Gedichten. Deel 8: 1671-1687

[1678]

Van Pieter Pater, clockenist geworden³⁾.

't HooghMogende bewint, daer wij all onder hooren,
Is maer van 't laeger Huijs, bij Paters op den Toren.
Is hij soo mogend nu als hoogh in sijn beleidt,
Hij is d' hoogmogenste van all hooghmogentheit.
Maer 'tis een ned'righ Man; en echter hoogh te achten,
Als die den hoogen dienst soo ruchtich sal betrachten,
Datm'er af hooren sal. In een Woord al geseit,
Men is hem schuldigh Eer, Gehoor, Gehoorsaemheit,
Diens onderhoorighe zijn all' de hoogste Machten.

Dus praette een prater

Van Pieter Pater.

27. Ian.

3) Den titel schreef H. boven een afschr. van andere hand.
Pieter Pater was ‘Klockestelder van den Haagsen Toren’ (vgl. Koddige en ernstige opschriften, 1683, II, 80) en tevens organist. Hij schijnt in 1682 te zijn gestorven. (Zie op Mei 1682.)

Noch⁴⁾⁺.

Van d'onderste Musijck tot inden hoogsten top
Is Pater g'avanceert: laet het hem niet benijen,
't En is met eene schré niet schielyck te beschrijen,
Men raeckter moeijelijck en bij veel trappen op.

28.^o

4) Het versje staat onder het vorige.
Ook in afschr. van andere hand.

+ [krit] vs. 2 g'avanceert afschr.: wel geplaetst

Grafschrift⁵⁾.

De wondere van Eyck wierd in dit Graf gedragen,

Soo wij 't ons' ooren vragen,

5) Ook in afschriften van andere hand. Boven één daarvan schreef H.: Grafschrift van N. van Eick, bij een ander voegde hij daaraan de woorden: treffelijck Violist, toe.

[p. 176]

 

Ruijm vijftich jaer te vroegh. Tot sijn' volkomen eer

 

Hoefd' hij der niet een meer:

5

En 'twaer haer te vergeven

 

De domme Moordenaers, d'onredelijcke Doot,

 

Hads' ons maer laten leven,

 

Doens' hem ter neder schoot,

 

Dat alle Constenaers verschrickten en vermanden,

10

Sijn onbegrijpelijck, sijn weergaloos paer handen.

 

28. Ian.

Van Dirck.

Dirck is voor heel goed arms bekent,
En dicht Gedichten sonder end:
Doen ick hem ongelijck als ick hem somtijds heet
Een altyd besighen barmhertige Poeet?

30. Ian.

[Qui totum clamore forum conclamat agijrta,]

Qui totum clamore forum conclamat agijrta,

Plebe quidem planus judice, me planus est.

14. Apr.

Rijke Dirck¹⁾.

Dirck, van gering beroep en afkomst geener waerden,
Pronckt in sijn Coets voortaen met min niet als vier paerden.
Soom' hem de reden vraeght: dees brenght hij voorden dagh;
Om dat hij Geldigh is, en dat hij 't ruijm vermagh.
Maer Doen van Konnen, en tot Mogen van Vermogen,
Zijn misgevolgen, die in Rechten niet en dogen.

Apr.

1) De titel staat boven een afschr. van andere hand.

Op yemant²⁾.

Hoe lang duert uw geduld, achtbaere hoogwyse Rechters,
Hoe lang en walght ghij niet van alle daegh wat slechters,
Wat meer onlydelix te hooren uyt den mond
Die niet als laster braeckt uijt valscher herten grond?
Maeckt u 'tgeboefte quijt, en leert het haer eens schamen
Diens lust is, vrome lien haer vleckeloose namen
Te schenden met een slijck gebaggert uijt den poel
Van nyd en Broederhaets onChristelijck gewoel.

2) Het fragment heeft alleen het jaartal. Zie blz. 136.
Ook in afschr. van andere hand, waarboven H. den boven staanden titel schreef.

[p. 177]

Aenden heere P. van Cleeff oud-borgemeester der stede Schiedam, met mijn Corenbloemen.

Ick hoor u all van verre seggen,
Waer blijv ick met dit lompe Boeck,
Waer sal het staen, waer kan ick 'tleggen,
Waer vind ick sulcken ruijmen hoeck?
Maer, Heer, gedenckt aen uw Versoeck:
Het Spreeckwoord seght van ouden tyden,
En 'tseght de waerheit, in mijn' sin,
De menschen raecken aen geen lyden,
Of helpend'er haer selven in.

16. Iun.

Afscheid vanden Roosendael¹⁾.

Die vanden Roosendael kan scheiden sonder suchten,
En is 'tgesicht van all' syn' wonderen niet waerd.
Maer die aen Princen lust en lasten is vergaert,
Is sijn verkiesen quijt, en plicht gaet voor genuchten.
Vaert wel dan schoon verblijf, groen Hemeltjen op aerd,
Doorluchtighe orgelen van silvere geruchten,
Vaert wel, soet Paradijs, weergaloos Roosendael;
Dit 's wat van u geseght, maer verr van altemael.

Buren 16/26 Iul.

1) Zie op 10 Maart 1686.
Den 16den Juli sliep H. op Rozendaal (Dagb., 82).

Hvgenivs Heinsio S.²⁾.

Venit Vianam, cuius hic manum vides,
Ac te videre, si vacat, valde cupit.
Si non vacat, videbit invitum tamen,
Dicturus unum hoc scilicet verbum vetus,
Quam candide sit quamque

Constanter tuus.

2) Het versje is gedrukt in Santenius, Deliciae poëticae, 189, met het jaartal 1678. Het HS. is niet gevonden.
Den 22sten Juli kwam H. te Vianen en at bij Heinsius (Dagb., 82).

Aen twee schoonen³⁾⁺.

Hier hebt ghij dan het malle Boeck,
Moij meisje, werpt het. in een hoeck;
En laet het ongelesen leggen.
Magh icker noch een woord toe seggen,
Mij dunckt, sijn rechte plaets sal zijn
In 'tgroot Menagie-magazijn,
Daer de provisie in bewaert werdt,

3) Ook in afschr. van andere hand; H. zette daar den titel boven.

+ [krit] vs. 4 noch eerst: doch

[p. 178]

 

En voorde vrienden niet gespaert werdt,

 

Van allerhande snuijsterij;

10

Ick weet daer dicht een hoeckje bij,

 

Daer nu en dan de damoiselle

 

Met haer eerwaerdighe Geselle

 

Verlegen moghten zijn, ter nood,

 

Om een papiertie, klein of groot.

15

Soo hoeven sij niet verr te soecken

 

Waer mé schoone hemmetjens en broecken

 

Te vrijen van all ongemack:

 

Sij konnen maer dit lompe pack

 

(Elck blaedje namentlick in vieren)

20

Tot die noodwendigheit vertieren.

 

Als 'top is, sal ick haer noch een

 

Sien te bestellen met haer tween.

 

Valt aen dan Ioffertjens, ghij hoeft soo slechte waeren

 

Tot voor of achterdeel in 'tminste niet te sparen;

25

Laet sien eens wie daer meer papiers verbrodden kan,

 

Twee Meissiens, of een Sot, dat's een oud rijmend man.

 

20. Aug.

Sur le portraict de Philippe de Marnix seign.^r de s.^te Aldegonde; du sçavant pinceau de mad.^le Ieanne d'Aerssen¹⁾.⁺

Si le pouuoit saçuoir, le noble de Marnix,
Ce qu'une illustre main a produit son visage,
Que ne diroit il pas, que diroit il? (j'enrage,
De ne pouuoir finir, faute de Rime en ix.)
Mais, je n'enrage plus; grace à S.^te Aldegonde:
Il diroit, me voijci la merueille du monde.
Non; j'acheue la Rime, il diroit, le Phenix.

1) Het HS. is bij de Korenbloemen; het versje is niet gedateerd. Ook in afschrift van andere hand, bij de Fransche gedichten. - Zie blz. 97.

+ [krit] vs. 1 afschr.: S'il sçauoit aujourdhuy - vs. 2 Ce qu' eerst: Comme als in het afschr.

Op mijn 82.^o verjaeren²⁾.

Moord-jaeren, scheidter uijt, en denckt niet meer aen mij,
Ghij komt voort aen te laet: Hadt ghij 'top mij geladen,
Den aenslagh is gemist, ghij kont mij niet meer schaden;
'K ben all' uw' sevenden en negenden voorbij.
'T is waer, om hondert jaer min een te moeten leven,
Gebrekender nog wel twee negenen in als,
Maer wacht ghij noch soo lang, en brengt mij dan om hals,
Amen, en van nu af is u de moord vergeven.

Hofwijck natali meo (4 Sept.) 82.^mo

2) Onder het versje staan de woorden: Et nunc quae est expectatio mea; nonne dominus? Ps. 38. 8.

[p. 179]

A m. l' Amb.^r Temple 22.^e sept. 1678¹⁾.

Ie demande à Vostre excellence

Trois gouttes de vin de Prouence.

Ie l'aij dit si noble et si doux,

Qu'on en enrage parmi nous.

Mais que rien ne vous inquiete,

La quantité sera discrete,

La continuité de graces dans le coeur
De vostre infiniment obligé seruiteur.

1) Sir William Temple (1628-1699), de bekende Engelsche staatsman, was van 1667-1670 gezant in de Nederlanden. In 1675 werd hij één der Engelsche gemachtigden bij de vredesonderhandelingen te Nijmegen. Hij stond op goeden voet met Willem III en heeft onderhandelingen gevoerd voor diens huwelijk met Maria Stuart. Bij de Lettres françaises zijn vele brieven aan Temple, die met H. op zeer vriendschappelijken voet stond.

In synaxi.

Hic sedeo, hic sedi, ah! quoties indignus et idem!

Tandem, magne Deus, fac sedeam melior.

2. Oct.

De vita propria sermonum inter liberos liber primus²⁾.

Quod fuerim Terrae pondus, quam vivere, quam non
Vivere dignus eram, Versu memorare Latino

2) Het HS. van het gedicht is een afzonderlijk N^o. (L) van de collectie der Kon. Akad. Er zijn op verschillende plaatsen vele versregels ingevoegd. H. schreef dan ook den 5den Dec. aan Nic. Heinsius - de brief is op de Leidsche Bibl. - terwijl hij hem het begin en het slot van zijn gedicht toezond: Caput, ecce, et caudam opusculi mitto: quod cum jam excurrerit ad prope CIƆCIƆ. versus, nondum satis absoluisse videor; ita quotidie aliud agenti occurrunt quae omissa nolim. Waarschijnlijk was H. in April 1678 met het 1ste boek bezig; vs. 647-654 zijn nl. met potlood geschreven op een blaadje, waarop een Nederlandsch versje van die maand staat.
Een afschrift van andere hand bevindt zich in de Kon. Bibl. te 's Gravenhage; het mist de opdracht in proza en de aanteekeningen in margine. Een ander afschrift is in het Britsch Museum, Add. Ms. 22954, fol. 2 (vgl. Land in de Versl. en Meded., 1884, blz. 55, en Dr. H. Brugmans, Verslag van een onderzoek in Engeland naar archivalia, 41). Dit afschrift is door H. zelf gecorrigeerd en heeft den datum VII Oct. 1678.
Het gedicht is in 1817 voor het eerst uitgegeven door Dr. P. Hofman Peerlkamp, die in 1821 eene Annotatio in vitam Constantini Hugenii. Harlemi apud Viduam Adriani Loosjes P.F. deed volgen. In 1817 vertaalde A. Loosjes de Sermones in het Nederlandsch. Zie de titels dier uitgaven in de Inleiding, blz. XXV, XXVI.
De tekst van H.'s eigen handschrift is hier afgedrukt, terwijl de varianten van het Haagsche afschrift en van Peerlkamp's uitgave zijn opgenomen.
Voor het gedicht schreef H. de volgende opdracht:

posteritati meae masculae.

Scripsit Plinius (L. 14. Praef.), Virgilium Hortorum dotes fugisse, quasi rerum humilitate deterritum. Id ego cuiusmodi sit parum intelligo. Quid enim? qui rem omnem agrestem, ipsam Bucolicam, et quae ad illam vilissima quaeque pertinent, nec timuit, nec dedignatus est Heroïco carmine minutim prosequi, illi graue fuerit operae non nihil ponere in illis Terrae summis ornamentis, de quibus ipsa veritas edixit οὐδὲ Σολομῶν ὡς ἓν τούτων; si quis tamen Plinij illud siue judicium, siue obscuram traditionem, non aspernatur, quid ille, obsecro, de me sensurus est prae minimo veterum nullius pretij Poetastro, qui aggressus sim rem rerum omnium vilissimam, me ipsum, et huius inhonorae vitae historiolam Heroïco, si djs placet, metro digerere, Cothurno nimirum exaltare quae nec Socco digna sint? At me certe sollicitum ista res non habet, ut qui haec non luci publicae destinarim, sed solis vobis, et parieti domestico includenda luserim; proinde ut hic nihil juris habeat eruditum vulgus; cuius alioqui dentem quantopere pertimescendum habeam, conscius meae mihi ἀπαξίας, non ignoro. Vos itaque solos hic alloquor; atque a solis postulo, ut si me repentem passim, et non usquam pro majestate Carminis assurgentem reperitis, benignos vos censores detis non jam senili Musae, sed, ut hac tantâaetate, decrepitae et edentulae, cui porro cum humilitate rei quantopere conflictandum fuerit, facile aestimabitis, quo item plus est causae cur tum quoque ignoscatis, si qua in tenui re Majores pennas nido extendisse videbor (Hor.). Quidquid huius erit, amate manum amantissimi Parentis, atque, ut in ipso Carmine monui, vobis unice vindicate Opusculum, cuius ad vos solos ratio spectat et argumentum.
Scribo Hagae, currente tertio post
octuagesimum aetatis anno.

[p. 180]

 

⁺

 

Fert animus, longumque Metris includere Vitae

 

Curriculum, heroâ de non Heroe Poësi.

5

Barbarus ille mihi sermo est, ego barbarus illi,

 

Et poteram me Belga meis exponere Belgis

 

Aptius, et quali non infeliciter aiunt

 

Oblectasse manu et linguâ popularibus Orbem

 

His quoque non grandis pretij committere chartis

10

Historiam, Batauisque loqui vernaculus autor:

 

Sed libet et Vitam et vires expendere eodem

 

Carmine. Si labor, quam quis fortasse negabit,

 

Ipse sibi veniam dabit octogesimus uno

 

Auctior atque uno, qui mox effluxerit, Annus.

15

Este procul Pindi non nunc mea Numina, Apollo

 

Delie, ridiculi Fontes, et inepta Caballi

 

Ungula: nil mihi cum larvis; melioribus uti

 

Auspicijs operâque monet maturior aetas,

 

Et, quam scripturio, Vitae prope terminus, et res

20

Seria, mendacique procul, si quae altera, fuco.

 

Une Deus, trinum Numen, tibi supplico soli,

 

Te precor hanc ipsam quam me detexere telam

 

Passus es, hoc iterum calamo patiare retexi.

 

Quinquagenarj nondum Patris altera proles

25

Mascula, cum sexto iam nonagesimus Anno

+ [krit] Bij vs. 5 in marg.: Plauti dictionis genus non est nostrum emendare, qui illi sane Barbari sumus. I.C. Scal. Poet. lib. VI. c. 11. - vs. 25 Natalis Annus. CIƆIƆXCVI.
vs. 1-24 komt ook voor bij den brief aan Heinsius (zie boven). - vs. 8 linguâ afschr. en Peerlkamp: calamo

[p. 181]

 

⁺

 

Amplior ad finem saecli properaret Erasmi,

 

Et Caroli invicti, et Guilielmi caede nefandâ

 

Erepti Patriae Delfis paulo ante Batavis,

 

Septembreis iuxta Nonas novus incola Mundi

30

Hagae nascebar: nisi dicere sufficit Hagae,

 

Infinita dabo quae nulli encomia, nulli

 

Iure dari constat de magnis Urbibus Urbi;

 

Hagae, ubi nec Veterum cui Vatum laude Secundus

 

Coeperat, heu curtae nimium primordia vitae.

35

Patrem habui, Matremque ambos, quod dicere pergam,

 

Non ignobilium natos de Stirpe Parentum:

 

Quâ virtute, sciunt quibus est modo relliqua mecum

 

Vita superstitibus; sciuit Respublica, ab ortu

 

Testibus Auriacis, operâ Patris usa Ministri.

40

Anniculum letho iam nunc custodia Coeli

 

Eripuit, properansque Pater, qui forte per arctos

 

Ferri cancellos, quibus obsepire Caminos

 

Mos Matrum est, caput insertum, quod adurere flamma

 

Coeperat, evulsit, Fratris non voce disertâ

45

Sed muto monitus nutu lachrimisque puelli.

 

Fandi paene potens coepi praecenta biennis

 

Carmina cantillare; et erant, hoc omine, qui me

 

Musarum fieri sperarent posse clientem.

 

Firmauit res ipsa fidem quinquennis in omni

50

Concentu primus vel eram, καὶ ἔξοχος ἄλλων,

 

Vel quia tum puero plaudentibus esse videbar.

 

Barbitus accessit, cuius me saepe peritum

 

Paucarum hebdomadum audiui fecisse laborem.

 

Gallicus hinc sermo est, anni, praeeunte Brouarto,

55

Imbititus spacio; ut quasi jam vernaculus esset.

 

Sic et ab unguiculis quâvis (nisi cura Parentum

 

Deficiat) sese sinit ima infantia duci.

 

Quippe ego, si mihi quid praeter mediocris honorem

 

Ingenij adscribam, merear vaesanus haberi.

60

Septennem Citharae totum impendisse biennj

+ [krit] Bij vs. 26 in marg.: Saeculum. - vs. 29: Dies 4. Sept. - vs. 30: Locus. - vs. 35 Parentes. (Vgl. Fragment eener autobiographie van C.H. in de Bijdragen en Mededeelingen van het Historisch Genootschap, dl. XVIII, 1897, blz. 2-13.) - vs. 40: Infantiae periculum. (Vgl. Autob., 17.) - vs. 46: Cantillatio. (Vgl. Autob., 17, 18.) - vs. 50: Cantio Musica. (Vgl. Autob., 19.) - vs. 52: Barbitus. (Toen H. 6 jaar was, leerde hij vioolspelen; zie Autob., 22). - vs. 54: Lingua Gallica sub Brouarto. (Over de wijze, waarop H. Fransch leerde, zie Autob., 25-27, en over Brouart, dl. I, 25.) - vs. 60: Cithara. (H. leerde het spelen op de luit van Hieronymus van Someren; vgl. Autob., 27, 28.)
vs. 35 ambos afschr. en P.: puer - quos afschr. en P.: quod

[p. 182]

 

⁺

 

Tempus adhuc doleo. Quid enim? quae prima necesse est

 

Tirones elementa manuductore doceri,

 

Quâ mercede iuuat toties totiesque molesto

 

Iamque supervacuo sub praeceptore recudi?

65

Sufficit una eademque pares ad regula motus.

 

Exerce digitos dudum sua munera doctos;

 

Inuenient agiles ipsi, monstrante papijro,

 

Quos quibus imponas fidibus, quas pollice dextro

 

Percutias, habitu sensim studioque magistris.

70

His adolescentem nugis maiora doceri

 

Commonuit properans decurrere septimus annus.

 

Tempus erat Latij fines inuisere, et omnes

 

Quas nisi Romano miseri non discimus Artes

 

Eloquio comptas: quasi nempe scientia rerum

75

Heic ubi nec nata est, Romae defossa lateret.

 

Nec saperet, nisi qui sapiat virtute Latinâ.

 

Inuasit tamen illa lues, cruciatque premitque

 

Dura Iuuentutem sub pondere suspirantem.

 

Scilicet a primis vagitibus unus et alter

80

Suffecit, quibus Infantem vernacula Mater

 

Verbula, et his blande sensim garrire doceret:

 

Et vanus fuit iste labor: nihil hactenus actum est:

 

Ut probus, ut fortis fiat Puer, Italus esse

 

Cogitur, et linguae totum se tradere, cuius

85

Ipsa domi fontem male perdidit Itala tellus.

 

Et Mos imperium est: huic sese opponere quisquis

 

Imperio tentat, vano conamine frustra est.

 

Quid facias? si sic rapidi ruat unda fluenti,

 

Certe aliqua excusat Sapientem publicus error,

90

Nec feriunt mala communis conuicia culpae.

 

Ergo jugum subij, et quo me de carcere, quâ de

 

Compede non nisi longa dies exsoluere posset,

 

Dedelio Praeceptori commissus iniui.

 

Hoc duce, quid Musam mihi declinare doceri

95

Profuit? en ipsam nondum declino, nec omni

 

Declinaturus videor quâ vixero vitâ.

 

Quippe rudis tiro et nondum tria sana Latine

 

Iungere verba potens, coepi insanire pedesque

 

Metiri digitis et ineptum cudere Carmen.

100

Quo furor hic tandem venae proruperit, ecce

+ [krit] Bij vs. 70 in marg: Studia Latina. (Op zijn 8ste jaar begon H. met het Latijn; zie Autob., 31, vlgg.) - vs. 91: Sub Ioanne Dedelio (Vgl. dl. I, 3.) - vs. 95: Poesios elementa. (Zie Autob., 34. Het oudste Lat. versje van H. is van 18 Dec. 1607; vgl. dl. I, 1.)
vs. 95 Profuit afschr. en P.: Proficit

[p. 183]

 

⁺

 

Patria, quam nugis implebam saepe canoris,

 

Testis erit, multaeque nimis jactura papijri.

 

Nec tamen hisce dies totos insumere, totas

 

Nec ratio patiebatur male perdere noctes.

105

Pluris erat Cicero, pluris facundia Saecli

 

Aurea, quâ veterum tonuerunt ora Quiritum.

 

His bona paulatim conabar verba Magistris

 

Effari, et Patriae vitium detergere Linguae.

 

Et jam Rhetor eram, sine lapsu paene, Latinus.

110

Innocuos defendebam, patronus egenti,

 

Infensus latrocinijs, in crimina durus

 

Orator: laudes etiam atque encomia large

 

Demonstratiuus, violasque et lilia plenis

 

Fundebam calathis, quoties cum Quintiliano

115

Fronte novâ vultum Proteus mutare jubebar,

 

Omnimodâque puer genium exercere palaestrâ.

 

Opportuna sub ista Scholae certamina venit

 

Suppetias latum oranti quae soluere nodos

 

Ars docet ingenij et Verum ratione tueri.

