Nederlandse gedichten 1614-1625. Deel 1. Teksten

[p. 174]

[44] Del Pastor Fido Atto primo. Scena seconda.
Eerste Bedrijv. Tweede Uytkomst. Mirtillo. Ergasto.^(aant.)

 

mirt.

Wrang' Amarill, die selver met het bitter
Van uwen naem leert bitterlick beminnen,
O Amarill veel blancker en veel schooner
Dan 'tschoone blancke Keelkruijd,⁺
Maer doover en voorvluchtiger en feller
Dan self de doove Slangh is;
Misdoen ick u met spreken,
Mijn hert sal swijgend' breken.
Maer 'thoog' en 'tlaeghe land sal voor mij schreewen,
Soo sullen dese bosschen,
Die'ck uwen schoonen name
Soo dickmaels leere melden:
In 't weenen der fonteinen,
In 'truijsschen vande winden
Zult ghij mijn' treuring vinden,
De deernis en het pijnen
Zal in mijn aensicht spreken,
Ja word' het alle stomm, ten langen laesten
Sal noch mijn sterven schelden
En mijne dood sal u mijn' smerte melden.

 

erg.

Mirtill, de Minn was oijt een' felle quelling,
Maer meer, hoe meer besloten:
Want vanden toom der woorden
Daer med' een' Minnaers tong wordt ingebonden
Gewint sij kracht en sterckte
En is gevangen feller dan ontbonden.
Ghij hoordt mij dan de oorsaeck van uw' Vlamme
Soo langhe niet te hebben achterhouden,
Die mij de vlamme self niet kondt verberghen.
Hoe menighmael hebb ick gesegt, Mirtill brandt,
Maer hij gaet swijgen, en sijn vier verteert hem.

 

mirt.

Ick hebb mij selfs misdaen om haer te schoonen,
Beleefd' Ergasto, en ick bleef noch in 't swijgen,
Maer de noodsaklickheid is 't die mij stout maeckt.
'Khoor een gerucht van aller sijden momplen

+ Ligustro

[p. 175]

Dat mij door d' ooren heen tot in het hert slaet,
Van Amaryllis haest aenstaende Bruijloft,
Maer wie dat daer af spreeckt, swijgt all de reste,
En ick en derv niet dieper ondersoecken
Soo wel om achterdenck van mij te weeren,
Als om niet waer te vinden 't gen' ick vreese.
'Kweet seer wel, en de Minn bedriegt mij geensins,
Dat mij mijn' arm' onwaerdicheit niet toe laet
Te hopen dat mij oijt tot een'ghen tijde
Soo schoonen Nymph, soo lustigh en soo aerdigh,
Soo Goddelick van bloed, van geest, van aensicht,
Ter echtelicker Trouw verbonden werde.
Ick kenn seer wel den inhoud van mijn' sterre:
'Kben tot de vlamm gemaeckt en alleen waerdigh
Om haer te branden, niet van haer te nutten.
Maer is het soo bestelt in 's Hemels voor-raed
Dat ick mijn dood, en niet mijn leven minne,
'Kwaer' wel ter dood bereidt, soo sij maer wilde,
Als oorsaeck van mijn' dood, mijn' dood begnaden.
En mij bewaerdighde met haer' schoon' oogen,
En maer en seide, Sterft, op 't laeste suchten.
Ick wilde dat sij mij, eer dat haer' bruijloft
Een ander gaet voor mij geluckigh maken,
Maer eens en hoorde. Nu soo ghij mij lief hebt,
Oft met mij deernis hebt, beleefd' Ergasto,
Stelt u te werck om mij daer toe te helpen.

 

erg.

