Gedichten. Deel 2: 1623-1636

[p. 1]

[1623]

Een gesant¹⁾.

Hij is een eerlick Spie; een buytens-baet-besorgher;
Een hier, een allesins gevaerlick medeborgher;
Eens Vorsten langsten Arm; een ongeroepen gast,
Die nochtans nootelick aen 'thooger ende past;
Een staende licht, een balck, een waterloop verkregen
Op Tuyn, op muer, op grond van verr' of naest gelegen;
Een Oogh op 't sien gehuert, en daerom soo verhooght,
Op 't sluymeren gelaeckt, op 't slapen noyt gedooght.
Een sprekend Tafereel van die hem heeft gesonden,
En weder t' eener sprongh ontlijst, ontlast, ontbonden;
Een heiligh buytens lands, aensienlick om den rock;
Een meest vergeten t'huys of half verschimmelt block;
Den vreemden meer als mensch, den sijnen meest geraemte;
Een Bode sonder buss; een Taelmann sonder schaemte;
Een Schiltwacht buytens walls; een Klappermann by daegh;
Een balling die sijn honck liefst weder noyt en saegh;
Een Koning bij der maend; een voll-op Herberg-houder
Daer 's Koninks bors' uyt hangt; een algemeene schouder
Van all dat Landsman heet; een machtigh Advocaet,
Die van kort recht te doen of van vergelden praet;
Een schadelick geweer daer Princen mede steken;
Min schadelick nochtans dewijl sij 't laten wreken,
En ijeder een te huys den Brill verdragen moet,
Dien hij sijn' Weder-buer ten spijte dragen doet.

* * * Hag. 18^o. Aug.^ti

1) Ot., V, 24; K.b., I, 125. Behoort tot de Printen.

Een allgemeen poëet²⁾.

Primum ego me illorum, dederim quibus esse poetas, Excerpam numero. Hor³⁾.

Hij is een krakend wiel, dat stadich maelt en knarst,
Van all dat in hem leeft zijn d' herssenen 'tverwarst,
De Maegh het onversienst, 'tvermoedste Tong en Longer;

2) Ot., V, 41; K.b., I, 134. Behoort tot de Printen.

3) Sat., I, 4, vs. 39.

[p. 2]

 

⁺

 

Een Waersegger, van dorst, een Logenaer, van honger;

5

Een aller paerden Sael; een kruijper inder daedt,

 

Een vlieger soo hij meent; een muffer waer hij gaet;

 

Een suffer waer hij sitt; een allgereedt bedichter

 

Van rouw, van vrolickheit; een haestigh woorden-vlichter;

 

Een misgeboort van 't School; een wilde Latinist;

10

Een windigh wan-geback van semelen en gist.

 

Hij niest en hoest in Rijm, en daer hem staet te kiesen

 

Van Rijm of Reden een, 't laest sal hij liefst verliesen.

 

Besnijt hem 'twandelen, en eenicheits geniet,

 

In 't druckste vanden drangh siet hij de menschen niet;

15

Hij tuyt sijn daglix Dicht in allerhande ooren,

 

En wee den haestigen, of die 't onachtsaem hooren,

 

Hij ringelts' achter aen, en refereints' in swijm:

 

De min doorsichtige, dien 't klappen vanden rijm

 

Voor alle reden gaet, zijn d' Ezels die hem dragen,

20

'Truym-oorigste gediert, daer 't all is in te jagen

 

Dat in de kiese klemm van d' oore niet en gaet

 

Daer wijse wetenschapp voor aen ter wachte staet.

 

Sijn Bijbel is de Schatt der wederschapen dieren;

 

Daer in gelooft hij 't all, behalven 'tkoel versieren

25

Des dubbel-topten berghs, daer 't water Dichters maeckt;

 

Want dat men aen de Konst door druyven-dropp geraeckt

 

Dat sweert hij bij sijn' penn: Maer Midas loon van ooren

 

Bevindt hij mogelijck, doch schrickter van te hooren.

 

De moeyelicke vreughd van Tantals wan-besitt

30

Gevoelt hij soo vervult, als off hij 'teenigh witt

 

Des Dichters waer' geweest, en 'theel verhael beschreven

 

Op 't rijckelick gebreck van sijn verhongert leven.

 

Actaeons hooge kroon gewint hij van sijn Wijff,

 

Dat 's voor sijn Lessenaer te maken van haer lijff,

35

Doch hij versett den hoon van haer bedeckte weghen

 

Meest met de gulde klucht van Iupiters gereghen.

 

Van d' oudste Wijsen herr berekent hij 'tgeslacht

 

Van Dichtens diepe Konst, al sitse nu veracht,

 

En van dien trapp gedaelt tot op de jongste gecken;

40

Daer is hij 't hooftstuck van; wien staet het aen te trecken?

 

Hij is een ongediert in menschelijcken schijn,

 

Dat ijeder een bespott, en ijeder een will zijn.

 

21^o. Aug.^ti Hagae.

+ [krit] Bij vs. 15 in marg.: Non hic cuiquam parcet amico: Et quodcumque semel chartis illeuerit, omnes Gestiet a furno redeuntes scire lacuque, Et pueros, et anus. Iuuen. - vs. 23: Metamorphosis Ovid.

[p. 3]

Een bedelaer¹⁾⁺.

Hij is een Aerdsch Planeet; een' Schildpadd sonder dack,
Hoewel t'huys waer hij gaet; een' horen-loose Slack,
Die sonder sout versmelt; Mensch, menschelijxt van allen,
Mensch totte menschlickheit van d' eerste Mensch hervallen,
Een na-neef van den Krijgh; een' spruyt van Overdaet;
Een Monick sonder kapp; een pachter van de straet;
Een' logge legher-luijs; een' inbreuck vande werck-keur;
Een' schaduw van het hoff; een stoep-stijl vande Kerck-deur;
Een karmer om den kost; een suchter van gewoont;
'Tverwijt der Christenen daer om-ontrent hij woont;
Het naeckte lidt des Lijfs daeraf wij leden heeten;
De wey van 't ongediert; het broey-boss vande neten;
Het uyterste gepoogh van 'swerelds ongevall;
Een niemands bloedverwand; een opgeschopte ball,
Dien elck een ander sent, en allesins moet stuijten;
Een rogge kruymelkorf; een Thresorier van duijten.

Sijn' maegh sitt op sijn' tong, en maecktse bedel-rapp;

Brenght sij gheen kley ten dijck, dan spreeckt hij met een' schrapp,
Dan maent hij met een stomp, dan slaet hij met twee krucken,
En doet medoogentheit den neck ter borse bucken;
Sijn uijterst toeverlaet is kinder-keel-getier,
Den ooren die wat lust een' Sackpijp of een' Lier;
Daer brengt hij d' oude Luyt van Orpheus met ter schanden,
Daer dwingt hij Leewen met, en vangtse met sijn' handen;
Die luy'ren op 't gemack; en, gingh de dach-rent vast,
Soo lief leegh bedelaer, als ambachtsmann te gast.

Een Schouteth is sijn dood, een Lijckhuijs is sijn leven;

Hij loont sijn' gheveren met meer dan hij kan geven,
Den Hemel voor een' dronck is hoogen Interest;
Hij leeft van dagh tot dagh; hij sorgt voor 'twinter-nest
Als 't Sneew geregent heeft, dan sweert hij by de korven
Die 'tSpuij begrommelen met kruymel-mull van torven;
Hij koelt sich daermen sweet, hij warmt sich daermen beeft,
Meest beyde kommer-loos, dat 's dobbel wel geleeft;
Hij vindt sich in 'tgeniet van dexel en van kleeren,
Valt 't een of 'tander schaers, hij deelt weer met de Heeren.
Wat heeft de rijcke meer voor langhe voorsorghs pijn?
Niet veel. En evenwel, God Helpse die het zijn.

22^o. Aug. Hag.

1) Ot., V, 24; K.b., I, 121. Behoort tot de Printen.

+ [krit] Bij vs. 1 in marg.: Dwaelsterr. - vs. 14 Quia egens relicta est misera, ignoratur parens. Terent. - vs. 37: Non tamen hoc tanti est, pauper ut esse velis. Ouid.

[p. 4]

Een' rycke vryster¹⁾⁺.

Sij is een' Kermiss Gans, die menigh' Boer ontslipt;
Een' korssele Goddinn, die 'tmeerendeel belipt
Van hare Priesteren; een been van dusend rekels;
Soo menigh' jonghen bill een bolster-bedd van hekels;
Een gulde pijl van 'tkind dat Venus Moeder heet;
Een sonderling gediert, dat Amber-droppen sweet,
En roosewater pist; een' duyv voor alle tillen;

Sij kan all wat sij will, behalven ijet te willen;

Sij is een' Vrijer-wann; een schuym-spaen vande Ieughd;
Sij quelt sich in de keur, en 'tis haer meeste vreughd;
Sij kan van dusend een den Maskerlapp ontbeeren,
Elck Vrijer is een' Moll, en 'tvleesch gelt nae de veeren;
Haer sproete-plecken sijn onsichtbaer of van goud;
Tijd, die de vellen ploeght, en maeckt haer nemmer oud;
Men vrijdse bij Gesant, haer bij-zijn is te derven
Vermits haer' schilderij, de Grondkaert van haer erven;
Hoe haer' bors grooter gaet, hoe Sij meer Maeghdoms heeft,
Die erger dencken derft verdient niet dat hij leeft;

Sij is het Venus-beeld der Parisen van heden,

Daer Iuno noch om lacht, waer Pallas maer te vreden;
Haer ooghe spreeckt Schiedams, sijn uytgestraelde geest
Betoovert Menschen-vlees, maer Beesten onnae meest;
Haer wapen is een Koey in klaverveld ter weiden,
Die overgeten schijnt, en vande melck will scheiden,
Den Helm is d' opperhuyv van Landvrouws Koren-tass,
Een stock-bors inde Kroon geswollen van 'tgewass,
Het loofwerck om end om sijn leckere pampieren,
En liever parckement, daer Segelen aen swieren;
Haer' Boomen van geslacht sijn Bogaerds sonder endt,
Dat 's van het oudste Eêl, of Eva is ontkent;
Al is sij kladd-papier sij heeft vergulde kanten,
En die de hand mishaeght die kustse door de wanten;

Sij haeckt nae Trouwens nacht, en vreest hem bet en bet;

De Bruydt en 't Vrijster-rijck gaen t' eener uer te bedd.
Dus valt haer 't Iae-woord hard, en 't Neen niet min, om 't wachten;
Daer 's onraed voor haer Door, men trommelter by nachten;
Haer' bell is affgeluydt, de klepel roept gena'
Van soo veel geesselings, de Dorpel, Mannen sta,

1) Ot., V, 25; K.b., I, 122. Is één van de Printen.

+ [krit] Bij vs. 4 in marg.: Nullam inuenies quae parcat amanti. Iuuen. - vs. 34 Imperat ergo viro, sed mox haec regna relinquit. Iuuen. - vs. 35 Ardeat ipsa licet, tormentis gaudet Amantis. Iuuen.
vs. 23 ter Ot.: te - vs. 29 sijn Bogaerds K.a.: Boomgaerden

[p. 5]

 

Mijn rugg-been gaet ter plett; haer' stoele-sporten schreewen

40

Van onverduldicheit als hongerighe spreewen;

 

D' een heetse Roos of Sterr, en d' ander Sonn of Maen;

 

Maer meeste van gevoel, Wanneer Van Waer-raeck-aen.

 

Hag. 24^o. Aug.^ti

Een koning¹⁾⁺.

Hij is een Menighte besloten in een' Kroon;

Een ijeders Opper-knecht; een Slave sonder loon;
Het hooge dack van 't Rijck dat all den hagel uytstaet;
Het groote reken-boeck van all dat in en uyt gaet;
Een Penning van 'tmetael daer wij af sijn gemaeckt,
Maer op de reken-rij der Dusenden geraeckt;
Een Vrij-heer inde boey; een eewighe gevanghen;
Een bidder met gebied; een slot-rijm van Gesanghen;
Een Blixem die door 'tstael van allen weer-stand breeckt,
En all dat toegeeft, spaert; een' wolck die donder spreeckt;
Een' Sonn die noch gelijck, noch duysteringh kan lijden,
Of onweer volchter op, en warrelwind van tijden;
Een noodigh onder-God; een stadigh man te roer;
Een doel van ondancx pijl, en achterklappers roer;
Een aller voorspoets eer en schades schande dragher;
Een uytgemaeckte Mann; een schepsel van sijn laegher;

'S volckx will is dat sijn will voor aller willen will';

Sijn will is ijeders wett, sijn wett is ijeders will;
Syn adem stickt in 'tnauw van lieffelicke lieghers,
Van treffelick geboeft, en heerlijcke bedrieghers;
Die waeyen waerheits lucht sorghvuldich van sijn oor;
Is 't dat Sij onversiens door haer' besetting boor,
Sij scheppen haer geweld, en door de kromme fluyten
Van hunn' vercieringen ontwringen hem haer stuyten;

De vriendschapp kent hij niet, dat 's wedergaden vreuchd;

Dier heeft hij binnen geen, en buyten is 'tgeen deughd,
Maer eigen baets bejagh; de Vorsten zijn geen' vrinden
Dan om versekertheit in veel verbonds te vinden;
Soo is de vreese meest de kopp'lers van sijn' trouw,
En schrickt hij voorden Oom hij maeckt de Nicht sijn' Vrouw:
Dan is sijn voordeel min dan vande minste slaven,
Hij haelt de Meer op stall en heeftse niet sien draven;

Sijn' vrienden zijn hem vreemd tot inden hoogsten nood,

Dan raeckt hun 's vaderlands bederven in syn' dood:

1) Ot, V, 21; K.b., I, 120. Behoort tot de Printen.

