Momenta desultoria

[p. 119]

Constantini Hvgenii
Epigrammatum
Lib. III.
Meteorologiae ^*peripateticae, adversus Aristotelem,
Liber Singularis.
Munera nondum intellecta Deûm.
Ad summum Philosophum & Poëtam Casparum Barlaeum.

* Ambulanti commentatae

[p. 120]

⁺VAtes recludens, immeritus mori,
verum negata tentat iter Via.

⁺ETiam nos aliquid faciamus animose,
Simus inter exempla.

+ Horat.

+ Senec.

[p. 121]

Amplissimo doctissimoque Viro
Gaspari Barlaeo,
S.

DUm te tenebrio malè feriatus exercet, Barlaee doctiss^imme, quod cur tam obstinatè mecelaveris nondum capio (nisi fortè me anonymum illum suspicaris) ego me ad Exercitum, &, ecce, tecum exerceo. In nova fert animus. Libuit à via divertere, & in majestate sua Naturam ludos facere. Iudica quo successu. nec parce immanibus ausis. Paucorum dierum iste labor, & castrensis; quid autem labor? feriae fuerunt, ambulanti à meridie, pediti vel in equo, siccisae, sicut meus est mos. Adverte, si tanti est, an satìs ἐπιτηδείως, satis alibi venustè vel acutè nugatus sim. Fuit, ubi in specioso paradoxi commento desudavi; nonnullis facilè defunctus. Verba utique ad praevisam rem, praecipiti venâ, quasi ἐκ χειμάρρου provoluta sunt. Congrui, Latinis, pressis adeò & nervosis cum cura uti conatus sum; salvo, quantùm potui, cujusque rei charactere. Rogavi ne parceres. parce tu Scriptori tamen ab ope hìc librorum destituto, aulico & occupato: à quo inter omnes convenire nulam rem bene exerceri posse, non eloquentiam, non liberales disciplinas, legisti apud Philosophum, qui, si Hispanos audias, ad AEbucium Liberalem septem libros scripsit de Veneficiis. Nam crudeli populo scilicet veneficium pro beneficio est, &, si res postulet, atrocissimum facinus diluitur linguae lapsu. Ama me & vale, cum amicis, Vossio, Wicquefortio, Vondelio, &, si ruri non est, humanissimo Hoofdio. Sprangae, in Castris IX. Kal. Nov. Anno cIɔ Iɔc xxxvɪ.

[p. 122]

Ad eundem.

DOgmata scrutanti malè vestigata Stagirae,

Non Samio, nec per somnia, visa seni;

Digna focis & avis & libertate Batavâ,

Sin mavis, Batavâ simplicitate, loquor.

Quis mea, quis veterum, quis tu, Romane, quis Hellen

Ingenii subdas libera colla jugo?

Excidit, haec livter tentanti, mascula easu

Dictio, & audaci punxit aculeolo.

Mollior, & quasi de sexu inferiore secuta est

Altera, dum vati languida vena stetit.

Hinc descenderunt similes longo ordine nati:

Fecerunt mas & foemina progeniem.

En jocus est, Barlaee, brevis contempta freti sors,

⁺Et furor aestivi velificatus Yae.

Haec praeit audendo Pictoribus atque Poëtis,

Hanc, ignosco, licet serò sequare ratem.

+ De quo lib. II.

Ad eundem.

Censor severae veritatis, arbiter
Severe falsi; fabulantem fabulas
Suffer Poëtam, parva dicendis mora est,
Parva audiendis; veritati nec jocum
Nec verba vim factura nosti: scilicet
Sic vivitur, Barlaee, sic victum est diù;
Fuco placetur, veritas odium parit:
Aut fallere aut falli student homunculi;
Ad falsa proni, ad veritatem nauseant.

[p. 123]

Pluvia post ardorem Solis.

QVaeritur, insano Phoebus quam torruit aestu,

Ut fuerit pluvio Vespere lota dies?

Occurrit ratio. grandi conamine Coelo

Ridenti lachrimuas exiliisse puta.

Rubor vespertinus.

QVi sub nube niger picea quasi luxerat aether,

Vespere praecipiti si rubet, unde rubet?

Convictus peccasse, rubet pudibundus, & ultrò,

Crastino, ait, voveo, Sole serenus ero.

Rubor matutinus.

UNde dies roseis Aurorae tota quadrigis

Manè rubens, madido vespere sera pluit?

