Gedichten. Deel 7: 1661-1671

[p. 1]

[1661]

In auspicatum natalem principis Delphini, qui incidit in Kal. novemb. CIƆIƆCLXI¹⁾⁺.

Nascitur ad claros Fontes clarissimus Infans,
Mas de Marte, die Martis, cum Phoebus in ipso
Culmine non vidit quo celsior orbita lucem
Proveheret, cum Diua Soror, fax altera Coeli,
Crescendo properaret ubi totum impleat orbem.
Absit ab Augusti cunis infamis Aruspex,
Augurij furor et veteris deliria Romae;
Si sapimus, Ciues, satis est quod sidera dicunt.

Fontainebleau 3. Nou. cum ipsis Kalendis natus esset

Delphinus.

1) Ook in klad, dat den datum heeft.
Den 1sten Nov. 1661 werd Lodewijk, zoon van Lodewijk XIV en Maria Theresia geboren. Hij is gehuwd geweest met Maria Anna Victoria van Beieren en in 1711 gestorven.
Den 7den Oct. was H. naar Frankrijk vertrokken (Dagb., 68) met eene politieke opdracht. Lodewijk XIV had nl., gebruik makende van de oneenigheden over de voogdij van Willem III, in 1660 het vorstendom Orange door een leger doen bezetten. Den 20sten Maart van dat jaar was een verdrag geteekend, waarbij bepaald werd, dat Orange bij de meerderjarigheid van Willem III aan dezen zou worden teruggegeven. De gouverneur van het vorstendom, de graaf van Dohna, trok zich terug op zijn landgoed in Zwitserland en Lodewijk hield zich niet aan het verdrag, daar hij de vestingwerken van de stad, indertijd door Maurits aangelegd, liet sloopen en het den protestanten in alle opzichten moeilijk maakte. H. werd nu afgezonden, om den Koning te bewegen Orange aan Willem III terug te geven; het heeft hem heel veel moeite en tijd gekost, want eerst in 1665 slaagde hij in zijne pogingen. Zie over zijn verblijf te Parijs het Haagsche Jaarboekje voor 1896, blz. 104-120.
Den 26sten Oct. 1660 was H. te Fontainebleau aangekomen en den 4den Nov. had hij zijne eerste audientie bij den Koning (Dagb., 68).

+ [krit] vs. 8 sapimus, Ciues klad eerst: sapiunt Galli

Version de mon Latin Nascitur ad claros fontes²⁾.

La Cour aux belles eaux a veu naistre à la fin

Son Illustre Dauphin,

L'Enfant masle d'un Mars, le jour de ce Dieu mesme,
Lors que celuij des Iours, dans son degré supreme,
Ne trouua plus de routte à monter dans les Cieux,
Lors que sa belle soeur, autre flambeau des Dieux,

2) Zie het vorige vers.
Onder het vers staat: Miserable Copie d'un mauuais original.

[p. 2]

 

Au fort de son croissant acheuoit sa carriere

 

Pour s'aller couronner de toute sa lumiere.

 

Arriere le Deuin, l'infame Prestereau,

10

De l'auguste Berceau,

 

Arriere les presages,

 

La folie et les rages

 

Des augures passez;

 

Si nos Peuples sont sages,

15

Le Ciel en dit assez.

 

Fontainebleau 11. Nou.

Aux s.^rs de Beaubrun, peintres, pour le portraict de mad.^le la Barre¹⁾.

Parmi tant de beautez il n'en manque plus qu'une,
Que sans nommer, Messieurs, vous pourez retenir:
Que vos noms seulement vous fassent souuenir,
Qu'il faut que les Beaux bruns peignent la belle Brune.

Fontainebleau. 16. Nou.

1) Henri en Charles Beanbrun, geb. in het begin der 17de eeuw, waren bekende schilders. Zij werkten samen aan portretten. Zie over Mad.^le de la Barre, dl. V, 35.

Sur le portraict de mad.^e de la Barre²⁾⁺.

Ce Peintre trop heureux, à qui tu fis la grace
De te considerer, et de nombrer de près
Le destail infini de tes nobles attraits,
Pensa les enfermer dedans ce peu d'espace.
Mais, comme, en luij monstrant l'ijvoire des beaux rangs
Que cachent les rubis de tes leures vermeilles,
Tu luij fis entreouïr un traict de ces merueilles
Que nous idolatrons; Ha! dit il, je me rends;
Et sache qui voudra pretendre à la louange
De finir ce que j'aij sottement entrepris,
Qu'il fault, pour acheuer l'immortelle Cijpris,
Le pinceau d'un Appelle dans la main d'un Ange.