Dat's een gerechte wensch, en slechte looning
Voor een die sterven gaet, maer swaer om krijgen.
Sij waerd'er qualijck aen, soo oijt haer Vader
Quam' te vernemen dat sij d'oor' geneight hadd
Tot eenigh steelsgewijs versoeck, oft dat sij
Des voor haer' Schoonvader den Priester vuijl viel'.
Daerom is 't moglick dat sij van u voorloopt,
En moglick heeft s' u lief en dervt't niet thoonen:
Een' vrouw is wel in hare lusten brooser,
Dan wij, maer in 'tbedeck van lusten looser.
En of't all waer waer' dat sij u beminde,
Wat kond sij anders doen dan voor u vlieden?
Hij luijstert te vergeefs die niet kan helpen.
Hij vluchtt medoogentlick, die met sijn still-staen

[p. 176]

Een ander quellen souw: en hij doet wijslick,
Die strax laet gaen het ghen' hij niet kan houden.

 

mir.

Of dat waerachtigh waer', of ick 't geloofde,
Geluckigh mijn verdriet, en liev' mijn' quelling!
Soo zij den Hemel uw beschutt, Ergasto,
Verswijght mij niet wat Herder onder ons is
Soo grooten sterren-vriend en soo geluckigh?

 

erg.

Hebt ghij gheen' kenniss aen den jonghen Silvio,
Montanos eighen zoon, Dianas Priester,
Dien Herder huijdendaeghs soo rijck, soo ruchtigh?
Dien fraeijen jongeling? die is het selver.

 

mirt.

Geluckigh jongeling, die uw geluck-lot
In soo onrijpen ouderdom soo rijp vindt!

 

erg.

'Kbenijd' u 'tuwe niet, maer klaeg' van 't mijne.
Ghij mooght het hem oock seker niet benijden,
Want hij meer deereniss dan nijds verdient heeft.

 

mirt.

En waerom deerniss? erg. Want hij haer niet lief heeft.

 

mirt.

En leeft hij oock, en heeft hij hert en ooghen?
Hoewel soo'kt recht aenschouwe,
Haer schiet gheen' vlamm meer over,
Voor eenigh ander hert, sints sij op 't mijne
Uijt die twee schoone ooghen
All 'tvier verademt heeft, en all haer liefde.
Maer waerom doch sulck een juweel gegeven
Aen die het niet en kent, aen die 't verwaerloost?

 

erg.

Om dat den Hemel ons met dat versamlen
Arcadias heil belooft. hebt ghij geen' kennis
Hoe alle jaren hier aen ons' Goddinne
D'ellendighe, de dootelicke schatt-schuld
Van eener Nimph onnoosel bloed betaelt wordt?

 

mir.

'Tzijn niewe tijdingen die ick noijt hoorde,
Oock ben ick nieweling in des' gewesten,
En altijd meest geweest een boss-bewoonder,
Gelijck't de Minn, gelijck mijn' Lot begeert heeft.
Maer wat voor sond' is't toch die dit verdient heeft?
Hoe gaert een Godlick hert soo hoogen gramschapp?

 

erg.

Ick sal u 'theel' verhael van ons' ellenden
Dat uijt der eicken schorsch, 'klaet staen de menschen
Medoogen en beklagh souw konnen trecken.
In d'oude eewen, als des Tempels sorghe

[p. 177]

En 'theiligh Priester-ampt de jonge Priesters,
Gelijck als nu, noch niet was toegelaten,
Quam een e'el herder-knecht, genaemt Aminta,
Doe Priester, een' Lucrina te beminnen,
Een wonder schoone Nimph en wonder geestigh,
Maer wonder trouweloos, en wonder^* ijdel.
Langh hadd sij aengenaem, oft emmers thoonde't
Met haer geveinsde trouweloose wesen
De suijvre Minn des Herders haeres Minnaers.
Ja voed' hem, armen knecht, met valsche hope
Soo lang als hij geen minn-genoot en hadde;
Maer niet soo haest (siet doch 'tonstadigh Meissen)
Hadd haer een Boeren-herder-jool bekeken,
Sij'n weeck voor 'teerst' gesicht, voor 'teerste suchten,
En gaff sich heel de niewe Minn ten besten
Eer emmer Minne-nijd Amint' in ['t] hert viel.⁺
Beklagens waerd' Aminta, die sij zedert
Vlod' en verachte, sonder dat de boose
Hem emmer hooren meer oft aensien wilde.
Of de bloed suchten gingh, en of hij weende
Bedenckt dat ghij, die 't Minnen bij de proev' kent,

 

mir.