+ [krit] Bij vs. 19 in marg.: Cum tot populis stipatus eas, In tot populis vix una fides. Sen. vs. 23 scheppen K.a.: breecken

[p. 6]

 

⁺

35

Soo lang hem lang geluck de deughd doet wareloosen

 

Vermengen sij haer eer niet garen met de boosen,

 

Veel liever stortten sij haer' tranen inden stroom

 

Daer tegen all haer kracht onkrachtigh is en loom.

 

Sijn' daghen zijn niet sijn', de Dachraed en de sorghen

40

Bekruijpen hem gelijck; van Avond aff tot Morghen

 

Geniet hij nauw de rust die vaeck ontstelen kan,

 

Soo lang hij niet en leeft, leeft hij sijn eighen mann;

 

Sijn' sieckten seggen hem dat groote bloemen welcken,

 

Dat doet hem sitteren voor 't schuymen vande kelcken,

45

Voor 't dagelix gerecht, al diende 't hem sijn Soon,

 

Die moglick staende voets kan reicken inde kroon.

 

Vergulde distelen, wie kan men uw' verblijden

 

Door soo veel Aloës bedachtelick benijden?

 

Wie wensche na de hooghd daer 't soo gestadich waeyt,

50

Daer 't soo dier slapen is en 'thooft soo goe'koop draeyt?

 

Hag. 26^o. Aug.

+ [krit] vs. 40: Tota nocte sopor non est bene consiliantis, Sub quo tot populi, cui tanta et talia curae. Stob. ex Hom. - vs. 49: Hen! magna magnis sunt malis obnoxia. Stob. ex Eurip. Exlex potestas illa, quam vulgo stupent, Nil aliud est quam splen-dida infelicitas. Id. ex eod.
vs. 50 goe'koop HS. eerst: dapper

Een ghemeen soldaet¹⁾⁺.

Hij is een' ijsre sport in 'theck van 'tvaderland;
Een Prediker op 'tmess; een Raedsheer mette hand;
Een roover met verlof; een ongelaeckt ontschaker;
Een vreeslick Ambachts-mann, een Wees en Weduw-maker;
Een eigenaer van all dat 's vijands eighen is;
Een Landsman die met vreughd van vré te dreigen is;
Een' rest van Moses rott, die noch den dans besint heeft
Rondom der beesten huyt die Israël verblindt heeft;
Een' duyve binnens koys, een Duyvel buyten band;
Een vleghel op den Boer; een' Zeissem op sijn land;

Sijn' vinghers zyn de heij van 's hemels hardste roeyen;

Hij hongert na den dagh daer honger uyt moet groeyen;
Hij wenscht om veeg te zijn; sterft daermen niet en sterft,
Verlegen met het geen een ijeder noodste derft;
Is 't vloecken Christelick, hij oeffent het met eeren;

1) Ot., V, 30; K.b., I, 126. Behoort tot de Printen.

+ [krit] Bij vs. 1: Hoc ipsum, Militem profiteri, est malorum Lernam confiteri. Erasm. vs. 8: Exod. 32. - vs. 11: Si circumspicias, nemo est Medicorum omnium Recte valere amicos qui cupiat suos, Nec Miles urbis placidum qui exoptet statum. Stob. ex Philem. Sic. - vs. 12: Periculi quam morae patientior est; ingrata sunt quae tuta: et ex temeritate venit illi spes. Tacit. Amice qui non mortis sit peculium Miles, qui vitae causa se auctorat neci? Stob. ex Antiph.
vs. 11 de heij K.a.: het rijs

[p. 7]

 

⁺

 

Vergev' ons onse schuld, dat kan hij bidden leeren;

 

Als wy ons' schuldenaers, dat wilder langsaem uyt;

 

Sijn heele Vader ons versuymden hij om buyt;

 

Sijn' averechtse Corts verhitt van 't Aderlaten;

20

De goe, de quade saeck van Koningen, van Staten

 

Beproeft hij bijde Sold, de best' betaler wint;

 

De ballast sijns gevolgs zijn, Knapsack, Vrouw en Kindt;

 

Daer vecht hij vrolick voor; en wel hun, valt hij boven;

 

Hunn' maghen sullen 't sich drij daghen lang beloven,

25

Vier zijn sij bedelvrij; en wee hun, tuymelt hij;

 

Met een gewinnen sij den Aelmoeskorf op zij,

 

Dien doode Ians verdienst van allen minst doet swellen;

 

Noch wenschen sij maer half dat hij het moght vertellen,

 

Verlegen met een stomp, verrijckt van 't derde been;

30

Verr' ongeriefflicker een mancke mann als geen;

 

Dat Graffschrift schencken hem de naeste van sijn magen,

 

En dat's de rotte vrucht van bloed om goed te wagen;

 

Eer is sijn voeder niet; verdient hij het geluyt

 

Van wel doen en wel staen, dat's d'Overste sijn buyt,

35

Dat rockenhooft verswelgt wat menigh dusend Spinnen,

 

Sijn toesien is verdienst, sijn rockenen is winnen;

 

Hoe hiet de Roomsche Ieught Carthagos vall en vell?

 

De Schrijvers weten 't niet, 't Was Scipios bestell,

 

Die 'tstuck bekrabbelden vergingen voor een ander,

40

Heel Macedonien heet heden Alexander;

 

Gaet loten inde kans van dusenden om een,

 

Gaet worden niet om niet, en van gering tot geen.

 

Nu hooger Christenen, ghij gaet de uer ontmoeten,

 

Den langhen oogenblick, die een voor all sal boeten;

45

Mijn' sorghe volghden v veel tragher dan sij doet,

 

Waer ijeder Leew in 'tveld een heyligh in 'tgemoet,

 

Maer een belaste Ziel met boos-beleefde daghen,

 

Een eewigh onberouw den Rechter op te draghen?

 

Wee, stale moeden, wee. 'Tis kostelick gevaer

50

Daer van het, Wel hem, komt, die noyt geweest en waer.

 

Hag. 2^o. Septemb.

+ [krit] Bij vs. 21: Venalesque manus: ibi fas ubi maxima merces. Lucan. Nullam fert opulentiam Militia, Vita ductitatur in diem, studijque sterilis sera est experientia. Stob. ex Mena.
vs. 42 niet om niet Ot.: niet om yet - vs. 43 Nu Ot.: Noch

Een goet predikant¹⁾⁺.

Hij is een Makelaer in ongesiene waren,
Die oore noyt en hoord', in 'therte noyt en waren;
Een Kock van Hemel-kost; een koren Werelt-sout;

1) Ot., V, 27; K.b., I, 123. Behoort tot de Printen.

+ [krit] Bij vs. 2 in marg.: 1. Cor. 2. 9. - vs. 3: Math. 5. 13.

[p. 8]

 

⁺

 

Een Christelick Levijt; een' handgeleid' in 't woud;

5

Een' Trommel van genaed; een Afgesant van boven;

 

Een Wachter op de poort; een Stoot-steen inde Hoven;

 

Een' schave vande Ziel; een' geessel vande Sond;

 

Een Segger met gesagh; een Visscher met den mond;

 

Een Tafel-waerd in 'tKruijs; een' Fackel uyt de wolcken;

10

Een Engel in gebeent; een Voor-hooft aller Tolcken;

 

Een wecker daermen ronckt; een scheider daermen schermt;

 

Een dreiger daermen lacht; een trooster daermen kermt;

 

De blommen van sijn' tael zijn waerheits bloote leden;

 

Sijn Groote Meesters will is 'tslot van all' sijn' reden;

15

Onraed van woorden-keur beswaert sijn uytspraeck niet,

 

Wel spreken is 'tbestell van Die hem spreken hiet,

 

En altijd spreeckt hij wel die boden-brood komt halen;

 

Maer garen laken wij de lakers onser qualen;

 

Die stormen staet hij uyt, en menigh bitsen tand,

20

En menigh schudde-muts van menigh onverstand;

 

'Tverleckerend' voll-op van troetelende leughen,

 

Van blinde vrienden-gunst, en kan hem niet verheugen;

 

Geleertheit rekent hij onnooselheit van geest;

 

Religie 'tonderscheid des menschen vande beest,

25

Niet redens gaev' alleen. Sijn' boecken zijn de bladen

 

Van 't dubbele verbond; de fackel sijner paden

 

Ontsteeckt hij aen dat licht; die troostelicke brand

 

Begaeft, beroert, beleidt, sijn' tongh, sijn hert, sijn' hand;

 

Het veinsen waer hem konst; het recht gaen heet hij loosheit;

30

De Werelts wijsheit, jock; haer schoonste deughden boosheit;

 

Haer soetste reucken, roock; haer dierste peerlen snott;

 

En alle vreughd verdriet van elders als van God.

 

Gedwongen ootmoets pracht is in hem niet te lesen;

 

Sijn oog is nederigh, sijn Ziel gelijckt sijn wesen,

35

Dat defticheit bedaert soo verr beleeftheyt lydt;

 

Hij kan door fronssen zien, en lachen t'sijner tijd;

 

Sijn' kercken sijn soo veel' als huysen van ellende,

 

Daer oeffent hij 'tbewijs van 'tsaligh sonder-ende,

 

Daer deelt hij mannelick in ijeder eens verdriet,

40

En plaestert grouwel-loos de grouwlen die hij siet;

 

Bekommering van Staet, wat Princen doen en laten

 

Bekeurt sijn' lusten niet; de tijding vande straten

 

Ontmoet hem onverhoeds; hij guntse niet een oor;

 

Gods lastering alleen ontgrendelt sijn gehoor;

45

En daer hij 'tlos beleid der Koninghen siet hellen

+ [krit] Bij vs. 8: Mat. 4. 19. - vs. 14: Rom. 9. 19. 20. - vs. 16: Exod. 4. 12. vs. 26: Psal. 119. 105. - vs. 29: 1. Petr. 2. 1. - vs. 30: 1. Cor. 1. 20.
vs. 24 Religie 'tonderscheid K.a.: Gods-diensticheid 't verschil

[p. 9]

 

⁺

 

Tot Godsdiensts ondergang en Waerheits achterstellen,

 

Daer roept hij brand, verraed, en, Vorsten belght v niet,

 

Ick buyghe voor een Wett van Hooger hands gebied;

 

Geschillen, 'twilde vier van all te heete herten,

50

Ontloopt hij ruggeling: men moet hem jaren terten

 

Om een uer woorden-strijds; de Waerheyt met de Vré

 

Verhecht hij echtelijck, gelijck sijn meester dé;

 

Comt d'een van d'ander hand nootsakelick te scheiden

 

Hij vatt de voorste vast, en koppelt weder beiden

55

Met losse knoopen toe, daer koele middelmaet

 

Met stade weer den strick van d'oude trouw om slaet.

 

Groot Herder Israëls, laet dijn' verkoren kudden

 

De vruchten dijns verbonds van sulcke tacken schudden,

 

Sendt knechten inden Oogst van dese' en beter stoff

60

Ons wel-zijn hangter aen, en daer aen dijne loff.

 

Hag. 6^o. Septemb.

+ [krit] Bij vs. 48: Act. 4. 19. 5. 29. - vs. 49: Tit. 3. 8. 9. 10. Tim. 6. 3. 4.
vs. 60 daer aen dijne K.a.: daer aen hangt dijn K.b.: sijns naems eigen

Request aen Anna en Tess. Visschers door nicht S. van Baerle te presenteren, om twee beschreven ruyten¹⁾.

Suster-paer, groot huysgesin,
Meyssjes, mannelick van sin,
Sijn je hartjes onbewoghe
Teughens mijn versoecks vermoge,
Doet wat om de moye Maeght
Die je dit Rekessje draeght;
Off se sijn van stael egoten,
En uyt klippe-key esproten,
Off die soete Vrijer-knipp
Selse buyghe mitter lipp.

7^o. Septemb. Hag.

1) L., 147. Susanna van Baerle werd 8 Maart 1599 in de Nieuwe Kerk te Amsterdam gedoopt. Zij was eene dochter van Jan van Baerle (gest. 1605) en Jacomina Hoon (gest. 1617) en een nichtje van Hnygens. De mooie, rijke wees was eene zeer begeerlijke partij en vader Christiaen Hnygens heeft dan ook al zijn best gedaan, om haar voor zijn oudsten zoon Maurits te veroveren. (Zie zijn brief aan haar van 14 Jan. 1623 bij Jorissen, Constantin Huygens, blz. 129). Constantyn maakte in één zijner brieven uit Londen (10 Aug. 1622) allerlei gekheid over het vrijen van zijn broeder, terwijl Susanna in den Haag bij zijne ouders logeerde (Lettres françaises). Constantyn zelf is in 1627 haar gelukkige echtgenoot geworden.