120

Opportunus item qui tum novus aduena Vorstj

 

Dogmata controuersurus poscebat agona

 

Publicum Eglizemius, Scotiae famosus athleta.

 

Trador huic sub Dedelio ductore, virumque

 

Audio Aristotele grauidum, fortem atque ferocem.

125

Mensibus hanc aliquot cramben saxique voluti

 

Taedia perpessus, didici quae discere possit

 

Qui sese, Molinaee, tibi logicotate, soli

 

Dedat, et anteferat longis compendia tricis.

 

Iamque per abstrusas rerum Coelique Solique

130

Ducebar causas: quas ut de fonte Stagirae

+ [krit] Bij vs. 104 in marg.: Rhetorica. (H. begon daarmede op zijn 12de jaar; vgl. Autob., 38-40.) - vs. 117: Logica. (H. begon er mede in 1612; zie Dagb., 8.) - vs. 120: Et sub Georgio Eglizemmio. (George Eglisham M.D., die in 1612 in ons land kwam, heeft tegen Vorstius geschreven en hem ook uitgedaagd tot een mondeling dispuut. Hij had vroeger in Frankrijk gewoond en is, naar Engeland teruggekeerd, in 1616 lijfarts van Jacobus geworden. In 1626 moest hij wegens het schrijven van een pamflet uitwijken; hij leefde nog in 1642. Zie over zijn slecht onderwijs de Autob., 95, vlgg.) - vs. 129: Philosophia Physica etc.
vs. 120: Conr. Vorstius (1569-1622) was in 1612 benoemd tot theol. prof. te Leiden, maar heeft, omdat zijne rechtzinnigheid verdacht was, dat ambt nooit bekleed. Jacobus I bemoeide zich bijzonder met deze quaestie. - vs. 127: Pierre du Moulin (1568-1658), de beroemde Fransche theoloog, die van 1593-1598 te Leiden buitengewoon hoogleeraar in de wijsbegeerte is geweest en zijne lessen, die door Grotius werden bijgewoond, opende met eene uitlegging van het Organon van Aristoteles. Hij heeft eene groote reeks geschriften nagelaten. In 1596 gaf hij zijne Elementa Logices uit, die 13 drukken beleefden.

[p. 184]

 

⁺

 

Purius haurirem, (nondum Cartesius autor

 

Luce novâ fucum vero detraxerat) alter

 

Ecce labor sudorque, novum maris aequor arandum;

 

Pro superi! Latio non inclementius aequor.

135

Infima cogebar puer ad subsellia labi

 

Denuo, et in spinis animam cruciare Pelasgis.

 

Successit currente rotâ labor improbus; et jam

 

Graeculus audiri, neque et hoc sine Carmine, coepi,

 

Unde voluptati cedebant taedia; ut illa

140

Durat at hanc summam non interrupta senectam.

 

Hisce nouis, quasi munitus puer Icarus alis,

 

Altius euexi iuuenilem tiro volatum.

 

Nec sat erat veterum aligero peragrasse Quiritum

 

Gesta, nec in verbis operam posuisse Latinis:

145

Extera me Venus exciuit; mouistis Athenae

 

Atticae, et ut vestro totum me feruidus auro

 

Proluerem, suasit lepor et facundia gentis.

 

Interea, ne de medijs neglectior horis

 

Hora sine fructu, sine cultu lapsa periret;

150

Arma quoque et gladios et pugnae umbratilis artes

 

Arripui. Nam solliciti prudentia Patris

 

Haec fuit, ingenij ut vires formantur agendo,

 

Corpora non male natorum fas esse doceri

 

Ingenuos motus et cum ratione decoros;

155

Ut vel inutilium constet ratioque modusque:

 

Nempe mihi quorsum Gladij, quo Puluere praegnans

 

Machina sulphureo, nisi quem defensio ferri

 

Innocuum, si sic casus ferat, exigat usum.

 

Militiae nec votus eram, nec deditus; unis

160

A teneris accingebar sub Apolline Musis.

 

In Patria tamen assiduis Terrâque Marique

 

Fumanti Bellis, et in hostem saepe ruenti,

 

Saepe repellenti infestum victricibus armis

 

Arma quis ignoret? quis quos Mauritius ingens

165

Militiae ratione modos legesque Batauis

 

Praescripsit, Ciuem tulerit nescire Batavum?

 

Nec sat erat Peditem Patriae formasse Parenti:

 

Imponendus equo sub Praeceptore videbar,

 

Qui teneros artus sensim motusque situmque

+ [krit] Bij vs. 133 in marg.: Lingua Graeca. (H. begon daarmede in 1609; zie Autob., 40, vlgg.) - vs. 138: Etiam Poesis. (Vgl. Autob., 52, en Dagb., 8.) - vs. 148: Omnium Armorum usus. (Zie over het onderwijs in het exerceeren en het omgaan met piek en musket, Dagb., 8, en Autob., 106, 107.) - vs. 167: Equitatio. (Reeds in 1609 kreeg H. rijles; in 1613 leerde hij ook een paard zadelen, enz.; vgl. Dagb., 8, en Autob., 49-52.)
vs. 169 sensim afschr. en P.: obiter

[p. 185]

 

⁺

170

Non inconcinnos blandâ ratione doceret.

 

Non ut Equûm studio studijs melioribus (ut fit,

 

Et male prudentum sinit indulgentia Patrum)

 

Musarumque sacris quicquam decedere posset;

 

Sed ne ridiculis, a consuetudine praua,

175

Moribus imbutus, si quando occasio ferret,

 

Ludibrio fierem paribus male tiro peritis.

 

Par Patrem ratio mouit, quâ scire venustum

 

In choreis variare pedem, gestusque docendum

 

Corporis egregios cuperet praeitore Magistro.

180

Scilicet ad mores non haec insania tantum

 

Non facit ingenuos; sed amorem ludicra recti

 

Regula conciliat, et non fallentis honesti, et

 

Ordinis et justi; et, quantum Concordia praestet

 

Confusis sine lege, docet. Quae gratia nempe

185

Consona composite salientis ad Organa, tale est

 

Quod Ratio regit in rebus moderamen agendis.

 

Hos inter lusus porro saltuque, leuique,

 

Non nimis intentâ, luctae vi membra docebar

 

Exercere, nec hijbernos nescire Batavûm

190

Ferrato pede per Glaciei strata natatus.

 

Nec satis hoc itidem Patri, praeuertere cursu

 

Me veloce pares: motu ingenuo atque decoro

 

Iussit agi, quâ laude puer praestare ferebar.

 

Pluris erat longe, si me meliore natatu

195

Vectus aquâ sustentassem: nec defuit ille

 

Tentatus mihi saepe labor, sed semper inanis:

 

Noluit hoc uno de me Natura mereri:

 

Siue parum pulmone valens, seu viribus impar,

 

Spem Patris hoc aeger studio et mea vota fefelli:

200

Nescio naufragus et summo in discrimine quot me

 

Eriperem letho stadijs vel passibus, at non

 

Sex totos lato bene sufficerem Hellesponto,

 

Quando natatorem Seston Venus ipsa vocaret.

 

Deerat adhuc Oculos informatura Poesi

205

Germane cognata Soror, Pictura; videndi

 

Simpliciter quam, sed proprie, quis dixerit Artem,

 

Cuius inexpertos equidem vix censeo totos

 

Humanos homines; caecos pronuncio, caecos,

+ [krit] Bij vs. 177 in marg.: Saltatio. (Toen H. 5 jaar oud was, leerde hij dansen van zijn vader, die zich daarvoor eene berisping op den hals haalde van den predikant W. Helmichius. In 1613 leerde H. dansen volgens alle regelen der kunst; zie Autob., 21, 107, 108.) - vs. 187: Saltus, Lucta. - vs. 189: Per Glaciem cursus. (H. leerde schaatsenrijden van Dedel; zie Autob., 49.) - vs. 194: Natatio. (Vgl. Autob., 48, 49.) - vs. 204: Pictoria.

[p. 186]

 

⁺

 

Nec Coeli, Maris aut Terrae mage spectatores,

210

Quam quae demisso pascunt Animalia vultu.

 

Quae cernunt male discernunt; dimensio pulchrum

 

Quid faciat, quae, quid rerum proportio, quâ se

 

Insignem specie faciat Color, aut Status, aut Res,

 

Quis Tabulae prope putris honor, quâ laude vetustos

215

Artifices praestare nouis res ipsa reuincat,

 

Omnia sunt illis tenebrae aut caligo; peritis

 

Obuia, et hac ipsâ quâ lucet luce diei

 

Non obscura magis. Non haec nescire suopte

 

Exemplo poterat longe Pater optimus, ipse

220

Artis inexpertus; sed quanti scire suorum

 

Censeret referre, pares quos inter honestosque

 

Et rerum non ignaros optabat amari.

 

Hondius hic primus dextram Fratrisque meamque

 

Erudijt: non ille quidem nostratium Apelles

225

Praecipuus; sed principijs tironibus aptus

 

Sic praelibandis, ut qui maiora docerent

 

Maiores sua non rudibus praecepta Magistri

 

Instillare leui pueris conamine possent.

 

Iamque manu non indocili quos Goltzius olim

230

Aere suo duraturos cum Sole labores

 

Excudit, Cretâve nigrâ Cretâue rubenti

 

Vel calamo promptus tam non male reddere coepi,

 

Ut, si forte Patris jussa, aut Fortuna tulisset,

 

Huic operam dando, spretis maioribus, Arti,

235

Crederer in modicis aliquâ cum laude futurus.

 

Scilicet et Minij studium subtile quod est a

 

Nomine, et exiguis iam non ignobile punctis,

 

Cuique suam tandem, non aerea, Pallas olivam

 

Commodat, aeternâque docet splendere juuentâ

240

Occiduos olim non longâ aetate colores,

 

Conatus sensere meos, et forsan amicos

 

Inter adhuc superant primi vestigia facti.

 

Haec inter complura, Patri manifesta parerga

 

Una Senem latuit fallax industria. Ne quid

245

Otj subriperem penso tum nempe diurno,

 

Neu minus Historijs Latij Graecisque vacarem,

 

Noluerat me adscititio indulgere labori.

 

Subripui tamen, et jucundâ fraude fefelli.

+ [krit] Bij vs. 223 in marg: Calamo. (Dit onderwijs begon in 1611; waarschijnlijk is hier de oudste Hendrik Hondius bedoeld. Zie over zijn onderwijs de Autob., 64, 65.) - vs. 236: Miniaturâ. (In aquarelleeren kreeg H. les van zijn neef Jacob Hoefnagel; vgl. Autob., 65.) - vs. 239: Colore oleato. - vs. 243: Mathesis clam Patre.
vs. 229 Hendrik Goltzius (1558-1616), de beroemde schilder en graveur.

[p. 187]

 

⁺

 

Quique Matheseos a teneris insederat ardor,

250

Expleui tacitus: fuit haec mihi charta fritillus,

 

Et Pila et ingenuis a moribus Alea discors.

 

Noctibus hic ipsis aliquid decidere juuit,

 

Extensâque die, quas somnus perderet horas

 

Applicuisse rei propero pede conficiendae.

255

Confeci: cum jam Numeros Abacumque Logistae

 

(Quo sine vana Geometriae documenta fuissent

 

Intempestivusque labor) mihi maximus olim

 

Tradiderat Clotius facili molimine, paucis

 

Hebdomadis: Ut jam nec Mercatoriâ prorsus

260

Me fugeret Ratio Rationum, aut Amstelodami

 

Insatiabilis in Libris mijsteria Pluti.

 

Iamque adeo Euclidis commercia clandestina

 

Cum puero non sustinuit culpare Parentum

 

Optimus; ut prope, quas pro spreto reddere grates

265

Mandato nollet, pensaret laude Paternâ,

 

Fallentemque magis, quam si non falsus, amaret.

 

Hac aetate mihi quicquam si ducere laudi

 

Fas erat, illud erat certe, quod maxima Mater

 

Henrici Colinea suo me amplexa fauore est,

270

Tum puerum rerumque rudem se visere jussit

 

Saepius, audiuit, passa est, constanter amauit,

 

Illa sui sexus dium decus, illa Parentis

 

Gaspari (quem quis nescit cui Gallia lecta est,

 

Et Regni pudor aeternus, laniena suorum?)

275

Filia, bis Conjux geminis orbata Maritis,

 

Utrique infandâ sublato caede superstes.

 

Saepius, Illa suo dixi de culmine tanto

 

Alloquijs contenta meis descenderit, Illa!

 

Hei quis ego, quid eram? nisi quod, quo tempore longo

280

Hugenium affectu Patrem dilexerit, huius

 

Non nihil haeredi voluit debere videri.

 

Dedelium tandem, cuius quae scribo loquorque

 

Longis assiduis et amicis debeo curis,

+ [krit] Bij vs. 255 in marg.: Arithmetica sub Samuele Clotio. (De lessen van Samuel Clotius begonnen in Oct. 1609; zie Dagb., 8. Clotius, geb. ongev. in 1580, was de schoonzoon van den bekenden wiskundige Ludolph van Ceulen, die te Leiden onderwijs gaf aan toekomstige ingenieurs. Clotius stond zeer in de gunst van Maurits, die hem het toezicht op zijne bibliotheek opdroeg. Hij is jong gestorven. Zie Autob., 46, 47.) - vs. 259: Ratio mercatoria. - vs. 262: Geometria. - vs. 269: Principis Ludouicae Coliniacae fauor et benevolentia. (Zie ook de Autob., met het verhaal van de opvoering van het Fransche treurspel, waarbij de vorstin tegenwoordig was, blz. 28 - 31.) - vs. 282: Dedelij discessus. (Dit had den 13den Aug. 1613 plaats; vgl. Dagb., 8.)
vs. 246 Latij P.: Latiis - vs. 262 clandestina als P. Het HS. heeft: clandestine afschr.: clandestini

[p. 188]

 

⁺

 

Septennis labor absoluit. Sibi redditus ille,

285

Quod non desierat studium protrudere nostris

 

Intentus, Lauro insignis promouit ad alti

 

Culminis, et quo nil dat Patria maius, honorem,

 

Praesidis in Batauis merito nomenque decusque

 

Gessit, et ad summae possedit tempora vitae.

290

Iamque dies aderant, queis me de puluere primo

 

Mauritio cum Fratre simul maturior aetas

 

Excibat, mentisque vigor maiora volutans,

 

Quo dignus Patriâ Ciuis, nec inutilis olim

 

Sarcina censerer, propius spectare monebat.

295

Huc aspiranti breuior quae duceret illo

 

Caesarei via Iuris erat. Accingor, et isti

 

Iam quoque curriculo contentis viribus insto.

 

Gratia sit tibi, sancte Senex, tibi docte Zueri,

 

Quo nihil in Terris nec candidius nec amari

300

Dignius enixa est Rerum Natura, Senator

 

Optime, qui puero praeceptor Avunculus ultro

 

Hanc operam, Vir amice, dabas: tu primus ad alta

 

Tironem Themidos duxti penetralia, primus

 

Horridulas illas docuisti evadere spinas.

305

His praemunitum, quantum res poscere visa est,

 

Principijs, cum jam vasti, quem Regula Iuris

 

Occupat e multis Titulum, et qui Nomina Rerum

 

Singula significat, bene menti impressa sederent,

 

(Suaserat hoc praeconsulti sapientia Grotj)

310

Et quae Caesareus potiora Quaternio paucis

 

Tradidit, imbutus cum succo et sanguine scirem;

 

A Patrio tandem jussit Pater esse salino

 

Et prope florentes Batauas invisere Athenas.

 

Hac in luce pares inter, quo se aemula virtus

315

Excitat ingenij, totum iucundius annum

 

Exegi quam quemquam alium vixisse recorder,

 

Heinsiadae, quae durauit dum vita remansit,

 

Usus amicitiâ; qualem cum Prole Paternae

 

Virtutis genijque exerceo digno haerede,

320

Cuius et hic esto vitae qui terminus idem.

 

Tum, quae summa fuit Leidam mihi causa videndi

+ [krit] Bij vs. 291 inmarg.: Iuris elementa sub Senatore I. Zuerio Avunculo. (Den 19den Mei 1614 begon H. met de Instituten; vgl. Dagb., 8. Jacob Zuerius was gehuwd met Catharina Hoefnagel, eene zuster van H.'s moeder. In 1610 werd hij lid van den raad van Brabant; in 1629 is hij gestorven.) - vs. 305: In Academiam ingressus. (Den 20sten Mei 1616 werden H. en zijn broeder Maurits te Leiden als student ingeschreven.)
vs. 279 quo P.: quae - vs. 280 dilexerit P.: dilexerat

[p. 189]

 

⁺

 

Intentus Legum salebris, constanter adhaesi

 

Magnis aure Viris, et quarum publica nodos

 

Lectio mollierat, pleno de rumine mecum

325

Ipse remandebam; dum, quam finiuerat arcto

 

Limite in Urbe moram blandi impatientia Patris,

 

(Ille suorum aegre tantillâ parte carebat)

 

Sedulitate meâ, quantum pote, protelabam.

 

Paucos nempe dies qui vixerit, impiger horas

330

Non paucas potuit paucis vixisse diebus.

 

Sic properans (semper Musis et Apolline saluo,

 

Si quid Versiculi raperent, seu Musicus otj

 

Concentus, Citharaeve sodales inter amatae

 

Sollicitata fides, volucri seu Barbitus arcu

335

Tinnula, seu ferreîs crepitantia Cymbala chordis,

 

Artibus hac pridem adjunctâ nugacibus arte)

 

Sic properans, jam Fratre domum ad maiora vocato,

 

Quem Pater ad Patrios usu formaret honores,

 

Cuius et haeredem moriens cum laude reliquit,

340

Solus ego specimen studiorum rite daturus

 

Quamque breuis labor et sudor profecerat anni,

 

Restiti; et arte operâque meâ, non ullius, ut fit,

 

Quo se jure Fidejussor, quâ lege ligatum

 

Agnoscat, quâ contendat ratione solutum,

345

Expono Tabulis, quales Academia Valuis

 

Praefigi iubet, instantis praemissa Duelli

 

Indicia et laetae currentis ad arma Iuuentae.

 

Praescriptâ lucente die, certamen iniui,

 

Concursu Patris et Patrum grandique coronâ

350

Auditorum et Athletarum turgente Lijcaeo.

 

Quo plausu res gesta fuit, sine testibus absit

 

Dicere me de me. Pro res mortalium inanes

 

Et nihili! vix dum bene sexagesimus anni

 

Circulus exiuit, de tot mihi testibus unum

355

In vivis video: populus quid relliquus? Umbra est.

 

At Swanenburgi saltem si vita superstes,

 

Ille sui certe quam vix adjutus opellâ

 

Praesidij, non turbato certamine vultu

+ [krit] vs. 343: Disputatio publica de Fidejussoribus. (Vgl. dl. I, 102. H. is echter niet gepromoveerd, maar heeft in het openbaar een dispuut gehouden; zie Dr. J. van der Vliet in Oud-Holland, 1896, blz. 129-146.)
vs. 317 In Juli 1616 richtte H. een Lat. gedicht aan D. Heinsius. Het is later door eenige anderen gevolgd. De beide mannen hebben steeds briefwisseling met elkander gehouden. - vs. 356 Cornelis van Swanenburg (1574-1630) was sedert 1597 professor in de rechten te Leiden.
vs. 316 recorder afschr. en P.: recordor - vs. 351 res gesta fuit P.: rem gesserimus

[p. 190]

 

⁺

 

Palluerim Lugdunensem quasi Rhetor ad aram,

360

Ille fateretur venerando candidus ore.

 

Victor, composito sermone Sodalibus, Urbi,

 

Ciuibus, et meritis de me Doctoribus aegrâ

 

Mente vale dixi, et felicia quaeque precatus,

 

Post epulas, quas ista fere solennia poscunt,

365

Egressus charâ aeterno mihi nomine Leidâ

 

Ad Patrios una redij cum Patre penates,

 

Nec postliminio Matri ingratissimus hospes.

 

Mox clamosa Fori captans commercia, Leidae

 

Imbibitam Iuris Iustique fideliter artem

370

Exercere frequens auditor, imagini et umbris

 

Hactenus intentus, veris ad seria pugnis

 

Instruor, et non jam vano certamine pascor.

 

Auctior octauo decimus mirabilis Annus

 

Ibat, ubi, primos non infeliciter ipse

375

Emensus, monitu barbae subeuntis ephebus

 

Altius intendi iuuenilibus aethera pennis

 

Findere, et egressus lictis post terga Batauis

 

Externos hominum mores inuisere et urbes.

 

Hanc veniam Pater indulsit; cui conscia honesti

380

Ambitio non displicuit: Vicina Britannûm

 

Littora decreuit primo tentamine adiri.

 

Huc cursus fuit; hic duce Carletone Britanno

 

Ad Patriae Proceres Legato pene perenni, et

 

Nomine non uno Hugenijs, neque nuper amico,

385

Littus amoenum adij; queis tum feliciter oris

 

Maximus Imperio, doctrinâ maior, in alta

 

Pace Pater Patriae tria solus sceptra tenebat

 

Unâ fronte triplex gestans diadema Iacobus.

 

Mox ad amica diu grandaeui tecta Carontis

390

Aduena non ingratus eo, exceptusque senili

 

Amplexu totum veluti cum Patre trimestre

 

Suauiter exegi; et, tacito velut incremento

 

Nec perceptibili surgunt molimine Plantae,

 

Non intellecto sensi me nescius auctu

395

Difficilis linguae facilem, pro tempore, lexin

+ [krit] Bij vs. 363 in marg.: Leidâ discessus. - vs. 373: Peregrinatio. - vs. 380: In Angliam prima. (Den 7den Juni 1618 vertrok H. naar Engeland; vgl. Dagb., 9.)
vs. 370 Dit duurde echter maar van 22 Aug. - 4 Sept. 1617; zie Dagb., 9. - vs. 382. Sir Dudley Carleton, Viscount Dorchester (geb. 1573), een bekend Engelsch diplomaat, volgde in 1616 Winwood als gezant in Den Haag op. - vs. 389. Noël de Caron, heer van Schonewal, werd in 1590 agent, later gezant der Staten aan het Engelsche hof. Hij stierf in Dec. 1624 te Londen.
vs. 363 et niet bij P.

[p. 191]

 

⁺

 

Adsciuisse; uti jam Populo nec barbarus esse,

 

Nec procul a genio Regionis abesse viderer.

 

Tanti erat in Patria primis elementa figuris

 

Indagasse rei peregre melius peragendae.