Oh! dat's de grootste pijn van alle pijnen.

 

erg.

Maer doe hij oock met sijn' verloren herte
Sijn suchten en sijn klagen hadd verloren
Bad hij Diana aen: Diana, seid hij,
Hebb ick u oijt met onbevleckter handen,
Met een onnoosel hert een vier doen branden,
Wreeckt ghij mijn' trouw, mijn trouwe bij de trouwe
Van een' schoon' trouweloose Nimph verraden.
Diana hoorde nae de smeeck-gebeden
Des trouwen Herders haers beminde Priesters:
Zoo dat de toorn opblasende 'tmedoogen
De vinnicheit ontstack; die haer ded' nemen
Haer' straf-gepeesden Boogh, en schielick schieten
Onsichtbaerlick' maer doodelicke pijlen
In't midden van 't ellendige Arcadien.
Daer stierven sonder hulp, en sonder deerniss
De Menschen heen van alle soort en ouder⁺
De baet was bateloos, de vlucht ontijdigh
De konsten sonder nutt; en in 't genesen

* vana

+ gelosia.

+ sesso

[p. 178]

Viel menighmael de Meester voorden siecken.
Daer bleef alleen een' hoop in all' d' ellende
Van 'sHemels hulp. soo werdter strax gesonden
Om troostelick bescheed aen 'tnaest' Orakel;
Daer quam een' antwoord af, goed om begrijpen,
Maer schrickelick en doodlick boven maten;
Dat Cinthia gestoort was, en alleenlick
Te paeijen soude zijn, indien Lucrina,
D'ontrouwe Nimph, oft voor haer ijemand anders
Van onse volck, en door Amintas handen
Aen de Goddinn ten offer werd' gegeven.
Lucrina dan, na lang-vergeefsche klachten,
Werd, als een droevighe slacht-offer, henen
Met groot gevolgh geleidt na 't hooge Autaer:
Daer viel sij voorden voet, voet hares Minnaers,
Voet die haer soo vergeefs soo lang gevolght hadd;
Daer boogh sij bevende de swacke knijen,
En wachte maer de dood van sijne wreetheid.
Aminta onverzaeght trock 'theiligh swaerd uijt:
Van buijten scheen 't aen sijn' ontsteken lippen
Hij stack voll toorn en wraeck: Daer mede sprack hij,
Tot haer gewendt, en met een veegh versuchten,
Lucrina leert uijt uw' ellend' wat Minnaer
Ghij hebt gevolght, en wie ghij hebt verlaten,
Leer het uijt desen slagh: met dese woorden
Treft' hij sich selfs; en berghden in sijn' borste
Het heele swaerd, en viel haer in de armen
Gelijck als offerhand en Priester t'samen.
Op een soo niew' soo schrickelicken schouwspel
Versonck de arme Maegd in diepe flauwte,
Half dood half levendigh, en qualick seker
Off haer de pijn oft swaerd doorsteken hadde.
Maer soo sij eerst stemm en gevoelen weer kreegh
Sprack sij al klagende, Trouw' kloeck' Aminta,
O al te laet voor mij bekende Minnaer,
Die met u dood mij leven doet en sterven,
Was uw verlaet mijn' schuld, siet ick betaelse
Met eewighlick mijn' Ziel aen d' uw' te voeghen;
Soo met dat woord trock sij den selven deghen,
Die van het lieve bloed noch lauw en rood was,

[p. 179]

Uijt 't dood' en al te laet beminde lichaem
En priemde 't in haer' borst, en liet sich vallen
Recht op Aminta, die noch qualick dood was,
En moglick in sijn' Arm den stuijt gevoelde.
Sulck was haer' beider end, tot sulcken ende
Bracht haer te grooten Minn, te grooten ontrouw.