Een siecke vrindt aen Trellos kindt²⁾.

Gouwe Gouwbloem van Ter Gouw,
Wist ick wie V plucken souw,

2) L., 147. Het opschrift luidde cerst: Een koortsich vrindt enz.
Zie over Lucretia van Trello I, blz. 160.

[p. 10]

 

'Kpaerden hem van desen dach

 

Mette wijste Bloeme-sotten

5

Diemen oyt voor Bloeme-potten

 

Goudt ter Gouw besteden sach.

 

febricitans. Hagae. 14^o. 7b. (Sept.)

Een alchymist¹⁾⁺.

Hij is een' ruijme sift, daer 'tkoren met sijn' a'ren
De stuijvers met de beurs, 'tland met de hoev door varen.
Hij is de wijse beest die inde boomen pickt
En t'elcker hoôpt het hout is daer met doorgebickt,
Dat nemmer wesen sal; Hij is een Molen-draver,
Die blindling loopt en sterft, en sem'len eet voor haver;
Een snepper bijden dagh; een jagher boven wind;
Een' inbreuck vande Schrift, die soeckt en niet en vindt;
Een reysigher op 'tspoor van een vergulde stall-licht;
Een Krijghs-heer voor Ter Gouw, die eewich voorde wall light;
Een slemper die sijn' maegh in koôl en roock verbrast;
Die op 't toekomend' leeft, op 'tjegenwoordigh vast;
Een heer van all, en niet; een Toovenaer in 't wilde;
Een deken, soo hij seght, van 't Muntemeesters gilde;

Sijn Witt is Goddelijck, op 'tscheppen leght hij toe,

Om dat hij 't noyt gewint en wordt hij 'tnemmer moe,
En vond hij dat hij soeckt, hij mocht het leeren laken,
Najagen spitst begeert, besitt bedompt vermaken;
Veel' hebben dat hij jaegt, en eten sich maer sat;
Maer soo hij 'thebben wil, was't nemmermeer gehadt;
Hoe ongewisser Iaght, hoe dat sij meer gewilt is;
Maer dese Weymann soeckt, waer, hoe, en off het wilt is,
Die kennis waer sijn heil; hoe raken aende vang,
Dat sal sijn affcomst noch doen smelten van verlang.

Doch hope keert noch staegh den vaeck van uyt sijn' oogen,

En hadd' die kleij gevatt, en hadd die kroes gedogen,
En hadd' die koôl gevonckt, en hadd' dat glas geduert,
Syn' Maeghden hadden lang een goude pan geschuert,
Nu leght de hoôp in 'tsand en heell den hoop in d'assen:
Wat middel van herdoen met uytgesmolten kassen?
'Tplecht-ancker is sijn tongh, die roert hij in 'tgedrang
Van vorsten huys-gesin, en metten dichten dwang
Van eeden voll vervloeckx door met-bekrosen tuygen
Helpt stale kofferen van Koningen in duyghen:
Eens luckt die reyse wel; ten tweeden schaers, maer oock;
Genaeckt hij drijmael 'thoff, en brengter niet als roock,

1) Ot., V, 39; K.b., I, 132. Behoort tot de Printen.

+ [krit] vs. 22 soeckt eerst: vraeght

[p. 11]

 

Men telt hem stuyvers toe met vuysten voll om d'ooren,

 

En stooters metten voet; sijn' leerlingen die 'thooren

 

Ontstelen sich 'tgedruijs: T'huys vindt hij man noch maert,

40

Noch inde kroesen goud, noch hutspott aenden haert;

 

Sijn naeckte bedd-gemael, sijn hemdeloos gebroedsel

 

Zijn selver uytgedraeft om decksel, dack en voedsel,

 

Hij volght hun op het spoor; in d'assen vindt hij dat,

 

Die saeyen sij in 'tgaen: ten laesten brengt hem 'tpad

45

In't achterste vertreck van wanhoops dorre gasten,

 

Daer't selden vleesdagh valt, en menighmael halfvasten.

 

Soo wordt de hand geklemt die naer de Godheit tracht,

 

En beter schepselen om erghere verkracht.

 

Hag. 18^o. 7b. (Sept.) febricitans.

Een dwergh¹⁾⁺.

Hij is een Reus van verr; een Reusen duym van bijds;
Een poppen Oliphant; een schier-heel-hooft voll spijts;
Een vierendeel persoons; in't venster yet van aensien;
Een duyvels-brood in 'tveld, dat ijeder een moet aensien,
En niemant mijnen derft; een' ronde middagh-schauw;
Een' Ziel-doos, volle kort, doch daerom niet te nauw.
Sulck een man bij een man
Als een' pint bij een kan,
Als een' sweep bij een' vlegel,
Als een' koôt bij een kegel,
Als dit vaers
Bij een' kaers.

Hag. 19^o. 7b. (Sept.) febricitans.

1) Ot., V, 40; K.b., I, 134. Behoort tot de Printen.

+ [krit] vs. 10 koót Ot.: kloot

Een sott hoveling²⁾.

Hij is een Ydel-man, een Edel beest gelijck;
Een blaes die bersten will; een overguld stuck slijck;
Een Wimpel aen het schipp van 'svaderlands groot Stuerman;
Een vreesslick schaepen oogh; een spijtigh borgers buerman;
Een deughniet op sijn hoofs; een huerling om de sopp;
Een vleijer om de konst; een lieger door sijn' kropp;
Een Klabbeeck inde bagg van weinigh' Ooster-steenen;
Een Snijder met de tong; een Wever met de beenen;
Een trotse Treves-leew; een blixem op de straet;
Een rasend ure-werck, hoewel 't met veeren gaet;
Een' vuyle Muskus-doos; een onnutt Staet-gewicht;
Een' sterr, die, selver doof, van 's Princen luyster lichtt.

2) Ot., V, 53; K.b., I, 143. Behoort tot de Printen.

[p. 12]

 

⁺

 

Den Adel, schoone lijst van slechte schilderijen,

 

Is 't Masker van sijn doen; daer derft hij op betijen

15

Als off sijn' Ouderen de voor-eer van 't Gevest

 

Op schande waer' vergunt, op schelmerij gevest;

 

De Wijsheit derft hij self soo mannelick verachten

 

Als waer' sij noyt bekent voor wortel van Geslachten;

 

Als waer' het edelst eêl geborgen in het bloed,

20

En niet veel eer in 'tmergh van 'tvoeder vanden hoed;

 

Daer Menschen-snijders doch den Edelen van binnen

 

Gelijcken bij den boer, op 't huijs nae vande sinnen;

 

Daer sproot de wortel uyt wel eer soo hoogh geeert

 

Soo Adelick beloont, van Stout, Rijck of Geleert;

25

All wat den boom gelijckt is vande rechte tacken,

 

Veraerde bastarden verdienen niet als 'thacken.

 

Hij kent alleen het Stout, en meint het maeckt den Man,

 

Slaet van hem als een henxt, raeckt waer hij reicken kan;

 

Hij lieght soo veel hij gaept, maer wee die 't hem verwijten,

30

Gij liegt is hoogh Alarm, daer voor hij andre smijten

 

Oft slaghen wachten moet; en wordt hij dan geveldt

 

Off veldt hij andere, hoe is sijn' Eer herstelt,

 

Hoe beter maeckt hem 'tquaet, hoe hebben hem de plasschen

 

Van sijn oft andren bloed de logen affgewasschen!

35

Wanschapen stouticheit, van over Zee geleent,

 

Wie heeft v 'thuijs verhuert van 't Edele gebeent?

 

Hoe onbevleckter Eer waer', buyten vrienden palen,

 

In Godes groot krackeel op 't ongeloof te halen!

 

Wat vindt hij dagelickx, die naer wat kervens lust,

40

Verkoeling van sijn vier in 'swerelds ongerust!

 

Hoe veiligh waer' hij stout, die schouwde met de plecken

 

Van Abels ruchtigh bloed de handen uyt te strecken

 

Voor 't eewighe gericht, daer 'tlaeste oogenblick

 

Het vonnis uytten doet van 'theet onendelick,

45

Daer 't all moet kinderlijck van schrick voor leeren sweeten

 

Dat manlijck onverzaeght, en saligh stout wil heeten!

 

Stout zij die 't wesen will, een is het inder daet,

 

Die 't sterven niet en vreest om dat hij leven gaet.

+ [krit] Bij vs. 13 in marg.: Dispereo, quoties nobilitatem sanguinis Iactare quispiam audet vita ignobilis. Stob. ex Epich. - vs. 20: Prima mihi debes animi bona. Iuuen. - vs. 21: Cum separauit alma mortales parens, Os finxit aequalem in modum Faecunda Tellus, nil habemus proprium. Sunt semen unum nobiles ignobilesque, lege sed discrimina Reperta perfecit dies. Mens cauta vere nobiles reddit, Dei Quae dote, non censu datur. Stob. ex Eurip. - vs. 25: Οὐ γὰρ ἐν ἄλλῳ τινὶ τῶν ἀνϑρωπίνων εὐγένειαν ὑπάρχειν νομίζομεν, ἄλλ᾽ ἐν ἀρετῇ. Dion. Halicar. lib. 3. Quis enim generosum dixerit hunc, qui Indignus genere et praeclaro nomine tantum Insignis? etc. Iuuen. - vs. 27: Iuuenile vitium est fastus atque audacia. Stob. ex Metrod. - vs. 30: Quantulacumque adeo est occasio sufficit irae. Iuuen. - vs. 33: 't Grovwelick Mall.
vs. 13 slechte Ot.: sulcke - vs. 30 hoogh Ot.: 't hoogh

[p. 13]

 

⁺

 

Een Sondaghs sonneschijn is 'thoogst van sijn begeeren,

50

Dan misten hij soo lief den hutspott als de kleeren;

 

Dan drijft hij door de wolck, als Sterre met een staert,

 

Die op de Predick-uer voor 's Vorsten huijs vergaert;

 

Trapt trappen op en aff, slaet door de door-tapijten

 

Als waer' sijn arm een sweep, als hoorde 't hem te spijten

55

Dat ijet bekommerlickx sijn' incomst wederstaet:

 

Geraeckt hij naer sijn Heer de naeste mann op straet

 

Die schielick omme siet, en vraeght hem Hoe de wind is,

 

Wee die dan anders denckt dan dat hij 'twaerdste kind is;

 

[Dan dat sijn snel begrip, sijn kennis hoogh en diep,

60

Gevraeght wert daer sich geern een minder op besliep.]

 

Hij sluyt hem oor aen oor, en antwoordt, Oost ten Noorden,

 

Een schrickelick geheym, 'twaer schaed dat 't ijemand hoorden.

 

Hij volght hem tot in 'thuijs daer 'swerelds ydelheit

 

Off aende Galgh verschijnt, off opde pijnbanck leit;

65

Maer een bestoven krull gekrinckelt om sijn' ooren

 

Bevrijdt syn' herssenen voor sulcke snelle booren,

 

En waer' sijn oogh soo dicht, hij vloeckte d'uer ter hell;

 

Maer 'tkijcken staet hem bij; van d'een' tot d'ander' spell

 

Bekruypt, bewandelt hij de wonderlicke swieren

70

In 't opgetoyde heir van murwe Memme-dieren;

 

Ontvliegter een' een lonck, die hem van hondert naeckt,

 

Mijn oog-pijl, seght hij dan, heeft emmers doel geraeckt,

 

En, kleuter, weest gerust, men sal u naerder spreken,

 

V is een vrijer-vreucht verschenen van veel' weken.

75

Dat kost Naemiddaghen van twee tot seven toe.

 

Drij daghen draeyt die spill, den vierden is hij 't moe.

 

Nae des' een tweede Iacht, daer slimme slobber-stegen

 

Het vlackste veld af zijn; die d'onbeschaemtste plegen

 

Bij sterreloose Nacht en averechtse Maen;

80

Hij maeckt de Maendachsmerckt getuijghe van sijn gaen,

 

En doet de Middagh-son sijn' mallen waghen mennen;

 

Wat leght hem aen 'tgerucht? de Werelt mach haer wennen

 

Aen 'tghen hij garen doet. Onstaender plaesters uyt,

 

En boort het Zielen-zeer tot boven door de huyt,

85

En hinckt hij nae den slagh van Venus klapp om d'ooren,

 

Geringhe swaricheit; die wapenen gehooren

 

Aen 'tvijfde vierendeel van sulcken Adels schild,

 

En die den beet ontsiet wat doet hij achter 't Wild?

 

Maer walgh en overvloed versellen meest den andren;

90

De volle vreughd bestaet in 'twoelen van 'tverandren:

 

Nu lust hem naer de bloem in 'tmidden van den doorn,

 

Naer druijven buytens reickx, naer Danaes in den Toorn.