400

Inchoet hoc studium a libris, praeeunte Magistro,

 

Cui via discendi breuis ac tutissima cordi est.

 

Iuuit et Oxonij sacros inuisere colles

 

(Metkerko duce, Brasserio suaui comite, et qui

 

Geiniades famae obstruxit cum Laude Paternae)

405

Et pluteos, Bodleie, tuos, et millibus istis

 

Millia librorum generosis addita donis,

 

Regalesque domos, quae, quot Collegia, gratis

 

Occupat incumbens studijs bene nata Iuuentus.

 

Woodstochium porro, qui suspirantis Elizae

410

Carcer erat, durâ scepari potiunte Mariâ,

 

Visere nos et fama loci et vicinia suasit.

 

Vidimus antiquis nondum consumpta fenestris

 

Augustae monumenta manus, et flebile Carmen,

 

Sollicito Carmen miserae de pectore fusum;

415

Dum sors atra securim, sors minus atra Secures

 

Promittebat, et in geminas Regale Coronas

 

Imperium; quo functa supra sexumque virosque

 

Virgineâ vitam cum Majestate peregit.

 

Quae de Fonte vetus Rosamundae fabula plebi

420

Narrat, et hisce locis quasi Daedaleo Labijrintho,

 

Spreuimus, et quibus ista vacat confundere veris

 

Non inuidimus: Oxonio sed pone relicto

 

Windsorium mox et Theobaldi ascendimus Arces,

 

Regia, Pyramidum et tantum non inuida saxa

+ [krit] Bij vs. 402 in marg.: Excursus Oxonium. - vs. 409: Woodstochium, etc.
vs. 403 De Meetkercke's behoorden in Vlaanderen te huis. De hier bedoelde jongeling is zeker E.M., elders Emericus genoemd, die in 1622 H.'s gedicht Academiae Oxoniensi perpetuum florere beantwoordde. (Zie dl. I, 263, 264.) Van E. Meetkerkius zijn drie Lat. gedichten, die hij den 26sten Nov. 1622 aan H. richtte, in het Britsch Museum (vgl. Brugmans, t.a. p., 389.) - Misschien Govert Brasser (vgl. dl. V, 162, en Dr. H.C. Rogge in Oud-Holland, 1891, blz. 234). - vs. 404 Zie over De Ghein Jr., dl. III, 160, en Autob., 68, 69. - vs. 405 Sir Thomas Bodley (1544-1613), diplomaat en geleerde, stichtte te Oxford de Bodleyaansche bibliotheek. Hij begon in 1597 met het verzamelen van boeken; in 1605 telde de catalogus reeds 655 bladzijden druk. - vs 410. In 1554 is Elizabeth een tijd lang gevangen gehouden te Woodstock. - vs. 414 Het versje is afgedrukt bij Percy, Reliques of ancient English Poetry, 242, bij Peerlkamp, Annotatio in sermones, 138, en bij Jorissen, Constantin Huygens, 31. - vs. 419 Rosamunda was de geliefde van Hendrik II (1154-1189). Volgens een niet geloofwaardig verhaal zou zij in het labyrinth zijn omgekomen. - vs. 423 Theobalds, het prachtige goed in Essex, was door Jacobus van den graaf van Salisbury gekocht.
vs. 404 Geiniades afschr.: Geinius alter - vs. 423 ascendimus P.: abscendimus - vs. 424 saxa afschr.: saxis

[p. 192]

 

⁺

425

Saxis, Memphi, tuis, certe nec inutile pondus

 

Indignantis humi, at magnorum habitacula Regum,

 

Ac Dominis, quam grata, simul tam digna Britannis.

 

Londinum reduci subijt novus ardor, ad ipsi

 

Oxonio non dissimilem, vix inferiorem

430

Germanam Cantabrigiam procurrere. Nactus

 

Heidonum comitem atque ducem, qui taedia longae

 

Fallebat sermone viae, sermone diserti

 

Oris et in rebus Regni Patriaeque periti,

 

Nomine gaudebam duplici; dum duplice fructu

435

Quae cuperem attentis oculisque atque auribus hausi.

 

O mihi non auro contra commercia puro

 

Chara, nec ex animo vel adhuc expuncta senili!

 

Quanti erat historiam Henrici tam teste fideli

 

Scire, spei summae Regni decorisque Britanni!

440

Heu! miserande Puer, quae te Fata aspera Sceptris

 

Inuidere tuis, primo qui flore juuentae

 

Iam Marcellus eras? His me humanissimus ille

 

Congerro Cantabrigiae de tramite recto

 

Colloquijs, non fraude malâ, seduxit amicum,

445

Inque Audleiano incautum subsistere Castro

 

(Quanto marmore, Dij superi, quâ mole superbo)

 

Iussit: ubi hospitio exceptum Suffolcius heros,

 

Quantis non poteram in Batauis et sede Paterna

 

Officijs deuinciri, deuinxit, et omnes

450

Intendit neruos, ne qua properantior hospes

 

Effugerem: tanta est generosi sanguinis ortu

 

Gratia, tanta est ingeniti compunctio honesti.

 

Unâ defunctus placidâ cum nocte quiete,

 

Magnificos inter lecto splendente Tapetes,

455

Tandem exoranti veniâ vix impetratâ,

 

Heidono comitante, velut iam prima monebat

 

Causa viae, Cantabrigiam lustrare citatis

 

Adproperamus Equis. Ibi ego quibus ardua Tectis

 

Tota micat, totidem rursus Palatia Regum

+ [krit] Bij vs. 430 in marg.: Cantabrigiam comite Illustri Guil. Heidon Eq. (Sir William Heydon was artillerieofficier en is in 1627 gesneuveld. Hij was een zoon van Sir Christopher Heydon († 1625), die over sterrekunde heeft geschreven. De familie hoorde te huis in Norfolk) - vs. 445: Audleyend.
vs. 438 Henry, Prins van Wales, de oudste zoon van Jacob I, was den 6den Nov. 1612 op 17jarigen leeftijd gestorven. - vs. 447 Thomas Howard, graaf van Suffolk (1561-1626), admiraal, later Lord high-treasurer, is kort na H.'s bezoek gevangen genomen en tot eene hooge boete veroordeeld wegens geldafpersingen. Men zeide, dat zijn fraai goed Audley-End van Spaansch geld was aangelegd.
vs. 425 afschr.: Saxa tuis, Memphi - vs. 427 Ac afschr. en P.: At

[p. 193]

 

⁺

460

Obstupui spectans; et si satis omnibus Otj

 

Suppetijsset, ad unum omnes ambire parabam

 

Musarum Charitumque domos, venerandaque sacra.

 

Sed monuit Ratio rationem denique habendam

 

Ingenui comitis, longâ qui compede tandem

465

Exoluendus erat. Libet hic memorare sinistram,

 

Pugnanti quondam gladio breuiore, recisam

 

Spectatâ virtute viro; sed fraude malignâ

 

Oppresso insidijs: quod iter facientibus una

 

Ille mihi mancus mensâque sedentibus unâ

470

Tam lepide texit vitium, ut nisi candidus ipse

 

Rem retulisset, utrâque manu pollere putassem.

 

Ferrea succurrit mutilo manus; illius apte

 

Motibus officium ablatae praestare sinistrae

 

Usu doctus erat, usuque habitudine partâ.

475

Ad Thamesin reduces secessimus, ille meâ non

 

Maestus amicitiâ, ut prae se, de more, ferebat,

 

Comis ego comitis tam consuetudine blandâ

 

Laetus et erectâ et praeclaro stemmate dignâ.

 

Inde quibus potui officijs ipsumque suosque,

480

Heidonios hic nempe duos, par nobile Fratrum,

 

Demerui, utrique in Batauis dum vita superstes,

 

Turpius ingrati non censens crimine crimen,

 

Quod (Catulos odisse parum est) odere Leones.

 

Nondum plena mihi satias te perspiciendi

485

Venerat Imperij facies augusta Britanni.

 

Maxima restabant. Summo innotescere Regum

 

Hospes, ad-oratamque manum contingere auebam.

 

Applausit Fortuna fauens: aptissima votis

 

Horas captandi faciles occasio nata est.

490

Praediolum ruri Vivarijs fertile plenis

 

Caronti Regale meo pro tempore vitae

 

Obtigerat munus; quo se Rex ipse quotannis

 

Princeps venator, cum venatoribus Aulae

 

Principibus delassatum prodire solebat.

495

Prodiit, angustaeque casae triduum Majestas

 

Includi se passa, mihi et iuuenilibus aurem

 

Praebuit alloquijs: Citharae quin tendere nervos

 

(Quanta boni in Batauos Regis clementia!) jussit,

+ [krit] Bij vs. 475 in marg.: Londinum redux. - vs. 490: Bagshot. - vs. 496: Ad Iacobum Regem admissus. (Zie het versje: Coram Rege Britanniae cithara canturus, dl. I, 122.)
vs. 480 Sir John Heydon († 1653) was officier en mathematicus. In den burgeroorlog is hij luitenant generaal geweest van de troepen van Karel I. - Zie ook vs. 431.
vs. 471 Rem retulisset afschr.: Indicium fecisset - vs. 495 angustaeque afschr. en P.: augustaeque

[p. 194]

 

⁺

 

Applausitque pari nugis candore canoris.

500

De Burlamachia, quâ multum utebar amicâ,

 

Stirpe Calandrinae innexâ, nihil addere malo

 

Quam, si defungar paucis, ingratus haberi.

 

Tantis tota domus peregrinum obstrinxit amoris

 

Testibus officijs. Proprio tibi nomine, Caesar

505

Optime, quam deuinctus eram! quod grandis Amici

 

Participem faceres, Spalatorum Praesulis olim,

 

Incanâ grauitate Senis, qui tum ore diserto

 

Italicum sijmmista tibi pascebat ouile.

 

Noster eras, venerande senex, deliria Romae

510

Exspueras, sacrâ verae vi lucis adactus:

 

Noster eras, miserande: quid ad vomitum recidiuo,

 

Quâ mercede retro labi, portentaque per te

 

Erroris debellati defendere visum est?

 

Quae fuit illa tuae ratio praepostera mentis,

515

Quae fuit, ut nil dissimulem, vaesania, Romae,

 

Offensae toties nondum diffidere Romae?

 

Hei mihi, tantum posse senem puerascere, tantum

 

Caecutire animum coelesti luce coruscum?

 

Optime De Dominis; poenas si forte dedisti

520

Imprudentiae et erroris Mortalibus aegris,

 

Mitius aeternum precor experiare tribunal.

 

Omnibus ex voto tandem laeteque peractis,

 

Dum Patriam inquiro quâ tempestate reuisam

 

Tutius, et quânam vectus rate, quo comitatu,

525

Occurrunt quibus antiquae prouincia Dortae

 

Ad Synodum mandata fuit, pietate celebres

 

Doctrinâque viri: his placuit, nec saepe rogatis,

 

Adsciri Batavum comitem sibi, non alienum

 

A studijs sacrisque suis, licet impare cultu.

530

Haec quoque Caronti debetur gratia, de me

+ [krit] Bij vs. 500 in marg.: Amici Londinenses. - vs. 506: M. Antonij de Dominis amicitia et consuetudo. (Marcantonio de Dominis (1566-1624), vroeger bisschop van Spalato, was in 1617 in Engeland gekomen, waar hij protestant en in 1618 deken van Windsor werd. Hij is echter in 1622 naar Rome teruggekeerd, weer katholiek geworden, maar toch door de Inquisitie gevangen genomen en in de gevangenis gestorven.) - vs. 522: In Patriam reditus. (Den 2den Nov. 1618 keerde H. terug; vgl. Dagb., 9.)
vs. 500 Philippe Burlamachi was koopman te Londen en zorgde dikwijls voor het overzenden van brieven voor Caron en Carleton (vgl. Jorissen, 34). Hij was gehuwd met eene zuster der Calandrini's en stierf in 1645, terwijl hij zijne familie in vrij droevige omstandigheden achterliet. Zijne vrouw stierf in 1646. Zie den brief van Caesar Calandrini aan H. van 2 Maart 1648 (Leidsche Bibl.). - vs. 504 Zie over Caesar Calandrini, dl. I, 207.
vs. 502 defungar afschr.: defungor - vs. 511 recidiuo P.: recidivus - vs. 517 tantum posse senem P.: posse senem tantum

[p. 195]

 

⁺

 

Sollicito, donec Patrijs bene sisterer oris.

 

Nobilis Hospes, amande senex, quas reddere vivo

 

Non potui dignas meritis, sine post tua fata

 

Reddere non mecum morituro Carmine grates.

535

Soluimus a Tamesi, retro cedentibus undis,

 

Languiduloque mari, flatu tamen usque secundo

 

Mattiacis nox altera nos aduexit arenis.

 

Exceptos sermone Patres Urbs magna Latino

 

Middelburga suis ad littora nostra phaselis

540

Deduci curauit. Ego non segnius Hagam

 

Aduolo; ubi laetos, firmos vegetosque Parentes

 

In sarta tectaque domo, et cum Fratre Sorores

 

Amplexus, laudem Superis de pectore grato

 

Accinui; annosoque Patri, pro foenore sortis

545

Non male depositae, retuli quae vespere largo

 

Noctibus adsutis auri blandae atque Paternae

 

Digna videbantur: placuit discrimine functo,

 

Quâ defunctus erat ausis juuenilibus, Urbis

 

Historiam percontari, sortemque statumque

550

Ambagesque alias; et quam vilissimus hospes

 

Non fueram Genti geniisque audire Britannis.

 

Me tetigit vulgo non intellecta supinis

 

Ingenijs, saturisque domi dulcedine longâ

 

Haga, tuum decus, Haga meum: pulcherrimus Orbis

555

Qua fulget, nihil est quo se tibi comparet: O flos

 

Florentis Patriae, liceat florere quietae,

 

Ignotumque diu summoto Marte furorem

 

Ignotasque diu Batauis nescire ruinas.

 

Iam Frater Collega Patri, patiente Senatu,

560

Coeperat in Procerum calamo feliciter uti

 

Ordinibus, fessoque seni succurrere; scires

 

Muneris haeredem, superet modo vita, futurum.

 

Me vaga Fortunae facies incertaque rerum,

 

Qua posthac Patriae Ciuis nec inutilis essem,

565

Nec grauis, in varias circumspectare monebant

 

Ambiguum partes. Dum labitur Annus, et alter

 

Incipit ire novus, quâ non mihi gratior ulla

 

Luxerat orta dies, casu me inopina beatum

 

Occupat. Arssenium (quantum, Respublica, nomen,

+ [krit] Bij vs. 566 in marg.: Iter Venetum, cum Legato Franc. Arssenio Sommeldicio. (De reis begon den 25sten April 1620. Zie het Journaal van H. in de Bijdragen en Mededeelingen van het Historisch Genootschap, XV, 1894, blz. 62-152.)
vs. 562 Den 9den Jan. 1624 is Maurits H. zijn vader als secretaris van den Raad van State opgevolgd.
vs. 546 adsutis P.: adscitis - vs. 568 dies P.: die

[p. 196]

 

⁺

570

Quantum, Terra Bataua, tuo de lumine lumen!)

 

Arssenium Proceres Legati munere et usu

 

Pro Patria doctum peregrinos ferre labores,

 

Ad Venetos legare Patres hoc Vere parabant;

 

Foederis aeterni vincturum legibus, ingens

575

Marce, tuum et nostros septemplice Marte Leones.

 

Ivit, et egregiâ Iuuenum stipante cateruâ,

 

Me quoque cum comitem adsciuit, tum rebus agendis

 

Utibilem fortasse manu linguisque Ministrum.

 

Ibat ad egressum Maijo cessurus Aprilis,

580

Cum currente rotâ e Batauis ad moenia vectis

 

Grandis Agrippinae, aduerso Moguntia Rheno

 

Nauibus accessa est et Francofurtia Maeno:

 

Post Heidelbergae clivum et campestria rursus

 

Et passim nemorosa citis emensa quadrigis,

585

Per Wirtembergae saltus Rothburgium et almâ

 

Famosam late Musarum sede Tubingam,

 

Dutlingam immensi vicinam fontibus Istri

 

Venimus. (O si quid reliquum properantibus otj

 

Suppetijsset, ut illa meum recreasset Origo

590

Fluminis aspectum, soli quod cedere Nilo

 

Dicitur ambigue et nondum ratione subactâ!)

 

Heluetiam mox Schaphausam, et rapidum cataracten,

 

Tum Tigurum, multoque lacum discrimine, multis

 

Infamem scopulis et multo turbine Waldam

595

Vidimus; hic, ubi montanos stat Churia Rhaetos

 

Iure regens Patrio, et prope saxis horrida Spluga,

 

Coepimus ad Rheni fontes ascendere. Fontes

 

Magnifici, et, si non mentitur Fama, bicornes;

 

Vos quoque, si licuisset, ego per saxa niuesque

600

Quanto animi feruore libens et promptus adissem!

 

Non licuit. Superandus erat conamine longo,

 

Duro, difficili, caput inter frigida condens

 

Nubila Mons. Dum conamur peditesque equitesque

 

Ardua anhelantes praerupta, angusta viarum

605

Ereptare, mihi (nolo celare juuentae

 

Stultitiam, exemplo cuiquam, si forte, futuram)

 

Accidit, et comiti res non indigna relatu.

 

Montis erat dorsum, tam praecipitique citoque

 

Descensu, ut, cum paene gelu crijstallinon esset,

610

Frigore duratâ noctu niue, figere stanti

+ [krit] Bij vs. 604 in marg.: In monte Spluga descensus praeceps. (Zie ook het Journaal, 100, 101.)
vs. 572 Patria afschr. en P.: patrio - vs. 610 figere met P. Het HS. en afschr. hebben: frigore

[p. 197]

 

⁺

 

Non sineret glacies erecto corpore plantam.

 

Cum tamen in vallem breuis hac via, et altera longo

 

Anfractu peragranda foret; suadentibus ipso

 

Arssenio, et, quibus innixus de vertice summo

615

Tutius et sensim descenderat ipse, colonis,

 

Consideo, socium Lindanâ stirpe, secutus

 

Magnanimum Iuuenem; sed cui metus ac tremor artus

 

Concussere noui, modico trepidare tumultu

 

Insolitos: horum ignarus, qui pone sequebar,

620

Nec potis attonitum a tergo dignoscere vultum;

 

Mox ubi me sensi velut actum turbine, et, inquam,

 

Fulminis instar agi, nec iam calcaria raptum

 

Sistere, nec nitentem obuersis punctibus ensem,

 

Sulphureo mihi de tormento exisse videbar,

625

Iamque nec Icarius nostro par esse volatus,

 

Sed miseri lapsus Pueri de Sole propinquo.

 

Sic oculis caliganti vix luminis usu

 

Relliquo, et in gijros verso vertigine viso

 

Monte, parum compos mentis, tamen obuia quaeque

630

Saxa timescebam, et fugere et vitare studebam.

 

Fugi, vitaui felix, cum rustica turba

 

Praecipitem ambabus ridens amplectitur ulnis,

 

Arssenio curante: Equidem ridentibus inquam

 

Parcius arridens, aliena pericula cautum

635

Hic faciant, nec amare jocos discrimine amaros.

 

Elapsi Splugae longis horroribus, almo

 

Aere Clauennae et Meirae torrentibus undis

 

Gauisi; te deinde, meo Comane Secundo

 

Chare lacus, viso cursim, Tellinia Tempe

640

Ingressi per Morbenias crudelius Alpes

 

Frigore vexati, Niue concretâ, Niue molli,

 

Infidâ Glacie, Tonitru inter nubila, densis,

 

Perpetuâ Eclipsi confuso Sole, pruinis;

 

Attigimus tandem fessi laetique supremum

645

Culmen et augusto clarum cognomine Marci

 

Nempe Casam: Casula est aeternis nubibus, omni

 

Peruia ventorum, Pluuiae Niuiumque procellae.

 

Hinc non tam facili certe quam fertur Averni

 

Descensus, tamen est lente descendere coeptum,

+ [krit] Bij vs. 645 in marg.: Casa St. Marco, ditionis Venetae initium. (Zie het Journaal, 104, 105.)
vs. 616 Een Boelensz van Lynden was onder de jongelieden, die Aerssen vergezelden. (Brief van H. aan zijne onders van 25 Juni 1620; Lettres françaises.)
vs. 631 cum P.: tum - vs. 639 Chare P.: Ciare - vs. 647 tot 654 komen ook voor op een blaadje papier, waarop een Nederlandsch versje staat (zie blz. 179, Noot). - vs. 649 lente fragment: sensim

[p. 198]

 

⁺

650

Nec graue quid potuit passis grauiora videri;

 

Italiam, Italiam jam nunc intrantibus. O quâ

 

Italiae fessos facies aestiua beauit

 

Laetitiâ, hijberno nuper torpore rigentes!

 

Quam pulchro jucunda fuit Cenomania tractu,

655

Bergoma quam placuit, quam Brixia, quam Veronae

 

Romanâ tantum, si forte, minor majestas,

 

Quam tu, vel fremitu surgens Benace Marino,

 

(His etiam nobis te fluctibus ostentabas,

 

Quam subita excepit placido pellacia Ponto)

660

Quam tu, magnifico turgens Vicentia luxu,

 

Denique quam clarae Patauinae Palladis arces!

 

Nomina sufficiat strictim tetigisse locorum.

 

Singula si inspiciam, si quantis se obuia Turmis

 

Singula Legato dederint, quot singula Signis

665

Laetitiae aduentum fuerint gratata, quot omnis

 

Foedere cum Batauis feriundo laeta juuentus,

 

Quanto publica splenduerint Conuiuia luxu,

 

Omnia si referam, bis agam, calamo juuenili

 

Hoc ipsum per iter quod me fecisse, superstes

670

Gallica testatur post me victura papijrus.

 

Iam nos ad Venetas fulgentibus aurea ripis

 

Praecipiti cijmbâ perduxit Brenta lacunas.

 

Iamque diem serum tenebris velare paranti

 

Nocte, Maris magni magnam caput imus ad Urbem.

675

O Urbem! o de qua quidquid conamur, ineptum est

 

Dicere, cui vel dedecori sit maxima laudum,

 

Da veniam de te tali tantâque silenti

 

Hugenio, et quo te juuenem ferijsse stupore,

 

Quaeque oculis tenebrae per tantum lumen obortae,

680

Non es nescia, crede senem non destupuisse.

