vis op tafel verschijnt.

784 vrypostigh: vrijmoedig, onbekommerd;
in verblyen: van genieten.

785 past op: bekommer u om;
Haeghsche Kind'ren voer: voedsel dat onder Haagse burgers zeer geliefd is.

786 soo 't quam soo 't voer: zoals het binnenkwam zo vertrok het weer, het gaat er even vlot uit als in (om aan te geven dat vis, anders dan vlees, geen opstoppingen veroorzaakt en door de spijsvertering te bevorderen de mens gezond houdt).

787 Derft: durft;
dat stout seggen: die sterke bewering.

788 door Scheveningh: heel Scheveningen door;
klaer: zuiver.

789 de ruyge maets haer' tronjen: de gezichten van die ruige kerels;
Vissich staen: er bleek uitzien.

790 Hall: vleeshal;
de haer': de hunne.

791 die Meissjens: nl. in Scheveningen;
incarnate: rode.

792 erger: slechter.

793 Als: dan;
daer: waar;
verkropt: volstouwt, overbelast.

794 goed levens kunst: de kunst om van het leven te genieten;
stopt: barricadeert, (ontijdig) afsluit.

[p. 56]

 

Heeft te vermeesteren, en magh sich niet vergissen;⁷⁹⁶

 

All is de Schelvisch dood, hem komt wat swemmens toe,⁷⁹⁷

 

In beter als sout natt, het zy van Ebb' of Vloe:⁷⁹⁸

 

Ja Spagnen, daer ons meer verdriets van is gekomen⁷⁹⁹

800

Dan 't een t'herdencken lust, heeft ons, veeltijds, benomen⁸⁰⁰

 

De quellingh die 't ons gaf, door druyfjens van sijn' Kust,

 

Daer alle leed van Hoofd en Maegh mé werdt gesust.⁸⁰²

 

Neemt van het soete sapp gedropen uyt die rancken,

 

En giet het by de rest, ghy sult'es u bedancken,⁸⁰⁴

805

En vinden mergen vroegh uw selven fraey en frisch,⁸⁰⁵

 

En naer het Visschen-mael gesonder als een Visch.⁸⁰⁶

796 vermeesteren: verteren.

797 hem komt wat swemmens toe: hij heeft recht op een beetje zwemmen.

798 In beter vocht dan zout water, of het nu water van eb of van vloed is (vgl. r. 758).

799 daer: waar.

800 een: iemand.

802 Daer: waar;
leed van Hoofd en Maegh: kopzorgen en maagklachten;
werdt: wordt;
gesust: gelenigd.

804 ghy sult'es u bedancken: u zult er geen spijt van hebben.

805 fraey en frisch: gezond en wel.

806 naer: na.

De vis-maaltijd wordt besloten met onschuldige vrolijkheid van kussen, dansen en zingen, tot het tijd is huiswaarts te keren (r. 807-842).

Hoe gaet het, jonge luy; zijn d'hertjens wat beglommen,⁸⁰⁷

En zijn de dampjes wat na bovene geklommen?⁸⁰⁸
Daer rijmt wel Sommen op, soo valt het m' in mijn' sinn:⁸⁰⁹
Weest niet te neuswijs om een soentje meer of min;⁸¹⁰
't Is Hollands oude stijl, en 't magh de niewe blijven,
Spijt Zuydsche Volckeren, die ons, quanswijs, bekijven⁸¹²
Om ontucht voor de Werl'd; daer, onder dat gelaet,⁸¹³

807 wat beglommen: een beetje ontgloeid.

808 na boven: naar het hoofd (Huygens suggereert dat de wijn de jongelui vrolijk heeft gemaakt zonder dat er sprake is van dronkenschap).

809 Sommen: zoenen;
soo valt het m' in mijn' sinn: zo schiet het me te binnen.

810 neuswijs: nauwgezet, scrupuleus.

812 Spijt: in weerwil van;
quanswijs: zogenaamd;
bekijven: berispen.

813 voor de Wer'ld: voor het oog van de wereld, in het openbaar;
daer: terwijl;
onder dat gelaet: achter dat uiterlijk.

[p. 57]

 

Die kijvers schuldigh zijn aen meer verholen quaed.⁸¹⁴

815

Verhaest u nochtans niet: want isser een' Vrouw Moeder,⁸¹⁵

 

Die op de Kudde past, gelijck een Schapen-hoeder,

 

De sijne tegens Beer en Wolven gade slaet,⁸¹⁷

 

Haer komt den eersten Kuss; uyt redenen van Staet;⁸¹⁸

 

Het geen sy geerne lijdt, en sal sy niet verbieden,⁸¹⁹

820

En 't klappen van de Sweep is wat voor oude lieden;

 

Werdt sy dan 't sitten moe, Madame, helpts'er af,⁸²¹

 

En, dat sy 't qualick voel', van 't Pas gaen aen den Draf:⁸²²

 

Is 't van de vieste niet, en heeft sy maer min tanden⁸²³

 