+ [krit] vs. 59 en 60 komen niet in het HS. noch in Ot. voor. Zij zijn eerst in K.a. opgenomen.

[p. 14]

 

⁺

 

Dat gelt v echte Bedd; en, Mannen, past op 't vinckslagh,

 

Daer vlieght een Koeckoeck om, en dreight v met een' quinckslagh.

95

Geluckt hem 'tquaetdoen niet, en komt hem just te voor

 

Van hondert wijven een die d'eerbaerheit in d'oor

 

De trouw in 'therte huyst, 't en kan hem niet als spijten,

 

Maer die 'them spijten doet en kan 'them niet verwijten,

 

Of 'tspijt haer dat 't hem spijt dat sij 'them spijten doet.

100

Verwijt is lijdelick die 'tschuldigh dragen moet,

 

Maer onschuld en verwijt valt steenigh om verdouwen,

 

En doet d'onschuldighe der onschult self berouwen;

 

Die wraeck wringt hij haer op: Hoe is Mevrouw vergist

 

Die dievegg heet, en heeft de stelens vreughd gemist!

105

Sijn' quellingh is 't maer half; hy weetse door te spoelen,

 

En gloeyts' hem om het hert, in 'tkeldergat te koelen;

 

Daer gaet hij uyt sich selfs, en noemt dat vrolick doll,

 

En segt, het groot Rond-om der Schepselen is voll,

 

Hoe soud't de Mensch niet zijn, die 'tkleine beeld van 't groot is?

110

Soo strijdt hij mette Deughd, tot dat hij 's avonds kloot is,

 

En rolt te beddewaert, en ronckt de dompen uyt

 

Van menigh' herssen-schroef, en ongeboorde fluyt.

 

De Middagh weckt hem op; den hooftsweer doet hem duchten

 

Dat 't weder Mergen is: hij voelt syn Borse suchten,

115

En swijmen op sijn' zyd', van gister avonds stoot;

 

Die wanhoop ruckt hem weer van 'tmodder inde sloot:

 

Op 'tloten leit sijn' hoôp, en dobbel' dobbel-kanssen;

 

Maer weigert hem 'tgeluck syn' pijpen na te danssen,

 

Sta bij dan Kermis-konst; beleefde steenen swijght,

120

Wanneer ghij hier een' kneep en daer een' slinger krijght.

 

Daer moet gewonnen zijn; wil 't qualick rechts gebeuren,

 

Men mach de Luck-godin haer slippen slinckx af scheuren

 

'T geluck is wetenschapp; die min doet dan hij kan

 

Beklaeght sich t'ongelyck, al waer 't hij nemmer wann.

125

Noch lijdt den Hemel 'tleed, noch veinst hij niet te hooren,

 

Tot dat den ouderdom komt sneewen om sijn' ooren,

 

Dan stort hij wraeck op wraeck, en d'een op d'ander quael;

 

Die bladers maken 'tboeck van 'tstinkende verhael

 

Van sijn' verrotte Ieugd, die leest hij in sijn' droomen,

130

Die droomt hij wakende, die doen sijn' Ziele schroomen

+ [krit] vs. 103: Iam vino quaerens, jam somno fallere curam. Hor. - vs. 113: Quin corpus onustum Hesternis vitijs animum quoque praegrauat unâ, Atque affigit humo diuinae particulam aurae. Hor. - vs. 119: Tam facile et pronum est superos contemnere testes, Si mortalis idem nemo sciat. Iuuen. - vs. 129: Nocte breuem si forte indulsit cura soporem, Et toto versata toro jam membra quiescunt, Continuo templum et violati Numinis aras, Et quod praecipuis mentem sudoribus urget, te videt in somnis. Iuu. Nec hos tu Evasisse putes, quos diri conscia facti Mens habet attonitos, et surdo verbere caedit Occultum quatiente animo tortore flagellum, etc Iuven.

[p. 15]

 

Voor 'slevens Avont-uer, en 'tscheiden deses lyfs,

 

De vuyle schommel-plaets van soo veel wan-bedrijfs.

 

De kennis vande roe die Sondaers sullen dragen

 

Is 'tvoorslagh van den klop der Goddelicke slagen,

135

Dus leght hij noch en wenscht om lang en langer pijn,

 

Te vreden verr van wel, om erger niet te zyn.

 

In 'tworstlen mette dood verleegt hij noch syn' lippen

 

Met wat hem volgen sall, met Magen uyt te kippen

 

Die 't naeste paer betaemt, met schilden acht en acht

140

Die om de groote ruijt behooren bijgebracht.

 

Soo is hij dat hij is, tot dat hij 't ende wesens,

 

Den wandelaer vermaeckt met sesthien woorden lesens,

 

Hier onder legt een romp ontladen van sijn' Geest,

 

Een Mensch, een Hoveling, een Niet-met-all geweest.

 

Hagae. 26^o. 7b. (Sept.)

In disgratia dell' ecc^mo. sig^r. Morosini,
Amb^r. Veneto. Alla sua dama¹⁾.

Restagli pur crudele, Alma gentile,

Restagli dura, à chi con questi rai
Salir la lingua in così nobil stile,
Arder il cuor in sì bel fuoco fai:

Restagli tal che ne ridoppi i pianti,

Marmo di cuor, ghiaccio di vita priuo;
Piu 'l sasso è duro, più l'Eccho à gl'amanti
Ripercuote il parlar distinto e viuo.

Noi del suo innamorar innamorati,

Con vaga orecchia del cantar sublime,
Godremo in tanto i Nettari odorati
Di dotte lagrime in felici Rime;

1) Ot., II, 63. Het HS. van het vers is niet gevonden; het jaartal staat onder het gedicht in de Ot.
Marcantonio Morosini, een Venetiaansch edelman en diplomaat, is gezant geweest in Savoye. H. schreef 19/29 Dec. 1621 uit Londen aan zijne ouders: ‘A Venise on a choisi Moresini (à present Amb.^r en Sanoye) pour venir resider à la Haye.’ Eerst 12 Sept. 1622 deelde de resident Suriano aan de Staten-Gen. mede, dat Morosini tot gezant in den Haag was benoemd (vgl. Mr. J.C. de Jonge, Nederland en Venetië, blz. 169). In het midden van Juli 1623 kwam Morosini in den Haag (t.a.p.) en den 25sten Juni 1624 nam hij zijn afscheid (zie Aitzema, 4^o, I, 915). Tijdens zijn verblijf hadden er oploopjes voor zijn huis plaats, omdat één zijner dienaren een Franschman had doodgeschoten (t.a.p., 914). Morosini, die tot Venetiaansch ambassadeur in Frankrijk was benoemd (vgl. De Jonge, t.a.p., blz. 170), heeft die betrekking een paar jaren bekleed (t.a.p., blz. 172), is toen naar zijn vaderland teruggekeerd en in 1630 aan de pest gestorven (vgl. Batista Nani in Degl' Istorici delle cose Veneziane, I, 457).

[p. 16]

 

E per il ben di sì ricca ventura

 

A te la gratia, à te daremo i vanti.

15

Piangasi poi; Diremo, Non è dura

 

Ch'è dura ad un' per non esserlo à tanti.

Par le s^r. Amb^r. de Venise. Sur une dame d'autre religion¹⁾⁺.

I'adore un bel Idole, où se void enfermée
Vne Ame s'esleuant au Ciel de fausse foy,
I'honore une beauté, que par le Ciel je voy,
Fors de la seule Foy, de toute grace ornée.

Si mon Coeur a failli, l'excuse est tost trouuée,
Par ce que ce regard un Paradis je croy;
Et qui ne sçait qu'Amour seul regne comme Roy,
Et qu'il n'est point de Foy dans le Ciel Empirée?

Comment (me dit mon Coeur) un regard si celeste,
Où la gloire du Ciel paroist si manifeste
Arriere de son Dieu pourroit il s'escarter?

Mene moy quant et luy dans les lieux les plus sombres,
Amour, ie le suiuray: Car s'il descend aux ombres,
Ie sçay bien qu'il fera un Paradis d'Enfer.

29^o. 7b. (Sept.) Aeger²⁾.

1) Ook in klad. Zie over den Ambassadeur van Venetië de noot bij het vorige gedicht.
Aan het klad is een Fransch briefje aan Mad.^e de Villebon toegevoegd; zij was dus de bezongen vrouw. Zie over haar I, blz. 69. Het versje is naar het Italiaansch van Morosini vertaald.

+ [krit] vs. 1 enfermée klad eerst: enserrée - vs. 4 Fors de klad eerst: Hormis - vs. 6 klad eerst als boven, dan: Puis que dans ce beau regard - vs. 14 eerst: Ie sçay que Paradis deuiendra de l'Enfer. daarna: le sçay qu'il deuiendra un Paradis d'Enfer. dan als boven.

2) De datum staat onder het klad.

Een professor³⁾⁺.

Hij is een sprekend boeck; een open letter-schatt,
Een preeker buytens koors: een Kluysenaer in Stadt;
Een wett-steen van de Ieught; een schaef van groene rijsen,
Die onder sijn bestier tot Staten-stammen rijsen;
Een veerman vande deught voor domme kalver-vracht,
Naer 'thooge land van eer door diepe Leerings gracht;
Een Trommel in de stall daer 'tonervaren veulen

3) Voor het eerst uitgegeven door H.J. Eymael, C. Huygens' Zede-printen, 1891, blz. 43. Het vers is door H. geschrapt en, toen hij het HS. der Printen naar de drukkerij zond voor de Ot., schreef hij er ten overvloede bij: ‘Dit niet te drucken.’ Waarschijnlijk vreesde hij Heinsius en andere Leidsche professoren te kwetsen.

+ [krit] vs. 2 preeker buytens koors eerst: Mannen ABC andere lez.: weeldrigh Werelts Abt

[p. 17]

 

⁺

 

Syn ooren op vereelt, een Schuyt van hier tot Keulen

 

Den Iongen Reysigher, dien Francfords groote Miss

10

(De kleyne Werelt-kaert) noch onbevaren is.

 

Hij schouwt een Kinder-Baes met even sulcken ooghen

 

Als hem een Staetsman doet: maer siet hij weer om hooge

 

Hij swicht gelijck een Pauw die op sijn pooten buckt

 

En met een nedrigh spijt sijn vedren t'samen ruckt.

15

Vermach hij sijn begeert met Leyden te bepalen,

 

En naer sijn Klooster-niews, en verder niet te talen,

 

Hij is de vrijste vorst die oyt getreden heeft

 

Die inde gulden eew van 't Rijck Te vreden leeft.

 

Sijn boeck-kas is een bosch daer all de boomen spreken,

20

Die hoort hij met sijn oogh, en uyt die bolle beken

 

Vergaert hij eenen poel, die in sijn herssens staet

 

En weder stroomeling de drooge Ieught bebaedt.

 

Men vraeght hem als een Geest die door een drijstall antwoord;

 

Sijn liefste vrager is, die kruijssen in sijn hand boort;

25

Daer schimpt de Pleyter op; die schildert hem met koôl,

 

En zeght, sijn konst is kindsch, sijn adem ruyckt nae 'tSchool.

 

Sijn sorg is eene daeghs van vier en twintich uren,

 

Dier moet hij, lust het hem, ter weken vier besuren;

 

Maer leght hij luijer-sieck, oft in de kelderklem,

30

Dan is de leer-stoel stom, en 'tbriefken spreeckt voor hem:

 

Den Hondsdach Dieren-schrick is 'thooghst van sijn verlangen,

 

Hoelang die kermis duert verneemtmen aen sijn wangen,

 

Die brenght hij blosende van daer 'them niet en kost:

 

Dan waer 't een groote sprong waer 'tleeren weer begost,

35

Maer 'tscheel is 't ongelijck van 'tlecken bij het lesen.

 

Ten laesten komt hij op als uyt een mist geresen

 

En straelt sijn hoor-huijs door, en klatert door sijn baerd

 

Als waer het paerd sijn kracht gedoken in sijn staert.

 

Den nutten Reden strydt van jonge letter haenen

40

Beleydt hy met een stem, al waerent Ruyter vaenen

 

Die slants gerechticheyt verdedichden int velt

 

Maer 'toverwonnen heijr en die het heeft gevelt

 

Versoent hy minnelyck met volle vredefluyten,

 

Midts hy vergolden blyft, en aller scha te buyten.

45

Geluckt hem 'tsyner beurt het planten van een muts

 

Op Edel Eesels hooft van d'een of d'ander bluts

 

Dat doet hy trouwelick, al waert hy oock de ooren

 

Ter syden by de kruyn om adem op sagh booren:

 

Hy keurt soo keurlick niet, midts t' oorbeest croonen kack'

50

En spant hem eerst sijn derm en daer nae synen sack.

