Gedichten. Deel 4: 1644-1652

[p. 1]

[1644]

In Sassam Gandavensem, eodem ex solo instaurari et muniri coeptam quo expugnata fuit¹⁾⁺.

Pro superi, quibus Hispano sunt perdita glebis

Seruari Batauis moenia posse meis!

Si, quâ sunt lacerae, coeunt virtute ruinae,

Si modo quae fecit vulnera sanat humus,

Si valet ante alias, et in aeuum saxea durat

Heroo multum sanguine terra tepens,

Amissi spem ponat Iber, quocumque Batauos

Victores victrix possit arena sequi.

Tu vero quae, sulphureo nigra fulmine, tota

Vulnus es et lacerâ virginitate sedes,

Sassa, Philippinae tandem soror, exere vultum;

Nec pudeat primi criminis esse ream,

Auriaco compressa, etiam non virgo, pudica es:

Effugit inuictum nulla puella procum.

Nec queritur strictam duris amplexibus esse:

Si quid in his culpae est, in retinente fuit.

Nec pellex, neglecta, time, nec adultera dici:

Uxor es et fido nupta marita viro.

His operis docet, hoc tanto munimine conjux

Quam te perpetuo peruelit esse suam.

Mox ubi tot lauros paries quot Flandra quotannis

Oppida, conjugij pignora pulchra noui,

(Ecce puerperij decus et miracula) tandem

Gandavi, pridem filia, mater eris.

Assen(ede) 29. Sept.

1) M.D., 329.
Na de inneming van Sas van Gent (6 Sept.) bleef het leger nog tot den 12den Oct. bij de stad ‘pour reparer les fortifications et autres choses qui avoient esté ruinées durant le Siege’ (Mém. de Fred. Henri, 344).

+ [krit] vs. 15 en 16 niet in M.D.

In praesidium agri Austriaci prope Sassam²⁾.

Diuinate. subimplexa est aenigmate Sassa:

Quae sua sunt, Batauis hostica terra tegit.

2) M.D., 330. In 2 HSS.
In den Austrischen Polder stonden twee batterijen en 3 mortieren, waaruit het fort van Sas van Gent was beschoten (Aitzema, V, 773).

[p. 2]

 

Parta sibi seruant inimico vindice: praedam

 

Auriaco custos asserit Austriacus.

 

 

 

Assen. 29. 7b. (Sept.)

Sur les grenades jettées dans le Sass¹⁾.

C'est un beau passetemps de veoir comme on s'estrille,
Où la Grenade faict la guerre à la Castille.

Assen. 1. Octob.

1) ‘De Granaten hadden in 't Sas groote schade gedaen, in voegen hun de Lieden in de kelders moesten salveren.’ (Aitzema, V, 776).

Ad Phyllidem²⁾.

Pulchra places: sed, Phijlli, mala es. sic nolo maritam.

Virtus est placitis abstinuisse malis.

Assen. 1. Octob.

2) M.D., 326.

In controversiam de coma, in Batavis agitatam³⁾.

Occupat illustres calamos, suggesta, scholasque

Res hodie, quid res? recula, nempe Pilus.

Parcite materiâ dignae meliore papijro:

Decidi verbo lis male mota potest.

Est ubi longa viros vestit coma, lege receptâ?

Est ubi non longo foemina crine nitet?

Est ubi consuetudo vetus non grande marito

Imperat, uxori grande capillitium?

Quidquid in his sexûs turbat discrimina, quidquid

Vim patriis infert moribus, in vitio est.

Dictabam famulo Assenedae in Castris 3. Octob.

3) M.D., 328. Het HS. is niet van H., alleen de titel. Zie het onderschrift.
In 1643 was onder het pseudoniem J. Poimenander door een predikant te Dordrecht een boekje in het licht gegeven tegen het dragen van lang haar, met den titel: Absaloms-Hayr. Dat werkje lokte in 1644 tal van strijdschriften uit o.a. van Florens Schuyl, Prof. in de philosophie te 's Hertogenbosch, van M. Zuerius Boxhorn en zelfs van Saumaise (zie Knuttel, Catalogus van Pamfletten, n^o. 5145-5147).

Op het graf van ioff.^w Charlotte van Santen, gestorven te Delft. Den 24. sept. 1644⁴⁾.