 

Missus ego ad summi Imperij tum Sceptra tenentem

 

Mente Senem mentoque graui vultuque verendo,

 

Purpureâ aurato in solio sub veste sedentem,

 

Accedo patrioque ipsi sermone saluto,

685

Iamque diem rogo designet, quoque ordine in Urbem

 

Legatum recipi statuat, quam destinet horam

 

Publica in illustri facturo verba Senatu:

 

Ille serenato vultu me amplexus et omne

+ [krit] Bij vs. 669 in marg.: Diarium Itineris Gallice a me conscriptum. - vs. 674: Venetiam appulsus. (Den 13den Juni werd Venetië bereikt; vgl. Journaal, 123) - vs. 679: Ouid. 2. Met. 181.
vs. 681 Zie ook het Journaal, 124, over H.'s bezoek bij den Doge, Antouio Priolo.
vs. 652 fessos fragm.: nos hic - vs. 665 quot P.: quod - vs. 663 Niet in het afschr., noch bij P.

[p. 199]

 

⁺

 

Comiter officium spondens, qui a Regibus, inquit,

690

Ad Venetos missis solenni more Ministris

 

Summus habetur honor, summum, confidite, vestro

 

Deferri placitum est: faciet Respublica, quanto

 

Vestra sit in pretio hic, quanti noua foedera, quanti

 

Iam veluti Batauo conterminus Adria Rheno,

695

Fama sciat, totique sciens enunciet Orbi.

 

Impleuit promissa senex. Iam Solis ab ortu

 

Post biduum egressos Urbem, et cui nomen ab Alga

 

Coenobio exceptos, augustâ Classe secuta est

 

Nobilis ac toto collucens purpura Ponto.

700

Sex decies venit Patrum veneranda corona,

 

Sex decies aduecta scaphis sub remige duplo

 

Comiter obuia Legato: dictâque salute,

 

Quem sibi quisque legit comitem, de more sinistrum

 

Collocat: ille locus Cymbae depressior, ille

705

Commodior datur hospitibus, dextram hospitis hospes

 

Occupat. Hoc tanto comitatu findimus Undam

 

Remigio, magnamque citi properamus ad Urbem,

 

Marmoreamque Domum ingressi, quam larga supellex

 

Publico inaurarat sumptu, quot gratibus actis

710

Par erat, augustum Procerum demittimus agmen,

 

Non Fidium sine concentu ac Tibicine multo,

 

Quodque solet pompis auidum concurrere, vulgo.

 

Concilio tandem admissum lux postera vidit

 

Arssenium, ac Demostheneo Sermone sonorae

715

Perculit attonitum tantae facundia linguae.

 

Post breue responsi officium surgente Senatu

 

Admotos Princeps comites amplexus, in illis

 

Dignatus memor esse mei primaeque salutis

 

Allatae, nimiâ mandatum laude peractum

720

Arssenio, nimis elogio clemente probauit.

 

Foederis affecti formis utrimque et abunde

 

Impletis, pactique rati solennibus actis,

 

Legatus longo Venetos absoluere sumptu

 

Hebdomadisque tribus certus non addere quartam,

725

Ad reditum comites propere jubet esse paratos

 

Ipse in procinctu. De me scis, Itala tellus,

 

Itala tellurum tellus et flos et ocelle,

 

Quanto te gemitu, quot per suspiria, cuius

+ [krit] Bij vs. 697 in marg.: S. Giorgio d'Aliga. (De plechtige intocht had den 16den Juni plaats; zie Journ., 125, 126.) - vs. 721: Venetia discessus. (Den 5den Juli vertrok het gezantschap; vgl. Journ., 133.)
vs. 689 Comiter afschr.: Comitis - vs. 700 niet in het afschr., noch bij P. - vs. 714 sonorae als bij P.; het HS. en afschr. hebben: sonori

[p. 200]

 

⁺

 

Vix in vestibulo Coelum gustasse videbar,

730

Linquendam sensi: de montibus Apennino

 

Nunc reliquo tantum, quo te, Florentia florens,

 

Emenso, te Parthenope, te, Roma, videndi

 

Copia quam facilis quamque opportuna fuisset!

 

Cedendum fuit imperijs utriusque Parentis,

735

Arssenijque domum reuocantis paene paternis.

 

Cessimus heu! veroque mihi nimis omine vates

 

Egredimur, dixi, Terris, quas nulla videndi est

 

Causa reuersura; aeternum, Florentia florens,

 

Parthenope, aeternum, aeternum mihi, Roma, valete.

740

In Venetis certe, quantum mandata vacare

 

Et commissa meae siuere negotia curae,

 

Neglectum nihil est oculo indagare voraci:

 

Musica perspecta est auide, Pictura, Poesis,

 

Fana, Fora, Statuae, veteris praecepta Vitruuj

745

Exemplis firmata novis et marmore vivo;

 

Insolitâ nobis structurae mole Triremes,

 

Muranâ Aegijpti cineres fornace fluentes,

 

Aemula Crystalli Crystallina vitrea vivae

 

Plana, caua, speculo illa oculisque, haec oribus apta:

750

Imperij majestatem quibus artibus ingens

 

Bis sex centenos Respublica rexerit Annos

 

Non obiter didici, Magno collecta Senatu

 

Inclusus Proceres inter Suffragia vidi,

 

Ipsa pilam coeca manus haec in pyxide mersit.

755

Omnia scrutanti solum Te, candide Veri

 

Assertor, Seruita Pater, te, maxime Paule,

 

Amplecti vetitum est; nec juuit Epistola magni

 

Heinsiadae, longâ tibi consuetudine, longae

 

Vinculo amicitiae, et sacra per communia chari.

760

Vis erat haec; blandoque Seni, dum publica tractat,

 

Arcanis Patriae in curis chartisque sepultus,

 

Extera displicuit commercia crimen haberi:

 

Has Fulgentius, ille Viri indiuisus Achates,

 

Rettulit humanas mandantis nomine voces.

765

Discedentibus auratos Respublica misit

 

Arssenio, Arssenidae primogenitoque, mihique

+ [krit] Bij vs. 740 in marg.: Venetiae festinanti obseruata. - vs. 756: Padre Paolo Seruita non visus. (Pietro Sarpi, in 1552 te Venetië geboren, werd geestelijke en verwierf zich niet alleen als theoloog grooten roem, doch ook als historicus, astronoom, bioloog en staatsman. Hij was jaren lang rechtsgeleerd raadsman der republiek Venetië en had een zeer grooten invloed. De beroemde geleerde stond o.a. met Grotius en Vossius in correspondentie. In 1623 is hij gestorven.) - vs. 765: Munera Reip. (Vgl. Journ., 132.)
vs. 745 firmata P.: formata

[p. 201]

 

⁺

 

Ordine quosque suo distinctos pondere Torques,

 

Et Venetum appensos Batavûmque hinc inde Leones,

 

Foederis, et monumenta rei feliciter actae.

770

Consolabantur porro non segniter emptae,

 

Quot poteram, Venetae merces, Crystalla Librique,

 

Musicaque ad Batauas aures collecta supellex:

 

Sed nihili spes illa fuit, injuria Fati,

 

Nil nisi me in Patriam vacuo licuisse referri!

775

Barbarus hanc segetem rapuit pirata, libellos

 

Dira meos Tripolis laceras, Algeria chordas?

 

Iamque per ipsa viae vestigia prima reuersi,

 

Excepti quibus ante locis et honoribus ysdem,

 

Nubiferas iterum inuiti conscendimus Alpes;

780

Morbenijque iterum et Splugae per culmina vecti,

 

Heluetiosque lacus: tandem campestria nacti

 

Rauriacis respirantes illabimur oris.

 

Hic te, Rhene Pater, sumpto duce, pulchra sinistrae

 

Curribus avecti legimus viridaria ripae.

785

Magnificos Argentinae praevertere muros

 

Non valeo, nisi praemonito, si forte meorum

 

Hic aliquis tentare gradus in Turre stupenda

 

Audeat; inscendat Cochleas impune quaternas,

 

Octonas etiam (quibus, ut facit Ardea gijros

790

Ardua Falconem fugiens, inclusus et ipse,

 

Liberaque in vacuo glomerans vestigia Coelo,

 

Ardea gyrando factus vel Falco videbar)

 

Me non inuito perget conscendere, in unum

 

Admiraturus coeuntia culmina culmen.

795

Qui supra Cochleas sine septo surgit in altum

 

Terribili paries perpendiculo praeruptus

 

Scanditur insanis: quos insanissimus inter

 

Ipse manu arripiens clauos uncosue subinde

 

Prominulos et mox pedibus, quasi fulcra fauentes,

800

Euado ad summi fastigia culminis: illuc

 

Grande operae pretium est vitae discrimen adjsse,

 

Ut pueris placeas et declamatio fias:

 

Scilicet e summis aplustria tollere malis

 

Non formidantes Batauos vel nocte, vel ortâ

805

Tempestate ratem saeue quatientibus undis,

 

Quis pudor, immotâ vel nubes tangere Turri

 

Nolle metu! Has nugas procul, o venture meorum

 

Sanguis, habe. Nam si referam descensus ab illo

+ [krit] Bij vs. 770 in marg.: Iactura rerum coemptarum. - vs. 785: In summam Turrim Argentinensem ascensus temerarius. (Den 27sten Juli; vgl. Journ., 147.)
vs. 790 Ardua P.: Ardea

[p. 202]

 

⁺

 

Culmine quis fuerit, quantae vertiginis horror

810

Argentorati fastigia despectanti

 

Denuo me sine cancellis manuumque pedumque

 

Subsidio nixum retro vestigia ferre,

 

Donec ad illustres Cochleas sine labe redirem,

 

Nec mihi, nec vobis gratam narrauero facti

815

Historiam, cuius neutri meminisse velimus.

 

Quod restabat iter laete leuiterque peractum est

 

Alternis, currente rotâ, vel flumine prono.

 

Prima super Rheni ripam se Spira sinistram

 

Obtulit: inde suos nova Francodalia Belgas,

820

Vangionum caput excelsas Wormatia turres,

 

Oppenheima suas, Moguntia maior utrâque,

 

Cuique suo nomen merito est Patris Ara Lijaei,

 

Quaeque suas. Te, Bonna, Colonia, te, peragratas

 

Antea, praetercurro breuis. Salue, Neomagum,

825

Prisca domus Batauûm: Grinnes saluete propinqui,

 

Et Batauodurum hoc ipso mihi nomine charum,

 

Trajectum graue, Lugdunique illustre lyceum.

 

Non vacat in vestris properanti laudibus horas

 

Ponere: vicina est et curriculo repetenda,

830

Quâ nihil his oculis vidi formosius, Haga.

 

Haga, redux ego te video, (sic fabar) Amica,

 

Delicium, decus, Haga, meum! Plus ipsa vetabant

 

Gaudia, et excessu implicuit se muta voluptas.

 

Maxima Patris erat, Matris, Fratrisque Sororumque

835

In decursa mihi retro vestigia mecum

 

Currere, et Alpinos recolentem audire labores,

 

Splendores Venetûm, conuiuia Germanorum,

 

Vestitus hominum, linguas moresque locorum,

 

Singula se in medias facile extendentia noctes.

840

Hoc operae pretium, hoc longarum nempe viarum

 

A reditu merces; quot quaesitoribus unus

 

Omnia respondes, totidem ut videaris amicis

 

Ire viae comes anteactae: quod viuere bis vel

 

Saepius est, et pro libitu repetita voluptas.

845

Quin et versiculos equitanti forte, rotâue

 

Dum vehor, elapsos, summisque e nubibus ortu

 

Alpigenas auido reducem retulisse Parenti

+ [krit] Bij vs. 830 in marg.: Hagam reditus. (Den 7den Aug. keerde H. in Den Haag terug; vgl. Journ., 152.) - vs. 850: Inscriptio Sepulchri Principis Guilielmi Delphis. (Men vindt het opschrift in de Beschryving der Stad Delft. Delft, Boitet, 1729, blz. 296.)
vs. 824 brevis P.: brevi - vs. 829 curriculo met P.; het HS. heeft curricula - vs. 843 vel afschr.: et

[p. 203]

 

⁺

 

Munera grata, libens memoro, quo quantulacumque

 

Sic quoque constaret ratio non desidis otj.

850

Venerat in mentem Batauis hos forte per annos

 

Autorem Batavae libertatis Gulielmum,

 

Hic ubi proscriptam fuso cum sanguine vitam

 

Fuderat immissi dextrâ percussus Iberi,

 

Vili et inornato nimium jacuisse sepulchro

855

Hactenus. Id Fisci ut vetus excusasset egestas,

 

Res Patriae non ferre nouis opulentius auctas.

 

Hinc modo spectatos augusto marmore Delfos

 

Non festinus adit, solitus properare, viator.

 

Gratia sit Patribus, tantis de Manibus omni

860

Officio sic sollicitis utcumque mereri.

 

Attulit huic aliquid mea sijmbola Mausolaeo,

 

Si jactare licet: post Heinsiadas Grotiosque,

 

Forte minus placitos, meus est qui marmore summo

 

Aureus ostentat scriptum juuenile character.

865

Auriaci cineres, quorum mihi sancta Nepotes

 

Nomina constanti cultu colo, noster ab ipsis

 

Unguibus in vestrûm laudes sit amabilis ardor.

+ [krit] Bij vs. 1 in marg.: Iter alterum in Angliam cum sex Ordd. Legatis. (Den 23sten Jan. 1621 ging H. als secretaris van het gezantschap naar Londen; vgl. Dagb., 4.) - vs. 9: Reditus. (Op 29 April; vgl. Dagb., 10.) - vs. 11: Raph. Thorij et Corn. Drebbelij amicitia. (Zie over Thorius, dl. I, 237. Cornelis Drebbel leefde van 1572-1634 en stierf te Londen, waar hij vele jaren gewoond heeft. Vgl. over hem de Autob. 116-121.)

De vita propria sermonum inter liberos lib. II.

Talibus aetatem studijs placide peragenti
Obtulit altera maiores occasio curas.
Ampla ministerio visa est Legatio nostro,
Si non grata magis, certe haud ingrata futura.
Sex socios Oratores Respublica, senis
Me comitem submittit ad omni laude supremâ
Majorem, triplici diademate ditem Iacobum.
Post hic non longo functi mandata trimestri
In Patriam Legati Equites et munere multo
Concomitante graues, ego non sine Torque rediui.
Pluris erat mihi cum Thorio feliciter ictum
Foedus amicitiae; Thorio, quo candidiorem
Terra senem non vidit, ego nil doctius. Heu! quod
Aequore diuisi raro conuiximus, heu! quod
Mors mihi dilectum praeceps inuidit amicum.
Drebbelium vidi tantum, qui fronte Batavum
Agricolam, sermone Sophum Samiumque referret

[p. 204]

 

⁺

 

Et Siculum. Optâram te consuetudine longâ

 

Uti, magne Senex; sed enim breuis obstitit horae

20

Momentum, inuitoque alium dilatus in annum es.

 

Nec mora longa fuit. Monuit res Indica Patres

 

Et cum vicinis ad Gangem bella Britannis,

 

Fraternas inter pacem tentare querelas.

 

Arssenij ante alios prudens facundia rursus

25

Apta videbatur tantas componere lites.

 

Mittitur; adscitis Basso, Thulio et Ioachimo;

 

(Caronti hunc successorem Respublica misit)

 

Me quoque ad hanc operam, quâ pridem parte, vocato.

 

Imus, et obstructis glacie Rhenoque Mosâque

30

Soluimus a patulo Sceuerinae littore, et, Euro

 

Propellente, breui Batauas molimine terras

 

Effugimus laeti: Mox aduersantibus Euro

 

Detenti Zephijris; tandem incumbente pruinâ

 

Fluctibus, ut qui per tenebras timide palpando

35

Progreditur, vel praetentans vestigia Coecus

 

Ponit humi mendicus, et hic incertus et illic

 

Haesitat, ingredimur proreptamusque vicissim,

 

Atque aestu nimium sufflaminat anchora cursum:

 

Donec ad effluuium Tamesis tractusque vadosos

40

Prouecti coecis subito sentimus arenis

 

Impactam, sabulumque salo miscere carinam:

 

Stantem vela ratem quatiunt, non apta mouere,

 

Non efferre vado fixam, non reddere cursum.

 

Cum Rectore tremunt Socij; nihil ille rogatus

45

Consilij dat, opis nihil hi; stupor omnibus idem.

 

Legatis oblata scapha est; si forte per altum

 

Remigio valeant cuicumque appellere terrae;

 

Seu Cantj pars illa foret, seu littoris illi

 

Ad Borean longe oppositi. Iam cistula Chartas

50

Et mandata vehens cijmbae committitur; illam

 

Iam prope Legati, Legatosque ipse secutus

 

Ingredimur, sortem infidam tentare parati:

 

Cum subito non speratus ferit aethera clamor:

+ [krit] Bij vs. 21 in marg.: Iter Anglicum tertium cum 3. legatis. (De reis begon den 5den Dec. 1621; vgl Dagb., 11.) - vs. 29: Incommoda nauigatio nec sine periculo. (H. heeft deze moeilijke reis, die van 26 Febr. tot 5 Maart duurde, beschreven. Het stuk is door J.H.W. Unger in Oud-Holland, XIV, 1896, blz. 199-202, uitgegeven.)
vs. 26 Dirk Bas is meermalen burgemeester van Amsterdam geweest. In 1610 was hij gezant der Staten naar Denemarken. - Hendrik van Tuyl van Serooskerken werd in 1625 lid van den Raad van State. - Albert Joachimi (1560-1654) is jaren lang gezant in Engeland geweest.
vs. 34 timide afschr. en P.: timidi - vs. 44 Cum afschr.: Perculso

[p. 205]

 

⁺

 

Exiliunt, plaudunt nautae: natat, ille, Carina,

55

Intonat; hic, laxate pedem; natat, arripe clavum,

 

Rector, et errorem meliori corrige flexu:

 

Arripit, et retro proramque et vela retorquens

 

Utitur exiguo, qui nos exsoluerat, aestu,

 

Elapsamque vadis agit in diuersa carinam,

60

Quaque cavus Ponti Tamesis confusus arenis

 

Pandit iter tutum, Grauesendae littus, obortâ

 

Tempestate, petit, quâ si quassata fuisset

 

Cijmba leuis, vel turgenti foret obruta fluctu,

 

Vel scopulis illisa, Salo impingente, Britannis.

65

Pacifico Regi placuit Legatio, cuius

 

Aurea de labris manabant verba disertis,

 

Facundusque libens facundum Rhetora Rhetor

 

Audijt, et placidis nunquam non auribus hausit.

 

Te tamen, Auri insana fames, infamis habendi

70

Ardor, et a summo semper sitis altera quaestu,

 

Te nequijt superare labor fere inutilis Anni;

 

Alter et alter ad impensos Menses duodenos

 

Impendendus erat: tanto conamine, tanto

 

Impetu in aduersam partem pugnauit utrimque

75

Impiger extremos ardens Mercator ad Indos

 

Britannus Batauo, Batauus super esse Britanno:

 

Bis quadragenis memini me assistere in Albâ,

 

Clamosis toties streperâ congressibus, Aulâ.

 

Donec, Iacobo satagente a parte suorum,

80

A Batauâ nostris, pacto lis rite dirempta est,

 

Sartaque fraternas inter concordia Gentes.

 

Dum tantum molimur opus, lentique Senatus

 

Taedia lassa diu patientia ferre recusat;

 

Grandem a Legatis tandem deferre querelam

85

Missus ego Regi, inuenio, de more, ferarum

 

Roystonios per agros vestigia coeca prementem.

 

Admissus reduci, quantum querimonia blandis

 

Exponi poterat verbis, expono: Benigne

 

Exceptum Princeps audit patienter, et in me

90

Leniter innixus Coenaculum obambulat, ultro

 

Culpam detestans vultu grauiore suorum,

 

Pollicitus correcturum quae displicuissent.

 

Dum loquitur, stricto Gladio, quem nobilis illi.

+ [krit] Bij vs. 65 in marg.: Arssenij facundia Regi in pretio. - vs. 69: Controuersiae Societatum Indicarum. (Vgl. Jorissen, 95, 96.) - vs. 82: Ad Regem ego conquestum missus.
vs. 79 satagente afschr. en P.: mediante

[p. 206]

 

⁺

 

Hollandus, nutu monitus, porrexerat Heros,

95

Prorsum improuise titulo me illustrat Equestri.

 

Hunc tua, (quam comis!) Gladium mihi dextera dono

 

Obtulit, o qui tu gladio victor perijsse,

 

Usurpatoris nunquam subijsse securim

 

Debueras, Vir summe, fidem Natoque Patrique

100

Regibus ad summae seruans suspiria vitae.

 

Londinum remeans angustâ valle sequenti

 

Carrorum serie subito comprensus obhaesi.

 

Cum detrusus Equo, lapsus, versoque deorsum

 

Vertice dependens, jam nunc pedibusque rotisque

105

Attritus caput aut sensi, aut sentire videbar.

 

Stare negans, tandem lapsu perculsus Agaso

 

Substitit, et laturus opem, multo impete, multo

 

Sudore, implicitum calcaribus extricauit.

 

Illaesum Deus ex tanto discrimine me cum

110

Seruasset, restabat Equus: cretaceus illum

 

Hinc montis paries, hinc Carri pondus onusti,

 

Sic incluserat, ut non paene solubilis esset.

 

Extracto insilio gaudens, et nocte diei

 

In partem assutâ Londinum serus iniui

115

Et sospes, referens causam feliciter actam.

 

Tristior eventu mihi se Fortuna probauit

 

Infensam. Aureolos Iacobos forte ducentos

 

Sarcinulis miscere meis invitus Amicum

 

Passus eram; Legatorum, si posceret usus,

120

Impensae dispensandos, quantum breue Regem

 

Versus iter duraturum: Proficiscimur orto

 

Sole domo, cum vix praelonga suburbia Rhedis

 

Egressos sequitur clamor, de posteriore

 

Hugenij peram corio cecidisse soluto,

125

Elapsum famulo, immemori tam dira minati

 

Tam nuper Domini, si decollasset. At ille

 

Fecerat: infectum quis redderet, aut quis aduncis

 

Anglorum manibus tanti potis esse reuelli

 

Oblatam pretij praedam sperauerit? Hic me

+ [krit] Bij vs. 94 in marg.: Henr. Richius Hollandiae Comes. (Henry Rich, graaf van Holland (1590-1649) was de tweede zoon van Robert Rich, bertog van Warwick. Hij stond zeer in de gunst bij Jacobus I en bekleedde al vroeg hofbetrekkingen. Hij is ook officier en gezant geweest, heeft in den burgeroorlog eene zeer onwaardige rol gespeeld en is den 9den Maart 1649 onthoofd.) - vs. 96: Ornor Equestri dignitate. (Op 27 Oct. 1622 teekende H. in zijn Dagb. aan: l'Accollade. Et ab equo lapsus; op 22 Oct.: Diploma equestre. Het is afgedrukt bij Peerlkamp, Annotatio, 152, met den datum 7 Oct., en als Bijlage B van het Dagb.) - vs. 102: Ab equo detrusus evado feliciter. - vs. 116: Famuli culpâ casus mihi grauis.
vs. 114 assutâ P.: adscita

[p. 207]

 

⁺

130

Quis dolor innocue sontem cruciauerit, et quot

 

Egerit insomnes animi concussio noctes,

 

Insane memorem, et quo non mihi vulnere vulnus

 

Durius inflictum est refricem nimis ungue cruento.