+ [krit] vs. 18 Die eerst: En - vs. 37 hoor-huijs eerst: hoor-plaets - vs. 49 kack' het HS. heeft: kackt

[p. 18]

 

Op Vorsten vocht onthael of afgesonden sprekers

 

Verschynt hy voor een man, en geeseltse met bekers

 

Tot dat hem 't ruym gevolch van ongecochte wyn

 

Doet rispen in Hebreews, en braeken in Latyn.

55

Gebeurt hem sanderdaegs des princen oor ter eeren

 

Opt staemlen van syn les, daer sal hy tlof staen leeren

 

Van gulden middelmaet en wat sy wonders kan;

 

Roept ymant onverhoeds, wat deugdelicker man!

 

Wat tuchtelicker leer! Daer staender onder allen

60

Die naerder syn bekent met nieu en oude ballen,

 

Die spreken wt den mondt, Danck hebb syn wyser wyf

 

Die draeyden dese spil huymergen op syn lyf,

 

Die schoone Redenen syn korsten vant verbyten

 

Dat sy hem heeft gebrockt in Dageraeds ontbyten.

65

Soo gaende gaet hy t huys nae groote moeders Schoot.

 

Noch wordt syn naem gevrydt van 'tsmooren van de doot.

 

Die kranssen vlechten hem syn hoog bespraeckte vrinden

 

Die t Constelycxt gesegh int minst te seggen vinden

 

En noemen silver goudt, en klabbeeck oosters fyn,

70

Te weten was hy t niet, hy hoorde soo te syn.

 

Hagae. 4^o. 8bris (Oct.)

 

Aeger. manu materna¹⁾.

1) vs. 39-70 zijn door Huygens' moeder geschreven; het schrift is op verschillende plaatsen zeer onduidelijk, hoewel de oude vrouw zeer vele groote letters gebruikte.

Een onwetend medicyn²⁾.

Hij is een onder-beul; een Buffel met een' Rinck;
Een vuyst in 't sweerigh oogh; een Oorband op een' klinck;
Een' Vroedvrouw met een baerd; een konstigh Menschen-moorder;
Een' dobble Kerckhoff-ploegh; een Boeren borsen-boorder;
Een Raetseer met een' P. voor 'tmidden of voor aen;
Een' onbetrouwbaer' brugg daer elck will over gaen
En vallen inde gracht daer door hij mochte treden,
Een Zeyssem vande Dood; een Besem vande Steden:
Een onbegrijplick vat, dat min begrijpt dan 'tgeeft;
Een mild-mond van een man die geeft en niet en heeft.

Soo haest hem 'tknevel-spits komt luijsteren in d'ooren

Dat Leidens laffe less sijn lang-bewandelt hooren
Niet langer waerd en is, die nu den waerden trapp
Soo waerdigh heeft betreên van 'thooge Meester-schapp,
Met wordt hem 'tSchool te bang, met berst hij uyt sijn' muren,
Als waer hij nu de Mensch die Menschen souw doen duren
Van d'een in d'ander eew, en kroppen 'tAerdrijck op;

2) Ot., V, 32; K.b., I, 127. Behoort tot de Printen.

[p. 19]

 

⁺

 

'Twaer vrij wat sonderlings, vermocht hij 't sonder schopp;

 

Maer, Koster, haelt hem in met karren vol vereering,

20

Hij brenght v 'twoecker-loon van wagenen vol neering.

 

Dien handel vangt hij aen met opsett van gewinn;

 

Hoe raeck aen 'tgrabbelen, dat kost hem geen versinn;

 

Een Tandsucht onverhoeds van uyt haer plaets bewogen

 

Soo konsteloos geheelt als gonstelick belogen

25

Slaet sloten voor hem op daer grijse ervarenheit

 

Geen grijpen, geen besien, geen dencken naer en heit.

 

Dat kan het lecker niew, en vreemdicheits verkleeden.

 

De spijs' en is maer een, niet meer en is 'tbereeden,

 

Maer niewe schotelen ontsteken niew begeert,

30

En onder Heiligen zijn d'oude minst geëert.

 

Die malle menschen-buij beleidt hem bij der ooren

 

(Daer is hij vattelickst) tot door de ronde dooren

 

Daer wiel en paerd door gaet, de ruyme trappen op

 

Daer rijcke weelde woont: Daer leght een' siecke popp

35

Gewentelt in 'tfluweel van over-zeesche dekens;

 

Hoe is v, schoon' Me vrouw? My lust te weinigh sprekens.

 

Beswaert v duijselingh? Mij dunckt de kamer sackt.

 

Met herssen-knagingen? Als werdense gehackt.

 

Hoe doet de maegh haer werck? Foey! lieve, swijgt van eten.

40

Wat doet het onder-lijff? Ick heb het schier vergeten

 

Soo lang vergeet het mijns. Geen nepen in de Zij?

 

Bij poosen onversiens, met rommeling daerbij.

 

Met oorlof reyckt den Arm: hem, hem, daer is onsteltheit,

 

Festinat languide. Maer dat v meest gequelt heit

45

Is flatuosus est vapor ventriculi,

 

Gestegen uyt haer' poel, quod est periculi,

 

Die stopt in cerebro spirituum meatus,

 

Et hos circumagit vi proprij conatus,

 

Daer komt vertigo van, die dan sympathice

50

Superiora roert et ima satis mé.

 

Maer quam est prouidi in tijds te vigileren!

 

Tollamus itaque de causam deser seeren

 

Soo volgt effectus nae. Maeckt mannen-moet, Mevrouw,

 

'Twaer' onvermeesterlick dat mij vermeestren souw;

55

Met dese regelen besweer ick vw' gesontheit;

 

Walgt voor het swelgen niet, dat bitterst inde mond leit

 

Werckt werckelixt om 'thert, noch geeft mijn Recipe

+ [krit] Bij vs. 19: Parum docti et satis seduli officiocissime multos occidunt. Sen. - vs. 29: In hac artium solà euenit ut unicuique M. se professo statim credatur, quum sit periculum in nullo mendacio majus. Plin. - vs. 34: Quae corpore sano advocat Archigenen. Iuuen. - vs. 43: Sic fabulatur natio medentium, Quae levia magni, grauia plus aequo aestimat, Laudi parandae. Stob. ex Mimn.
vs. 34 rijcke Ot.: wilde - vs. 46 is in K.a. en K.b. uitgevallen

[p. 20]

 

⁺

 

Verr minder nauseam dan emmer ijemands dé,

 

Sij weten 't all niet all: betrouwt v negen dagen

60

Tbeleiden van mijn' hand, den Thienden sult gy vragen,

 

Hoe mach 't den mensche gaen die sonder honger eet;

 

Die waer sijn' milte leght, en waer sijn longer, weet.

 

De thiende dagh is om; de siecke heeft ontbeten,

 

Dat heeft sij lang gekost, maer derft het nu eerst weten.

65

Nu, Borgeren, siet toe, met dese kinder-slagh

 

Wordt menigh krancke veegh, die beter buyten lagh

 

Versloft, verwaerdeloost in ongeleerde handen,

 

Dan onder 'tscherp Latijn van meesterlicke tanden.

 

Ervaren, segt men mij, is Dochter vanden tijd,

70

En langsaem aengewass is menschelick verwijt,

 

In 't vallen leert men gaen, al stamelende spreken,

 

En die sich 'tglas geneert moet somtijds ruyten breken:

 

Ick hebb geen wederlegh. Doch heyligh Hencker dan,

 

Die op een appel-kloot, die op een' stroyen man

75

Den ongewissen arm ten swaerde leert bestieren,

 

En kostelicker vleesch aen minderkoop quartieren:

 

Maer menschen-moorderij te leeren in haer bloed,

 

God troost' hem hier die 'tlijdt, hier naemaels die het doet.

 

10^o. 8b. (Oct.) Hagae.

+ [krit] Bij vs. 71: Medicinae efficacissimus praecipue magister, usus. Plin.
vs. 74 appel-kloot K.a.: appeltien

Characterista oft een print-schrijver¹⁾⁺.

Hij is een spiegel-ruyt die elck sijn selven toont;
Een weerschijn aller verw; een viller van Gewoont;
Een katt die nagels heeft en krabblen moet daer 't rouw is,
Maer glijen over 'tgladd; een tong die nergens schouw is
Dan daer de waerheit feilt; een deuchdelicke Spie;
Een all-om Waersegger, al waeght hij Waer noch Wie;
Een schilder mette pen, al ruyckt sij na sterck-water;
Een all dat ijemand is; een ernstigh kluchten-prater;

Sijn opper oogh-merck is profijtelick vermaeck;

D'een treck'er voetsel af, een ander niet dan smaeck,
Hij heefter twee voldaen, doch beide maer ten halven:
Maer 'tspertelende been is moeyelick om salven.
Wie dan noch vrucht noch vreught will vinden in sijn dicht,
Stopt Oor en Ooghen toe in spijt van klock en licht:
De Waerheit stelt sich schoon voor diese will begrijpen;
Wie tegen haer verhardt en laet sij niet te nijpen;

1) Ot., V, 78; K.b., I, 161. In K.a. is de titel: Een Print-schryver. Het vers behoort tot de Printen.

+ [krit] Bij vs. 3: Vt per leve seueros Effundat junctura ungues. Pers.

[p. 21]

 

⁺

 

Hoe wel-voordachtelick omhelsden elck sijn roe,

 

En roemde sich van schaemt, Die plaester hoort mij toe!

 

Hij wandelt bijder wegh met slechte, sluycke treden,

20

Maer wacht v, die hem moet, voor 'tooge van sijn' Reden,

 

Hij straelt'er sterling met door 'tbuffel-leder heen:

 

Hij stroopt de schaduw-deughd de spieren van het been,

 

En van soo menigh' bleyn, soo veelderhande pocken

 

Als duycken onder 'tdack van Broecken en van Rocken

25

Versamelt hij een klomp, en print daer af een beeld

 

Daer 'trechte wesens-kroost der moeder-vorm in speelt.

 

Soo tracht hij ijeder een sijn bulleback te maken,

 

En door sijn' eygen Door de Deughd te doen genaken.

 

Die voor sijn selven schrickt ontloopt sich ruggeling,

30

En raeckt doch daer hij hoort onwillens, blindeling.

 

Maer 't groot schort schort hem oock; de kennis van sijn selven,

 

Dien dicken dampen-dijck en kan hij niet doordelven;

 

Sijn kaers en licht hem niet, sijn heel lijf staet'er voor,

 

Sijn' oogen sien hem niet, hij sluypter tusschen door,

35

En seght hij wat hij is, hij gist maer soo te wesen,

 

Sijn boeck leght averechts; O die het rechts kont lesen

 

En hebt uw aengesicht nae 't sijne toegewent,

 

Wascht sijn' met uwe hand, en maeckt hem sich bekent.

 

O oogen die van 'tsand van vuijle laeck-sucht vrij zijt

40

Beloont sijn trouw' Hy is, met een medoogend' Ghij zyt;

 

Dat heeft de redens-kracht verkreghen op sijn bloedt,

 

Koel seggen wat hij siet, koel hooren wat hij doet¹⁾.

 

Hag. 12^o. 8b. (Oct.)

+ [krit] vs. 19 bijder K.a.: by den

1) Onder het vers staan de volgende woorden van Hor. (Epist., I, 19, vs. 21 en 33).

Libera per vacvvm posvi vestigia princeps:
Non aliena meo pressi pede.

Ivvat immemorata ferentem

Ingenvis oculisque legi manibvsqve teneri. Hor.

Een comediant²⁾.

Hij is een Alle-mann, altijd en allerweghen
Waer 'them den honger maeckt; een Bedlaer met een degen;
Een Papegay om Go'; een laccher van gebreck;
Een Meerkatt in een Mensch; een meesterlicke Geck;
Een Schilderij die spreeckt; een spoock van weinig' uren;
Een levendige Print van 'sWerelts kort verduren;
Een hijpocrijt om 'tjock; een schaduw diemen tast;
Een drolligh Aristipp, dien alle kleeding past.

Hij is dat ijeder een behoort te konnen wesen:

Verandering van staet verandert maer sijn wesen

2) Ot., V, 38; K.b., I, 131. Behoort tot de Printen.

[p. 22]

 

⁺

 

Nae't noodich wesen moet: geraeckt hij op een Throon,

 

Sijn hert ontstijght hem niet nae 'tstijgen vande kroon:

 

Vervalt hij van soo hoogh tot op het bedel-bidden,

 

'Tgelaet past op 'tgeluck; 'thert drijft in 'tgulde midden,

15

En onder 'tmommen-hooft steeckt noch de selve mann

 

Die op en neder gaet, en niet bewegen, kan.

 

De Werelt is 'traduijs daerop de Menschen mommen,

 

Veel' staen op sprekens roll, veel dienender voor stommen;

 

Veel' draven, veel' staen still, veel' dalen, veel' gaen op,

20

Veel sweeten om gewinn, veel scheppen 't mette schopp:

 

Geluckigh hij alleen, die krijgen kan en houwen

 

En missen dat hij moet, en matelicken rouwen,

 

En lacchen matelick in suer of soet gelagh,

 

En seggen, Is't nu soo, God kent den naesten dagh.