Het minnelicke fier, de grootse nedricheid;

D'eerbare middelmaet van soete en soute zeden;
De welgetempertheid van vrolick bloed en reden;

4) Den 27sten Sept. 1644 werd te Delft begraven ‘de dochter vɐn den Heer Olivier François van Santen.’ (Mededeeling van Dr. W. Hecker te Delft). Misschien is dit dezelfde als François Willemsz van Santen († 1675), die schepen en schout van Delft is geweest en gehuwd was met Walburch van Trello (1588-1688), eene zuster van Lucretia (zie J.F.M. Sterck in Oud-Holland, 1887, blz. 277, 281). Charlotte verstond de kunst van het snijden in glas; zie op 11 Jan. 1645.

[p. 3]

 

De teere defticheid van jeughd en wijs beleid;

5

En all wat seghbaer is bij wat ick hebb geseit,

 

De Deughd in 'thoogste peil van haer' bevallickheden

 

Vertrock ten Hemel op uyt schoon' Charlottes leden,

 

Die wierden in dit huijs Van Sant en steen geleit.

 

O soeckt het droefste lied dat oijt op Moeders schreijen

10

Of Vaders suchten sloot, ghij die daer weet wat scheijen

 

Van sulcke panden is. Ick soeck, en vinde geen:

 

De snaren zijn betraent, 'ten will niet op mijn' luijt gaen.

 

All dat ick melden kan, is, door 'tmé-lijden heen,

 

Hoe doncker werdt de Werld daer sulcke lichten uijt gaen!

 

 

 

Assened. 5. Octob.

Adultera¹⁾.

Pollicita est fore perfidam, fit perfida. damnat

Iulia lex vitium. nempe prosodiacum.

Assen. 8. 8b. (Oct.)

1) M.D., 335.

Cinna solitarius²⁾.

Quarenti, solus cur mallet rure vagari,

Quam socijs vitae Cinna viaeque frui,

Non mihi cum socijs, inquit, libet otia stultis

Perdere: Respondi, Nec mihi, Cinna, vale.

Assen. 10. 8b. (Oct.)

2) M.D., 335.

E Flandria receptus³⁾.

Quam nos Fata velint Morinis unirier, ipso

Hinc in discessu lucida signa docent.

Obsistunt Euri, subducitur unda carinis,

Sicca tenet Batauas Flandrica gleba rates.

Quo fas et natura vocant et Fata Deorum

Crede nefas homini, Flandria, nolle sequi.

Assen. 10. 8b. (Oct.)

3) M.D., 330.
Den 12den Oct. werd het leger te Assenede opgebroken en den 21sten kwam de Prins in den Haag.

Ad cardinalem Pamphilium, electum papam, statim a morte card. Bentivoli⁴⁾⁺.

Hic ubi suspectâ sublatus morte, bonorum

Cui potuit nemo non Bene velle, jacet,

4) Een HS. van dit en van het volgende gedicht behoorde tot het Cabinet Slagregen (N^o 500), dat 15 en 16 Dec. 1891 door de firma Frederik Muller is verkocht; naar dat HS. is de tekst genomen. Het klad, dat den datum heeft, is bij de Lat. gedichten.
De kardinaal Guido Bentivoglio, die na den dood van Urbanus VIII veel kans had tot paus te worden gekozen, stierf op 65jarigen leeftijd, toen het concilie geopend was Giambattista Pamfili werd nu den 15den Sept. tot paus gekozen. Hij was geboren in 1572, nam den naam Innocentius X aan en stierf in 1655.

+ [krit] vs. 1 morte klad: caed

[p. 4]

 

Hic te Pontificem clausi fecere Quirites?

 

Arrige nunc aures, Pamphile; noxa prope est.

5

Fecit adorandum quae quod manducat adorat

 

Roma? caue ne mox et quod adorat edat.

 

 

 

Assen. 11. 8b. (Oct.)

In eandem electionem¹⁾.

Certauere dies totos tres ac triginta

Quis procerum rubro de grege Papa foret.

Incassum. nulli non affectata Tiarae

Gloria cui posset cedere nemo fuit.

Corporis amphibij qui spiritus hos regit artus

Afflauit vario Numine corda patrum.