 

mirt.

Ellendigh Herder-knecht, maer oock geluckigh
Die soo wijd-ruchtighen veld hadd genoten
Tot sijner trouwen blijck; en om 'tmedoogen
In ijemands hert met sijn' dood te doen leven.
Maer wat geviel van d' uijtgesieckte Menschen?
Werd' Cynthia gepaeijt nam 't quaet een ende?

 

erg.

Haer toorn verflauwde wel, maer gingh niet over.
Want 'tnaeste jaer, schier inde selve maenden
Verbitterde den haet met eenen invall
Veel ongenadelicker dan te voren;
Zoo datmen weer 'tOrakel gingh beraden,
En kreegh daer antwoord af veel droeffelicker,
Veel wreeder noch dan d'eerste was gegeven.
Dat men soo dan, als voorders alle jaren
Een' vrouw oft Maegd voor de Goddin souw slachten,
Die vijftien jaren oud, en nemmer boven
De twintigh waer', op dat het bloed van eene
Den toorn versloegh' die velen toebereidt was.
Noch werd' het Vrouw-geslacht een' al te wreede,
En, soo ghij haren aerd wild recht bemercken
Een' onbetrachtelicke wett gegeven;
Een wett in bloed geschreven, dat van doen af
Wat vrouw oft Maegd in d' een' manier oft d' ander
Der Minnen trouw vervalschten of bevleckte,
Soo niemand voor haer stierf, self tot het sterven
Gansch onvergevelick verwesen werde;
Soo hoopt dan nu den goeden ouden vader
Van onse swar' en grouwelicke plagen
In dese Bruijloft-feest het end te vinden;
Want weinigh tijds daer aen, 'tOrakel, zijnde
Van niews gevraeght wat ende toch den Hemel
Van onse swaricheit voorschreven hadde,
Voorseide 't recht in dese selve woorden.
Ghij sult geen ende sien van uwe qualen

[p. 180]

Voor dat de Minn twee Hemel-spruijten trouwe,
En d' oude schuld van een' ontrouwe vrouwe
Een trouwen herders trouw sal sien betalen.
Nu in Arcadien zijn nu ten daghe
Geen rancken meer van Hemelicke wortel
Dan Amarill en Silvio, want d' eene
Van Hercules, en d' ander komt van Pan af;
En noijt en hadden wij, gelijck daer nu zijn,
Door ons' onachtsaemheit, een' Mann en Vrouwe
Van d'een' en d'ander' tack; daerom Montano
Met groote reden wel daer van magh hopen;
En hoewel voor als noch op 'tgen' den Hemel
Geantwoordt heeft noch niet met all gevolgt is,
Soo is doch dit de grond; de rest leght voorders
Verborgen in sijn grondeloose diepte,
Om eens de vrucht te zijn van dese Bruijloft.

 

mir.

O aller ghij ellendigste Mirtillo!
Soo menighe bestrijders,
Soo menigh oorlogs-wapen,
Op een Hert dat gaet sterven?
En was niet, sonder 'tnoodlot,
De minn genoegh gewapent t'mijner straffe?

 

erg.

De wreede minn, Mirtillo,
Wordt wel gevoedt, maer nemmermeer versadight,
Met tranen en met pijnen
Komt gaen wij, ick belov u
'Ksall all mijn' macht gebruijcken
Dat u de schoone Nimph van daegh gehoor gev'.
Leeft ghij tewijl in ruste,
Die suchten en dat klagen
Zijn niet, na uw behagen,
Verkoelingen des herten,
Het zijn veel eer onstuijme winde-vlagen
Die uwen brand met niewe Minne-smerten
Onsteken doen, en terten,
En meestendeel op 'sminnaers hooft beruijen
Uijt wolcken van verdriet veel' tranen-buijen.