 

Sufficiant quae tunc mala sum perpessus. In illis

135

Hic erat inprimis terror, ne forte pudendae

 

Intoleranda reum faceret suspicio fraudis,

 

Quâ, leuis obtentu famuli, coecis alienos

 

Insidijs tentauissem interuertere nummos.

 

At tibi, Mens aeterna, cui penitissima rerum

140

Lucida sunt, tibi perspectum est, quam, liber ab omni

 

Crimine, sustulerim puras ad sidera palmas,

 

Quam puras iterum tollo: nec tu mea quenquam

 

Posteritas patiare velim qui labe nefandâ

 

Audeat immeriti famam temerasse Parentis.

145

Dulcia ne fugiam curis ingratus amaris

 

Immiscere, libens animo calamoque recordor

 

Plurima amicitiae vinclis usuque recenti

 

Obuenisse mihi Britonum noua nomina: longo,

 

Singula si referam, videar sermone molestus:

150

Nec nimiâ in multis opus est ambagine; solam,

 

Killigraea domus, si te cito, dixero multas.

 

Tanti contiguos Hortos vicinaque Tecta

 

Incoluisse fuit: generosi sanguinis in te

 

Omnia sic ortum sapiebant; sexus uterque

155

Tam peregrino comis erat nil tale merenti,

 

Tantis indignum toties cumulauit uterque

 

Officijs, ut, vel toto gratissimus aeuo,

 

Ingratus moriar: tibi tot, Roberte, Nepotum

 

Nobilium quis dicat Avo, quas dicere laudes

160

Occipiat tantis Rhetor virtutibus aequas?

 

Quis sua Barclaijs affinibus et Germanis

 

Elogia expediat vincto pede siue soluto?

 

Sanctalbane Nepos, quantis, te auctore, beata

 

Stirps Germana diu titulis et honoribus aucta est!

+ [krit] Bij vs. 146 in marg.: Amici Londinenses. - vs. 151: Familia Rob. Killigrew Equ. (Sir Robert Killigrew, geb. in 1579, was lid van het parlement. Hij was een kundig en smaakvol man, die echter door zijne wildheid telkens in ongelegenheid kwam. In 1633 is hij gestorven.)
vs. 161 Hoe de familieverhouding was tusschen de Killigrew's, de Barclay's en de Jermyn's, is mij niet bekend. Henry Jermyn, graaf van St. Albans († 1683) schijnt een zwager van Killigrew's vrouw te zijn geweest, volgens het fragment van een HS. van H., dat in het bezit is der firma Martinus Nyhoff.
vs. 145 fugiam afschr.: omittam P.: pigeat - ingratus P.: ingratum in - vs. 146 Immiscere P.: Commemorare - vs. 165 excelsos afschr.: Heroes

[p. 208]

 

⁺

165

Quanta tot excelsos inter par turba sodales

 

In vili vitio auersas confluxerit aedes,

 

Longa sit historia: at Londinum dicere totam

 

Non verear; si totam addo, non mentiar, Aulam.

 

Quisquis in arte sua solers excelluit, huc se

170

Contulit; hic cognosse datum est. Te, maxime Donni,

 

Omnibus antefero, divine vir, optime Rhetor,

 

Prime Poetarum: O, quoties sermonibus illis

 

Aureolis, quos vel priuatos inter amicos

 

Vel de suggestu, Praeco facunde, serebas,

175

Intereram, quo me visus sum nectare pasci!

 

Te quoque non taceo, mihi quae regnantis Elizae

 

Consilia, ingenium, Francique procantis amores

 

Narrabas Matrona memor, mirabilis aevi

 

Gestorumque Aulae veteris Throgmortia testis

180

Optima, ut Herois merito ac dignissima quondam

 

Raleghij Conjux: cuius te saepe supremae

 

Securas vitae voces spretamque securim

 

Tradentem citra lachrimas, generosa virago,

 

Audiuisse citra lachrimas vix ipse recordor.

185

His epulis quas non alias, quam gaudia saepe

 

Musica, Apollineas quas non adsciuimus artes!

 

Tota domus concentus erat: pulcherrima Mater,

 

Mater (adhuc stupeo) duodenae prolis, ab illo

 

Gutture tam niveo, tam nil mortale sonanti

190

Quam coeleste Melos Cytharae sociabat, et ipso

 

Threïcio (dicas) animatis pollice chordis!

 

Hac cessante, suos Britonum Lanirius Orpheus

 

Si tentare moueretur modulosque manumque,

+ [krit] Bij vs. 170 in Marg.: Donne Decan. S. Pauli. (Vgl. dl. II, 214, en Autob., 57.) - vs. 177: Vidua Gualt. Raleigh Equ. (Bessie Trogmonton, dochter van Sir Nicolaas T., was aan het hof van Elizabeth groot gebracht. Zij heeft van 1603-1616 de gevangenschap van Sir Walter Raleigh (1552-1618) gedeeld. Welke verhalen zij aan H. kon doen, blijkt uit het boven genoemde fragment; zie De Nederlandsche Spectator, 1892, blz. 39, 40.) - vs. 187: Mater Killigraea 12. liberorum parens. (Zij heette, volgens den Dictionary of English biography, Mary Woodhouse, kwam uit Kimberley en was eene nicht van Sir Francis Bacon. Wanneer die opgave juist is, is Anne Killigrew, die in Juni 1641 verdronk (vgl. dl. III, 1654) misschien eene dochter van haar. Mary Woodhouse had 5 zoons, waaronder den bekenden dramatischen schrijver Thomas Killigrew, en 7 dochters. Zij is later hertrouwd met Sir Thomas Stafford.) - vs. 192: Lanirius musicus. (Nicholas Lanier werd in 1588 te Londen geboren uit eene familie, die van geslacht tot geslacht als musici aan het Engelsche hof was verbonden. Hij was ook musicus en componist, maar tevens schilder en kunstkenner. Lanier volgde de koninklijke familie in de ballingschap en bevond zich o.a. in 1655 in Den Haag en in 1659 te Antwerpen. In 1665 is hij gestorven.)
vs. 177 Consilia afschr. en P.: concilia - vs. 180 merito P.: merita - vs. 191 animatis met P.; HS. en afschr. hebben: animato

[p. 209]

 

⁺

 

Ecce stupor multos, at me suauissimus horror

195

Tundere, cuique diu possem non esse ferendo.

 

Scilicet haec Gallis unquam si audita fuerunt,

 

Siue Italis, ambos coram rubuisse Magistro

 

Credibile est artesque suas optasse doceri.

 

Proximus his qui delitijs succedere posset

200

Gauterius (proh quantus!) erat; quo nomine magnum

 

Artificem solo satis insignire viderer;

 

Ni se Gauteriâ maiorem stirpe Britannis

 

Iudicibus, nec me contradicente, probasset.

 

Dij superi! quâ vi dextrae, quâ saepe sinistrae

205

Eripuit mihi me, dubium Chelys illa quid esset,

 

Enthea, an humanae molimen et impetus artis.

 

Anser ego hos tantos, quis crederet? inter olores

 

Qualicumque fui in pretio, ut se forte vicissim

 

Alternâque scabunt muli prurigine: certe

210

A tam laudatis non illaudatus abiui.

 

Drebbelium toto laeti possedimus anno:

 

Me quoque possedit possessorem, nisi fallor

 

Non importunum: sic testabatur abunde

 

Multas ille mihi multis sermonibus horas

215

Largius impendens quam cui fortassis amico.

 

Hactenus haec. Rebus Patriae feliciter actis,

 

Legatos bene gesta domum referenda vocabant.

 

Sic tandem, leni Zephijro aspirante, Penates

 

Quisque suos adijt, sibi redditus, et peregrinos

220

Carbonum fumos Patrio prae cespite spreuit.

 

Totus ab hoc orbem Coeli peragrauerat Annus,

 

Cum mihi grandaevum non immatura Parentem

 

Mors rapuit, sed acerba tamen: nempe ille coaevus

 

Esse mihi dignus, nisi debuit esse superstes.

225

Natales dedit Heida viro Bredana Paternos,

 

Baxia Maternos et Backia, nec Brederodae

 

Inficiunda domus. Nil de virtutibus addo

 

Delecti Senis; has Patres et Patria nôrunt,

 

Auriacique Duces; quibus a crescente juuenta

230

Grata ministerij non ullâ labe notati

 

Praestitit officia ad summam sine fraude senectam.

 

Donec adesse ratus vitam quae terminet horam,

 

Quos prope iam quinquagenis bene gesserat annis,

+ [krit] Bij vs. 200 in marg.: Gauterius Citharoedus Gallus. (J. Gaultier heeft later met H. in briefwisseling gestaan; vgl. Jonckbloet et Land, blz. CCVI-CCXI.) - vs. 211: Corn. Drebbel philosophus. - vs. 221: Domum reditus. Obitus Patris. (7 Febr. 1624.)
vs. 225 Zie over de voorouders en over het leven van Christiaan H. de Autob., 2-6.
vs. 222 Parentem afschr.: Parentum - vs. 227 inficiunda P.: inficianda

[p. 210]

 

⁺

 

Mauritio primogenito transcripsit honores.

235

Et Patribus res grata fuit, nec degener haeres.

 

Enthea vis animae, quantum de carcere, prae te

 

Iam soluenda, vales! quantum praesaga futuri

 

Affinis vero es! Medicus dum pernegat, ipse

 

Eluctantibus e moribundo gutture verbis,

240

Constantine, diem hinc quartum mihi crede supremum,

 

Dixit: quartus erat, quo depositum coelesti

 

Restituit coeleste Patri Pater optimus. O lux

 

Atra mihi semperque nigro signanda lapillo!

 

Ille autem vitaeque satur, vitaeque laborum

245

Pertaesus, Superûm fruitur, sine crimine, Coeli

 

Incola delitijs, quam quisquam inviderit amens?

 

Defuncto qui et quantus honos restabat, abunde

 

Impleuit Procerum in primis amplissimus Ordo,

 

Regum Legati sociorum et uterque meorum

250

Principum in exequijs vivi testatus amorem,

 

Nassauiaeque Domus flos ipse et multa propago,

 

Maiorumque Ducum studio comitata caterua,

 

Totaque praecipuis lugens in ciuibus Haga.

 

Si tumuli indignum titulo est, quod in hostis Iberi

255

Inciderit quondam insidias, fugiente Batauo

 

Milite desertus, Patriae nec inutilis ille

 

Exstiterit carcer, facili molimine porro

 

Quâ clausus fuerat, expugnatâ Neomago;

 

Altera res bene gesta breui modo digna videtur

260

Historiâ: Hugenium Patrem florente juuentâ

 

Intrepidum, multos inter, prudentia magni

 

Auriaci, aeterno Belgis cultu venerandi,

 

Legerat; infantem Puerum de fauce leonis

 

Qui raperet. Diffidenti datus obses Ibero

265

Mendozae fuerat; qui tum regnantis Elizae

 

Londinâ versabatur legatus in Aula,

 

Flissingam captare dolo meditatus, eodem

 

Decipiendus erat; rubuit deceptus eodem.

 

Fortiter ereptum Puerum, et trans aequora vectum

270

Fortius, elapsus magnâ vi pone secutis

+ [krit] Bij vs. 247 in marg.: Funus. (Den 11den Febr. 1624 is Christiaan H. ‘seer eerlyck begraeven in de Groote Kerk in 's Haege aghter op 't Coor’; Dagb., 6.) - vs. 254: Mandatum Principis Gulielmi a Patre in Anglia strenue peractum. (Op Hooft's verzoek deed H. hem in 1636 het verhaal; zie Hooft's Brieven, III, 195-197. Zie ook Hooft's Nederlandsche Historien, 1703, blz. 778-781.)
vs. 265 Don Bernardin de Mendoza, staatsman en geschiedschrijver. is eenige jaren Spaansch gezant aan het Engelsche hof geweest.
vs. 235 degener afschr. en P.: inutilis - haeres P.: heros - vs. 240 hinc P.: hunc - vs. 244 vitaeque satur P.: vitaque satur

[p. 211]

 

⁺

 

Hostibus, Auriaco Genitor stitit: Ille peracti

 

Muneris egregie egregium, pro tempore, munus

 

Obtulit et collo appensum gestare coegit.

 

Proximus heu! longe funus funestius illo

275

Vidit, et in longo gemitu contabuit Annus.

 

Mauritium Heroem Coelo, si dicere fas est,

 

Non tempestivum, nec in ulla aetate futurum,

 

Mauritium Heroem, qui debuit esse superstes

 

Omnibus Heroum tumulis, Fata, invida Fata,

280

Hoc de terrestri, solio meliore locarunt.

 

Horruit ad cladem, nec erat par Belga ferendae,

 

Et flendi sibi laesa modum Respublica sero

 

Fecisset, nisi de cinere hoc novus, alter ab Illo,

 

Auriacus fausto redijsset sidere Phoenix.

285

Hic ubi Fraternos sibi clementissimus haeres

 

Adscisset veteri fixâ mercede Ministros,

 

Non aversa Domus mihi se, sed plena, negauit.

 

Indicio est, vultu quod me, Frederice, sereno

 

Siueris esse tuum, simul ac tibi Fata Tuningum

290

Eripuere, virum longo tibi temporis usu

 

Perspectum priscâque fide. Quae sustulit illum

 

In Castris grassata lues, te Maxime, lethi

 

Perpetuum contemptorem, decedere tecto

 

Nec vel amicorum timor aut persuasio movit.

295

Sic Iunio juuenis Collega admotus, in illa

 

Compede me vitaeque dies operamque locaui.

 

Qualis in hac vixi, quali comitata tenore

 

Me rexit Diuina manus data pensa trahentem

 

Constanter, frustra hic memorem, vernaculus olim

300

Autor ego hanc telam non duro Carmine duxi.

 

Nempe tot in turba rerum Bellique Domique,

 

Quaeque hominem credas tumulare negotia totum;

 

Melpomene semper praesens mihi, rarus Apollo

 

Abfuit; ut nihil aut equiti peditiue faceti, aut

305

Serij (ut occurrunt rerum subitanea menti),

 

Exciderit, si quid visum est Epigrammate dignum.

 

Iste meus furor est; si vis, insania; si vis,

 

Relliquiarum Otj non aspernabile lucrum.

 

Testari poterunt quae Desultoria dudum

+ [krit] Bij vs. 275 in marg.: Obitus Maurity Principis. (23 April 1625.) - vs. 284: Succedit Princeps Fred. Henricus. - vs. 289: Succedo Tuningio Principi a secretis. (Jan Tuning is blijkbaar de man, die bedoeld wordt in de Scheepspraet; zie dl. II, 128. Er is van hem niets anders bekend dan wat H. hier meedeelt.) - vs. 309: Editio Poematum Latinorum et Belgicorum. (Otia, 1625.)
vs: 295 Zie over Junius, dl. II, 146; III, 315.
vs. 281 ferendae P.: ferendo

[p. 212]

 

⁺

310

Momentis nec inutilibus profudimus horis;

 

Et Tricena meis collecta Volumina Belgis.

 

Quam, sine jactura rerum, subduximus Aulae

 

Officijs, nullâ parci nihil egimus horâ.

 

Tu quoque, Posteritas, nisi vani pascimur umbrâ

315

Nominis, Hugenijs aliquot bene perdere nugis

 

Et momenta voles, et non odisse Poetam

 

Res Patriae alternisque tuas, ubi posset, agentem.

 

Nec Citharam tacuisse quidem quocumque grauati

 

Pondere, tam non inficior, neque duco pudori,

320

Ut laudi reputem: Et monuit prudentia, curas

 

Omne graues mollire Melos. Mihi crede, Iuuentus,

 

Si quid ab unguiculis docta es vel voce canorâ,

 

Vel fidium tractare modis, cole et excole primum

 

Semen, ut in fruticem surgat, fortasse vel arbor

325

Fiat. erit cum te istius sub tegmine fagi

 

Vel tristes animi plagas lenire juuabit,

 

Vel cantare Creatori quas ipse creâris

 

Voce, manu, Citharâ grato de pectore laudes.

 

Talia ego in medijs animae solatia Castris

330

Arma tubasque inter, Patriaeque negotia et Aulae

 

Mille, mihi applicui; nec opellâ semper inani.

 

Multa nepotibus hoc, pro me, composta loquetur

 

Cantio, quâ modulos Regi aptauisse Prophetae

 

Non inconcinnos, quae vix sibi docta canori

335

Gallia quid patitur conferri, Gallia fassa est.

 

Huius adhuc segetis tot laetas colligo spicas,

 

Tot juuenis cultura Senem delectat aristis,

 

Ut nihil anteferam. Ignoscet quicumque paternus

 

Quid sit amor, quae cuique suae sit gratia prolis,

340

Ipse Pater, didicit, vel fusi Carminis autor.

 

Altera non raro grauior digressio menti

 

Oblata est inopina meae. Dum cingimus Urbes

 

Milite circumvallatas, quaeritque vocatque

 

Suppetias inclusus Iber, viaque omnis apertis

345

Inuia Epistolijs, arcanis arte tegendis

 

Occultas adhibere notas spes ultima suasit.

 

Res pensi fuit illa mei, nec inutilis autor

 

Hostiles nullâ non obsidione resolui

 

Arte meâ, vel fraude dolos; quod in hoste receptum est.

+ [krit] Bij vs. 333 in marg.: Psalmi ad Citharam in castris compositi, Lutetiae editi. (Pathodia, 1647. Jonckbloet en Land hebben het werkje weer uitgegeven. Zie ook dl. IV, 341.) - vs. 342: Hostium arcanae literae explicatae.
vs. 318 tacuisse afschr.: omisisse - grauati afschr.: grauatam - vs. 337 juuenis afschr.: junior

[p. 213]

 

⁺

350

Nil accersitus vel ab ipso Gange character

 

Obfuit, aut fictâ non visus imagine Grijphus:

 

Cuncta Duci reserata meo, pellucida, plana,

 

Extricata dedi: quo quas mihi nomine grates

 

Dixerit et laudes generosum pectus, in ima

355

Mente repostum habeo grate memor. Optime Princeps,

 

Humanissime Magnatum, lenissime victor,

 

Victor perpetue; o tanto tibi quanta voluptas

 

Tantillo seruire fuit, o suaue laborum

 

Pondus, ubi Domini est merces in fronte serena!

360

Coelibis hic vitae ratio constanter amari

 

Coeperat, et poteram nullum super unius Aulae

 

Seruity subijsse jugum; nisi nos Fatorum

 

Rector ab aeterno sociasset foedere sancto,

 

Clara meum, Barelaea, decus; quo munere nullum

365

Tota mihi poterat Coeli clementia maius

 

Largiri, nullum. Cognatio, nubilis aetas,

 

Forma, modestia, supra omnem sapientia sexum,

 

Virtuti par census opum, virtutis imago

 

Ipsa, cui nec erat quod quis bene vellet ademptum,

370

Quodve quis appositum; lapidem quae singula possent,

 

Me qui, non lapidem, poterant non juncta mouere?

 

Mouerunt, fateor; nec amantem spreuit amata:

 

Longus Amicitiae cultus breue nomen Amoris

 

Induit: hic gemino Magnete reciprocus arsit.

375

Neutra fuit neutri noua concilianda voluntas

 

Conciliata diu. Patrio solennia ritu

 

Publica restabant; Patriâ populoque Deoque

 

Lege satisfactum est: conuenimus auspice fausto

 

Numine, cui, quantas illo de munere grates

380

Debeo, non soluam quot vixero debitor annis.

 

Soluite qui de ista vivum me stirpe Nepotes

 

Felicem fecistis Avum. Regnauit in illo

 

Perpes et ad finem parilis concordia lecto,

 

Unanimis animis placuerunt omnia utrimque et

385

Singula, quae poterant vel agenda vel acta placere

 

Alteri. Utrique emptas placuit, quas nobilis orta

+ [krit] Bij vs. 360 in marg.: Conjugium. (6 April 1627.) - vs. 386: Domus empta. in quâ quinque liberi nati. (Van 1627 tot 1637 woonde H. in de Houtstraat. Hij kocht het huis van Margeretha van Mechelen - zie dl. I, 98, Noot; dl. II, 145, Noot - de moeder van eenige kinderen van Maurits. Zij had het huis sedert 1613 bewoond en verkocht het aan H. voor ruim 14.000 gld. Zie A.J. Servaes van Royen in het Haagsche Jaarboekje voor 1897, blz. 30-33.)
vs. 364 Vgl. over Susanna van Baerle, dl. II, 9.
vs. 351 Grijphus het HS. heeft: Grijphes - vs. 356 Magnatum afschr.: Rectorum - lenissime P.: leuissime

[p. 214]

 

⁺

 

Nassauidum pridem Genitrix possederat, Aedes.

 

Hic Marium laeti quatuor Genitor Genitrixque

 

Viximus, et totidem bis porro exegimus annos.

390

Deerat adhuc precibus votisque utriusque Parentum

 

Fratribus una Soror quatuor. Feliciter illam

 

Enixa est, o quam grato laetissima partu,

 

Hei! mihi quam subito sublata Puerpera casu.

 

Illa quidem vitae lumen Coeleste beata

395

Aeternamque diem, quam suspirarat, adiuit;

 

Sed meliore mei mutilum me parte reliquit

 

Intempestiue quinâ cum Prole Parentem,

 

Prole Patris nondum curâ sed Matris egenâ.

 

O anima, o animae virtus, cui saecula retro

400

Non videre parem; si forte futura videbunt,

 

Pauca reor visura parem. Non Illa replesse

 

Pulchrâ posteritate Domum contenta recessit:

 

Digna superstitibus visa est augustior. Illam

 

Ingenio meditata suo, quâ parte probatur

405

Maxime, ad extremum perduxit sedula culmen;

 

Dum Castris affixus ego mea desero castra,

 

Et meus ad Bredam magno molimine Princeps

 

Fulminat, et late ejectum profligat Iberum.