2) Alleen in afschrift van andere hand. H. zelf heeft echter eene verandering in het gedicht aangebracht; het vers is niet gedateerd, niet onderteekend en doelt misschien op een vroeger portret.

+ [krit] vs. 12 dans het HS. heeft: et dans

Ad illustrissimum d. de Lionne³⁾.

Si verus est qui me tibi et meas nugas
Non displicere nunciat leuis rumor,

3) Ook in klad met den datum en een klein Fransch briefje aan De Lionne.
Hugues de Lionne, marquis de Berny (1611-1671), werd in 1659 minister, nadat hij zich als staatsman en vooral als gezant aan Italiaansche hoven, te Madrid en te Frankfort had onderscheiden. Na den dood van Mazarin (1661), wiens gunsteling hij was, stond Lionne als secretaris van staat aan het hoofd der buitenlandsche zaken. Door zijne groote talenten en verbazende werkkracht was hij één der eerste Fransche staatslieden van zijn tijd. H. stond spoedig op zeer vertrouwelijken voet met hem; in zijn Dagboek (76) noemt hij hem ‘summus amicus meus’.

[p. 3]

 

Illustre sidus Patriae, vir antiquâ

 

Virtute; verte, verte paginam, quaeso,

5

Nimis benignam: non rogo nisi quod justum est:

 

Nolo placere, si meam accipis legem:

 

Quin immerenti deprecor quod offertur.

 

O pectus omni humanitate conditum,

 

Odisse te patiar negotiatorem,

10

Si vis negotio fauere, et hoc blando

 

Mutare, quod sinistrâ et improbâ sorte,

 

Vah! de Leaena nactus es ferum nomen.

 

Fontainebl. 23. Nou.

Aelmoes ontlegt¹⁾.

Ian sagh een arm mann naeckt, maer socht geen Geld te derven.

Ick sterf van kou, sey d'arme mann.

Soo doen wij allegaer, sprack Ian,

Want wierd een mensch niet koud, een mensch en sou niet sterven.

Fontainebleau. subito. 23. Nou.

1) K.b., II, 379.

In villam amoenissimam d. Hesselini, Essonae, cujus portae insculptum est Parva qvidem, sed²⁾.

Parua quidem, sed magna tamen, sed maxima quaeque,

Siue domum videas, siue domus dominum.

Quam bene consilio digestus et ordine luxus,

Quantus ubique et opum splendor et ingenij,

Quanta viri virtus, quantum est in mente modesti

Magnifica, quae tot maxima parva vocat!

Essonae in Campis Elijsijs V. Kal. Dec. (= 27 Nov.)

2) In 3 HSS., 2 daarvan met den datum. Een HS. heeft in den titel inscriptum in plaats van insculptum; een ander heeft tot titel: In villam Hesselini.
Hesselin, ‘maistre des deniers du Roy’, had eene villa en een prachtigen tuin te Essone, halfweg tusschen Parijs en Fontainebleau. (Zie het Journaal der uitstapjes van Christiaan H. gedurende zijn verblijf te Parijs in 1655; N^o LV der HSS., blz. 44.) Chr. H. kon tot zijn spijt in 1655 het park niet zien, omdat de eigenaar, dien hij Insling noemt, afwezig was.

La mode du roy³⁾.

Parce tuos Regnis obtrudere, Roma, Catones;

Charior est Patriae non peregrina salus:

3) Ook in klad met den datum en den bovenstaanden titel: het net heeft geen titel.

[p. 4]

 

⁺

 

Ipse sui rerum domitor moderatur habenas

 

Imperij; socio nec regitur, nec eget:

5

Secum habitat Ludouicus: in illo quanta supellex

 

Consilij lateat pectore, gesta probant:

 

Quod geritur, gerit ipse, suo sibi Marte gerendo

 

Sufficiens, legum norma, caput, columen.

 

Iamque age, ni Batauo duce dedignaris amico

10

Erigi et ad laudes, quâ monet, ire tuas,

 

Regis ad exemplum, Ciuis, componitor, unus

 

Quisque suae seruus desinat esse domi.

 

Nemo duos Soles sub eodem surgere tecto,

 

Nemo duos unâ occumbere nocte ferat.

15

Ecce, viri fortes, illustria nomina, Galli,

 

Ecce datur Regi regibus esse pares.

 

Si sapere audetis, faxo non ille sequatur

 

Unicus, at longe clarior alter honos.