[p. 181]

Att. 1. Choro.

Reij van't eerste Bedrijv.

Wett, groote wett, in Iupiters voorsinnen
Geschreven, ja geboren,
Diens soete dwang en lieffelick verkrachten
All dat geschapen is met Ziel en sinnen
Vervoert, en doet bekoren
Met 'tghen' het niet en kent, en daer na trachten:
Wett, groote wett, diens machten
Niet dat alleen het ghen' wij met het vlieten
Der uren sien vernieten,
Een' broose schorsch, maer 'tinnerlick bestieren
Van oorsaecks kettingen doen gaen en swieren.
Gaet dese Wereld groot, sien wijse baren
Soo vreemden wonderheden,
Leeft daer een geest die met sijn krachtigh leven
Wat Sonn en Maen beringt en sterre-scharen
Van boven tot beneden
Sijns selven deeligh maeckt, en met doet leven.
Wordt 'tleven ons gegeven
Genieten 't kruijderen, genieten 't dieren,
Siet d'Aerde sich vercieren,
Siet s' oock somtijds haer' kalen kopp verromplen,
All wat des Hemels onverwerrt verwerren
Op 'smenschen hoofd doet dalen,
Daer van de naem hier onder is gesproten
Van blij', van droevighe, van wreede sterren,
Daer in ons' levens palen
Daer in ons' stervens uer is afgesloten,
All dat het hert verdroten,
All dat het leven doet gerust van sinne,
All dat de Luck-Goddinne
Doet, geeft en neemt, na 'sWerelds blind gelooven,
Is all alleen uijt uwe kracht van boven.
Waerachtigh, onvermijdelick voorseggen,
Indien 't in uw beleid is
Dat oijt Arcadien, na soo veel' wonden
In vrede-rust herlevende sal leggen,
Zoo 'tghen' ons voorgeseit is
Door ons' Orakelen beroemde monden
Van u is afgesonden,

[p. 182]

Voeght ghij in uw ongrondelick believen
Twee..... lieven,⁺
En hebben ons haer' stemmen niet belogen
Wie stuijt'er d'uijtkomst noch van uw vermogen?
Hier leeft een knecht, die aller medelijden,
Die aller minnen rouw is,
Die vanden Hemel komt en strijdt'er tegen
Hier sien wij weer een' ander' 'thert bestrijden
Dat hij vergeefs getrouw is,
En stooren uwen will met sijn beweghen,
En hoe hij minder seghen
Hoe minder loon verkrijght voor traen en rouwe
Hoe heeter is sijn' trouwe,
En die hem is een^* doodelicke schoonheit
Behoort een ander toe die haer te hoon heit.
Staen dan dus onder hun des Hemels machten
In eewigh wederspannen,
En rent het eene lot het ander tegen,
Oft willen wij noch eens van onder trachten
Den Hemel 't overmannen?
Heeft noch ons' hoop' niet tooms genoegh gekregen,
En treckt sij weer den deghen,
En wapent sij van niews niew' Hemel-winnaers
Van Minnaers en geen' Minnaers?
Is dit ons' macht, en sullen sich twee blinden
De Minn en Haet den Stern-dwang onderwinden?
Ghij die, van boven lucht, luck, lot en sterren
Hoog-machtigh Hemel-drijver
Stiert Goddelick ons hert en ons van-binnen,
Slaet toch een oogh op dit vertwijfelt werren,
Vereent met Vader-ijver
Uw Lot met Liefd' en Haet, en 'tvier van Minnen
Met koele vluchters Sinnen
Dat soo de blinde weer-will van een ander
Ons' oude heil-beloft niet en verander.
Wie weet oock? wij moglick
Als onvermijdlick vreesen
Sal een' verheuging wesen.
Hoe weinigh kan ons oogh van d'Aerde raken,
Hoe swaerlick kan 't bestaen voor 't Sonne-blaken!

finis. mdcxxiii.

+ fatali

* fatale