 

Hagae. 14^o. 8bris. (Oct.)

+ [krit] Bij vs. 21: Gaudendum est atque dolendum: Nam natus homo es: nolisque licet, Ita lex fert magna Deorum. Stob. ex Eurip. Ego ob res istas doleo vehementer quidem, Sed prae dolore sapere non cesso tamen, Hoc est quod me hominem praestat, hoc me sospitat. Id. ex Philem. Sard. Quidquid necesse est ferre, nec habendum grave est. Id. ex Eurip. Quem res plus nimio delectauere secundae, Mutatae quatient. Hor.
vs. 16 gaet Ot.: gaen - vs. 17 'traduijs K.a.: 't thooneel

Een matroos¹⁾⁺.

Hij is een Waterkatt; een Dansser naerden aerd,
Die drijvende beweeght; een Wiegling met een baerd;
Een Mensch-gevallen Visch; een tarter van gevaren;
Een half Aeneas Oom, door 't maeschap vande baren;
Een' Kabeljauws genand, van wegen 'tKabel-gauw;
Een Zeesche Koren-bloem, grauw onder, boven blauw;
Een kaetsball vande Wind; een Hell en Hemel-naker
Eer 't ijemand dencken derft; een keurlick kaerten-maker
Die op sijn' oogen sweert; een pellegrim om buyt;
Een arger Argos-maet, en op een schoonder buyt.

Hij dobbelt tegen 'tlot van honderden om tienen,

Alleen om roof en sold tot plass-danck te verdienen,
Eer is sijn oogh-witt niet, tot dat hij tienmael schrapp
Vijf kogels heeft gestuytt, en noch soo menigh' schrapp;
Door sulcke distelen, die in het Zee-sopp groeyen,
Beklawtert hij den trapp die na de gulde boeyen,
Gebiedens leckren last, het naeste toepad leidt.
Geklommen door verdienst tot Naeld en Roers beleid,
Verschijnt hem slapende 'tbetreckelicke wesen
Van d'Eere, Deuchts gevolgh; en segt, Ghij sijt geresen

1) Ot., V, 43; K.b., I, 135. Behoort tot de Printen.

+ [krit] vs. 10 buyt K.a.: bruyt

[p. 23]

 

⁺

 

Om hooger op te sien: Hij wackert op 't vermaen,

 

En laet den droom sijn oogh maer noyt sijn hert ontgaen,

 

Komt 's Hemels hooger hand scheeps hooge hooft te vellen,

 

Hij heet de naeste mann die meeste wonden tellen

25

En meeste kusten kan: die 'tSuyden meest besweet

 

En 't Noorden heeft betrilt, die Waer en Waer heen weet

 

Van Op en nederson; Nu siet hij van dat steil neer

 

Een vlotte Republijck verbonden aen sijn Zeil-keer:

 

Wie die bestormen dorft, bedondert hij in tijds,

30

Off, lust hem meer bescheeds, behagelt hem van bijds,

 

En kaetst hem Sabels toe, en kittelt hem met piecken,

 

En blaest hem boonen toe die nae den blixem riecken.

 

In 't heetste van die vlaeg voll tegenwoordicheids,

 

Voll redelicken toorns, voll schrickelick bescheids:

35

Men sterft hem rondom af, hij kan niet leeren beven,

 

Soo lang hij herten siet die met hem willen leven

 

En doen gelijck hij doet. Beklemt hem feller macht

 

Dan drijmael sijns gelijck, soo versch als onverwacht,

 

Slaef, seght hij, evenwel en ben ick niet geboren,

40

Noch niemant sal 't mij sien; flux, brand in 'tSolfer-koren,

 

Sterft garen, Maets, 'tis tijd, de naeste wegh van hier

 

Is door de kruyd-tonn heen, ontsteeckt het laeste vier,

 

'Tsal van sich flickeren, en meer als ons verwarmen,

 

En sterven wij voor uyt, sij sullen 'tlaest bekarmen;

45

Naest rijck en onverseerd om Kroonen t'huys te gaen

 

Is eerlick scheidende sijn vijanden te slaen.

 

Waer henen, moedig Mann? Den Hemel sluyt sijn' deuren

 

Den Zielen die haer self haer lichamen ontscheuren;

 

Dat recht behoort hem toe die beide t'samen bracht.

50

Vervloeckte vromicheit, in 'tswarte Rijck bedacht!

 

Daer ons des Vorsten hand ter schildwacht heeft bewesen,

 

Verdriet ons 'tlanger staen, dats', langer Sijn' te wesen?

 

Verlaten wij de wall all eer de Ronde kom'?

 

Staet, Christenen, staet vast, uw' uer en is niet om:

55

Geworden, is gewis, Te worden, is onseker;

 

Wat kander vande lipp gebeuren tot den beker!

 

Wat schuijlter onversiens in 't doncker van 't gevall!

 

Hoe kan des Heeren hand oock schooren in den vall,

 

Oock stuyten inde vlucht, oock schorten in het sincken,

+ [krit] Bij vs. 39: Nonne mori satius quam vitae ferre pudorem? Claud. - vs. 49: Retinendus est animus in custodia corporis: nec injussu ejus, a quo ille est nobis datus ex hominum vitâ migrandum est; ne munus humanum assignatum a Deo defugisse videamur. Cic.
vs. 24 de Ot.: sijn - vs. 27 dat steil neer K.a.: die steilen - vs. 28 Zeil-keer K.a.: Zeilen

[p. 24]

 

⁺

60

En bergen Israël, en Pharaö verdrincken!

 

Betrouwt hem 't Voor en 't Naer en 't Midden van uw doen;

 

Of noemt v averechts, en van verbaestheit koen,

 

En onversaeght uyt noot; Soo zijn sij die, voor schanden,

 

Voor spott, voor dienstbaerheit in overwinners handen,

65

Een sachter ongevoel verkiesen in haer' dood,

 

En trachten nae de winst van kleyn verdriet voor groot.

 

Hollander, 'tpast v niet, noch voor een Mensch te vreesen,

 

Noch vande rechte vrees van boven vreemd te wesen:

 

Wat soecken wij den dach op 'thoogste vanden Noen?

70

De Waerheit heeft geseght, Ghij sult geen doot-slagh doen.

 

Noch heeft de Manheit plaets. en die de dood kan wachten

 

Onthaeltse verr genoegh; Hij moetse niet verachten

 

Dan diese lijden moet, dat's tijds genoegh op 'tlest:

 

Maer 'tsterven komt u t'huys, of 'tleven is v best.

 

20^o. 8b. (Oct.) Hag.

+ [krit] Bij vs. 62: Multos in summa pericula misit venturi timor ipse mali, fortissimus ille est, qui promptus metuenda pati, si comminus instent, et differre potest. Lucan. 7. - vs. 73: Ad mortem non pigre ire satis est. Curt.

Aen de vrye Nederlanden¹⁾.

Laegste Landen, hoogste roem
Van der Landen luyster-bloem,
Straet van Steden, Stadt van Dorpen
Die den anderen beworpen,

1) Ot., VI, 105; K.b., I, 451. In K.b. luidt de titel: Aen de Vrye Nederlanden. Ten einde van het twaelfjarigh Bestand. Bij het HS. van het vers vindt men op een afzonderlijk blad papier het volgende:
‘In dese Ode wordt den Vrije Nederlanden vertoont

1.

Haren ellendigen staet onder de spaensche verwoestingen, vervolgingen etc.

2.

Hare verquicking onder den trouwen bijstand van Ho. Mem. de Heere Pr. van Oragnen,

3.

Daer door selver de naburige vorsten met begeerlickheit over haer dorsten ontsteken.

4.

Haer droevighe benautheit door 'tverongelucken vanden hooghgemelten Heere Prince.

5.

Wederom haren niewen troost op de jonge manhafticheit van sijne jegenw.^e Ex.^cie

6.

Het geluckige succes van Sijne Wapenen; onder anderen inde veltslagen van Turnh. ende Niup.

7.

Mede in 'tveroveren van soo menighe steden ende sterckten.

8.

Die nu gevrijdt vande Roomsche Slavernije, in allerhande Weelde, voorspoet en welvaert bl....

9.

Waer door haer endelick de Spaensche gevallen hoogmoet als Vrije Landen den Treves is aff komen smeecken.

10.

Na den welcken de oorloge wederom aengevangen sijnde worden de Borgeren aangemaent voorden selven onder soo geluckighen hooft niet te schroomen; sonderling totte Eendracht inde Religie ende andersins aengemaent, daer uyt sij niet als vervolg van voorspoet ende overwinning hebben te verwachten.’

[p. 25]

5

Hooge heckens vanden Leew

 

'Twonder-dier van menigh' eew;

 

Leert v kennen, Weelde-weiden,

 

Leert v selven onderscheiden

 

Van v selven, na den tijd

10

Die ghij waert en die ghij zijt:

 

Leert uw' ooghen ondervragen

 

Na de doncker' donder-dagen,

 

Na de Nachten sonder Maen

 

Die u over zijn gegaen;

15

Doe de Sonne-paerden stickten

 

En haer ooge schemer-blickten

 

Door de smoockerighe wolck,

 

Die van midden uyt uw volck

 

En haer' opgeschroeyde wonden

20

Naer de sterren werd gesonden,

 

Die de verre vlugger geest

 

Lang te boven was geweest.

 

Doe de Huijs-mann van uw' velden

 

In sijn' Mutsaerden ontgelden

25

Dat hij 'tmenschelick gebod

 

Van een' Opper-onder-God,

 

Die sijn' Schepper scheppen konde,

 

Inde Tafel niet en vonde

 

Die der Heiligen Gewiss

30

Waerheid, Wegh, en Leven is:

 

Doe het opgestolde swieren

 

Van uw' droevige Rivieren

 

Waer' verschapen in een' vloed

 

Van vergoten Borger-bloed,

35

Hadden sij den zilten regen

 

Van uw' tranen niet gekregen,

 

Diese vochtich overstolp,

 

En de dorpels over holp.

 

Eenicheit trad door uw' straten

40

Die de Roover hadd verlaten

 

Aende Moll en aende Muijs;

 

Grouwel satt in 'theiligh huijs,

 

En de Priesters leerden scholen

 

Onder hagen, onder holen,

45

Mette harpen buytens vest

 

Aende Willigen gevest:

 

Vreemdelingen die het sagen

 

Konden in 't voorbij gaen vragen

 

Wasser emmer in dit sand

50

Timmer, Tuijn of Menschen-plant?

[p. 26]

 

⁺

 

Teere Maget, soo voll wonden,

 

Soo verslingert, soo verslonden,

 

Leeft hij noch in uw gedacht

 

Die v uyt de flauwte bracht?

55

Wel hem in het eewigh rusten,

 

Wilhem was het die v kusten

 

Wilhem die v uyt het sand

 

Steunden op sijn' trouwe hand,

 

Die v Vaderlijck omarmden,

60

Die uw' aderen verwarmden,

 

Diese, selver afgevoedt,

 

Voedde met sijn herten-bloedt.

 

Met begondt ghij 'thooft te stijgen,

 

En de wangen weer te krijgen

65

Die soo menigh Buren-vorst

 

Vlammende beloeren dorst.

 

Maer hoe werd v weer te moede

 

Met de niew-gepluckte roede

 

Die den Hemel op v sleet,

70

Doe ghij weder 'tswarte kleed,

 

Weder Wees' en Weêw geworden,

 

Om de siecke lenden gordden,

 

En uw' Vader, en uw' Helt

 

Voor uw' voeten saeght gevelt?

75

Hemel, sprack in v 'tbenouwen,

 

Is v 'tgroote werck berouwen,

 

En 'tgeluckighe beghinn

 

Mijner Vrijheid uyt den sinn?

 

Ben ick uyt de diept' gekommen,

80

En ter halver hooghd' geklommen

 

Tegen 'tfeller ongevall

 

Van soo veel te dieper' vall?

 

Eewigh Rechter, zijn 't dijn' rechten

 

Daer mijn' Borgeren, dijn' knechten,

85

Spade voor ter walle staen,

 

Vroege voor ten trommel gaen,

 

End en sulstu hunne dagen

 

Noyt ontwolcken van de plagen

 

Die sij wel verdienen, Heer,

90

Maer dijn' vijanden noch meer?

 

Zulcke waren Zions klachten

 

Doe de Goddeloose machten

 

'Theiligh Heir en eygen lot

 

Vanden onverwonnen God,

+ [krit] vs. 60 aderen Ot.: ademen

[p. 27]

 

⁺

95

Vande Philistiner stranden

 

Voor sijn' poorten quamen vanden

 

Met het brieschende gelaet

 

Van een' anderhalf Soldaet.

 

Maer hoe slaest du op de rotsen

100

Die dij met de hoogde trotsen,

 

Hooge Rots van Israël!

 

Werd hij niet tot kinderspel

 

Die de Mannen dede beven?

 

Most dat harde hart niet sneven

105

Voor het onverstaelde scherp

 

Van een' teere slinger-werp?