 

Extremum hoc dilecta mihi sacrauit amoris

410

Mnemosunon pignusque sui: quo cum grege paruo

 

Et lachrimis commigraui, desertus ab illa

 

Aeternum mihi deplorandâ compare turtur.

 

Antierat Zulichemij, ditionis avitae

 

Pijkiadum titulis illustre et nomine Castrum,

415

Et Castro subjectus ager, nec inubere glebâ,

 

Sed pingui, facilique, et forti gratus aratro:

 

Hic ubi, se maior, postquam divortia passus

 

Vicino properat Rhenus confundere Mosae.

 

O domus, o mihi Terra situ dilecta venusto,

420

O de magnifico surgentes Flumine ripae;

 

Otia quam vellem vobis impendere, et illis

 

Sollicitae in pratis obliuia ducere vitae!

 

Absque fores nimius, Vahalis corrosor agelli

 

Importune mei, et pugnâ contendere tecum

+ [krit] Bij vs. 394 in marg.: Obitus Uxoris. (10 Mei 1637.) - vs. 402: Domus extructa. (Vgl. dl. II, 306.) - vs. 413: Zulichemij acquisitio. (Den 23sten April 1630 kocht H. de heerlijkheid Zuilichem van de familie Pieck. Zie Schinkel, Bijdrage tot de kennis van het karakter van C.H., 7, 8.) - vs. 422: Catull. (Dit is waarschijnlijk eene vergissing van H. Zeker is bedoeld Hor. Sat., II, 6, vs. 62.)
vs. 412 Aeternum afschr.: Aeterne - vs. 413 tot 430 zijn in het afschr. bijgeschreven door H. zelf.

[p. 215]

 

⁺

425

Cogerer assiduâ, circumventique quotannis

 

Nullâ non aliquid raperes de Messe coloni.

 

Discite, posteritas omnis mea, discite tristi

 

Cautius exemplo mercari et proxima semper

 

Vicinam fundis agnoscite Flumina pestem.

430

Tempore non longo praecesserat altera clades.

 

Quae me sola suo lactauerat ubere Mater

 

Optima, me solum de senâ prole, Senectae

 

Cesserat et Fatis; cum nec morientis ocellos

 

Claudere, nec possem extremis atratus adesse

435

Funeris officijs; dum Rhenoberga repugnans

 

Detinet instantem Auriacum, me vincula duri

 

Aurea seruitij Castris procul esse vetabant.

 

Hoefnagliae fuit illa domus, de stirpe vetusta,

 

Nobili, et omnimoda virtutum laude celebri,

440

Flosculus. O ego quam merito mihi, dulcis Alumna,

 

Gratulor, o mea prae Fratris quatuorque Sororum

 

Non adscititio felix infantia succo!

 

Mater eras, non inficior, iustissima et aeque

 

Prolis amans, ut amata ipsi dignissima proli;

445

Fallor ego tamen hic, nisi paulo, bis quasi Mater,

 

Arctius amplexa es Natum Nutrix et Alumnum:

 

Nec libet occultis storgen adscribere causis:

 

Altili et ingenito simul haec in sanguine Vis est.

 

Dum vitae scopulos inter funestaque luctor

450

Tempora ploratosque dies, suauissime rerum

 

Mauriti, sanctum mihi et indelebile nomen,

 

Proximus occurris, qualem te in limine lethi

 

Et mea deflentem pro te suspiria vidi,

 

Tunc quoque sollicitum, quod eras dum vita remansit,

455

Ne quid adhuc paterer, quo non tibi forte superstes

 

Durarem, ductorque tui non Funeris essem.

 

O oculos, o amplexus, o verba tenella,

 

Ergo te video (nam saepe diuque rogatus

 

E Castris aderam) morientibus edita labris!

460

O de non saturo vivendi corpore laete

 

Migrantem, o animam vitae melioris auentem!

 

O mihi si talem miserantis gratia Coeli

+ [krit] Bij vs. 431 in marg.: Obitus Matris. (Den 16den Mei 1633 stierf Susanna Hoefnagel op 73jarigen leeftijd.) - vs. 450: Obitus Fratris unici. (24 Sept. 1642. Hij is 47 jaar oud geworden. Zie over hem, dl. I, 3; II, 82.)
vs. 438. Zie over de familie Hoefnagel en over de levensgeschiedenis van H.'s moeder de Autob., 6-13. - vs. 445 Van hare 6 kinderen heeft zij alleen Constantijn gezoogd; t.a. p., 14.
vs. 441 Sororum afschr. en P.: Suorum

[p. 216]

 

⁺

 

Concedat simili finire coronide Vitam!

 

Talibus aetatem ventis, si saepe secundis,

465

Saepius aduersis, laetus lugensque peregi,

 

Sedulus assiduusque Duci Patriaeque Minister,

 

Plurima quae in partes hodie partita videmus,

 

Multaque multorum nunc credita munia curis,

 

Solus agens: sic me Domino Bellique Domique

470

(Seu fuit hoc meritum, seu fors fortuna) probaui;

 

Ut quem sponte Bonis cuperet vel honoribus auctum,

 

Augeret facilis, si quid daret hora quod hora

 

Saepe negat. Sic Dimmerio successor in istum

 

Cui nunc praesideo, Iunio comitante, Senatum

475

Assumptus, retuli pretium non vile laboris

 

Praeteriti. Sic Zeelhemium, cedente Toparchâ

 

Pignus Anu vetulâ, paruo dedit aere redemptum:

 

Sic socium Constantinum simulatque petenti

 

Constituit Patri; non olim forte futurum,

480

Sed vix prima semel tironem Castra secutum.

 

Viderat omni iudicio penetrantius illud

 

Iudicium, quanto in Pueris ab origine cultu

 

Ingenuos conatus eram introducere Mores,

 

Multas nec paterer Linguas nescire nec Artes,

485

Et semente probe inspectâ dignatus ab illa est

 

Non vilem sibi vel Patriae promittere messem.

 

Hoc mihi de cultu si quid licet addere, verbo

 

Expediam. Natos mea per vestigia duxi.

 

Quippe mihi, rebar, qui non male cesserat, idem

490

Ipse meis iterum non esset inutilis ordo,

 

Sic puerum qui me et Fratrem peruiderit, omnes

 

Viderit, et minus hic ovo non discrepat ovum.

 

Plebeis debere Scholis primordia prudens

 

Non siuit nos nostra Pater: mihi cura meorum

495

Prima domi et postrema fuit: priuata Magistris

 

Et praecepta dedi, et per quae compendia duci

 

Tirones cuperem, quibus a cruciatibus, omni

 

Quâ nil proficitur, praecisâ ambage, redemptos.

 

Non fuit in sterili Patrius labor: omnia docti

+ [krit] Bij vs. 473 in marg.: Succedo Erico Dimmerio Principi a Consilijs. (Den 19den Oct. 1630 werd H. door den Prins in zijn Raad opgenomen; zie Dagb., 17.) - 476: Zeelhemij donatio. (Den 17den April 1645 werd aan H. de heerlijkheid Zeelhem door den Prins toegezegd, wanneer de bezitster kwam te overlijden. Den 14den Mei 1647 kreeg hij van Willem II den donatiebrief; zie Schinkel, t.a. p., 19.) - vs. 478 Constantinus Collega mihi adscitus. - vs. 487: Educatio Liberorum.
vs. 474 Vgl. over Junius, dl. II, 146; III, 315.
vs. 480 semel afschr.: modo

[p. 217]

 

⁺

500

Ocijus, ingenijs sic praeuenere docentes,

 

Omnibus ut fraeno, nunquam calcaribus ulli

 

Esset opus: quo profectu res ipsa locuta est.

 

Artibus imbutos et linguis, qualibus olim

 

Ipsus eram, Patriae natali carcere clausos

505

Non tenui. Peregre missos quae quisque locorum

 

Viderit, ipse sibi scribat quandoque suisque.

 

De Constantino dixi dicenda, silere

 

Ni foret ingratum, quantum responderit usque

 

Votis ille meis, quantis excesserit illa

510

Dotibus erecti et nullis non artibus apti

 

Ingenij: quam, cum, libitum est, felice Minervâ

 

Et Musas colit, et cuius non taedeat ipsam

 

Bilbilin obtinet a Musis Epigramma Latinis.

 

Adde quod his aegre contentus Apollini Apellem

515

Miscet, et hac etiam tantum se praestat in Arte

 

Parrhasium, ut, si non aliorsum Fata vocassent,

 

Posset in hac etiam summis certare palaestra.

 

Scilicet hunc Matri puer αὐτοδίδακτος amorem

 

Debuit, hanc nascens Graphicen a sanguine traxit:

520

Tanto uterum gestans artis flagrauerat aestu

 

Ipsa super sexum genio prouecta virilem.

 

Proximus a primo, cuius male nomen iniquis

 

Hexametris, toto vix gloria clauditur Orbe,

 

Quae dederit, quae credibile est exempla daturum

525

Vidit Gallia, fons Charitum, virtutis amoenae

 

Mater, et hoc a me pretiosum pignus adepta

 

Vindicat. Heu, dilecte Puer, nisi Fata vetarent,

 

Tecum viuere amem, tecum finire seniles

 

Hosce dies, tecum quâuis Regione morari.

530

At tibi, vel sine me, quo quandocumque vocato

 

Ut bene sit, longe votis melioribus opto.

 

Plurima ne memorem, tua nempe crepundia, quaeque

 

Nec satis ipse quidem te digna puto, quantumvis

 

Magna mihi paribusque meis, qui vilis humique

535

Repens turba sumus prae te per summa volanti

 

Aetheris: Ut non enumerem quam Mente Manuque

 

Musicus excellis; quam judicio penetrasti

 

Omne quod in crijptis agitat Natura sonoris:

 

Ut sileam a teneris quam praeceptoribus extans

540

Mutasti officia, et mox de tirone Magister

 

Tironum, Siculique senis de nomine nomen

+ [krit] Bij vs. 507 in marg.: Constantinus. (Vgl. dl. III, 112.) - vs. 522: Christianus. (Vgl. dl. III, 113.)
vs. 532 ne memorem afschr.: ut omittam

[p. 218]

 

⁺

 

Nactus es: Ut sileam quae dudum gratia Cretae

 

Rubra vel atra tuae est, calamo quam dextera pollens;

 

(Quippe tuae sunt illa nuces contemptaque merces,

545

Quam tamen aut casu aut studio sibi si quis adeptam

 

Sentiat, oblati cumulum non praeferat Auri)

 

Dum Coeli rota, dum Stellae voluentur et aequi

 

Inclusae modulo current libraminis Horae;

 

Dum Saturnium ab aurito, te Vindice, probro

550

Purum Sidus erit; dum fabula desinet esse,

 

Quemque reuelasti, Cijcli seruabit honorem,

 

Viues non nisi cum Stellis delebile nomen.

 

Tertius hic, Ludouice, mihi sine bile vocandus

 

An venias, dubium est. Tibi, praestantissime, litem

555

Non moueo: meus es: Patrij candoris et aequi

 

Improbus est qui te dubie fateatur amantem.

 

Turbor et incendor, quoties cum Gente maligna,

 

Ingrata cum Plebe, dies noctesque quietis

 

Expertem colluctari, sic sentio, ut ipse

560

Si sentis, miser es. Quis enim ferat omne quod actum est

 

Ipsis qui vitio vertunt auctoribus actum?

 

Quisquis es, Hugenium nomen, furiose, fidemque

 

Aggressus, qui nil meritos fecisse nocentes

 

Ausus es; ut quid nos nullâ cui fraude notatos

565

Persequeris, lacerasque meam, mea viscera, Prolem?

 

Quisquis es, ignosco; nec erit quod vindice tecum

 

Crimine contendam: si quam, caue Numinis iram.

 

Tu recti, Ludouice, tenax, contemne malignos,

 

Fide bonis; crepet inuidiâ cuicumque crepare

570

Collibitum est; Spartam tu, quam bene nactus es, orna

 

Sedulus; infames aliquando calumnia buccas

 

Fraenabit pudibunda; et erit cum crimina de te

 

Fingere cui licuit, praui falsique ministro,

 

Crimine confusus proprio te supplice gestu,

575

Et veniam (si te noui) obtenturus, adibit,

 

Patratumque nefas iurabit velle redemptum

 

Sanguine, nec poenam fassus meruisse minorem.

 

Quam tu indigna tamen tantâ virtute tulisti,

 

Heu nimium certe duris exercite Fatis!

580

Post animi tam compositos ad maxima mores,

 

Artibus excultum, quo vix praestantius ulli

 

Obtigit, ingenium, post Gallos atque Britannos

 

Sic aditos, sic extremae Telluris Iberos,

+ [krit] Bij vs. 553 in marg.: Ludouicus. (Vgl. dl. II, 228; VIII, 137.)
vs. 564 ut P.: at - vs. 573 licuit P.: libuit - vs. 578 tot 591 niet in het afschrift, noch bij P.

[p. 219]

 

⁺

 

Ut civem te cuique suo sermone probaris,

585

Te tantum, ϕίλε παῖ, a se lacerante popello

 

Discerpi, semperque novis semperque nouandis

 

Litibus implicito raros sine turbine, raros

 

De Coelo ridente dies lucere serenos!

 

Audi, juste Deus, finemque impone labori

590

Quem quantum meruere boni metuere scelesti.

 

Quartus erat non ingenio, non Fratribus ullâ

 

Dote minor, quin ipse tribus jam vertice toto

 

Celsior, heu, tristi memorandus voce Philippus.

 

Scilicet hunc tantum terris (quantâ indole, quantis

595

Principijs, quam provectum!) properantia Fata

 

Ostensum, mihi bis denum rapuere sub annum,

 

Cum studio, quo torquemur peregrina videndi

 

Paene viri, captus, me non prohibente, Boreum

 

Legatos Patriae laete comitatus ad Axem,

600

Praecipiti Mariaeburgi mortalia morbo,

 

Me tam diuiso tristem procul orbe reliquit.

 

Ultima tot Fratrum, tot Fratribus unica vere

 

Digna Soror, mea vita, meo mihi corde Susanna

 

Charior emicuit; quanti Virgo atque Marita

605

Dicere si aggrediar, vix dum suffecerit aevi

 

Quod sperem superesse mihi; si postera partem

 

Saecula rettulerint, partem praesentia, plura

 

(Ecce Paternus amor) longe referenda relinquent.

 

Doubleti, generose Gener; si nemo loquatur,

610

Te certum est nec velle quidem, nec posse silere,

 

Quali Conjugio, quali sis Matre beatus:

 

Si sileas tamen, en vivos pretiosula testes

 

Pignora, de quorum numero, nisi se duo tantum

 

Digna retraxissent Superi, felicior omni

615

Orbe Pater non vixisset: gaudete relictis

 

Contenti laetique tamen; satis est et abunde

 

Quo Coelo aeternas referatis nomine grates.

 

Nec stetit hic sors ista quidem, quot quaeque Nepotum

 

Facta Nurus me fecit Avum, tot Sidera versor

620

Inter, et illustri recreor, sine nube, Senectâ.

 

O Puerum Constantinum Rijckartia Conjux

 

Quem dedit, o gemmam! nihil hoc formosius illo

+ [krit] Bij vs. 591 in marg.: Philippus. (Vgl. dl. VI, 314.) - vs. 603: Susanna unica. (Vgl. dl. III, 288.) - vs. 621: Ex illa Constantinulus nepos. (De eenige zoon van Constanstyn Jr. leefde van 1674 tot 1697.)
vs. 609 Philips Doublet (1633-1707) was een zoon van Philips D en H.'s zuster Geertruyd (1599-1680). - vs. 621 Zie over Susanna Ryckaert, dl. VI, 70.
vs. 617 aeternas afschr. en P.: aeternos

[p. 220]

 

⁺

 

In sexu Natura, nihil mellitius ausa est.

 

Tum vero, Ludouice, tibi quam parua virago

625

Quam lepidam enixa est Marium Berckhoutia mater

 

Gorcomiam Triadem, Marium fortasse quadrigam

 

Impletura breui, quo nunc quoque crassula foetu est.

 

Macte, meus sanguis, nomenque propagine nostrum

 

Perpetuâ, Patriamque bonis bene Ciuibus auge.

630

Dum partus retracto meos gentemque feracem

 

Hugeniam enumero, venit ultro viuida Proles

 

Altera, et in censu vult non contempta videri.

 

Quam loquor, et loquor exultans, Vitaulia villa est.

 

Hanc ego sic peperi, ut non Obstetricis egenum

635

Viderit ulla dies; quanti sit cumque valoris

 

Praediolum, quam vile, meum est: de Cannabe siccâ

 

Quercetum feci, Montem multâ Abiete struxi

 

Conspicuum; Alnetum seui, quod Ligna quotannis

 

Alternisque foco reddit radicibus: adde

640

Stillantem liquidis Betulam de vulnere guttis,

 

Milleque in aeriam subuecta cacumina Sijlvam,

 

Robore porticibus vivas praestante columnas.

 

Adde Palatiolum Lacui (quasi Cantharus undae

 

Immersus, si convivis placet algida Bacchi

645

Potio) piscoso lacui seseque replenti

 

Instructum, non mole graui, modicâ atque modestâ

 

Compositum, quod Hero Solem defendat et imbres.

 

Hic quasi tu Cochleam videas, vel quadrupes illud

 

Reptile, quod propriâ sese Testudine tecti

650

Condit, et arctari vitam nec laxius esse

 

Sentit, ego coelebs tego me, paruoque Cubili

 

Incubo, contentus parce splendente salino.

 

Adde. quid his addam? si cui Vitaulia Tempe

 

Pernouisse lubet, me consulat. est ubi longo

655

Hancce meis Batauis absolui stamine telam.

 

Bisque adeo Villam peperi, nec dicere dicta

 

Aut vacat aut volupe est. Unum hoc iterare juuabit,

 

Ne mihi tam charum quisquam de stirpe meorum

 

Vendibilem externo cuiquam fore credat Agellum:

660

Hugenios semper dominos agnoscat, et isto

 

Transeat haeredes inter cum Nomine mando.

 

Hoc fidei, mea Posteritas, Testator et Autor

 

Depositum committo tuae: parete, Nepotes;

+ [krit] Bij vs. 624 in marg.: Ludouici plures. - vs. 631 Hofwijck (Vitaulium) extructum. (Vgl. dl. III, 129, 174.)
vs. 625 Lodewijk H. was in 1674 gehuwd met Jacoba Teding van Berkhout († 1711). Zie de namen hunner kinderen in het Dagb., Bijl. D.

[p. 221]

 

⁺

 

Nil graue mandanti Proavo: sic prospera gratis

665

Omnibus omnia procedant, sic gaudia curis

 

Mixta leuent animi varios vitaeque labores.

 

Vitaulj fuit iste scopus: sic viximus. este

 

Felices quâ parte fui; gaudebitis olim

 

Exemplo monituque meo bene vivere docti.

670

Quo me delitiae, quo me, mea Villa, vocastis,

 

Quo feror imprudens? Ohe, vitauimus Aulam

 

Hactenus: aduersi procul in contraria venti

 

Inuitos reuocant, et clades publica: eundum est

 

In lachrimas; plangenda dies, quâ maximus Aeuo

675

Eripitur tandem Princeps meus. Heu Patriae sors

 

Aspera! si aetatem video, vix Ille senilem

 

Attigerat; si quot capiti Victoria palmas

 

Nexuit, annorum multos impleuerat annos.

 

At mihi quis vultus, quis tum color, omnibus orbo

680

Cum Patriaeque meoque iterum Patre. Iam Vitaulj

 

Secessu certe usus erat. Sed in otia condi

 

Non male de Auriacis meritum prudentia Nati

 

Iam rebus supraque fidem matura gerendis

 

Non tulit: Imperij compos me vinxit eâdem

685

Compede, quâ excideram, innati Gulielmus amoris

 

Affectu, fecitque suum, et Constantibus aurem

 

Consilijs (ut non alijs aliquando dedisset!)

 

Applicuit; quin ipsa suo stipendia motu

 

Auxit, et impleto Zeelhemj munere donum.

690

Omnia ridebant; stadij felicis inibam

 

Curriculum, et poteram Henrico non esse videri

 

Orbatus, qui tam Gulielmo utebar amico

 

Principe, clementi, humano, facilique bonoque.

 

At nimium breuis illa fuit Fortuna triennj.

695

Eheu! postremum Superos Heroa Batauis

 

Auriacum inuidisse! quid est super, unde, quis illo e

 

Sanguine pro nobis, pro Libertate resurget?

 

Sic Populus lamentari, sic flere popellus,

 

Sic Patres agitari animis, Matresque Nurusque,

700

Sic Proceres tacito de pectore suspirare:

 

Cum de viscere Regali Flos exijt, Ille,

 

Ille, mei Ciues, quo nunc Respublica floret

 

Florebitque (Deum votis precor annuat) omne

 

Floribus Auriacis flos immortalis in aevum.

705

Infantis Tutelam Aviae, Matrique Britannae

+ [krit] Bij vs. 671 in marg.: Obitus Principis Fr. Henr. (14 Maart 1647.) - vs. 701: Natiuitas Principis Guil. Henrici. (14 Nov. 1650.)

[p. 222]

 

⁺

 

Dissidium genuisse mihi damnabile visum.

 

Turpius hoc, litem prauis alicunde foueri

 

Artibus. Occurri medius, verbisque manuque et

 

Consilijs, quo pax et amor coalescere possent.

710

Non par gratia utrimque fuit: Ego munere functus

 

Integritate meâ me involui, conscius aequi

 

Ipse mihi causaeque bonae constanter adhaesi.

 

Consorti tandem Imperio concordia creuit;

 

Nec secus ac bino quondam sub Consule Roma,

715

Res omnis tractata fuit Tutrice gemellâ.

 

His Ducibus mecum, quae relliqua turba Senatum

 

Principis impleuit, veteri quoque munere functa est.

 

Tempore post aliquo socias Mors ipsa diremit.

 

Eripuit Matrem praeceps, Auiaeque onus omne

720

Pupilli sine dissensu, cum pace reliquit.

 

Illa meamque operam multis experta fidemque

 

Non dubiam, et si quid vario sermone valerem,

 

Saepius excelsas Magnatum misit ad Aulas,

 

Quorum Bruxellis rebus praefectus Iberis

725

Caesareus Leopoldus erat, mitissimus Heros.