 

Nostis ut a nutu Terrae pars maxima vestro

20

Pendeat, ut Gallis quidquid ametur amet,

 

Ut vix una suos agnoscat Patria mores,

 

Nempe quod in vestra mobilitate latent:

 

Hactenus insanae furor hic, sine fraude, juuentae

 

Creditur, et, si fas dicere sit, furor est.

25

Ast ubi vos Ratio et magni prudentia Regis

 

Rexerit, atque ipsus quâ nouitate placet

 

Induerit populos, jam vos Gens omnis et Aetas,

 

Omnis pone volet aemulus Ordo sequi;

 

Nec jam ridiculi Gallos imitabimur; omnis

30

Qui sapiet, contra, Gallicus Orbis erit.

 

Lutetiae postrid. Kal. (2) Dec. nocte,

 

sub-aeger.

+ [krit] vs. 12 suae - domi klad: domi - suae - vs. 20 ametur klad: amatur - vs. 22 Nempe quod klad eerst: Scilicet - mobilitate klad eerst: qui nouitate

[Qui super Aerarj vires cum intenderet arcum]

Qui super Aerarj vires cum intenderet arcum¹⁾

Iam super intendens jure vocandus erat,

Cum Regem super intendit ditescere furto,

Hunc super intendens nil nisi furca manet.

Lutet. 7. Dec.

1) Het versje doelt op Nicolas Fouquet, vicomte de Melun et de Vaux, marquis de Belle-Isle (1615-1680). In 1650 werd hij procureur-generaal bij het Parlement van Parijs, in 1653 surintendant der financiën. In 1661 verkocht hij zijn ambt, maar werd kort daarna (den 5den Sept.) gevangen genomen, omdat hij zich ten koste van den staat had verrijkt. Zijn proces duurde verscheidene jaren. Hij was een zeer eerzuchtig en gevaarlijk man.

[p. 5]

Ad regem.

Ambigis, o Mundi stupor, o dignissime vindex

Foeda diu passae vulnera Iustitiae,

Ambigis, Auriaco, quem si tibi copula Regj

Sanguinis et Patrum jungit auitus amor,

Ambigis an faueas, an, quae sibi jure Paterno

Propria pupillus poscit, habere sinas?

Non rogat hoc supplex; monet ut persuadeat, et Fas

Et Ratio et Lex hoc, et jubet ipsus Honor.

Sufficiat miserae, quae nil peccauerat, Arci

Virgineam foede diripuisse comam:

Sufficiat, quod non metuas, metuisse videri,

Et male quaesitus qui tegat ista color.

Redde libens quae non tua sunt; tua vertitur istic

(Da veniam vero) gloria, siue pudor.

Omnibus, et magis huic Puero, ter Maxime, debes,

Quod minus huic Puero quam, Ludouice, tibi.

Lutet. 24. Dec.

In effigiem regis Christianissimi Ludovici XIV¹⁾.

Mitte tot Heroum, quibus es quod es, optima rerum

Gallia, vel vultus vel monumenta sequi:

Quotquot adorarunt magnos bona saecula Reges,

Omnium in hoc uno Rege synopsin habes;

Omnium in hoc uno ut possis confundere laudes,

Unica, dic, omnes implicat; Hic Avus est.

Paris. 25. Dec.

1) In 3 HSS., het klad met den titel: In effigiem stupendi Regis, caet., en den datum, 1 HS. met den titel: In eandem.

In eandem²⁾⁺.

Hic sibi norma sui est, hic Atlas, hic mille Catones,

Hic sibi consilij cardo, Senatus hic est.

Quisquis amat Regni et Regum Rex posse vocari,

Hic docet a Regum Regibus ut caueat.

Ibid. 27. Dec.

2) Ook in klad met den datum.

+ [krit] vs. 1 norma sui est, hic Atlas andere lez. in het klad: lex ipsi est, hic Lux,

(A Chapelain)³⁾.

Fions vostre pacquet à celuij qui gouuerne
Dans la Batauia nos Indes aujourdhuij:

3) Het versje komt voor in een briefje aan Chapelain van dien datum (Lettres françaises). Zie over hem op blz. 8.
François Bernier († 1688), was medicus. Hij heeft vele wetenschappelijke reizen gedaan, een jaar lang in Caïro gewoond, Syrië bezocht en is 12 jaren lang in Engelsch Indie geweest. Bernier was te Parijs zeer gezien; hij heeft wijsgeerige en geschiedkundige werken geschreven, o.a. over het rijk van den Grooten Mogol, wiens lijfarts hij is geweest.

[p. 6]

 

Fust ce à deux mille lieuës et plus de chez luij,

 

S'il ne trouue Bernier, je veux bien qu'on me berne.

 

27. Dec.