 

Min en saeght ghij niet gedijden

 

In uw' ongesienste tijden

 

In 'tbedompste van uw' brand,

110

Overblixemd Vaderland.

 

Die de weeldrigste gewesten,

 

Rijck ten Oosten, rijck ten Westen,

 

Buyten v alleen besat,

 

Spagnen, vander aerden platt

115

Over 't Reusen-peil gewassen,

 

Quam uw' kleijnicheid verbassen,

 

En uw swaerste tegenweer

 

Docht hem wegen als een' veer.

 

Maer uw' trouwe Broeder-Borgers

120

Vaderlijcke Toeversorgers

 

Hadden noch haer' hoôp geplant

 

Op een' teere Davids hand;

 

Teer en onbedreven beyde,

 

Soo sij vande memme scheyde

125

Die Sijn stollende gebeent

 

Vande Moeder hadd gespeent.

 

Op die kinderlicke voeten

 

Gingh Hij Goliath ontmoeten,

 

Israël stond hals en oogh

130

Hart en handen naer om hoogh.

 

Lijdt geen' vreemdeling te vragen

 

Na de voorbaet vande slagen;

 

Vragen 't spruyten van uw bloed

 

Daer ghij Spagnens haet in voedt,

135

Sendtse naer de Moore-mannen

 

Die de hengsten in sien spannen

 

Daer de Sonne-karr na rent,

 

Sendtse naer het Avond-end,

+ [krit] Bij vs. 98 in marg.: Goliath.

[p. 28]

 

⁺

 

Sendse door de Zuyder Engde

140

Achter om de ronde lengde

 

Vanden gulden wereld-kluyt

 

Tot soo verr de Naelde stuyt;

 

Midden uyt der Menschen monden

 

Dien de Menschen-bouten monden,

145

Dien de buyck tot graf-sté dient

 

Voor een' afgestorven vriend,

 

Sullen hun de hooge maren

 

Van Oragnen wedervaren,

 

En het welbeleid gewelt

150

Van soo fieren Leew te veld.

 

Soo verr hebben Hem de slagen

 

Van Sijn' Trommelen gedragen

 

Soo verr heeft de Zee geschudt

 

Voor en achter Sijn geschutt,

155

Soo verr telde men de voncken

 

Die Sijn' ijsre vuysten kloncken

 

Uyt het Arragonsche stael,

 

Op het bloedigh Middach-mael

 

Daer Hij Spagnen leerde dencken

160

(Turnhout sal 't hun doen gedencken)

 

Dat den Hemel door den slagh

 

Van een' slinger all vermagh.

 

Zoo verr sullen sij de baren

 

Die het Vlaender-vlack bewaren

165

Ebbeling vertogen sien,

 

Om de tegenstaende Liên

 

Die in onsen Winter sweeten

 

Tuygende te helpen weten

 

Hoe Hij daer Sijn' vorsten-hand

170

Aenden voor-slagh hadd verpandt,

 

Hoe hij daer Sijn Macker-mannen

 

Tuschen Niewpoorts grauwe pannen,

 

Tuschen vijand, tuschen Zee,

 

Mannelick wanhopen dé;

175

Hoe Hij 't Noorder-natt verengde,

 

En sijn' bobbelen versengde,

 

En sijn stranden vloed op vloed

 

Dé verstremmelen in bloed;

 

Bloed den oogen uytgetogen

180

Die Hem dorsten weder-oogen,

 

Daer Hij noch de wraeck af trock

 

Vanden overjaerden wrock

+ [krit] vs. 171 Hoe K.a.: Doe

[p. 29]

 

⁺

 

Die een Albert most ontgelden,

 

Of hij al drij eewen telden

185

Zedert Nassau neder lagh

 

Door een' Oostenrijcker slagh.

 

Roeptse wederom ten lesten

 

Naer de vaderlicke vesten,

 

En de laeste wonderen

190

Sullen 'teerst verdonderen.

 

Toont hun daer de vaste borgen

 

Van Sijn' onvervaeckte sorgen

 

In den afgeronnen trots

 

Van soo menigh' aerde rots,

195

Daer de Wolven achter schuylden

 

Die uw' Lammeren behuylden,

 

En ontgrabbelden uw vee;

 

Tot Hij hun het dubbel wee

 

Mette woecker gingh betalen,

200

En vereerden hare palen

 

Met Oragnens vlagge-swaey

 

Die der eewigh over waey'.

 

Daer ghij nu de snelle klaerheid

 

Van des Hemels helle waerheid

205

Onder 'tvredighe gebiedt

 

Vande Vrijheid schijnen siet;

 

Daermen vande strooye toomen

 

Die 'tbelacchelicke Roomen

 

Om de vrije Zielen slaet

210

Vrij en onbenepen gaet.

 

Daer de bosch-gelijcke reeden

 

Rondom uw' gekropte Steden,

 

Die de Welvaerd overstroomt

 

Cingelen met swart geboomt;

215

Boomen, die om vruchten varen

 

Nae de dubble Somer-jaren,

 

En bedruijpen v te huijs

 

Met het allvermogend' gruijs,

 

Met de nootelicke schijven

220

Daer uw' Zenuwen af stijven,

 

En uw' Vijand sonder pijn

 

Ongewoon te derven zijn.

 

Vaderland, 'kverheff mijn' toonen,

 

'T schoonste staet v noch te toonen;

225

Toont all' die 'tverheugen mach

 

Wat v eewich heugen mach;

+ [krit] vs. 186 Door Ot.: Voor K.a.: Door

[p. 30]

 

Toont hem waer het ruchtigh roncken

 

Van Castilien is gesoncken,

 

Hoe die hooge Reusen hooghd

230

Voor uw' David heeft gebooght,

 

Hoe de klingen die haer' scheêden

 

Tegen klingen vreesen deden

 

Tegen Sijn gesegent loodt

 

Stomp gestooten zijn en doodt,

235

Hoe de vuysten diese dreven

 

Voor de Sijne quamen beven,

 

Does' haer trotse tong gevelt

 

Tot een, Vrede, groote helt,

 

Vrede, vrede, vrije Volcken,

240

Niet en schaemde te vertolcken,

 

Daer der knijen holle bocht

 

'Tnederigst gebaer toe broght.

 

Laet dan alle Trommel-schriften

 

Door de nauwste keuring siften,

245

En wij willen noch den dagh

 

Doorstaen van een' swarer slagh,

 

Was oyt weecker schuyt de baren

 

Van een' holler zee ontvaren,

 

Sagh haer oyt een' sulcke macht

250

Van een' sulcke t'onderbracht.

 

Maer de Rust is omgekomen,

 

Mannen Borgers komt u 'tschroomen

 

Tegen d'onrust inden sinn?

 

Moedich, moedich, aen 'tbeginn

255

Die het ende t'uwer eeren,

 

T'uwer baten hebt sien keeren.

 

Siet de Hooftmann van uw' wacht

 

Staet u weer voor uyt en wacht.

 

Sluyt de Seven trouwe handen

260

Die de twee en acht vermanden,

 

Sluytse datter wind noch dagh

 

Door de klemmen heen en magh:

 

Konnen sij de swaerste Schatten,

 

'S hemels waerheid, t'samen vatten,

265

En betrouwen haer geweld

 

Diese t'samen heeft gestelt,

 

Eewigh winnen, eewigh blijen,

 

Min en kan v niet bedijen

 

Laeghe Landen, buyten roem,

270

Aller Landen luyster-bloem.

 

28^o. 8b. (Oct).

 

Valetudine parum prosperâ.

[p. 31]

Een boer¹⁾⁺.

Hij is een Edelman, soo wel als d'aller eerste,
Die in geen' Stadt en woond', en, off hij 't all beheerste,
Beploegde's maer een deel; Een Hovenier in 'twild;
Een Soon die om den kost sijn Groote Moeder vilt;
Een mensch die niet en is dan om een mensch te wesen,
En helpen 't andre zijn; een volle man in 't wesen,
In 'tspreken maer een half, 'ten zij bij ongevall,
Soo braeckt hij wel een woord dat wijsen wel gevall',
Soo rispt hij wel een vraeg daer Letter-luij uyt suypen
Dat buytens-boeckx vernuft kan vliegen daer sij kruijpen.

Hij leeft gelijckmen leeft daer 't Leven leven is,

Daer voor noch achterdenck, daer geen gebeef en is,
Tot dat de Trommel komt, en Lonten die hem tergen
Tot dat hij Daelders sweet', oft wreken 't op sijn' bergen,
Oft scheeren 't van sijn vee, oft braken 't uijt sijn vlass,
Oft malen't uyt sijn Terw, oft maeijen 't van sijn gras.
Die stormen duyckt hij door soo lang sij hem vermannen,
Maer schept hij uyt den nood het hert van wederspannen
Door Boeren-buren hulp, Soldaten kiest de wijck,
Elck vlegel wordt een Roer, en elcke pols een Pijck.
De wraeck sitt in sijn hert, de Wanhoôp in sijn' handen,
En elck' in ijeder oogh; hij wenschten in sijn' tanden
Noch Room, noch Schapenkaes voor Menschen vleisch en bloed;
Soo wreed is die het is om dat hij 't wesen moet.

Kipt Trommel-tyden uyt, geen sijns gelijcke Koning;

Sijn 'tandre van een Ryck, hij is het van een Woôning,
Maer Vrijheit sluyt haer heck, en Vrede woonter in,
En 'tkostelick Genoegh; dat hebben andre min.

Den Sess-dagh sweet hij uyt, van dat de Son te karr klimt

Tot dat de Nacht-bodin, de Minne-Moeder-Starr, glimt;
Soo voedt hij met sijn hand sijn lustigh lijf in 'tgroen,
Trots die het binnens muers en met de herssens doen.
De sevendaeghsche Rust en wenscht hij niet verschenen
Om werckens vrij te zijn (gewoonte doet hem meenen
Dat sweeten Mensch zijn is, en arbeit Levens lot)
Maer om des yvers will ter Kennis van sijn' God,
Den God der kinderen en kinderlijcke Zielen,
Die op de rouwe hand en ongekussent knielen
Sijn' All-medoogentheit beweghelicker slaet,
Dan daer 'tgeleerd Gebed door Amber-wanten gaet.

Verlengt de Somer-Sonn sijn achter-Middagh-uren,

1) Ot., V, 47; K.b., I, 139. Behoort tot de Printen.

+ [krit] vs. 9 vraeg K.a.: vlaegh - vs. 25 Kipt K.a.: 'k Neem

[p. 32]

 

⁺

 

Hij schenckt het overschott den naestgelegen' buren,

 

En hangter 't Kroontgien uyt, den Avond blijfter bij;

 

Daer vindt hij mogelick sijn' gadingh aende Rij,

45

En wringter sich ontrent, en segt haer met een douw, ‘Trijn,

 

Trijn 'k weet gien langer raedt, me denckt je moet men Vrouw zijn,

 

Me denckt je seltse zijn, en inden Hemel benje 't,

 

We staender lang te boeck; en, Troosje, noch onken je 't,

 

Noch blijf j'en stickgien Ys, soo klaer, soo hard, soo koel,

50

Daer ick men aers noch aers van binnen en bevoel

 

Al waer men hart en haert, en Ambeelt of en Ove,

 

En slijpstien of en Pott; men suchjes doen him stove,

 

Men traentgies lengen 'tsopp; en, offer vier ombrack,

 

Iou vierige versier ontsteeck de kole strack;

55

Die kole sijn men Long, men Lever en men Niertgies,

 

Soo veulderhangde vonck, soo veulderhangde viertgies;

 

En ick wel eer de knecht groen licken as en gras

 

Ga dorre lick en hoy, ga stuyve lick en ass;

 

Wie wenst hem bij en aer sen Weuning te verwarme?

60

En benje'n Meysgie, Trijn, en doe je 't bij sen darme?

 

Wat lettmen an men leên? kedare, dat's en tré,

 

Wat denck je, kreuckte 'tgras wel minder van men tee

 

Al vloogh ick bij de grongd? nouw weer en aere slinger,

 

Mick, mick, men hieltgie drilt all waer 't de Speulmans vinger.

65

Hoe slofter Teunis by, hoe staetet Kees ter hand,

 

Hoe sleeptet logge goet de biendere door 'tsand!

 

De Waerheit wilder uyt, all stinckt den aêm van 'tprijsen,

 

Al dangst' jck inde kley, 'k en mocht niet taeyer rijsen.

 

Wat schort men an men goed? Al ben ick ien van tien,

70

De neghen benne voort, ick stae, God danck, allien;

 

Van ginte Molen of tot achter om 'tKadijckgie

 

Verbij de watering is all men eighe slijckje,

 

Klinck klare klaever, Kind: Ick weet van huer noch pacht,

 

Men erven hoore mijn, gelicken ick 'tgeslacht:

75

Let op men Laen ereys, hoe roytse na men hecke;

 

O minnelick geboomt! Ick sie 't sen armpgies strecke

 

Gelick sen Miester doet, om you, om you, om you,

 

Om you, men Hartegin, te vatte voor sen Vrouw.