Als doe sy jonger was, maer voeten vry en handen⁸²⁴

825

Van Exteroogh en Gicht, en Hoofd noch Heupen kromm,⁸²⁵

 

Van duysend tegen een, sy springht wel eens rondom,

 

En schroomt sich niet de Jeughd een Liedjen voor te singen,⁸²⁷

 

Noch, voor verdiende straff van Kerck en Ouderlingen:⁸²⁸

 

Sy heeft het aen Mameer, en Grootemoer gesien;⁸²⁹

830

Die waeren vrolick, jae, maer deughdelicke Lien.⁸³⁰

 

In 't ende doets' haer ampt, en spreeckt in ernst van scheiden⁸³¹

 

All schijnt'er niet wat Maens om 't heir na Huys te leiden;⁸³²

 

Het half licht overschot van sulck een' somer-Dagh

 

Maeckt dat de tijd noch nacht noch avond heeten magh.

835

Soo komen Koetsen uyt en wel gevoerde Paerden;⁸³⁵

814 kijvers: critici:
meer verholen quaed: verborgen erger kwaad.

815 Verhaest: overhaast;
Vrouw Moeder: oudere vrouw.

817 gade slaet: bewaakt.

818 komt: komt toe;
redenen van Staet: diplomatieke overwegingen.

819 lijdt: ondergaat.

821 Werdt: wordt;
Madame: (bijstelling bij sij) de Vrouw Moeder;
helpts'er af: nodig haar uit op te staan.

822 En help haar van een kalme danspas overgaan op een sneller tempo, en wel zo dat ze het nauwelijks merkt.

823 't: de vrouw;
vieste: kieskeurigsten, preutsten;
maer min: alleen maar minder.

824 Als doe: dan toen.

825 Gicht: jicht.

827 schroomt sich niet: is niet bang.

828 Noch: noch (is ze bang);
verdiende straff: de op dansen gestelde straf, afkeuring (de hervormde kerk bestreed het dansen)

829 Mameer: (haar) moeder (‘ma mère’).

830 vrolick: levenslustig;
jae: inderdaad;
deughdelicke Lien: deugdzame mensen.

831 ampt: taak.

832 heir: gezelschap;
na: naar.

835 Soo: dus;
uyt: voor.

[p. 58]

 

Dien maer de spraeck gebreeckt, om na verdienst en waerden⁸³⁶

 

De niewe klinckertjens te loven dagh voor dagh,⁸³⁷

 

Gedenckende de plaegh die haer ten halse lagh;⁸³⁸

 

Does' onder het gejuych van luye jonge luyden⁸³⁹

840

In 't Scheveninger sand haer' longh te bersten kruyden,⁸⁴⁰

 

Die nu, 't zy natt of droogh, 't zy 't avond zy, of nacht,⁸⁴¹

 

Na huys toe danssen gaen, soo vrolick als de vracht.⁸⁴²

836 Dien maer de spraeck gebreeckt: aan welke slechts het spraakvermogen ontbreekt;
na: naar;
waerden: waarde.

837 De niewe klinckertjens: nl. van de zeestraat (sinds r. 551 uit het gezicht verdwenen!);
dagh voor dagh: elke dag opnieuw.

838 Bij het terugdenken aan de kwelling waaronder ze gebukt gingen.

839 Does': toen ze;
gejuych: vrolijk geschreeuw.

840 haer': hun;
kruyden: zwoegden.

841 't zy natt of droogh: of het regent of niet.

842 danssen: huppelen, in lichte pas draven;
de vracht: de passagiers.

Een overpeinzing over de vluchtigheid van de kostbare tijd en over de geoorloofdheid van gepaste ontspanning, mits ernstige bezigheden er niet om veronachtzaamd worden (r, 843-882).

Die dagh is soo gespilt: ick weet niet of het Wijsen,⁸⁴³

Of Gecken vaerdigh staen te laken of te prijsen;⁸⁴⁴
Ick houd hem wel besteedt, soo beter Besigheit⁸⁴⁵
Om spelen-varen niet van kant en is geleit.⁸⁴⁶
Noodsakelick gaet voor; daer staet niet mé te gecken;⁸⁴⁷
'k Weet niet hoe 't andre gaet; my kan geen' vreugd vreugd strecken,⁸⁴⁸
Daer ernst om werdt versuymt: sy werdt my schier een' pijn,⁸⁴⁹
Gelijck haer 't lacchen is die in swaer lijden zijn.⁸⁵⁰
O slibberige maet van wesen en bedrijven,⁸⁵¹

843 gespilt: doorgebracht.

844 vaerdigh: klaar.

845 houd: acht;
soo: indien (althans).

846 spelen-varen: een pleziertochtje;
niet van kant en is geleit: niet opzij is gezet.

847 Het noodzakelijke heeft voorrang, daar valt niet mee te spotten.

848 andre: andere mensen;
vreugd strecken: tot vreugde dienen.