Potus enim qui manè rubet quocumque liquore,

Non dubiè toto vespere micturiet.

Hirundo humilis.

SI ruet in terram de Coelo proximus imber,

Cur nondum madidae proxima hirundo volat?

Praesentes adeò rata quas benè praevidet undas,

Jam natat, aaut, ad humum prona, natare parat.

Anas se proluens.

QVae toties se mersat anas praesagula toto

Vertice, sic, inquit, tota madebit humus.

Pavo querulus.

QVid fera praesagit quae se Junonia moestè

Invocat, & planctum planctibus addit avis?

Praesagit miseranda, quibus, quâ sicca superbit,

Jam jam deciduis pluma madebit aquis.

[p. 124]

Crepitus operis intestini.

INtestina erepant murorum robora, grandi

Turbine, turbato grandine Terra tremer:

Horribilies instant straturi caedua venti:

Quis concussa metu pedere ligna neget?

Lucerna crispa.

VNde, gelu fluviis instante, volubile sevum

Cincinno Lychnos induit Jonio?

Qui flammis damnatus erat, jam denique cristam,

Servandus fido frigore, tollit adeps.

Luna pallida.

OBtinet antiquum, si, quod venator, Arator,

Navita, Pastor ait, palida Luna pluit.

Testis es, Actaeon, quantas, pallore feroci,

Irâ sive metu Delia fudit aquas.

Luna rubicunda.

LVna rubet: quid tum? cras à tibicine disces

Quàm res sit vero congrua, flare rubram.

Luna Alba.

PAllida Luna pluit, rubicunda flat; alba quid? omne

Dixisti; superest, alba serena siet.

Stellae scintillantes.

QVae grave scintillans portendit ab aethere frigus,

Jam descensuro frigore Stella tremit.

In easdem, Amantis.

SI scintillantes portendunt frigora Stellae,

Illa nimis dubiae sortis imago meae est.

Cum risu micat insolito, si frigore amantem

Non ferit, aut feriit Polla, ferite parat.

[p. 125]

Aranta prodiens.

SVdabit paries, & erunt mox flumina rimae,

Submergi metuens prodit Araneola.

Nebula ascendens.

Sol sitit, & nimias (premit ipsos crapula Divos)

Jam jam cogetur reddere potus aquas.

Tonitru, Pluvia, Tempestas.

NEscitur Coeli cur diluat unda fragorem?

Ambigitur cur hanc flamina discutiant?

Juno Jovem saturum tonitru gravis increpat: ille

Mejit, & his, inquit, flamma residat aquis.

Quid Soror & Conjux? rabido suspiria nisu

Efflat, hic est quo tu turbine, nauta, peris.

Nebula descendens.

PRovocat audaci Superos certamine Titan,

Quantas de Terra tollere possit aquas.

Excidit ingens urna Deo: ridetur ab omni

Coelite: non niteat laetior illa dies?

Ignes fatui.

QVid fatuos ignes memorabo? spectra? vapores?

Nescio. si taceat Julia, dicat amans.

Nix.

QVae sit origo Nivis, si non bene creditur ardens

Diva reo barbam vellere Juno Jovi?

Mollius hoc: Tonsore Deum properantiùs uti,

Furtivis avidum basia ferre toris.

Eadem.

Lana fovet pecudes, algens nive Terra fovetur:

Credite, si tepida est lana, calere nivem.

[p. 126]

Grando.

COmpactâ divis manibus nive ludere potos

In coelis, acri frigore, dico Deos.

Illa per aetherios praeceps, ubi solvitur, ignes

Gurta fit. hinc nostro frigore grando coit.

Glacies.

FRigore durari fluvios concedo Stagirae,

Quì coëant sanus nemo sat explicuit.

Explico. dum fugiunt tremulae, sine veste, misellae,

Exiles, atomae frigora particulae;

Concurrunt, veluti se, tempestate coortâ,

Muta, pecus mutum, mutua turba tegit.

Compressae faciunt, quantùm testudine factâ

Tu, Romane; ferunt quadrupedem, arma, viros.

Mox, ubi anhelantes nimio sudore liquescunt,

Solvitur acris hyems, effluit unda vitro.

Discite nunc scioli causam, cur proximus haeres

Debeat extremi frigoris esse calor.

Sol, Stellae, Luna.