 

Ille sibi Italico, quod iusserat, ore locutum,

 

Nescio quo propere affectu permotus, in Aulam

 

Saepius et solus solum in conclaue vocauit,

 

Zamponijque chori, quo nil diuinius, una

730

Participem secum praesenti assistere jussit;

 

Munus item, partum Musarum nempe suarum,

 

Obtulit, egregios et non pro Principe Versus.

 

Nec successori voluit Fortuna Ioanni

 

Austriaco minus acceptum. Concentibus Ille

735

Perpetuo harmonicis curarum taedia mulcens,

 

Nec nunquam proprio tentatis pollice chordis,

 

Gratum habuit munus Patri Regale Philippo

 

Per mare transmissum, Batauo sed milite casu

 

Exceptum, libros, quos omni Musica quondam

740

Anglia delectu, Buckingamio duce jussa,

 

Exornauerat. Ille oblata volumina juris

+ [krit] Bij vs. 706 in marg.: Dissidia ob Tutelam. (Vgl. dl. V, 242, 251, 252.) - vs. 719: Obitus Principis Regiae. (3 Jan. 1661.) - vs. 724: Legor ad Leopoldum Austriacum. (Van 8 April tot 22 Juni 1656 was H. te Brussel. Leopold Wilhelm, Aartshertog van Oostenrijk, stierf in 1662 op 48jarigen leeftijd. Van 1647 tot 1656 was hij gouverneur der Spaansche Nederlanden.) - vs. 733: Item ad Ioannem Austriacum. (Juan van Oostenrijk was van 1656-1659 gouverneur der Spaansche Nederlanden. Van 25 Jan. tot 26 Febr. 1657 was H. te Brussel; zie Dagb., 60.)
vs. 729 Zie over Zamponi, dl. VI, 60. - vs. 740 Waarschijnlijk George Villiers, de oudere († 1628), die een tijd lang in Spanje is geweest. (Vgl. dl. II, 143.)

[p. 223]

 

⁺

 

Noluit esse sui, satis exemplaria fassus

 

Mandato exscribenda suo sibi muneris esse.

 

Artibus his molles aditus et commoda fandi

745

Tempora venanti, tuto et bene rebus agendis

 

Et propere patuere fores. Sic seria ludo

 

Lucremur: quâcumque valet quis dote, placendum est.

 

Amplior instabat peregre labor, altera longi

 

Clausula seruitij. Si, quo prouectior aetas

750

Isset et annorum cumulum spectasse liceret;

 

Excusanda fuit vitae prope scena peractae.

 

Non licuit. Neutram perstans Amalia senectae

 

Iam velut emeritae indulsit rationibus aurem.

 

Parendum; obsequij quo gloria duxit, eundum

755

Inuito fuit; inuitis linquenda propinquis

 

Patria, et alterius res tota domestica curis.

 

Infantem Auriacum, quasi non injuria pridem

 

Facta satis premeret, quasi Propugnacula Castro

 

Diruta, Mauritij structoris opus mirandum,

760

Opprobrium leue, contemptus, vis, parua fuissent;

 

Saeuius aucta nefas et summum criminis ausa est

 

Ambitio. Quae restabant in Monte vetustae

 

Arcis relliquiae, nullo munimine Moles,

 

Gallicus invasit depulso miles herili

765

Milite, et imperij totas excussit habenas

 

Infanti Domino: gemuit sub pondere serua

 

Libertas, gemuere Patres et subdita Plebes

 

Usurpatori, pro Majestate, molesto.

 

His tantis turbata malis Amalia medendi

770

Quas poterat meditata vias, non vidit inermi

 

Pupillo nisi se precibus succurrere posse.

 

Haec mandanda mihi tandem prouincia visa est.

 

Terribilem Regem (veniam da, Gallia) Regem

 

Prosperâ et ad Coelum sublimi sorte ferocem

775

Cogor adire: adeo: excipior nec fronte serenâ,

 

Nec torvâ, facili attente, grauiterque benignâ.

 

Non Regi ingratus peregrino Gallicus ore

 

Sermo parum peregrinus erat, cum dicerer hospes,

 

Qui prius huic non intuleram vestigia Terrae.

780

Non ingratus ego Augustae, non totius Aulae

 

Principibus, Condaee tibi, tibi Regie Frater

 

Unice, nescio quo adjutus rumore secundo,

 

In pretio vixi: quin Tellerijs, Colbertis,

+ [krit] Bij vs. 749 in marg.: Item ad Ludouicum XIV. Galliae R. (Vgl. dl. VII, 1.)
vs. 781 Orléans, zie dl. VII, 46.

[p. 224]

 

⁺

 

Et mihi mansuetis sine fraude Leonibus ipsis.

785

His fautoribus, his priuatis usus amicis,

 

Interea (quae posteritas id credere possit?)

 

Tantum non totos quatuor sudauimus annos,

 

Ante mihi quam de domitore Nepote Philippi

 

Ludouico linguâ et calamo victoria parta est.

790

Nec modo tantae operae te sola Lutetia, vel vos

 

Limpidi Aquae fontes, vel Sangermania, vel te

 

Sequana, vel solam voco te, Versallia, testem,

 

Amplior his longe nostri fuit area Circi:

 

Oceanum Thamisimque voco; bis arandus uterque

795

Bis redarandus uterque fuit; quo justa Britanni

 

Numinis afflatu Pupilli fortior esset

 

Auriaci causa, et partes jam funere rapti

 

Heu, Patris Aeneae praestaret Avunculus Hector.

 

Tantae molis erat, quae sciret Principis esse

800

Gallia, vicini ne nollet Principis esse,

 

Sed conuicta, malis interuersam artibus Arcem

 

Redderet, ut priscos indemnis Arausio Fasces

 

Suspiceret, Dominum Ciuis, Respublica Patrem.

 

Quis Caroli fuerit fauor, et quae gratia, parco

805

Dicere: res docuit. Adamas Adamante domatur;

 

Inuicti Reges invictis Regibus, Illum

 

Iste mihi, non vi illatâ, ratione subegit.

 

Tanti erat, antiquae me consuetudinis usu,

 

Regibus ignotum non aduenisse Britannis.

810

Ad Gallos reduci jam non Maris aequor arandum

 

Sed multae Telluris erat: adeunda fuisti,

 

Visendumque tuis quid abesset, Arausio, muris,

 

Quid reliqui factum, quas instaurare ruinas,

 

Quas non expediat, veteri quam reddere formam

815

Imperio, quas inductis obducere Leges

 

Legibus, aut prauos sanis compescere Mores.

 

Hoc iter aggressus Lugdunum grande quadrigis

 

Aduehor: hinc Rhodani, quo nil velocius usquam,

 

Flumine praecipiti Auriaca properanter in orâ

820

Sistor: Ibi me magnifico Peditumque Equitumque

 

Excipiunt plausu Turmae, lituisque tubisque

 

Instructae Signisque: omni regione Iuuenta

 

Nobilis in pulchras ibat collecta phalanges.

 

Exsultabundae Matres et gaudia fusis

+ [krit] Bij vs. 794 in marg.: Inde bis ad Carolum II. Magnae Britanniae R. (Nl. van 2 Juni tot 1 Oct. 1663 en van 7 Juni tot 11 Oct. 1664.) - vs. 811: Secundo in Angliam reuersus mittor Arausionem. (Zie dl. VII, 82.)
vs. 791 Sangermania P.: Sangermanica - vs. 811 multae P.: multum

[p. 225]

 

⁺

825

Testantes lachrimis, Patribus mixtae atque Puellis

 

Occurrunt et multa meae dant oscula dextrae,

 

Saepe renitenti, et moderatius obtestanti

 

Exiliant. frustra: quid enim? quasi Principis umbram

 

Intuitos, non visi unquam nec forte videndi,

830

Tum Libertatis felici vindice tutos

 

Excussique jugi de pondere respirantes

 

Omnem laetitiae cumulum decuisse putarunt.

 

Ereptus tandem turbae peruectus in Arcem

 

Quadrijugis, Procerum alloquijs ingentibus aurem

835

Praebeo: Nobilium aut Populi non defuit ullus

 

Officijs Ordo: totas facundia Gentis

 

Explicuit vires, quo me, nil tale merentem,

 

Laudibus opprimeret, quas nec vaesania ferret.

 

Postridie Matronarum veneranda caterua,

840

Virgineaeque simul Montem ascendere cohortes,

 

Immensâ, fateor, mihi garrulitate molestae,

 

Pertaeso laudum ac nihili haec tam vana putanti:

 

Quippe cui turbata alias Respublica curas

 

Injiceret. Ciues inter dissensio, lites

845

Nobilium innumerae, voces, lamenta, querelae,

 

Ludus erant, quo me multos vexare malorum

 

Assultus patiebar, et infinita fuisset

 

Vexantum series, nisi me censore repressa.

 

Curia, supremâ cui Majestate Senatus

850

Praesidet, extinctam quo sese vidit, eodem

 

Momento restauratam pro Principe dixi:

 

Sic ratio, sic Tutricis mandata ferebant.

 

Restabat Populi vox publica Sacramentum

 

Diceret, inque fidem Domini jurata rediret

855

Urbis, et Urbium, et Auriacae pars optima Gentis.

 

Dicta dies, Coelo illustri et sine nube, Coronam

 

Exhibuit circa radiantem in culmine Solem,

 

Hic ubi, me celso in Solio stipante Senatu,

 

Ingentis turbae solennia verba tonabant,

860

Ut vetus intenso tremeret clamore Theatrum.

 

Naturae fuit illud opus ludentis, ut ipsi

 

Novimus, et modice rerum novere periti:

 

Ludere tum vero Naturae, et in hoc placuisse

+ [krit] Bij vs. 849 in marg.: Curia omnis exauctorata atque illico restaurata. - vs. 854: Populus omnis nouo sacramento publice adactus. - vs. 856: Halo circa Solem. (Vgl. dl. VII, 82.)
vs. 829 Intuitos met P. Het HS. heeft: Intuitis het afschr. Intuitus - vs. 837 quo P.: qui - vs. 846 multos afschr. en P.: multo - vs. 847 Assultus afschr. en P.: Auditor

[p. 226]

 

⁺

 

Articulo, visum est praeferre quod ominis instar;

865

Quoque Epigrammaticis pruriret vena Poetis.

 

Puluere sulphureo laetae nox laeta peregit

 

Lucis opus: sonuere sclopi, confusa per Urbem

 

Ignibus illustrem plebes, non sicca, cucurrit,

 

Cum prius immissis facibus Patrumque meâque

870

Alta manu consumpta pijra est, ubi copula princeps

 

Artificum in flammis Gulielmus-Amalia fulsit.

 

Compositis quae iussus eram componere, retro

 

In Patriam coepi vultumque et vota referre.

 

Festino tamen ante gradu loca proxima, te Mons

875

Pessule, te, vetus et Romana Nemausus, obiui:

 

Massiliae vidi Phocaeo in littore Portum,

 

Et muros, Arelate, tuos, operisque stupendi

 

Amphitheatralem solidam, non rudera, molem.

 

Saxa per Herculea intraui te, parua Salone,

880

Nostradamo sed magna tuo: quin Staechadas usque

 

Excurri, ad Portas nimium bene olentis Hierae.

 

Emenso Magdalenae prope nubila monte,

 

Lustratâque Specu, de quâ quae dicere multi,

 

Credere pauci audent, ad Aquas campestria Sexti

885

Arva rotis et equis peragraui. Hinc moenia porro

 

Lustrani, cuius prope nomen longius ipsa est,

 

Carpentoracti. Papalis Avennio curtum

 

Absoluisset iter; (postquam Legatus in illâ

 

Sede Petri Piscatoris, quos contulit hospes

890

Vicino, quos reddiderim vicinus honores,

 

Ordine narrassem) sed enim Magnete tenaci

 

Urgebar Laurae rursum iuuenilia, rursum

 

Indagare mei vestigia sancta Petrarchae;

 

Quemque specu plenâ spectaram, protinus alti

895

Fluminis autorem, siccâ sub rupe viderem

 

Absorptum (pro Naturae Mijsteria!) Fontem.

 

Singula scrutanti minus et minus obuia tantae

 

Causa rei instanti magis et magis ardua visa est.

 

O subterranei nobis miracula Mundi

900

Cimmeriam noctem, quantum nescimus inepti

 

Rerum censores, scioli, super ardua Lijncei

 

Sidera, in hac caligantes indagine Talpae!

 

Inuitum tandem Clausâ de Valle reduxi

+ [krit] Bij vs. 872 in marg.: In Prouinciam et Narbonensem Galliam breuis excursus. (Dit uitstapje duurde van 29 Mei tot 15 Juni 1665; vgl. Dagb., 70.) - vs. 888: Vice legati Pontificij mutua salutatio. - vs. 892: Petrarchae Vallem Clausam secundo perlustro. (Vgl. dl. VII, 83, 86.)
vs. 864 quod afschr. en P.: quid - vs. 881 nimium afschr.: nimirum

[p. 227]

 

⁺

 

Obnixumque pedem, et longum, loca dulcia, dixi,

905

Hugenio posthac nunquam visenda, Valete.

 

Venerat ergo dies, quae me exilij quadriennis

 

Pertaesum, tot post fastidia, totque labores,

 

Mitteret ad Patrios longum exoptata Penates.

 

Ergo ab Arausionum strictis amplexibus aegre

910

Avulsus, poteram sine multa ambage breuique

 

Ad Batauos redijsse viâ: sed nempe πάρεργον

 

Restabat, longique operis non longa coronis.

 

Flectere me in dextram jussus Chalonia quondam

 

Praedia, Nassauij in praesens pulcherrima juris,

915

Lustraturus, in Allobrogum diuertere fines

 

Cogor, et inspectâ cursim, quam, Carmine claudi

 

Hexametro nimis indocilem, vitiosa Grenoblam

 

Dictio designat, Camerinum porro et Aquarum

 

Sulphureas peruectus aquas, augusta Lemanni

920

Littora, et illustrem sacris accedo Genevam,

 

Vicinumque tuum, Dona generose, Copetum.

 

(Constantinulus hic tuus e Baptismate sacro

 

Obtinuit, memini, nostro de nomine nomen.)

 

Inde per Heluetios saltus, ad splendida Bernae

925

Moenia paulisper digressus, et omnibus illic

 

Comiter officijs exceptus, singula tecum

 

Auriaci, non ambiguo tibi sanguine juncti,

 

Castra Ducis, per Burgundos et Sequana late

 

Arva, Domos, infinitas in Montibus Arces,

930

Aeternas et inexhausto de Fonte Salinas,

 

Oppida, quae latis olim pomoeria fundis

 

Extendisse docent pulchrae tristesque ruinae,

 

Immensos Nemorum tractus, Vineta, palustris

 

Montanique soli quantum non Milvus ab Ortu

935

Solis ad Occasum praedae venator oberret;

 

Tecum singula non obiter, Vir amice, peragro:

 

O mihi non citra moesti suspiria cordis

 

Saepius adspectam his oculis, si dicere honestum est,

 

Magnificam rerum stragem, flentesque superbe,

940

Marmoreis sub ruderibus, sua Fata ruinas!

 

O Belli furor, o rabies, o Sequana Tellus,

 

Ambiguas experta vices, vincentis Iberi

 

Saepius et victi, neutrâ non sorte nocentes!

+ [krit] Bij vs. 906 in marg.: Arausione discedo (18 Juli 1665). - vs. 913 Iter in Burgundiam. - vs. 918: Chamberij et Aix en Sauoye.
vs. 921 Zie over Dohna, dl. VII, 88. - vs. 922 Vgl. dl. VII, 180.
vs. 905 visenda afschr.: revidenda - vs. 943 nocentes P.: nocentis

[p. 228]

 

⁺

 

Tun' vero semper nostris, Hispania, damnis

945

Ditior esse voles? nunquam violata pudebit

 

Sacra Monasterj juratae foedera Pacis?

 

Omnia peruectis Dolam contendere visum est

 

Auriacos consulturis de Iure Patronos

 

Auriaco doctos: sed quos fallacis Iberi

950

Infinitis lactabat versutia technis,

 

Bruxellense nefas, cuius, dum scribimus haec, dat

 

Non fortasse leues Hosti Burgundia poenas.

 

His quoque confectis, quantum potis, optimus Heros

 

Ad sua dilectum discessit rura Copetum.

955

Me comitis tam jucundi jactura dolentem

 

Afflixit: sed enim, gemitu nugatus inani

 

Quid profecissem? Restabas ultima tandem

 

Inspicienda mihi, grandis Vesuntio, (vero

 

Da veniam) non tota tui Vesuntio juris;

960

Scilicet Auriacum agnoscunt quâcumque Tribunal

 

Parte tui Cives: Castri Comes audit auito

 

Iure tui Princeps; cuius te nomine praesens

 

Compello, multamque meo precor ore salutem.

 

Applausit compellanti formosa, vetusta,

965

Nobilis Urbs, Romaeque olim dominantis amore

 

Digna diu, nec pauca rei vestigia seruans.

 

Ingens aestus erat, tostoque Canicula Coelo

 

Burgundos torrebat agros; cum valle virenti

 

Inclusam, qua duxit iter, dumisque rubisque

970

Vallatam pedes intro specum: mirabile dictu,

 

Obuius intrantem ferijt rigor, obuius horror,

 

Bruma, Gelu, Glacies, invitâ Aestate December

 

Perpetuus; nisi forte vices variare placebit

 

Naturae, ac Hiemes isto feruescere in antro

975

Et bullire niues. Egressus in aethera sudum

 

Re verâ si non sensi, sentire videbar

 

Quod fluuio emergens datus in caldaria Piscis.

 

Inde, morae impatiens Belicardi nomine Montem

 

Appropero; Dominoque loci de more salute

980

Dicta, Rauriacos subeo et veteris Basileae

 

Vitiferos colles; quorum de vertice Rheni

 

Magnificum spectans animo exsultante fluentum,

 

Euge, Pater, dixi; vel te comitabor euntem

 

In Patriam, vel me Patriae vitaeque pigebit.

985

Ergo scaphas humiles binas et vimine junctas,

+ [krit] Bij vs. 968 in marg.: Crijpta glacialis. - vs. 978: Montbeliard.
vs. 944 Tun' afschr.: Tum

[p. 229]

 

⁺

 

Pone secutus equis, validum praemitto Brisacum,

 

Iuuit enim (post relliquias ingentis Erasmi

 

Hic bene perspectas, et quae monumenta Papijrus

 

Aurea, Posteritas, tibi conseruauit, amici

990

Pignus Amerbachij; visas et Frobeniorum,

 

Quas vivus, quas et moriens ornauerat, aedes)

 

Visere, quas et Friburgi sub montibus altis

 

Legerat, a saecli turbis spontaneus exul.

 

Indicium fecere Patres, quos nomen Iesu

995

Collegit socios, Mundo, dubites, an Coelis

 

Arctius intentos. Portu bene mane Brisaco

 

Soluimus, et pronâ vi fluminis Argentinam

 

Appulsi, magnâ laeti consedimus Urbe;

 

Urbe diem totum cui nos insumere, blande

1000

Persuasit peregrinantem comitata Iuuentus.

 

Denuo et hanc monui Turris vitare supremae

 

Culmina; et abstinuit, nostro perculsa periclo.

 

Inde Palatinas sensim deuectus in oras

 

Iuridicae dudum speculatus moenia Spirae,

1005

Manhemio te offendo, noui moliminis Urbi,

 

Intentum, Ludouice, tuo. Tu, Regia Proles,

 

E Batauis humilem non dedignatus amicum

 

Officijs adeo ne me vulgaribus ornes,

 

Omnem Aciem indigno, Turmis ad Signa vocatis,

1010

Explicitam ostentas (nimirum nuper iniquas

 

Excierat Belli vicina Moguntia causas)

 

Mox Heidelbergae mandas pretiosa roganti,

 

Spanhemio duce, monstrari Cimelia. Bacchi

 

Munere postremo Cijmbam dimittis onustam.

1015

Hancce Palatinâ vectus per aprica quadrigâ,

 

Spanhemio semper duce, Wormatiae prope muros

 

Conscendi tandem (quam constans gratia magni

+ [krit] Bij vs. 987 in marg.: Erasmi vestigia. - vs. 1006: Principem Electorem Palatinum ex itinere saluto. (Karl Ludwig, Keurvorst van den Paltz, was een zoon van Frederik V van Boheme en Elizabeth. Geboren in 1617 heeft hij velerlei ellende in zijn land gezien. Hij was een uitstekend regent, die o.a. veel voor de wetenschap heeft gedaan. Hij was gehuwd met Charlotte van Hessen en is in 1680 gestorven.)
vs. 990 Bonifacius Amerbach (1495-1562) was professor in de rechten te Bazel en een vriend van Erasmus, evenals Johannes Frobenius (1460-1527), die in dezelfde stad drukker was. - vs. 1013 Ezechiel Spanheim (1629-1710), een zoon van den Leidschen professor Fredericus S. (vgl. dl. III, 295), is de bekende diplomaat en geleerde. In 1656 was hij te Heidelberg gouverneur van den zoon van Karl Ludwig.
vs. 996 Arctius afschr. en P.: Acrius - vs. 996-1003 werden reeds in 1665 geschreven (vgl. dl. VII, 90). - vs. 1001 Turris vitare supremae vroeger: Summae non visere Turris - vs. 1002 vroeger: Horrorem, abstinuitque meo sibi cauta periclo.

[p. 230]

 

⁺

 

Principis!) et Rheni rursum velocibus undis,

 

Leni remigio Bacchi prouectus ad Aram,

1020

Arce Moguntinâ pariles exceptus honores

 

Experior. Francofurtum digressus amici

 

Principis in Rheda Hannauium procurro. Quid ultra?

 

Swalbachias per Aquas, vicinaque Balnea, ad imis

 

Impositam penetro Lahnae conuallibus Arcem

1025

Nassauiam, et, Salue, dixi, victricis Origo,

 

Sic etiam veneranda Domûs: O rudera magni

 

Nominis, haec solis precor infortunia vobis

 

Eveniant: famae tabulis non ulla vetustas

 

Exedat Auriaco partas in stemmate palmas.

1030

Ergo Moguntiaco veniam de Praesule nactus,

 

Pergo ad Agrippinae antiquis insessa colonis

 

Arva, salutatâque suo cum Principe, Bonnâ,

 

Mollibus hac etiam verbis exceptus in Aula,

 

Quod superest festinus iter decurrere nitor.