849 Daer: waar;
werdt: wordt.

850 haer: hun.

851 slibberige: ongrijpbare;
wesen en bedrijven: zijn en handelen.

[p. 59]

 

O kostelicke Tijd; wat soecktm'? u te verdrijven?⁸⁵²

 

U met de schouderen te stooten, als een' vodd,⁸⁵³

 

Die nergens goed voor is? soo verr' verhoed' my God⁸⁵⁴

855

Mijn eigen moordenaer, mijn eigen dief te wesen:

 

Wy hoeven 't in geen' hoop ouw' Boecken na te lesen,

 

Hoe schichtigh de Rivier des Tijds is, wat een Pijl⁸⁵⁷

 

Geschoten uyt Gods Hand, en wat een' kleine wijl⁸⁵⁸

 

Elck Tegenwoordigh is, jae liever wat een stippel,⁸⁵⁹

860

Die niet te noemen is voor dat hy ons onthippel',⁸⁶⁰

 

Soo dat ons niet en staet te seggen als, Dat was,⁸⁶¹

 

En Dat sal sijn, (soo 't luckt) Dat is, komt noyt te pas.

 

De Boecken seggen 't oock; maer alss'er niet en waren,⁸⁶³

 

De blinde voelden 't by elck een sijn wedervaren,⁸⁶⁴

865

Verwarde mymeringh en even wel gewiss!⁸⁶⁵

 

Wat blijft'er overigh, daer Nu noyt Nu en is?⁸⁶⁶

 

En loopt ons leven soo, en soeckt men 't noch te quisten⁸⁶⁷

 

Aen min als ydelheit? de Zee-luy die soo gisten,⁸⁶⁸

 

Verquistten hier een Ty en daer een' laeger wall,⁸⁶⁹

870

En raeckten sluymerend' in 't uyterst ongevall.⁸⁷⁰

 

Maer all is ydelheit: Dat is niet af te praten;⁸⁷¹

852 kostelicke: kostbare;
soecktm': zoekt men.

853 met de schouderen te stooten: minachtend weg te doen.

854 soo verr': in dat opzicht (te betrekken bij r. 855).

857 schichtigh: snelstromend.

858 wijl: tijdsbestek.

859 Elck Tegenwoordigh: elk ‘nu’.

860 onthippel': ontglipt.

861 niet en staet te seggen als: niets anders past te zeggen dan.

863 waren: zouden zijn.

864 blinde: blinden;
voelden 't: zouden het merken.

865 Moeilijk te ontwarren, en niettemin vaststaand, denkbeeld!

866 overigh: over;
daer: waar.

867 noch: desondanks;
quisten: verspillen.

868 min als ydelheit: minder dan nutteloze dingen;
gisten: de plaats op zee zouden berekenen.

869 Verquistten: veronachtzaamden;
laeger wall: plaats waar men kan stranden.

870 't uyterst ongevall: in de grootste nood.

871 all is ydelheit: alles is ijdelheid, vergeefsheid, nietigheid (cf Prediker 1:2, en vgl. de kanttekening in de Statenvertaling: ‘versta deze woorden alzo, dat Salomo te kennen geeft, dat alle aardse dingen ons niet kunnen helpen om tot de ware gelukzaligheid te komen’);
af te praten: weg te redeneren.

[p. 60]

 

En, hoe wy 't schilderen, in all ons doen en laten⁸⁷²

 

Is Ydelheit de vreughd en Ydelheit de vrucht:⁸⁷³

 

Waer toe dan steedschen ernst voor tijdige genucht?⁸⁷⁴

875

Bedaerde tijdigheit en hebb' ick niet te laken,⁸⁷⁵

 

En 't overhands gedoen is menschelick vermaken:⁸⁷⁶

 

Jae Beesten hebben 't lief, en allom de Natuer,

 

En lacchen heeft sijn tijd, en pruylen heeft sijn' uer,

 

En daer in heeft men elck sijn welgevall te gonnen:⁸⁷⁹

880

Maer, om weer aen te gaen tot daer wy 't flus begonnen,⁸⁸⁰

 

Tijd moet gesleten zijn, soo moeten wy 't verstaen:⁸⁸¹

 

Maer 't scheelt onendelick, wanneer, waerom, waer aen.

872 hoe wy 't schilderen: welk voorkomen we er ook aan geven.

873 Is de vreugd ijdelheid en de vrucht (het resultaat) ijdelheid.

874 steedschen: gestadige;
voor tijdige genucht: in plaats van genoegen op zijn tijd (tijdige: tijdelijke, met woordspel t.o. steedschen).

875 Bedaerde tijdigheit: een bezadigd bezig zijn met dingen die elkaar in de tijd afwisselen (concessie, van de man die de ‘constantia’ in zijn vaandel heeft staan, aan de menselijke behoefte aan variëteit).

876 't overhands gedoen: afwisselende bezigheid (overhands: beurtelings);
is menschelick vermaken: betekent ontspanning voor de mens.