Tandem Pamphilio pondus ferale, vieto,

Decrepito imponunt plurima vota seni.

Ne mirare Iouem fabros fecisse Gigantes:

Exstruit ut sit quod destruat illa manus.

Psittacus est summâ quidam quasi ligneus hastâ,

Qui Capitolinâ Iuppiter arce sedet.

Assen. 11. Octob.

1) Zie de vorige noot. Het klad heeft den datum.

(Ad magistellum soloecismus excusatur²⁾.

O facinus dirum! pety cum pane butyrum:

Da, dixi, Boteram. num melius poteram?

Zulichemj ..... 8b. (Oct.)³⁾

2) M.D., 325.

3) De stippeltjes staan in het HS. Van 22 tot 26 Oct. was H. te Zuilichem. (Dagb., 42).

In electionem pontificis Innocentij X. Succedentis Vrbano IIX⁴⁾.

Papam Innocentem coeca sors Romae dedit,
Nec coeca forsan: ecce, Patrum copulâ,
Urbanitati proxima innocentia est.

Hagae 9. 9b. (Nov.).

4) M.D., 333.
Zie op 11 October.

In serenum aerem quo Constantia Boudania in Indiam orientalem solvit 7. nov. 1644⁵⁾.

Quid patitur Natura? quid Autumnalibus horis

Rarus in Eoo flammicat aethre rubor?

5) M.D., 333; de datum staat daar niet in den titel.
Constantia Boudaen was de afstammeling van een Zeeuwsch geslacht en de oudste dochter van Casper B. en Susanna du Bois. In 1671 is zij gestorven.

[p. 5]

 

Scilicet Aurorae thalamos Constantia victrix

 

Occupat, et victae conscius ora pudor.

 

9. Nouemb.

In effigiem meam¹⁾⁺.

Ordinis et Veri et Iusti Constanter amantem

Hugenium si quis noscere curat, hic est.

Quid-quid ad has aliunde vides accedere laudes,

Fama, procax, mendax, garrula finxit anus.

Nouemb.

1) M.D., 334.

+ [krit] vs. 3 aliunde M.D.: quiscumque - vs. 4 procax M.D.: levis

Ex Gallico Fabri Scriniarij Adami de Nevers. Ad Iuliam quam equus luto adsperserat²⁾.

Desine quadrupedi grauis esse, et, nomine verso,

Quae non est bruti culpa, fatere tuam.

Quam poterant siccare tui duo, Iulia, soles,

Et non siccarunt, terra molesta luto est.

23. Nou.

2) M.D., 333
Adam Billaut, ook bekend onder den bijnaam van le Menuisier de Nevers, of le Virgile au rabot, was werkman en dichter. Richelieu gaf hem een jaargeld, Condé beschermde hem en Corneille prees hem. Hij gaf 3 bundels verzen uit: Les Chevilles, 1644, Le Vilebrequin en Le Rabot, en stierf in 1662.

Cessantes molae³⁾.

Deficit aura molis, et, ni succurrit egenti

Aeolus, instantem prospicit Haga famem.

Corporis humani ratio est quae mentis alendae,

Si cessent vento pascier, esuriant.

29. Nou.

3) M.D., 334.

Aen den h^r. Caspar Barlaeus, doct^r. in medicine, op de vierdaegsche cortse vanden heer Hooft, drost van Muijden⁴⁾⁺.

Barlaee, dienstigh vriend in oorboor en vermaken,

Wat lydt ghij aenden Drost? vier dagen, twee om twee

In Storm en handsaem We'er verdeelt? in wel en wee?

Oh, laet u in dat wee ons aller lyden raken,
En heelt het waerde Hoofd, door Woorden, of door Saken;

Door saken van uw' Konst, of woorden uijt de zee

Van uw' hooghwoordicheid. Van 'tvetste Goijer vee

4) K.b.., II, 170. In K.a. zijn de drie laatste woorden van den titel weggelaten. Hooft leed in het najaar van 1644 langen tijd aan de koorts (Hooft's Brieven, IV, 315, 375).

+ [krit] vs 4 Oh K. a: Och

[p. 6]

 

⁺

 

Sult ghij u 't autaer-lamm danck-offerlick sien blaken.