VAna facem Coeli finxerunt saecula Solem,

Vana quot Astrorum lumina, tot faculas.

Usque adeò Divorum epulas agnoscimus omnes,

Nemo nec Ambrosiam judicat igne coqui?

Sol focus est Jovis, est ingentis nempe culinae;

Caetera Stellarum turba, Deûm foculi:

Luna minus dubiè superarum pelvis aquarum.

Hoc coenaturus Juppiter aere lavat.

Iris.

CVm tot sustineas ac tanta negotia, Coeli

Nuncia, curvatam pondere non stupeo.

Quod vario vultu es, miror minùs; omnia Divis

Ut referas, omni fronte parata venis.

[p. 127]

 

Hinc suffusa pudore rubes, hinc candida risu,

 

Alba metu, flavâ concita bile micas,

 

Hinc viridi spem fronte refers, hinc caerula tollis,

 

Uxor Aristarchi veste, colore, statu.

 

Qualemcunque voles da, Quintiliane, colorem,

 

Vna datis unà concolor Iris erit.

Pluvia.

VNde ruit superis tantus de sedibus imber?

Assero, si turpe est mejere, flere Deas.

Stella volans.

STare loco nescit, nec in una sede moratur:

Si non decipimur, lumina, Stella volat.

Nauta cave: cras non dubiè dominabitur undis,

Qui jam descendens sidera turbo quatit.

Terrae motus.

SI pereant quae nascuntur, par pondus ubique,

Semper, & aequali robore Terra ferat.

Sed perstant quae nascuntur, resolutaque durant

Quae quàcumque tui prodiga Vesta paris,

Et benè miramur, si mole molestâ, ut iniquâ

Mente sub ingesto pondere asella, gemis?

Nec malè miramur, si, quà praecordia tendis,

Concutis ingentem mota superficiem?

Parelii.

SOl genuit Soles, vitiatâ nube puellâ:

Fortiter hoc: sed jam jam pater orbus erit.

Quâm similis Divo est turpissima Bestia? fallar,

Ni nimis hos foetus, Phoebe, fovendo necas.

Cometa.

QVâ prodis, crinite, palàm est, insaniet Orbis,

Plurimus incendet pectora nostra furor.

Si dubitat quis, es indicio, qui, vertice raso,

Sic furis, assumpto, Galle, capillitio.

[p. 128]

Planeta.

AIo Stagiritam, quae tam vaga in aethere Stella est:

Ambulat tque errat cum duce Aristotele.

Hoc ridere juvat: quasi nollet & ipsa Planetis

Esse minor, septem Graecia clara fuit.

Dies. Nox.

NOcte dieque vices rerum Natura notavit:

Moerorem tenebris, lumine laetitiam.

Quis pudor est, semper tirones discere, quae nos

Nigra docet nox, & candida quaeque dies!

Tandem nec puero, nec iniquâ mente ferendum est,

Quod toties aequâ, nocte dieque, tuli.

Eclipsis Solis.

PHoebus amat, claidusque suam nunc Daphnida, Vestam,

Ambit, & insano deperit intuitu.

Diva Soror, si vel casu, vel amantibus obstat

Invida, nec limos virgo procantis amat;

Liquitur ille, ajunt, animo, fert fronte dolorem,

AEternam nubes abdit opaca facem.

Me ratio diversa regit: jubet, ajo, Sorori,

Ut speculum incompto commodet; Illa venit.

Adstat, & aversam terris se praebet amanti,

Divinâque Deum proxima fronte refert.

Hic obiter te, Phoebe, vides, obiterque recenses

Quam vaga currenti miscuit aura comam.

Tandem compte redi: rogat hoc quae se nec Amantem,

Dum te, non illam tu proce, Vesta videt.

Eclipsis Lunae.

IAm furit, atque alias alio sub cardine fratrem

Cynthia nugatur quaerere amicitias.

Postremò, si lumen, ait jam turbida, pergis

Usque tuum Terris condere, condo meum:

[p. 129]

 

Et latet, & (tantaene animis coelestibus irae!)

 

Vt lateat, multâ se pice foeda tegit.

 

Ridet ad haec radio Frater, rabidaeque liquatâ

 

Cum pice personam detrahit: illa nitet.

 

Ut niteat (tantâne Deas levitate moveri!)

 

Proxima ridentem rursus adire parat.