879 sijn welgevall: zijn eigen welgevallen;
gonnen: gunnen.

880 aen te gaen tot daer: te beginnen bij waar;
flus: zojuist.

881 gesleten zijn: doorgebracht worden.

De dichter spreekt zijn afkeuring uit over kaartspelen om geld, dat allerlei hartstochten gaande maakt, die in het bijzonder de meisjes misstaan (r. 883-958).

Noch een woord, Joffertjens; siet of ick Rijm, of Reden,⁸⁸³
Of bei gevonden hebb: het jonge Volck dat heden
Te Scheveningh soo was, als ick 't u hebb vertaelt,⁸⁸⁵
Heeft uyt die oeffeningh, mijns dunckens, meer gehaelt,⁸⁸⁶
Als 't Volckje van uw' slagh, dat in den Haegh geseten
Van Noen te Middernacht (ick wenschte 't niet te weten)⁸⁸⁸

883 een: één;
Joffertjens: jongedames (van Den Haag);
Rijm, of Reden: mooie rijmwoorden of verstandige taal (vgl. de gebruikelijke Franse koppeling ‘rime et raison’; ‘ni rime ni raison’ = ‘ongerijmd’).

885 vertaelt: in taal voor ogen geroepen.

886 oeffeningh: bezigheid.

888 Noen: midden van de dag (of: namiddag);
te: tot.

[p. 61]

 

Sijn Geld, sijn' dieren Tijd aen Blaedjens heeft gespilt,⁸⁸⁹

890

Daer mede wie best kan sijn' even naesten vilt.⁸⁹⁰

 

Naer lieden van geloof derv' ick de waerheit seggen:⁸⁹¹

 

Men siet'er alle minn en heusheit onder leggen,⁸⁹²

 

Men siet'er Gierigheit aen 't roer van elcke schuyt,⁸⁹³

 

Die elck will laden met sijn' Vriend onthaelden buyt;⁸⁹⁴

895

Men siet'er aensichten van schoone ommetrecken⁸⁹⁵

 

Haer selven uyt haer vorm, als een gramm Vischwijf, recken,⁸⁹⁶

 

Men siet'er Nijd en spijt in openbaren swangh.⁸⁹⁷

 

En maken 't Jofferen malkanderen soo bangh,⁸⁹⁸

 

En heet dat spelen Spel, en dat Spel tijd verdrijven?

900

't Is waer, 't en schaedt u niet als 't plagh, getrouwde Wijven:⁹⁰⁰

 

Ghy hebt uw' hooghste prijs gegolden by uw' Mans:⁹⁰¹

 

Maer, Meiskens, denckt ghy niet dat een' verkeerde kans

 

Onstuymigh uytgestaen, de Vryers, die maer lincken⁹⁰³

 

Hoe 't met uw hoofjen staet, den yver wat doet sincken,⁹⁰⁴

905

En dencken, ister soo gestelt in 't jonge groen,

 

Als 't groen versleten is wat sal het dorre doen?^905/06

 

En datter andere waer nemen, hoe het winnen⁹⁰⁷

889 dieren: kostbare;
Blaedjens: speelkaarten.

890 Daer mede wie: waarmee degene die;
even naesten: medemens;
vilt: ‘uitkleedt’.

891 Naer lieden van geloof: afgaande op geloofwaardige lieden;
derv': durf.

892 heusheit: vriendelijkheid;
onder leggen: het afleggen.

893 Gierigheit: hebzucht.

894 sijn' Vriend onthaelden: aan zijn vriend(in) ontroofde.

895 ommetrecken: contouren, gelaatstrekken.

896 Haer selven: zichzelf;
haer: hun;
gramm: woedend.

897 Nijd en spijt: afgunst en wrevel;
in openbaren swangh: onverhuld aan het werk.

898 Jofferen: (jonge) dames.

900 als 't plagh: zoals voorheen (vóór het huwelijk);
Wijven: vrouwen.

901 gegolden: opgebracht (Huygens wil zeggen: u hebt een zo goed mogelijk huwelijk gedaan).

903 Onstuymigh uytgestaen: onbeheerst doorstaan;
maer lincken: slechts zijdelings kijken.

904 hoofjen: hoofdje, karakter;
den yver: de vurige toewijding.

905/06 Huygens varieert het beeld dat Christus in het evangelie bezigt: ‘Want indien zij dit doen aan het groene hout, wat zal aan het dorre geschieden?’ (Lukas 23:31).

907 En datter (…): syntactische aansluiting bij denckt ghy niet in r. 902;
waer nemen: opmerken.

[p. 62]

 

Uw' gansche Ziel ontkleedt en all' haer' drift van binnen?