 

En, dat u beter lust, twee Weêwen, Ick en Ghij,

10

Wij sullen 'tMuijder huijs ter venster uyt gaen werpen;

 

En ghy sult Tessels penn, ick Annes keeltjen scherpen.

 

Soo sullen wij op 'tslot, Wij, lang ontwijfde Wij,

 

Wij, weer-gepaerde Wij, Wy, dobbeld Room in vieren,

 

Het vierdaeghs doode vier vier vier-dagen langh vieren.

 

In 'tHenmeer. 2. Decemb.

+ [krit] Bij vs. 11 in marg.: Treslong.

Ad Wendelinum cessantem ad poemata mea rescribere epistola¹⁾.

Si placui, si non placui Desultor, utrumuis

Innue: vel nigro Θ benignus eris.

3. Dec.

1) M.D., 334, waar in den titel, in plaats van: ad Poemata mea, staat: de Momentis desultoriis.
Aan Wendelin had H. zijn boek toegezonden (zie dl. III, 310).

Uyt myn Latynsch, beginnende Straffordus omni laude celsior²⁾.

Doe Strafford, allen roem en lofsang overstegen,
Syn heiligh hoofd 'tgeraes van 'tvolckjen uyt de Stegen
Met een' bedaertheid schonck die Cato hadd betaemt,
En Paetus wel gevoeght, en Seneca beschaemt
En all het Stoïsch volck, sloegh hij met wee en wonder
'Tonstelde Vaderland, en zegelde, niet sonder
Der goeden soeten Nijd, syns levens dagen toe,
En taste 'tsterven aen soo ridderlick te moe,
Dat sterven, 'tsware pack der swacken, licht als leven
In syn wel dragen wierd; en, daer hij mochte beven,
Misdadelijck verdoemt, verwisselde hij de straf,
En dreefse op 'tschreyend volck, en gafse diese hem gaf;

2) K.b.., II, 529. In K.a. is de titel: Op de doot van den Grave van Strafford, uyt mijn Latijnsch. Moment. desult. p. 157. Straffordus, omni laude celsior, fero.
Toen de Mom. Desult. in 1644 waren uitgegeven, werd het Lat. vers, In mortem Proregis Hiberniae (zie dl. III, 162), dat H. den 13den Juli 1641 had geschreven, daaruit overgedrukt en met eene vertaling er van bij Elsevier te Leiden in plano uitgegeven onder den titel: Pyramis Proregis Hiberniae. H. was daar zeer boos over, vond de vertaling niet juist en vertaalde zijn vers zelf. Den 5den Dec. 1644 schrijft hij aan Barlaeus (Epist. Lat.): Addo versionem item meam Epigrammatis quod in Desultorijs est, pag. Caussam scriptioni dedit salebrosus interpres, qui eosdem versiculos a se translatos typographo Amstelodamensi vulgandos tradidit. nuper id quidem, ut videtur, sed stilo metroque et verbis mihi valde ingratis. - Suspicantur alteram illam versionem Vondelij esse. Si accedis coniecturae, gratum erit si et meam per te videat, sed quasi inscio me, et cui de ipso in mentem venerit. - De vertaling van H.'s vers met den titel: Grafnaelt van 's Konings Stadthouder in Yrlandt, is inderdaad van Vondel's hand (zie Unger's Vondel, 1641-1642, blz. 9, en zijne Bibliographie van Vondels werken, N^o. 371).

[p. 7]

 

De straf van 'tnaberouw, die haer Gewiss' ontstelde,

 

Als of hij Richter waer en selver 'tvonnis velde;

15

En nam het voor een lot van winst en wellust aen,

 

Door d'ongerechticheid des Tyds tot God te gaen.

 

O mannelick gemoeds en onschulds wel-gepaertheid,

 

O voor 't onedel swaerd hoogh-edele onbeswaertheid!

 

3. Decemb.

Ad mercatorem epigrammatis cujusdam mei salebrosum interpretem¹⁾.

Desine terribili nostras implectere spinâ

Iam satis illepidas, Amstelodame, rosas.

Desine vertendo versos subuertere Versus,

Quodque potes solum vertere, verte solum.

4. Dec.

1) M.D., 334.
Het versje is gericht tegen den vertaler van H.'s gedicht op Strafford. Zie de noot bij het vorige gedicht.