1035

Inde nimis notis, quam quas exponere curem,

 

Urbibus a tergo velis remisque relictis,

 

Pene breui biduo Zulichemia Castra reuiso;

 

Nec mora, dilectam, et quâ nil formosius usquam

 

His oculis fuerat spectatum, deferor Hagam,

1040

Iamque tot annorum lapsu senior, tot agrorum

 

Circuitu, quâ quaeque sibi Gens dote placeret

 

Edoctus, multum collibrans singula, tandem

 

Nempe meos didici non fastidire Batauos.

 

Hic Aulae non ingratus res ordine gestas

1045

Tutrici Auriacae multis ab origine verbis

 

Expono. Longae Illa operae fidique laboris

 

Praemia dat magnâ Tutrice et Principe digna,

 

Nescio an immerito nimium generosa Ministro,

 

Non exspectanti certe data sancte testor.

1050

Te quoque, jam rerum a teneris, Gulielme, capacem

 

Perdocui, quam sis late Dominator ab Austro

 

Ad Boream, quam nobilium possessor Agrorum.

 

Unde sub aetatem tua te generosa regendi

 

Ambitio incessit: nandi sine cortice vires

1055

Senserat et stimulos: Auiâ Tutrice carendi

 

Vel prope tempus erat, vel cesserat. Illa laboris

+ [krit] Bij vs. 1020 in marg.: Inde Moguntinum. - vs. 1025: In Comitat. Nassauium excurro. - vs. 1033: Electorem Coloniensem saluto. (Maximilian Heinrich (1621-1688), prins van Beieren, was sedert 1650 aartsbisschop en keurvort van Keulen.) - vs. 1037 Domum redeo.
vs. 1022 Frederik Casimir (1623-1685) was sedert 1641 vorst van Hanau. Hij was gehuwd met Sibylle Christine van Anhalt.

[p. 231]

 

⁺

 

Non satura, ut charo nimium deuota Nepoti,

 

At cui defuncti, inuito liuore, Parentis

 

Iam promittebant Ratio et Respublica totum

1060

Imperium, Populo ostendendum censuit: ut, qui

 

Se regere et rerum sciret momenta suarum,

 

Spem faceret, Patriae, Belli Pacisque futurum

 

Sollicitum Curatorem, Patremque Ducemque.

 

Nec se animi excelsi prudens Matrona fefellit.

1065

Post iter ad Consanguineum non grande Britannum,

 

Me comite, emensum (me multis mensibus uno

 

Principis ad mandata negotia pone relicto

 

Et post singula non infauste gesta reuerso)

 

Quantâ vi puerum Auriacum, si perdere posset,

1070

Perdere conata est paucorum ingrata pudenda

 

Nequities, tanto (optarim sine sanguine coeptum!)

 

Impetu et obsequio, Patrio Gens tota locauit

 

In solio Patriosque omnes adscripsit honores.

 

Nec mora, promissi memor obstrictique fauoris,

1075

Zeelhemium sibi sponte meum, neque pressus, adoptat,

 

Munere functurum, quo sex jam fungitur Annos.

 

Quam bene, testaris tu, Clementissime, et illum

 

Quâ semel ornasti, non interrupta voluntas.

 

Hactenus his magis aut minus infeliciter actis

1080

Ut Fatis placitum et Coelo est, nunc mollia duris,

 

Nunc aduersa bonis distinguere, tristia laetis,

 

Ecce valens vegetusque loquor; prouectus ad illam

 

Quam paucis de mille datur contingere metam.

 

Nempe nec obstipus gradior, claudusve, tripesve,

1085

Sed quali me saepe Senes testantur amici

 

Ingressum vidisse gradu feruente juuentâ,

 

Nunc quoque non alio me circumferre fatentur

 

Hos artus, hos erectos ad sidera vultus.

 

Qualis Odoratus fuit, est in naribus idem

1090

Integer; in Lingua Sapor et vis tota palati

 

Constat; in Attactu Citharae quae mobilis olim

 

Gratia, non languet; potior, si dicere fas sit,

 

Quam Iuueni quondam, est, nisi me mea somnia palpant.

+ [krit] Bij vs. 1065 in marg.: Cum Principe Guil. Henrico in Angliam profectus ibi cum mandatis relinquor. (Vgl. blz. 35.) - vs. 1070: Ipse ad Reip. gubernaculum evectus. - vs. 1075: Constantinum meum secretarium assumit. (Nl. den 24sten Febr. 1672; vgl. Dagb., 77.) - vs. 1080: Senectae meae status, corporis, morum animique character. - vs. 1083: Ego in hoc statu non solum animi vires auctas, sed corporeum robur, ac studia solita, et honestos actus, nullâ ex parte decreuisse sentio. Franc. Petrarcha de Reb. senil. lib. 8. ep. 2^a.
vs. 1057 ut afschr. en P.: et

[p. 232]

 

⁺

 

Visio ad hanc usque aetatem non indiga vitri,

1095

Lynceâ in admotis acie, minus apta remotis,

 

Apta tamen telescopijs adjuta pusillis.

 

Auribus eximie valui, poteramque valere

 

Hactenus, absque graui quo non exstincta Catarrho

 

Altera, sed currupta fuit juuenilibus annis.

1100

Importuna mihi clades, quanto aere redemptam,

 

Quam frustra, quoties te optaui! o quo grauius nil

 

Infligi poterat Modulorum vulnus amanti!

 

Nempe Creatoris Figuli subeunda voluntas;

 

Sic statuit de vase suo. Quid homuncio, quis, quâ

1105

Fronte lutum Autori Domino contendere tentem?

 

Quin grandes tibi, Magne Deus, quas debeo grates

 

Offero, qui quod opus noras bene dispensasti:

 

Compescendus eram, nimiâ fortasse juuentae

 

Sorte tumens, nimium ventis ad vota secundis.

1110

De reliquis, nil Ventriculo juuenile senili

 

Est magis; insurgens audaculus omnis edulj

 

Digerit et genus et speciem; terrestre, marinum,

 

Et bipes et quadrupes nullo discrimine habentur:

 

Sumpta tamen non immodice, non omnibus horis.

1115

Prandeo non parce: Coenae breuis est modus, uno,

 

Ni Pomum placeat, satior, non impleor Ouo.

 

Non abstemius, ut quondam subeunte juuentâ,

 

Lacte Senum, Vino fruor ut sitis, aut Medicinae

 

Iusta iubet ratio; facilis compotor amico

1120

Potanti, modo me juris, quod cedo vicissim,

 

Siuerit esse mei: neque enim stultescere, nec me

 

Insanire juuat: si quem vertigine foedâ

 

Se sibi delectat subducere, Bestia fiat,

 

Me spectante, licet: quidquid peccauero, tanti

1125

Criminis aut culpae, nemo testabitur unquam

 

Deprendisse reum; quanto mihi turpe lupanar

 

Horrori fuit atque odio, quanto Alea pernox

 

Et bene quaesiti mala dilapidatio nummi,

 

Tanto, Bacche, tuus furor et pudor usque fuerunt.

1130

Intima ne lateant, animum sine bile maligna

 

Obtinui, certe praui nil cordis adhaesit.

 

Qui me irritassit, poterit mouisse, sed ipso

 

Corruit ille calor, non excandescit in ortu.

 

Pace mihi nihil est acceptius: audiat omnis

1135

Incola terrarum, quas vel peregrinus adiui

 

Forte, vel in Patria cum Ciuibus occupo, Pacem

+ [krit] vs. 1103 subeunda afschr.: fuit ista P.: vult ista

[p. 233]

 

⁺

 

Omnibus antefero, Pacem colo, defero Pacem

 

Cuique vel invito: qui me cumque oderit, aut ne

 

Oderit efficiam, aut certe non odero; lites

1140

Execror, offensam illatam si forte recordor,

 

(Non soleo) condono libens; inferre cuiquam

 

Absit ut aggrediar; famoso Carmine Ciuem

 

Laedere non didici; non, ni sit publicus, hostem

 

Ludere, cui dolus an virtus imponat, utrimque

1145

Laus eadem, insidijs et aperto marte nocendi

 

Ius datur. A salibus, fateor, lusuque jocoque

 

Saepe, sed innocuis, non tempero, siue sodales

 

Inter et his mecum si qui capiuntur amicos:

 

Siue quid in mentem veniat quod posteriati

1150

Ingenuae tradat nulli damnosa papijrus.

 

Horum quot retuli, me collectore, Latinum

 

Torcular excudisse Libros totidemque Batauis

 

Ter Batauos extare meis, nec glorior autor,

 

Nec doleo. Doleat certe pudeatque, bonorum

1155

Si qua laesus honos calamo petulante fuisset.

 

Non fuit; excutias me, nasutissime Lector;

 

Non perages hac labe reum; prurigo nocendi

 

Ridendo procul atra fuit; insania saecli

 

Cum perstricta mihi est, insanis parcere semper

1160

Tutius et visum est et honestius, ut sua cuique

 

Vulnera curandi prosit priuata facultas.

 

Nempe Deum timui et, quantum pote, dia libenter

 

Iussa capessiui, vetitis absistere amaui.

 

Omnia sic dixi: quorum cui vana videtur

1165

Mentio, καυχὰσϑαι solo me discat in Illo

 

Quo sine nec valeo quicquam, nec spiro, nec exto.

 

Si quid ad historiam refert, quibus usus amicis

 

Vixerim, in omni Aula quotquot Magnatibus olim

 

Notus eram, placuisse puto, quod et aequa parique

1170

Omnibus obsequio visa est meruisse voluntas.

 

Par fuit in reliquis ratio; cuicumque bonorum

 

Nempe meis uti officijs obuenit, abunde

 

Usus et ex aequo est; Ciuis, peregrinus, egenus.

 

Nec fuit ista petax, nec mercenaria virtus:

1175

Quoquo peccarim vitio, corrasor, avarus,

 

Lucrio, non credo dici meruisse, nec ulli

+ [krit] Bij vs. 1162 in marg.: Πεποίϑαμεν γὰρ ὅτι καλὴν συνείδησιν ἔχομεν, ἐν πᾶσι καλῶς ϑέλοντες ἀναστρέϕεσϑαι. Hebr. 13. 18. - vs. 1167: Amici.
vs. 1137 niet in het afschr. noch bij P. - vs. 1150 Ingenuae afschr. en P.: ingenue - vs. 1169 placuisse puto, quod et afschr. en P.: placui, quod in omnes Het afschr. heeft echter: quot

[p. 234]

 

⁺

 

Dictus adhuc vivo, nisi sola calumnia dixit.

 

Pluris amicitiam feci quam vile peculj

 

Artibus augendi studium non ingenuis, non

1180

Nobilibus: feci gratis quae vendere vulgo

 

Praui moris erat, nec adhuc bene desijt esse.

 

Altera amicorum series et carmine multo

 

Enarranda foret; ni mirum quotquot in illo

 

Felicis Patriae micuerunt Sidera Coelo,

1185

Doctrinâ, virtute viri pietate bonisque

 

Artibus eximij; sed enim quo quisque frequenter

 

Alloquio me conuenit testabitur ingens

 

Chartarum cumulus, multique autographa amoris

 

Indicia, et non pauca mei quoque mutua cultus

1190

Officij interposta, quibus distenta videbis

 

Posteritas inter pluteos armaria nostros:

 

Quae si forte Typis quisquam vulgare meorum

 

Instituat, non obsto equidem; quin hortor, et ipsi

 

Acceptum Patriae fore non diffido volumen.

1195

Optima amicorum in censu, cui multus adhaesi,

 

Mortua turba, Libri, est: horum si copia justo

 

Amplior in pluteos, sensim grandi agmine facto,

 

Invasit numerosa meos; liuoris acerbi

 

Non est quod metuam dentes, quasi vana supellex

1200

Gloriolae collecta meae stet inutile pondus

 

Musaeo graue, nec Domino sub murice notum.

 

Novimus inter nos nimirum; rarus in illo

 

Ordine stat quicum raro confabuler Autor.

 

Objiciunt: Male non vivis te impendis amicis,

1205

Cum vivis liceat. Mutos sepone, loquaces

 

Conveni, et audire et bona reddere verba paratos,

 

Hoc volupe, hic vitae fructus. Respondeo, mutos

 

Praefero non mutis, quianam cum posco, loquuntur,

 

Si nil posco, silent; nec garrulitate molesti

1210

Obtundunt, miseras quâ vulgo lancinat aures

 

Vivorum cacoethes et importuna loquendi

 

Prurigo, sciolorum inprimis praepete linguâ

 

Quidquid inexpensi in buccam ruit ore vomentum.

 

Defuncti contra si quae producere jussi

1215

Producunt, scio non de labris nata manuve

 

Praecipiti, sed cocta diu, verso atque reuerso

 

Saepe stijlo, ut, si quid demum pro tempore magnis

 

Mentibus excudi melius potuisset, id omne

+ [krit] Bij vs. 1182 in marg.: Epistolae. (Zie over de rijke schriftelijke nalatenschap van H. de Inleiding.) - vs. 1195: Bibliotheca.

[p. 235]

 

⁺

 

Altera non dubie polijsset cura laborque

1220

Vel quae nox multis cordatior una diebus.

 

Tantilli res sunt hominum (quis crederet?) ipsae

 

Elingues Vivis praestant Heroïbus Umbrae.

 

Singula ut absoluam, et quasi me depictor ad unguem

 

Omnibus exponam omnimodis laudisque probrique,

1225

Pro lectore; quis et somni modus in Sene, pergo

 

Dicere: dormitor fortis quibus arguor, aequos

 

Censores habeo; neque enim, si nocte soporem

 

Non interruptâ lentis pulmonibus hausi,

 

Insomnem transmitto diem: si suppetat otj

1230

Tantillum, quo me vel momentanea somni

 

Surripiat mihi rapta quies, quis credere possit?

 

Dormio cum libitum est: nisi mens agitata vel aestu

 

Febrili, vel quo vigilet concussa dolore.

 

Quam rarus tamen ille dolor, quam tempore longo

1235

(Vix memini) hos nullus Febrium tremor occupat artus!

 

Nupera (non sileo) leuis et contempta Podagrae

 

Mentio me titillauit: sed, si mea retro

 

Incunabula contemplor, quam dira Parente

 

Quamque diu passo genitus Podagro Chiragroque

1240

Hactenus immunis tantâ lue me rego, rectus

 

Ambulo, mortales fortunatissimus inter

 

Esse pedes videor; quem non Arthritis ineptum

 

Reddiderit peditem; Renes cui nulla Nephritis

 

Torserit, exsectus Patri quam Calculus olim

1245

Non dubiam haeredi promittere visa fuisset.

 

Quin Podagrae tam sera lues portendere longam

 

Dicta diem, ut, nisi grandaevus jam forte fuissem

 

(Si qua fides vulgo) praediceret illa futurum.

 

Nec sterilis tamen ille dolor nec inutilis olim

1250

Censendus veniet; nec Avum doluisse dolebit

 

Quae leget haec nonnulla meorum turba Nepotum.

 

Scilicet ut Lecto me affixit non graue tormen,

 

Sed Podagrae turgens quidam quasi nuncius humor,

 

Non potui non esse meus; non otium amicis

1255

Omnibus omne dare, aut vanis impendere somnjs:

 

Sanior incendens aegrotam insomnia mentem

 

Addidit ardenti stimulos ad maxima: Festam

 

Me solo sine Vate, meo sine Carmine lucem

 

Principis ire mei suspiratosque Hymeneos,

1260

Visa fuit non inferior vel crimine culpa.

+ [krit] Bij vs. 1258 in marg.: Epithalamium Carmen Principi accentum. (Vgl. bl. 168.)
vs. 1233 quo met afschr. en P. Het HS. heeft: quâ - concussa afschr. en P.: compulsa

[p. 236]

 

⁺

 

Cum vetus ingenij leuiter tentata facultas

 

Nescio an Heroum quod post mea tempora duret

 

Fuderit Auriaco Carmen: scio Regibus ipsis

 

Et Patriae placuisse, et quot lectoribus ullas

1265

Non memini placuisse meas, mala Carmina, nugas.

 

Ipsa adeo fertur Majestas Gallica verbis

 

Verba Latina suis verti voluisse, meosque

 

Laudatos nimium, fateor, pernoscere sensus.

 

Tam non illepido successu turgida Musae

1270

Vena, quod in magno bene cesserat argumento,

 

In tenui tentare minus dubitauit, et huius

 

Haec, nimis extensi dudum, sermonis origo est.

 

O, sine quo non hunc, qualis sit cumque, peregi,

 

Gloria in excelsis, soli tibi gloria, Coeli

1275

Aeternum Numen, quod humi prostratus adoro.

 

Annue, quod superest, coelestia suspiranti

 

Aeternamque diem; tu, quâ me arcesseris horâ,

 

Fac sequar intrepidus, formidatumque tribunal

 

Non exhorrescam, fretus te Vindice, nostri

1280

Seruator Diuine, cui sine crimine pro me

 

Esse reum placuit, pro me sine labe nocentem.

 

Tandem, chara Trias Fratrum, et non secius illis

 

Doubleti, dilecte Gener, quartique, Philippe,

 

Quo maestus careo, successor digne Philippo,

1285

Si bene sic vixi, docui vos viuere; si sic

 

Non bene, non doceo: errores exempla mei sint

 

Ut scopuli vitanda: boni si forte quid actum est,

 

Utimini; non utimini si a tramite recto

 

Devius in laeuam delirauisse videbor.

1290

Nil datur hic Vulgo, nil, cui tot caetera, Famae:

 

Quantillum hoc operae est, solis dico, dedico, solis,

 

Et, quae de vobis nascetur Mascula, Proli.

 

Este mei memores hoc saltem pignore postquam

 

Non ero, si nihil occurret quo forte Paternum

1295

Omnibus agnoscar melius testatus amorem.

 

Octob.¹⁾

+ [krit] vs. 1282 tot 1295 vindt men ook bij den brief van Heinsius (zie blz. 169). vs. 1283 Philippe afschr. en P.: Philippi - vs. 1294 occurret brief: occurrit

1) Eén der afschriften heeft den datum: VII Oct. (Zie blz. 179.)

Tegen 'tspel.

'Khaet allerhande spel van Caerten en van Steenen.

De reden, dunckt mij, staet

Niet qualick op haer' beenen.

[p. 237]

 

Ick houw niet van 'tvermaeck, dat daer maer in bestaet,

5

Dat het mij staegh heel wel, mijn' vriend heel qualick gaet.

 

1. Nou.

Aen Dirck.

Dirck draeght sich als een Leew in 'tveld:

Getuijgen hebben 't ons vertelt.

Maer, Dirck, magh ick dat woord wat naerder overleggen?
Met reden is 't, dat Vriend en vyand voor uw vreest;
Want, Dirck doet als een Leew, is min noch meer te seggen,

Als dat gh' een vent zijt als een Beest.

3. Nou.

Woord houden¹⁾.⁺

't Luydt redenloos en onbeleeft,
Een ding te houwen datmen geeft:
Maer niettemin, in goeder trouwen,
Een die sijn woord geeft moet het houwen.

12. Nou.

1) Boven een afschr. van andere hand plaatste H. den boven staanden titel, boven een ander afschr.: Houden tweesins.

+ [krit] vs. 3 niettemin afschr.: evenwel

Op de gemaeckte fontein ten Roosendael.

Tot noch toe was 't Gods woord, Gods overvloed, Gods zegen,
De Silvre plassen van dien onderaerdschen Regen
Daer Roosendael in swemt: Nu komt den Eigenaer
En thoont vernuftelijck hoe schoon de wereld waer,
Had yeder een de gaef van 't Schepsel te besteden
Waer toe het dienstigh is: de Menschelycke Reden
En reickte noijt soo verr, ten waer God selver quam
En opende ons 'tverstand en 'tonverstand ontnam.
Hier hebt ghij 't, vreemdeling; komt, helpt den Heer genieten
De vreugden daer hij Vrouw Nature aen heeft gewent,
En vreest niet of u een of beij verlegen lieten;
Sijn water en sijn gunst zijn beide sonder end.

Hag. 29. Nou.

[De rycke weelde van dien onderaerdschen Regen]

De rycke weelde van dien onderaerdschen Regen²⁾
Daer Roosendael in swemt, kon 'tedele gemoed
Des Landheers niet voldoen: God was hem veel te goed,
Om niet voldanckt te zijn; waer mé? met holle woorden

* * *

2) Het fragment is niet gedateerd, maar staat onder het vorige versje. Ook in afschr. van andere hand, waar H. boven schreef: Op de fontein bij den Heer van Roosendael gesticht. - Zie blz. 177 en op 10 Maart 1686.

[p. 238]

Aenden heere W. van Heemskerck met mijn' Corenbloemen¹⁾.

Dingt niet te scherp met mij; ick weet en sie, Heemskerck
D'onvergelijck'licheit van onse Coopmanschappen.
Ghij schenckt uw en Natuers doorluchtighst Meester-werck;
Ick schenck gestolde papp van oude linnen lappen.
Maer uw' beleeftheit weet, die all doet wat hij kan,
En geeft all wat hij heeft, is geen ondanckbaer man.

2. Dec.

1) Afgedrukt bij Dr. N. Beets, Nieuwe verscheidenheden meest op letterkundig gebied. 2de stuk. Haarlem, De Erven F. Bohn. 1890, blz. 165. Een ander HS. van het versje komt voor in een exemplaar der Korenbloemen (1672), thans in het bezit van Dr. A. Beets te Leiden; het heeft den datum 8 Dec.
Zie over Heemskerck, blz. 163.

Op D. Buijseroos camerspeeltje vande vrede²⁾.⁺

Wat quam'er soet geluyd uijt menigh mond en hert,
Als ijeder keel de Vred', het best van alle dingen,

Soo cierlijck kost besingen

Als s' hier besongen werdt!

ult. (31) Dec.

2) Ook in afschrift van andere hand.
Buysero droeg aan H. op De Triomfeerende Min, Vredespel. Gemengt met Zangen Snaarenspel, Vliegwerken, en Baletten. Door D.B. t' Amsterdam, By Paulus Matthysz. gedrukt. Voor d'Er fgenaamen van Jacob Lescailje, enz., 1680. - H.'s versje is daar niet in opgenomen.
Mr. Dirck Buysero (geb. 1644) was de zoon van Laurens B., Raad en Rekenmeester van den Prins. Hij studeerde te Leiden, bezocht Parijs en werd lid der admiraliteit te Rotterdam wegens Zeeland. B. schreef veel voor het tooneel en is de beschermer geweest van Antonides. Zie over hem, Oud-Holland, IX, 1891, blz. 7-30, 153-180.

+ [krit] vs. 3 kost besingen afschr.: wist te singen