 

Daer helpt geen masker aen, men siet u door de huyt;⁹⁰⁹

910

Verliesen gaet aen 't Hert, en d'Oogen brengen 't uyt,

 

En winnen doet sijn werck; dats even swaer om decken.⁹¹¹

 

Telt dan de winst eens op waer mé ghy sult vertrecken,

 

'tZy dat gh' een' Bors mé draeght met swaer Geld overstelpt,⁹¹³

 

Of, met een' ledige, Mama aen 't pruylen helpt.⁹¹⁴

915

Mamatjens, wijser Volck dan ick hoef t'onderwijsen,

 

Elck in ons' eigen saeck zijn wy de minste wijsen,

 

Een oogh en siet sich niet, het heeft van buyten aen⁹¹⁷

 

Een anders hulp van doen, die 't waerschouw' en vermaen',⁹¹⁸

 

Gedooght ghy dat ick spreeck soo 't dese grauwe haeren⁹¹⁹

920

Niet all te qualick voeght, geeft menighte van jaeren⁹²⁰

 

Goe woorden wat gesaghs, (ick hebber sonder baerd⁹²¹

 

De Wereld voorgestelt, daer vruchten van gebaert⁹²²

 

En noch in wesen zijn) laet u van my geseggen,⁹²³

 

Is 't doenlick desen Tuysch uw' Dochteren t'ontleggen,⁹²⁴

925

Ontleght hem haer by tijds: ick hebb niet half gepleitt,

 

All wat ick pleiten moght van watter tegen leit.⁹²⁶

 

'k Verdoem het spelen niet, soo langh het Spel magh heeten:⁹²⁷

909 masker: Huygens denkt in dit verband wel aan de schoonheidsmaskers zoals dames die in zijn tijd over het gelaat droegen om de huid blank te houden.

911 En: en ook;
swaer om decken: lastig te verbergen.

913 Bors: beurs.

914 aen 't pruylen helpt: boos maakt.

917 sich: zichzelf;
aen: af.

918 van doen: nodig;
vermaen': opwekt.

919 Gedooght ghy: als gij toestaat;
soo: zoals.

920 geeft menighte van jaeren: als een hoge leeftijd (…) geeft.

921 sonder baerd: nog baardeloos, op jeugdige leeftijd.

922 voorgestelt: gepresenteerd;
daer vruchten van gebaert: waar vruchten (nl. de gedrukte boeken) uit voortkomen.

923 in wesen: in aanzijn, in leven;
geseggen: overreden.

924 desen Tuysch: dit dobbelspel;
t'ontleggen: uit het hoofd te praten (of: ontzeggen, beletten).

926 watter tegen leit: wat ertegen in te brengen is.

927 Verdoem: veroordeel.

[p. 63]

 

Maer onversad'lickheit van worstelen en sweeten

 

Naer onbevoeght gewinn, en onder dat gewoel⁹²⁹

930

Gevaeren van verlies dat m' in sijn' renten voel';⁹³⁰

 

Dats vuyle troggelingh, en Maeghden soo oneigen,⁹³¹

 

Dat, hadd ick Dochteren, met smeken of met dreigen

 

Haeld' ickse van die merckt, en gaf haer ander werck;⁹³³

 

Niet altoos binnens doors, niet eewigh in de Kerck;⁹³⁴

935

Maer huysselicken ernst getempert met vermaken⁹³⁵

 

Daer geen verwijt aen waer: een' roll van dusend saken⁹³⁶

 

Wist ick te leveren die daer toe dienen kost,⁹³⁷

 

En daer, by wijlen, selfs een Caertjen onder most:⁹³⁸

 

Maer spulletjes gewijs, en daer verlies noch winnen⁹³⁹

940

In 't ende smarten sou, of kitt'len in 't beginnen;⁹⁴⁰

 

In korte woorden, daer het swaerste van 't gelagh⁹⁴¹

 

Met jock te koelen waer en hertelick gelach.⁹⁴²

 

Hier hebb ick my den haet berockent van veel' Dieren,⁹⁴³

 

Daer van ick hooren sal, Wat magh hy liggen tieren,⁹⁴⁴

945

En kladden schoon Papier, en all te dieren Int,⁹⁴⁵

 

Om soo verquist te zijn, aen praetjens in de wind:⁹⁴⁶

 

Best liet hy ons in rust, en besighde sijn' sinnen⁹⁴⁷

929 onbevoeght: ongeoorloofd;
dat gewoel: die strijd.

930 m': men;
renten: inkomsten.

931 vuyle troggelingh: minderwaardige afpersing;
oneigen: vreemd.

933 werck: bezigheid.

934 binnens doors: binnenshuis.

935 vermaken: ontspanning.

936 Daer geen verwijt aen waer: waar niets op te zeggen viel;
roll: lijst.

937 kost: kon.

938 daer: waar;
onder: tussendoor.

939 spulletjes gewijs: bij wijze van spelletjes;
daer: waar.

940 kitt'len: prikkelen (n.b.: te verbinden met winnen, zoals verlies met smarten).

941 daer: waar;
het swaerste van 't gelagh: de hoogste kosten.

942 jock: scherts;
koelen: verzachten.

943 Dieren: meisjes.

944 Daer van: waarvan, van wie;
hooren sal: te horen zal krijgen.

945 all te dieren Int: inkt die al te kostbaar is.