De Euclione²⁾.

Anu maritâ liberatus Euclio,
Cum visus esset, lachrimis sicce madens,
Non serio dolere; jurauit deos
Coeli solique uxore dilectissimâ
Nil se prius habuisse, nil antiquius.

5. Dec.

2) M.D., 335.

Ad amicum³⁾.

Discrimen ingens nos, amice, discernit
Amore conjunctissimos: soleo nempe
Aulae tumultum non amare, tu multum.

5. Dec.

3) M.D., 335.

Ad Nicolaum Heinsium spadâ reducem⁴⁾.

Cedite Pegasei Fontes, et fabula fissi

Montis: habent acidae quo rubeatis aquae.

Est in Spadana vestrae vis aemula rupe,

Dignum laude virum posse vetare mori.

X. Dec.

4) M.D., 335. Onder het versje staat: Eximio Poetae Nicolao Heinsio, magni Danielis Filio dignissimo, ab Eburonibus et vitae angustijs reduci accinebat Constantinus Hugenius.
In den zomer van 1644 was N. Heinsius tot herstel van zijne gezondheid te Spa geweest en had bij de kuur baat gevonden; zie zijne beide gedichten op de bronnen van Spa in zijne Poemata, 1666, blz. 238 en 267.

Consilium viatori⁵⁾.

Si pluat, et, nudis Arabum deprensus arenis,

Non sit quo fugias, nec sit ubi lateas:

5) M.D., 326.

[p. 8]

 

Exue et exutas toto tege corpore vestes.

 

Si totus timeas nempe madere, mades.

 

10. 10b. (Dec.)

Impar congressus¹⁾.

Si comitem paruo magnum contemplor amicum

Otia fraternis fallere colloquijs,

Succurrit par non impar, discordia concors

Hexametro misti carmine Pentametri.

10. 10b. (Dec.)

1) M.D., 326.

Op de bruijloft van een arm edelman met een rijcke burgers dochter²⁾⁺.

Dit houwelick van Eel en Rijck
Is recht een bloedbeuling gelijck,
Daer yeder een het sijn toe doet,
De vrouw het vett, de man het Bloed.

10. Dec.

2) K.b.., II, 174. In het HS. in marg. bij den titel: Ex Gallico apophth.

+ [krit] vs 2 K.a.: Is geen bloedbeuling ongelijck;

Ad Barlaeum³⁾.

Ampullatarum vaegrandiloquentia vocum,

Amstellodamum sesquipedale Nimis

Non facit ad nostrum, fateor, Barlaee, palatum.

Est in magnifica voce modus, ratio.

Laudo leues sine felle, graues sine folle loquelas:

Rumpatur quisquis rumpitur eloquio.

12. Dec.

3) M.D., 327. De titel luidde eerst: Ad Barlaeum, de Poetarum quorundam Amsterdamensium nimis affectato verborum fastu, maar H. schrapte het weer door. In 2 HSS., 1 daarvan in een brief aan Barlaeus (Epist. Lat.) van 13 Dec.
Ook dit versje doelt op de vertaling van H.'s Latijnsch gedicht (zie op 3 Dec.). Ongelukkig is van Baerle's antwoord op H.'s brief van 5 Dec. verloren gegaan. In H.'s brief van den 13den Dec. schrijft hij: Ad ea quae scribis de ineptijs vestrorum hominum repente sic lusi: (volgt het versje).

Tesselschades vraegh nopende de kerck⁴⁾⁺.

Een yeder Kerck-kind kent sijn Vader, soo het seit, maer dat sijn Vader en Moeder kent, en isser niet qualick aen: want een Moeder en kan geen bastaert maken, nae de gemeene wett. hier wacht ick uw oordeel af.

'Tkind dat sijn' Moeder kent en is geen zeldsaem dier:
Het mist'er weinighe. Maer 'tkind dat syn Vrouw Moeder

4) K.b.., II, 173.
Tesselschade had in Nov. 1644 Barlaeus te Alkmaar uitgenoodigd en hem gevraagd, wat zijn oordeel was ‘de matre Ecclesia’ (zie Hooft's Brieven, IV, 375). Thans stelde zij deze vraag (zie haren brief in Tesselschade Roemers en hare vrienden, blz. 47, 48) en H. geeft het antwoord. Op nieuw werd dus een strijd over het geloof begonnen; den 13den Dee. schreef H. aan Barlaeus (Epist. Lat.): De Tessela infatuata gryphulis Pontificijs coram sermo erit.