 

Quàm bene cum terris agitur, quòd, gratis quantùm

 

Rara, duos inter sit brevis ira Deos!

Maculae Lunares.

VNde, rogant pueri, maculata est Cynthia? non hoc

Solis ab intuitu fusca puella roget.

Maculae Solares.

SVnto, quibus commenta placent, maculae, astra, vapores,

Quae medio Lynceî, non ego, Sole notant.

Si quid inest, quod adhuc nequeat cataracta vocari,

Audiat Hippocrates, gutta serena mihi est.

Paraselene, ante pluviam.

COnsulit oppositam sibi de se Delia nubem;

Hinc illinc divae virginis ora nitent.

Compta lavat faciem. faciem lavat umbra vicissim;

Dumque pari nos & se lavat imbre, perit.

Virgae.

MVlto fune Diis Titan tentoria tendit:

Mortales moniti tecta subite, pluet.

Halos. Corona circa Lunam.

SOla Deas inter coelestem Iuno coronam

Induit: haec regni cum Iove signa gerit.

Quam tu, virgo Deas inter, nec imago coronae est.

Vsque adeò laudem corporis umbra ferat?

Quâ te cingis, aqua est: metuens Actaeona, ut olim,

Pallida, at in Coelis tuta lavabor, ais.

[p. 130]

Lancea ardens.

Εὐδία, Mortales, pacem praedicimus orbi:

Vsta Deo Marti lancea displicuit.

Chasma.

TErribiliem Coelo foveam suspecto sereno.

Quis, quid, ubi, quantùm dixeris esse rei?

Nescio, nec pudor est: coelesti lumine cernit,

Quae superant Coeli sidera, sola Fides.

Lapis fulminaris.

DIra Jovis jussu cudenti fulmina Fabro

Excidit incauto malleus, an cuneus?

Neuter. ab intacta tentavit rupe favillam:

Primus ab infracta desilit iste lapis.

Pruina.

TErra tepens, ne putrescat, cum carne saliri

Postulat; hàc hyemem prata bovesque ferunt.

Sal faciunt Sol atque Salum, facit Ignis & AEther,

Ipsa vaporando terra salina sibi est.

Ros.

ACcipe posteritas, quod se scivisse nepotes

Gaudebunt, se non scîsse puderet avos.

Sidera sudarunt nocturno lassa rotatu,

Dum procul est Phoebi qui voret ignis aquas.

Inde graves udo ceciderunt aethere stillae,

Inde frequens omni gramine gutta sedet.

Draco volans.

Hìc est, Astrologi, caput, hìc est cauda draconis.

Vestra nec ignoro somnia, nec patior.

Longa decussari vobis, non lata, videtur

Linea? jam non est linea, jam nihil est.

[p. 131]

Ventus.

ESt vento levior quae de spiramine venti

Hactenus in vulgum didita causa viget.

Discite doctores: quibus hìc agitamur, anheli

Naribus exspirant flamina Solis equi.

Ignis lambens.

SI de nocte cui, fato crescentis Juli,

Visa fuit summas lambere flamma comas:

Est qui de nobis exit collectior ignis,

Obvius insurgens frigori, ut interimat.

Sidus Helenae. Castor cum Polluce.

INclamata diu Tethys dormitat, & uno

Spernit adhuc miserûm lumine coeca preces.

Evades Palinure, ambos patefecit ocellos;

Jam vigil effraeni vincla datura mari est.

IAmque opus exegi quod vel levis ira Stagirae,
Vel poterit verum & novitas abolere trimestris.
Cum volet ille Deus, qui animi, qui corporis hujus
Jura tenet, certi spacium mihi finiet aevi.
Parte equidem non hac meliore per ima perennis
Astra ferar, nomenque erit ut vaga nubila nostrum.
Quà patet indomitis Hollanda potentia terris
Nullius ore legar: quin haec per saecla fameque
(Si quid habent falsi) lectorum scripta peribunt.

[p. 132]

Ad Barlaeum.