946 zijn: worden.

947 Best: het zou beter zijn als;
sinnen: hersenen.

[p. 64]

 

Om levens middelen in sijn beroep te winnen,⁹⁴⁸

 

Het is veel saliger dat elck sijn pelsje pluys':⁹⁴⁹

950

t'Scheep seght men met verstand, Elck kraeck' sijn eigen Luys.⁹⁵⁰

 

Dit 's van den soetsten slagh; daer salder and're schelden⁹⁵¹

 

Met woorden overhoop, die 'ck niet en derve melden.⁹⁵²

 

En waeren 't woorden maer: ick sie my 't goedje licht⁹⁵³

 

Met schoone nageltjens te vliegen in 't gesicht:

955

Dan of het mogelick vijf malle soo behaeghden,⁹⁵⁵

 

Ick wist my wel een' hulp van ruym vijf wijse Maeghden;⁹⁵⁶

 

En, kreegh ick soo voor eerst het soete Volck aen een,

 

't Souw wel gevoordert zijn, en daer mé streeck ick heen.^957/58

948 levens middelen: levensonderhoud.

949 saliger: plezieriger;
pluys': reinigt.

950 t'Scheep: op zee, onder zeelui;
met verstand: met recht.

951 Dit (d.w.z. het soort meisjes dat mij aldus onder handen neemt) is (nog) van de aardigste soort; er zullen er anderen schelden.

952 overhoop: in massa;
derve melden: durf te noemen.

953 't goedje: het spul (de meisjes).

955 Dan: evenwel;
of: indien;
malle: dwaze (meisjes);
behaeghden: behaagde.

956 Huygens zinspeelt op Christus' gelijkenis van de vijf wijze en de vijf dwaze meisjes (Mattheus 25:1-13).

957/58 En als ik zo om te beginnen het lieve spul aan het vechten zou krijgen met elkaar (nl. de wijze en de dwaze meisjes), dan waren we al een heel eind verder, en daarmee zou ik me uit de voeten maken.

Het eerste slot: een woord van geruststelling tot de vermoeide lezer, nu het einde in zicht is; en aanbieding van het gedicht aan de drie bestuurscolleges die de aanleg van de zeestraat hebben laten uitvoeren (r. 959-994).

Hoe is u, Leser-lief; begint ghy niet te swijmen,⁹⁵⁹

En voelt ghy noch uw' pols in dit gedrangh van Rijmen,
En wenscht ghy 't spel niet uyt, en 't Liedjen op een end?
Maeckt geen' bekommeringh, Wy zijnder weer belendt⁹⁶²
Daer ick u uytgeleid': Is 't niet heel uytgelesen⁹⁶³

959 Hoe is u: hoe is het met u.

962 Wees niet bezorgd: we zijn weer op het punt beland.

963 Daer ick u uytgeleid': waar ik met u op weg ging (mogelijk, i.v.m. de vechtende meisjes van r. 957-58, een toespeling op de aanhef van het gedicht, waarin van de mensenwereld gezegd wordt dat ze ‘blijft werren’);
uytgelesen: voortreffelijk.

[p. 65]

 

Dat gh' uyt gelesen hebt, hebt ghy 't maer uyt gelesen,⁹⁶⁴

965

Ten minsten vondt g'er in, daer ick u 't hoofd om brack,⁹⁶⁵

 

's Lands eere, 's Lands profijt, en alle mans gemack.⁹⁶⁶

 

Het streck' u een beworp van çierlicker bedencken,⁹⁶⁷

 

Die my verbeteren en sullen my niet krencken;⁹⁶⁸

 

Maer eer en groote gunst en volle vriendschap doen,

970

Gevalt het hun haer' voet te steken in mijn Schoen,⁹⁷⁰

 

Om op een trotser tred, en aengenamer wijsen,⁹⁷¹

 

Ten prijse van het werck mijn prijsen t'overprijsen,⁹⁷²

 

En maken kind'ren en kinds kinderen bekendt

 

Dat niet vergaen en moet' als met des Werelds end.⁹⁷⁴

975

Ghy, Groote Mogentheit des Vaderlands: ghy Heeren,⁹⁷⁵

 

Die Hollands Eigendom met een gemoed voll eeren⁹⁷⁶

 

Soo langh berekent hebt, en langh met dat gemoed⁹⁷⁷

 

Gesonde Rekenaers van Holland blijven moet:⁹⁷⁸

 

Ghy trouwe Momberen van 's Graven schoonen Hage,⁹⁷⁹

980

Daer ick, arm Hagenaer, den trotsen naem af drage;⁹⁸⁰

 

Dry Machten, die Gesagh en Middelen en Raed⁹⁸¹

964 Dat: hetgeen;
uyt gelesen: ten einde toe gelezen.

965 daer ick u 't hoofd om brack: (datgene) waar ik u om lastig viel (nl. het volgende).