+ [krit] vs. 4 -pocken K.a.: -lemten

[p. 9]

 

Voll pracht, voll ijdelheid, voll Babijlons gecier,

 

Voll hoere-pocken kent, en sijn' gesonden Broeder,

5

Sijn' Suster onbevleckt van Bastardij betight,

 

Om dat sij 'tkuysche pad van Waerheid, Wegh en Leven

 

Naer 'teewigh Wesen gaen, dat's een ellendigh wight

 

En medelijdens waerd. Wat naem dan moetmen geven

 

'Tonnoosel hoere-kind, dat selver schrijft en zeit,

10

En opentlick belijdt, en roemt sich sonder schroomen

 

Het heeft drij Vaderen, een' inder Eewigheid,

 

Een' binnen Amsterdam, een' derden binnen Roomen?

 

14. Dec.

Ad Barlaeum¹⁾.

Ad graue quaesitum viduae siluisse videmur
Turpiter et nimium. tandem respondeo quaerens
Quaerenti. meus hic modulus, mea curta supellex
Aulica. Tu si quid potius rescribere, Doctor
Magne, voles, videam: si non, subscribe rogatis.

15. Dec.

1) Het HS. is bij de Korenbloemen.
Met dit versje zond H. zijne ‘Weder-vraegh’ aan Tesselschade aan Van Baerle toe.

Ad Adolphum Vorstium²⁾.

Amice Vorsti, qui comes grandis viae
Perambulabas assidens foco, mihi
Et Occidentis arbitro, blande graui
Et erudite nobili Mauritio,
Ipsum Occidentem, cum stupore saxeis
Oculi dolerent intuendo; quid tibi
Et ipsa res et ipse visus est Herus?
(Heros, volebam: mos Iambo metrice
Fuit gerendus) vis meam sententiam?
Non miror hunc tot monstra, tot miracula
Qui continentem, dissitam vasto Mari
Et insularem adiuerit, periuerit,

2) M.D., 325, met den titel: Ad Adolphum Vorstium, Cimeliorum Americanorum Principis Mauritii Nasssovii mecum spectatorem.
Adolphus Vorstius (1597-1663) was sedert 1625 hoogleeraar in de botanie te Leiden. Johan Maurits van Nassau was in Juli uit Brazilië teruggekeerd. In zijn nieuw huis aan het Plein had hij vele kunstwerken en merkwaardigheden bijeengebracht uit Brazilië en uit de Nederlandsche bezittingen op de kust van Afrika.

[p. 10]

 

Ornauerit, subegerit Americam.

 

Hunc miror, hunc amplector, hunc absentibus

15

Qui grandem Olindam voce praesentem, libris,

 

Manu ministrâ praestet, hunc Americam,

 

Hunc Insulam tot monstra, tot miracula

 

Qui continentem continentem fecerit.

 

XV. Dec.

Ad liberos, cum exanthematis contage domesticâ successive decumberent¹⁾.

Quina Patri proles animâ dilectior; audi,

Communis papulae quid sibi plaga velit:

Fraternos animi motus, sociamque ferendi

Quidlibet harmoniam denotat ista lues.

Si mater Natura docet, quaecumque cuique

Acciderint, omnes omnia velle pati.

18. Dec.

1) M.D., 327.

[Ad signa miles, hinniunt equi, clangunt]

Ad signa miles, hinniunt equi, clangunt
Tubae, inducuntur arma, ad arma, quid cessas?
Versare terga est velle tergiuersari.

Leidae. 20. 10b. (Dec).

In Heinsij lectulum, mediâ bibliothecâ collocatum, mathematice²⁾.

Maximus illustri metatus castra Lijceio

Heinsius in mediâ Palladis arce jacet.

Non poterat meliore loco, liber ipse librorum,

Et spirans uno Bibliotheca Tomo.

Quae circumsistit spatijs aequalibus ingens

Ingentem, doctum docta corona virum,

Indicat hoc unum, nullo discrimine, cunctos

Aequali punctum tangere amicitiâ:

Indicat hoc unum, nullo discrimine, quidquid

Omnia sciuerunt saecula, scire caput.