SI Meteorologiam meam, ambitiosè nomini tuo nuper inscriptam nondum accepisti, minus damni est, quàm si te tineae ad coenam vocaverint, raptum aliò ex condicto; Mudam puta, vel ad Vossium, Wicquefortium, Baeckium, aut Vondelium, omnîs homines qui Se praestare student caeteris animantibus. Et, si quid sanè tabellarius sapuit, jam in Myropolio legor gravis autor, vel thuris piperisque sum cucullus, vel scombris tunicas dedi molestas. Sin tradidit ille illustres paginas, Barlaee mi, facinus, mehercule, te dignum facis, et sacri Codicis non immemori Lectore, qui Stulto non respondeas in stultitia sua. Anonymum si sic excepisses, dubitare possem, an non meliùs tibi consultum esset; nisi obstarent quae notâsti obiter, multi ponderis argumenta. quibus cum accedant Herculea illa, quibus, lacessite pugil, amentem jugulasti, atque adeò merentem, (ut qui in Sacris, quae profiteri fertur, voluit videri non legisse τὸ, μεταξύ σου καὶ αὐτοῦ μόνου) assero, & fatentur omnes boni, interfuisse tuâ, & amicorum, ne hoc impunè ferret. Prostrato, mihi denique illudere libuit, & Leonem, ut apud Senecam est, subulâ impetere. Facit hùc Epigramma, quod in capite invenies nonnullorum, quae his addidi ejusdem farinae, sive furfuris. Si inspicere singula dignaberis, in Castris, vel itinere omnia memento nata. excepto quo Realium alloquor, eximium, ut nosti, virum, qui nunc ingentis rei, et suâ curâ dignae procurationem obit. In illo, & caeteris, futilis venae meae genium agnosces. quo cum delectari te tamen, pro humanitate tua, professus sis, etiam hoc aere, nomen aureum, quo me obligasti, dissolui patere. Loquor nunc de tot selectissimis deliciis, quibus tu me partim, partim tuo nomine, cujus ille verax & perpetuus

[p. 133]

praeco est, Cl. Wicquefortius impertiit. Inter illas quoties attentionem pasco, repeto ejusdem Senecae luculentum illud & subacto aulico, an subtili oratore, dignum: Quocumque, ait, (nescio nunc quo loco) oculum miseris, id tibi occurrit, quod eminere posset, nisi inter paria legeretur. Nobilis et arguta laudandi ratio. At Amice, si te legat, ne hac quidem sibi satisfaciat. de me, ut porrò silere pergas, sincerè postulo. Placet merenti poena, prae encomio, quo me in ruborem agis; dum anguli nimirum acuti cum obtuso comparationem longè venustissimam praeposterè nobis applicas. Rursus in verba Senecae impingo. Acumen Epigrammatibus meis adscribere voluisti. Audi Philosophum, caeteris, si quid video, extantem, quantum de cupresso inter viburna scriptum est: Acuta, inquit, sunt ista quae dicis. Nihil est acutius aristâ: quaedam inutilia & inefficacia ipsa subtilitas reddit. Hac aristâ, quasi virgulâ, crede, mi Barlaee, saepius me castigo; & si quid casu opportuni excidit, quod, nondum refrigerato inuentionis amore, plausum inventori eripiat, aliundè me intueor, &, numquid me, inquam, induo in artificii veternosissimi nodos? Sed haec Senecae item, ni fallor, dictio est: nisi finem facio, totum hodiè recitabo. neque enim diffiteor perpetuò mihi obversari sapientissimum mortalium, cujusque unius gratiâ laxius otiari optem, quàm nunc per istud licet, quo mihi cum officio luctandum est, quia semel recepto. Neque enim fefelli, cum in Castris me quàm densissimis occupationibus distrahi clamavi, & hàc non nihil veniae apud literatos promereri. Solo ultimo bimestri invenio, & stupeo, & indignor, scripsisse me, vario sermone, ad CCXVII. epistolas privatas. Adde rotam Ixionis, &, quàm eò loci Respublica me exerceat, expende: Judicabis quàm angustè tot Epigrammata sederint: per quas rimas emissa gracilitate

[p. 134]

suâ nimirum punxerint, ut de arista dicebamus. Sed licetne, inquies, per doctorem, cujus tu in verba jurasti, epistolae, sinistram legentis manum implere? sanè, si tertiam invenias, quam ab innocenti servo senex Aulularius poposcit, jam occupata sit. neque occupatior me tamen; qui & ista me nugari testor inter non ausim queri quot avocamenta. Vale tandem, vir doctiss^ime, & vel hac etiam de causa sile, ut sic loqui desinam. In pistrino meo, Aula Principis, biduo post Id. Novemb. cIɔ Iɔc xxxvi.