966 alle mans gemack: iedereens gerief (onder het ‘vermaak’ gedacht).

967 Het moge u dienen als een (ruwe) schets voor een fraaier bedenksel.

968 Die: degenen die;
verbeteren: overtreffen.

970 Gevalt het hun: als ze er behagen in scheppen;
haer': hun.

971 op een trotser tred: in een verhevener trant.

972 het werck: de zeeweg;
t'overprijsen: met prijzen te overtreffen.

974 Dat: datgene wat;
moet': moge;
als met des Werelds end: dan tegelijk met het einde van de wereld.

975 Groote Mogentheit des Vaderlands: hoogste macht van het gewest Holland (de Staten van Holland);
ghy Heeren (etc.): gij, heren Raden en Meesters van de Rekeningen der Domeinen van Holland.

976 met een gemoed voll eeren: met een groot eergevoel (en dus: op integere wijze).

977 berekent: geadministreerd.

978 moet: moogt.

979 Momberen: voogden, beschermers (de Haagse magistraat).

980 Daer: waar.

981 Gesagh: nl. van de Staten van het gewest;
Middelen: nl. van de Rekenmeesters;
Raed: overleg, nl. van het Haagse stadsbestuur.

[p. 66]

 

Te samen hebt gebracht ten uytvoer van mijn' Straet

 

(Vergeeft my 't moedigh woord, en dat ick 't uwe mijne;⁹⁸³

 

Ten minsten is sy mijn' alss' elck een is de sijne⁹⁸⁴

985

Die'r goed gevall in heeft, en mogelick wat meer,⁹⁸⁵

 

Soo 'ck niet verydelt werd met overmaet van eer)⁹⁸⁶

 

Misduyt mijn' plichten niet; my docht ick wass' u schuldigh,⁹⁸⁷

 

En droegh d'uytlandige Vier jaeren min geduldigh,⁹⁸⁸

 

Bekommert dat de draed mijns Levens kracken moght,

990

Eer ick dit laetste kind ter Wereld hadd gebrocht.⁹⁹⁰

 

Ontfanght het in uw' gunst, en vreest niet dat na desen⁹⁹¹

 

Mijn' hand uw' oogen meer sal pijnigen met lesen,

 

Schoon u dit Liedeken te laf vall' en te langh,⁹⁹³

 

Daer 's goe vertroostingh by, het is mijn Swanesangh.⁹⁹⁴

983 moedigh: fiere, trotse;
mijne: het mijne noem.

984 Ten minsten: in ieder geval;
alss' elck een is de sijne: zoals ze voor iedereen de zijne is.

985 goed gevall: plezier;
en mogelick wat meer: en misschien is ze nog wat meer ‘mijn’ straat (dan voor degenen die er met plezier gebruik van maken).

986 verydelt werd: tot ijdelheid gebracht;
eer: eergevoel.

987 plichten: plichtplegingen (in de vorm van het gedicht en de aanbieding ervan).

988 uytlandige: in het buitenland doorgebrachte;
Vier jaeren: nl. 1661-1665;
min: minder.

990 dit laetste kind: Huygens koestert blijkbaar het besef, dat er na de Zee-straet niet meer een gedicht van zo'n omvang uit zijn pen zal vloeien.

991 in uw' gunst: welwillend;
na desen: hierna.

993 laf: smakeloos, vervelend.

994 Swanesangh: laatste dichtwerk.

Het tweede slot: de dichter getuigt, dat hij op nog slechts twee wegen acht slaat: de weg van alle vlees, wie weet hoe nabij voor hem; en de ‘hoge’ weg van de christen naar het eeuwige leven (r. 995-1024).

'k Hebb Weghs genoegh gedaen om hier te Weegh te brengen⁹⁹⁵
(Soo 't Nijd en Tijd na my genadelick gehengen)⁹⁹⁶
Dat wat geruchts van my na my in 't leven blijv';⁹⁹⁷

995 gedaen: afgelegd;
hier: op aarde;
te Weegh te brengen: te bewerkstelligen.

996 Nijd en Tijd: de afgunst (van de mensen) en de (vergetelheid veroorzakende) tijd;
na my: na mijn dood;
gehengen: gedogen, toelaten.

997 wat geruchts van my: een beetje spreken over mij.

[p. 67]

 

En wie weet of daer toe dit welgemeint Bedrijf,⁹⁹⁸

 

By welgesinde Lien en danckbaere na-neven⁹⁹⁹

1000

Van Haeghsche-Kinderen, wat hulp sal konnen geven?¹⁰⁰⁰

 

Het gae daer mé soo 't kan als ick in d' Aerde legg:

 

Ick pass voorts maer op een' en noch een' and'ren Wegh,¹⁰⁰²

 

Die 'ck te betrachten hebb en moet, en will vertreden,¹⁰⁰³

 

'k Moet dien van alle Vleesch (wie weet?) of flus, of heden,¹⁰⁰⁴

1005

Of morgen mogelick vertreden in mijn' Kist;¹⁰⁰⁵

 