Nempe, quod a Centro par est distantia cuique,

Huc simul, huc aequo tramite quisque ruit.

Si facies oblonga tamen pugnare rotundae

Creditur, et non hic circulus esse locus:

Excute sublimem potiori parte Mathesin,

Quae constanter idem forma loquatur habes:

2) M.D., 324. Een ander HS. van het gedicht bevond zich in de collectie Slagregen (N^o. 497).
Nicolaus Heinsius, de zoon, beantwoordde dit gedicht met het vers: In lectulum parentis sui, epigrammate mathematico a Constantino Hugenio Zulichemio celebratum (zie Poemata, 1666, blz. 269).

[p. 11]

 

Conus hijperbolico diuisus segmine Centro

 

Fulget, et hi Radij, scilicet, hic focus est:

 

I nunc et Meccae lapides et pendula vani,

20

Quae non inuenies, somnia vatis adi.

 

Hic se magnificis medius magnetibus, hic se

 

Diuinus dubio pondere librat homo.

 

21. Decemb.

A des escoliers trop desireux de voyager, avant leurs estudes achevées.

Attendez, jeusnes gens, ne courrez pas si viste:
Le voijage est perdu s'il est precipité.
Il fault estudier les routtes, la conduitte,
La clef de l'Uniuers dans l'Uniuersité.

23. Dec.

A monsieur Corneille, sur sa comedie, Le menteur¹⁾⁺.

Et bien, ce beau Menteur, ceste piece fameuse,
Qui estonne le Rhin et faict rougir la Meuse,
Et le Tage, et le Pó, et le Tibre Romain,
De n'auoir rien produict d'esgal à ceste main,
A ce Plaute rené, à ce nouueau Terence,
La trouue-on si loing ou de l'indifference
Ou du juste mespris des sçauants d'aujourdhuij?
Ie tiens, tout au rebours, qu'elle a besoing d'appuij,
De grace, de pitié, de faueur affettée,
D'extreme charité, de louange empruntée.
Elle est platte, elle est fade, elle manque de sel,
De pointe, et de vigueur; et n'ij a Carouzel
Où la rage et le vin n'enfante des Corneilles
Capables de fournir de plus fortes merueilles.

Qu'aij-je dit? ha! Corneille, aijme mon repentir,

Ton excellent Menteur m'a porté à mentir.
Il m'a rendu le faux si doux et si aijmable,
Que sans m'en aduiser j'aij veu le veritable
Ruiné de credit, et aij creu constamment
N'ij auoir plus d'honneur qu'à mentir vaillamment.

1) Ook in klad met den datum en den titel: Sur le Menteur, Comedie de Corneille. Gedrukt in Le Mentevr, comédie. Suivant la copie imprimée à Paris, 1645 (bij Elsevier te Leiden).
Het blijspel was in 1644 te Parijs gedrukt. H.'s vers werd niet alleen in Elsevier's 2de uitgave van Le Menteur (1647) overgenomen, maar ook in de Fransche drukken van 1648, 1652 en 1655 (vgl. Oeuvres de Corneille in Les Grands Ecrivains, III, 132, Noot).

+ [krit] vs. 6 trouue-on in druk: trouve-'t-on - vs. 8 Ie tiens, tout uitgave van 1645 en 1647: I'ose dire de lateren als boven.

[p. 12]

 

Apres tout, le moijen de s'en pouuoir dedire?

 

A moins que d'en mentir je n'en pouuoij rien dire.

 

La plus haute pensée au bas de sa valeur

 

Deuenoit injustice et injure à l'Auteur.

25

Qu'importe donc qu'on mente, ou que d'un foible eloge

 

A Toij et ton Menteur faussement on deroge?

 

Qu'importe que les Dieux se trouuent irritez

 

De mensonges, ou bien de fausses veritez?

 

25. Dec.

In praestantissimi poetae Gallici Cornelij comoediam, quae inscribitur Mendax¹⁾⁺.