In dat verwachten werdt noyt noodeloos gegist.¹⁰⁰⁶

 

Maer, Wegh van allen Geest, die voor Gods heiligh Wesen¹⁰⁰⁷

 

Verheilight t'samen en vereewight hoopt te wesen,¹⁰⁰⁸

 

U hebb ick te vertre'en voor 't laetst van mijn gepoogh;¹⁰⁰⁹

1010

En als ick u alleen in 't Hert krijgh of in 't Oogh,¹⁰¹⁰

 

Werdt alle laeger Wegh mijn Hert en Oogh soo tegen,¹⁰¹¹

 

Als poelen dick van dreck en ongekuyste stegen.¹⁰¹²

 

Maer steil en engh is 't pad dat dien Wegh henen leidt:¹⁰¹³

 

En wat hebb ick daer toe, meer als Genegentheit,¹⁰¹⁴

998 dit welgemeint Bedrijf: dit goedbedoelde werk (nl. het schrijven van de Zee-straet).

999 welgesinde: welwillende;
na-neven: nakomelingen.

1000 Haegsche-Kinderen: Hagenaars.

1002 pass: let;
voorts: verder, voortaan,

1003 betrachten: behartigen;
vertreden: begaan.

1004 dien van alle Vleesch: de weg van alle vlees, naar het graf;
flus: weldra,

1005 vertreden: afleggen (Huygens denkt aan zijn laatste gang).

1006 werdt: wordt;
noodeloos: onnodig (andere gissingen omtrent wat de mens over-komen kan zijn meestal nutteloos, maar het is altijd goed op een mogelijke dood voorbereid te zijn; vgl. r. 104-06).

1007 Geest: (hier in de paulinische zin, tegenover Vleesch, r. 1004) door de Heilige Geest wedergeboren geest van de mens;
Wesen: aangezicht.

1008 Zowel volkomen heilig gemaakt als met het eeuwige leven begiftigd hoopt te worden.

1009 te vertre'en: af te leggen;
voor 't laetst: als het laatste.

1010 in 't Hert krijgh of in 't Oogh: overdenk of voor me zie.

1011 Werdt: wordt, staat.

1012 ongekuyste: vuile, ongeboende.

1013 dien Wegh henen: naar die weg toe.

1014 daer toe: nl. om dat steile en smalle pad te bewandelen;
meer als Genegenheit: anders dan begeerte (= die oprechte sucht, r. 1016, en den will, r. 1017).

[p. 68]

1015

En Onmacht? Ghy alleen, ghy, Waerheit, Wegh en Leven,¹⁰¹⁵

 

Die die oprechte sucht mijn' Ziel hebt ingegeven,¹⁰¹⁶

 

Ghy kont haer by den will oock met de macht versien.¹⁰¹⁷

 

O, Die haer van der Jeughd uw' wond'ren hebt doen sien,¹⁰¹⁸

 

En met een' gunst geleidt die 'ck noyt en kan erkennen,¹⁰¹⁹

1020

Weest met haer soo Ghy waert, leert haer van hier ontwennen,¹⁰²⁰

 

En van dit menschelick by tijds soo wel ontslaen,¹⁰²¹

 

Dats', als ghy roepen sult, te vlugger moge gaen¹⁰²²

 

Tot daer Gerechtigheit en Ghy woont: Eewigh wesen,¹⁰²³

 

Gunt haer die hooge rust, en allen die dit lesen.¹⁰²⁴

1015 Onmacht: onvermogen (de calvinistische christen Huygens erkent dat hij niet in staat is zichzelf te bekeren);
Waerheit, Wegh en Leven: Christus (vgl. Johannes 14:6: ‘Jezus zeide tot hem: Ik ben de Weg, en de Waarheid, en het Leven; niemand komt tot de Vader dan door Mij’).

1016 die oprechte sucht: dat ongeveinsde verlangen (derhalve eveneens als genadige gave van Christus erkend, vgl. Filippenzen 2:13: ‘want het is God, die in u werkt beide het willen en het werken, naar Zijn welbehagen’).

1017 kont: kunt;
haer: nl. mijn' Ziel, r. 1016;
by den will: behalve met de begeerte;
de macht: het vermogen tot het betreden van het smalle pad;
versien: voorzien.

1018 Die: Gij die;
van der Jeughd: van kindsbeen af.

1019 gunst: (onverdiende) genade;
geleidt: (hebt) geleid;
noyt: nooit genoeg;
kan erkennen: met erkentelijkheid kan beantwoorden.

1020 soo Ghy waert: zoals Gij altijd met haar zijt geweest;
van hier ontwennen: zich van de wereld losmaken.

1021 dit menschelick: dit zondige menselijke leven;
soo wel ontslaen: zo volkomen zich ontdoen.

1022 te: des te.

1023 daer: waar;
Gerechtigheit en Ghy: Gij in Uw gerechtigheid.

1024 hooge: verheven (met bijgedachte aan de hoge hemel).