Graui cothurno torvus, orchestrâ truci
Dudum cruentus, Galliae iustus stupor
Audiuit et Vatum decus Cornelius.
Laudem Poetae num mereret Comici
Pari nitore et elegantiâ, fuit
Qui disputaret, et negarunt inscij;
Et mos gerendus inscijs semel fuit.
Et, ecce, gessit, mentiendi gratiâ
Facetijsque, quas Terentius, pater
Amoenitatum, quas Menander, quas merum
Nectar deorum Plautus et mortalium,
Si saeculo reddantur, agnoscant suas,
Et quas negare non grauentur non suas.
Tandem Poeta est: fraude, fuco, fabulâ,
Mendace scenâ vindicauit se sibi.
Cui Stagirae venit in mentem, cui?
Quis quâ praeiuit supputator Algebrâ,
Quis cogitauit illud Euclides prior,
Probare rem verissimam mendacio?

28. 10b. (Dec.)

1) M.D., 327. Voor het eerst gedrukt in Le Menteur, comédie Suivant la copie imprimée à Paris, 1645 (bij Elsevier te Leiden. Het vers is overgenomen in de uitgaven van het blijspel van 1647, 1648, 1652 en 1655. (Zie de vorige noot).

+ [krit] vs. 13 niet in M.D. - vs. 16 cui? als in M.D. Menteur: putas,

In ebrium rivo publico submersum²⁾.

Grauis Lijaeo et instar amphorae turgens
De ponte praeceps in Dearum amplexibus
Imae paludi praesidentium quidam
Humentis actum fabulae ac diem clausit.
Epitaphium est: Alchijmice, timens fumum
Et empyreuma, vase duplici vitam
Decoxit hic, in Balneo Mariano.

28. 10b. (Dec.)

2) M.D., 330.

[p. 13]

In eundem¹⁾.

Potus et inflato nondum satis utre natator,

Per Batauam Stygias Aulus adiuit aquas.

Tanti est quidque suo curari tempore: paulo

Serius, heu! vino miscuit Aulus aquam.

28. 10b. (Dec.)

1) M.D., 331.

In eundem²⁾.

Aulus bibendo fessus humidorumque
Satur osculorum nocte, nocte Brumali,
Scyphis datorum cantharisque dilectis,
Lunâ facem negante palpitabundus
Fatum Leandri pertulit natatoris.
Aduerte, potor caute, quam breui distent
Spatio salubre et noxium, quid intersit,
Aquamne vino misceas an aquae vinum.

29. 10b. (Dec.)

2) M.D., 331.

's Heeren Avondmael *³⁾.

Is 't weer dijn' hooghe Feest, en ick weer van de gasten?

Maer, Heer, het Bruijloftskleed daer in ick lest verscheen

Is over halver sleet, jae 'ten gelijckt'er geen,

En ick sitt moedigh aen als of 't mij puntigh pasten.
Hoe waer de wraeck besteedt, soo Ghij mij nu verrasten,

En uijtter deure dreeft in 'teewighe geween!

Noch borght ghij mij 'tgelagh, en, op Geloof alleen

En wat boetveerdicheids, en laet mijn' ziel niet vasten.

Dit 's dan 'tboet-veerdigh Hert. maer 'tveerdigh gaet niet veer:

'Tis geen begonnen werck. Wanneer wil't boetigh wesen
Voor nu, voor gisteren, en voor den tyd naer desen,

Eens boetigh voor altoos; en wanneer wilt Ghij 't, Heer?

Is 'taltijds weer op niews, en altyd weer op 'touwe?
Oh dat mij 'tholl berouw eens endtelick berouwe!

ult^o. die Anni (31 Dec.) prid. sacr. commun⁴⁾.

3) K.b.., I,, 47. De nu volgende, van het teeken * voorziene, gedichten behooren tot de Heilighe Daghen; zij werden tot een bundeltje vereenigd en door de zorg van Barlaeus uitgegeven (zie Hooft's Brieven, IV, 314, vlgg.). Den 28sten Jan. 1645 hadden zij het licht gezien (t.a.p., blz. 317) en reeds den 8sten Febr. was een herdruk noodig (t.a. p., 318). Van die twee eerste uitgaven schijnt geen exemplaar over te zijn; zie over de latere drukken de Inleiding, blz. XXIII.

4) Onder het vers staat: Est et haec nonnulla poenitentiae species, ob hoc ipsum sibi displicere, quod minus poeniteat scelerum. Erasm. Exomolog.