 

Een soen, een lonck, een snick, een kneep, een tré, een suchtgien

80

Besluyten sijn gespreck: Trijn gloeyt gelijck een Luchtgien

 

Dat 's anderdaegs moy weer, of water dreigt of wind:

 

‘En jong, en welbekleid, en goelick, ienigh kind?

 

Wat lett him? segt haer hart, en 'tspringt gelijck haer kuyten.

 

Hoe stae je mit je Vaer? begint s'hem op te fluyten;

85

Die pankoeck schuyft, denckt hij, of 'tsell him haest gedij'n:

+ [krit] vs. 60 sen K.a.: men

[p. 33]

 

⁺

 

Men Vaer en ick syn ien, lick Druyve-sopp en wijn,

 

Wilt slech, we selle you het klavre vrouwtgie maken

 

Bin icker 't Heertgien of. Sij antwoord met de kaken.

 

Met glijdt een silvre Trouw van sijn' aen haren duym;

90

Sij voelt en voelt het niet; als waer' de Ring te ruym,

 

Of sij melaets van hand. T'huys derfts' hem sien en toonen;

 

De Vaertgiens raken t'saem, de buren aende kroonen,

 

De Bruijgom binnens koys; Daer vindt hij soo veel vreughd,

 

Als Alexander oyt kost eischen van sijn Ieugd,

95

En Caesar heerschten 't all, en beijde niet haer' Wijven

 

En brachten niet te saem als vier ontkleedde Lijven.

 

Wat is hij min of meer om 't uytgeschudt gewaet

 

Die in het Bruyloftbedd of inde Doodkist gaet?

 

Nu is hij dobbeld Man; en 'tleven van te voren

100

Gelijckt hij bij een dood; soo kan hem Trijn bekoren,

 

Soo reddert sij sijn' stall; soo serpt sij vloer en Tinn,

 

Soo klaert sij Mouw en Tonn; soo draeft sij naer sijn sin

 

Te knie toe door den dauw; soo past sij op de Kaeren,

 

Soo op het stremmeless; soo suynich in 'tbewaren,

105

Soo vlijtigh in 'tgewinn. Nu rydt hij t'Stéwaert aen,

 

En heeft sijn liefste schatt van achteren gelaên:

 

Den kaes, de melck en 't Ey beveelt hij haer vertieren,

 

Het veulen met het kalf sijn mannelick bestieren;

 

Elck maeyt soo veel hij saeyt, elck voordert sijn bedrijf,

110

Des Avonds munt bij munt, en bey de borsen stijf.

 

Maer eer sy door den drang van Maendags mercktgang booren,

 

Hoe sparren sij 'tgebitt tot achter om haer' ooren,

 

Hoe spannen sij de wang, hoe toonen sij den tand

 

Op 't Kostelicke Mall van 't Steedsche Velerhand!

115

‘Kedaer, Ian Govertse, seght sij, dat benne bouwens,

 

O rijcke Lieven Heer wat kost je 'tgoetgien houwens!

 

Kedaer begett, dat staet; goud speldewerck op zij,

 

Kerstienten inden Tuyt, en dan een veer der bij:

 

Kijck sij nouw mitten Hoep, en mittet spitse hieltgie,

120

Ia wel toch moer in 'tslick, ja lieve flenter-sieltgie,

 

Wat geeft de Schei an 'tMess, den blaker an de kaers?

 

Die moy is is't in 't hem, Ick toon je naers om naers.

 

En jy mé, Moolicken, rock of ereijs de Luyve,

 

Lae kijcke wat je deckt, ick schatt je bij de kuijve

125

Voor Molenare Wijfs; hoe is't mit Neus en Wang?

 

D'ien magh bepockpett zijn, den andre slim, of lang:

 

Well, hadd ick 't niet esien ick hiet men vaertgie flluyte,

 

Se maecke 't backhuijs swart, en vreesen of 't van buyte

+ [krit] Bij vs. 115: Ridiculum acri Fortius et melius magnas plerumque secat res. Hor.
vs. 116 kostje K.b.: kost het

[p. 34]

 

Wat geel versenge mocht: Lae barne dattet kiss,

130

De Son en maecktet noyt soo oolick asset is.

 

Still, Trijne-Moer, segt hij, laet Wijfgies wat bedrijve,

 

Se zijnder Wijfgies voor; Maer Manne worde Wijve:

 

Kijck, hoe sitt hij te pronck, al keeck hij uyt en kass,

 

In 't Lê'ere Wagentgie, sen lockgies mé voll ass;

135

'T ien hangt him op te schoer; en vrouw die half ehult is

 

Sou hate datme 't saegh daer hij sus mé verguldt is:

 

Hoe hanght him 'tlubbe-tuijch efommelt over ien,

 

'T is schier en heele webb, all mach het nimmend sien,

 

O 't is en wondre krull van veulderhande laeghies,

140

Al staetet boven op gelick men hemde kraeghies,

 

All eveliens of ick en dicke Bijbel hadd

 

En liet him nimmend sien as oppet opper-blad.

 

Siet nouw sen Mangteltgie, van buyte rood as Panne,

 

Van binnen as en grass, voll sije bongt espanne,

145

Trijn, onse Domine die preeckten op en dagh

 

Van 'tHemels Brulloft-kleed, of 't dit kleur wese magh?

 

Ick houw j' en biertgie, neen 't. Maer lett op 't wammes tuytgie,

 

Hoe sluycktet na den Riem, lick 'tvoorste van men schuytgie,

 

En all fijn klatergoud tot snippertgies versneen,

150

Ia heer hoe kostelick is 't mallen inde Stê'en!

 

Soo rijden sij te keur door 'tschuym van onse daghen,

 

Trots trotser Keyseren, haer eigen Wooning-wagen

 

Is haer Victori-koets; daer sien sij van om laegh

 

Of een geLauwert Vorst sijn' slaven oversaegh;

155

En roepen binnens monds, Siet, Slaven, ghij sult sterven,

 

En 't Malle kostelick wel moeten leeren derven;

 

Begint het tijds genoegh: Wat baet hem overvloed

 

Die naeckt gekomen is en bloot verscheiden moet?

 

'T is uyt een' Boeren-lipp een hooge less gesogen,

160

Maer diese niet en hoort onthaelse door sijn' oogen:

 

Wie een' geraghen geest op allen voorvall slaet

 

Studeert in 'tgroote Boeck, ter Scholen waer hij gaet.

 

De Bedelaer sweegh still, die op sijn' koten huckte

 

En met een holle hand na 'tBeken-water buckte,

165

En schepten in die kruijck dien nooddruft uyt dat vat,

 

Maer die daer in sijn Kuijp sich selfs en all besat,

 

Ontfing de stomme less, oock midden uyt de luysen,

 

En schaemde sich sijn' Napp ten overvloed te huysen.

 

Geleerde spreken veel, maer Boeren seggen 's meer,

170

De beste School-vrouw is de dadelicke Leer.

 

Hag. 13^o. 9b. (Nov.)

[p. 35]

Een waerd¹⁾⁺.

Hij is een Opper-kock die 'tschorttekleed ontgroeyt is,
Die inde schouw gekipt, en aenden haert gebroeyt is;
Een vriend van alle man die met hem eten will,
Van Koop, van Wellekom, van Vrede van Geschill,
Daer slemp op sluyten kan; een Vincker uyt sijn stoepen,
Die met een Rijnsche Pijp sijn wildbraed weet te roepen,
Een vrolick Man om gelt, al hadd hij suchtens sinn;
Half Meester van sijn Huijs, all woont hij'r midden in.

Sijn Huysgesin is vlott; in weynigh' uren vloeyt het,

In weynigh' ebbt het uyt, op Kermis-weken bloeyt het.
Ter Kercken is sijn bé, Verleent mij eters, Heer,
Mijn dagelicksche Brood verrott van 't vochtigh weer;
Des Biddags bidt hij, Heer, geeft weynigh' sulcke daghen,
Mijn Keucke-meid en kan de koelte niet verdragen,
En staen mijn Iongens leegh, mijn Borse wordt het oock,
Hoe licht is mijn versoeck die niet en eisch als roock!

Voerluyden queeckt hij aen voor afgerichte Enden,

Die doen hem 'tvreemde Wild tot in sijn fuyck belenden,
'Tgeraeckter 's Avonds in, en moglick 's Mergens uyt,
Maer selden sonder schrabb in 'tvetste vande huyt.

Gebreeckter aen 'tgebraed, valt op den vissch te seggen,

Hij weet der gasten gall wat tydings voor te leggen
Dat taey om kauwen is: Hij heefter zegels af,
Wat nu een Actiê geeft, hoeveel sij gistren gaf,
Hoe 'tHolland buyten gaet bij Witt' en Moremannen,
Hoe 't Christenen betaemt aen Machomet te spannen,
Hoe 'tBhemen tegen stroomt, hoe 'tOostenrijck geluckt,
Hoe 't beyde lucken sall, waer Gabor henen ruckt,
Hoe Duytsland hadd gedanst als Engeland gefluytt hadd;
Hoe Spagnen noyt en weeck daer 'tmidden inden buijt sat;
Hoe 't meent, hoe 't niet en meent, in seven jaer, in twee,
Sijn' dieren Maghedom te veilen over Zee;
Hoe 't Roomen raect of niet; hoe 't Ratten kruyt daer dier is,
En 'teen verCardinaelt eer 'tandere te vier is:
Hoe 't Fransche Rijck sijn woord sijn' kindren houden sal;
Hoe Embden gast-vrij raeckt; Hoe Mauritz 'tongevall
Van menigh' blinde laegh geluckigh is ontkomen,
Maer onlanx bij der hand den Moordenaer ontnomen
En weer geboren is: hoe dat hij door een' Brill,
Die met hem slapen gaet, kan oogen waer hij will;
Hoe 'tChristenrijcks gevaer sijn' dagen van sijn' nachten

1) Ot., V, 35; K.b., I, 129. Behoort tot de Printen.

+ [krit] Bij vs. 6: Non hospes ab hospite tutus. Ouid. - vs. 25: 1623.
vs. 32 Maghedom K.a.: Maeghdom op - vs 41 'tChristenrijks Ot.: 's Christenrijcks

[p. 36]

 

⁺

 

De helft ontleenen doet; hoe 'tChristenrijck sijn machten,

 

Die alles voor haer sien gevloden of gevelt,

 

Siet stuyten tegen 'tstutt van sijn beknoopt gewelt.

45

All waer 't een Almanach hij mocht niet wijder weiden:

 

‘Maer waer belendt sijn praet? Mijn Heeren, eer wij scheiden,

 

De voorspoet vanden Vorst daer 'tLand soo veel aen leit,

 

Heel Schelm of halve Geus die, kick, daer tegen zeit.

 

Leeft lang, leeft, groote Vorst, soo lang 't uw vijand knagen,

50

Vw' vrienden troosten magh, wordt nemmermeer verslagen

 

Die 't nemmermeer en waert, mijn' Ziele stemt 'er toe,

 

En keurt uw' laesten dagh der Landen eerste Roe;

 

Dan emmers in een Kelck die Koeyen kon' verschricken

 

En is noch vrienden vré, noch vyands vall te licken,

55

Of Duytsland waer' geberght. Maer 'thert spreeckt in den wijn:

 

‘Soo wensch ick drinckende den Princen wel te zijn.

 

Wat vindt de Hell geweers om t'onsent in te breken!

 

Wenscht nuchteren die wenscht; en, heeft het noyt gebleken,

 

Doet blijcken hoe ghij wenscht daer 'tblijckens noot belast;

60

De Princen eischen meer, men dientse niet te gast:

 

Geluck of ongevall wordt toe noch af gedroncken;

 

Gesontheit wordt den Mensch, maer uyt geen kann, geschoncken;

 

Geneest een siecke vorst daer ijemand, droncken-doodt,

 

Op sijn gesontheit leght in 'tbedd of inde goot?

65

Wie sulcke Texten preeckt, en maticheit van leven

 

In onbewijnde vreught, betaelt de Waerdt met schreven.

 

Klaeght dese dat de greep te diep gaet in sijn' Tess,

 

Hij antwoord stommeling, Dat's voor uw' drooge less.

 

Geloof en kent hij niet, oft emmers geeft het selden;

70

De Liefde toont hij meest aen wie daer meest derft gelden,

 

De hope houdt hem op, en siet hij maer een kist

 

En vreest sij gaet voorbij, de Hoôp segt, t'uwent ist.

 

Sijn Oestmaend spelt met er, soo kans' op Oester sluyten;

 

Castagnen sluyten oock, hoewel sij 'trijm doen stuyten:

75

Of eenigh nieweling dat dichten niet en kost,

 

Hij leert hem 'tRefereyn om eenen Avond Most.

 

Hoe hooger ouderdom hoe hooger blos hem aengroeyt,

 

Tot dat hij stervende gelijck een grammen haen gloeyt.

 

Gesteenten gaert hij veel, al erftme'r weynigh af,

80

Robijnen voert hij meest met Neus en all in 'tgraf;

 

Daer spreeckt hij door sijn' sarck: Die liever Waerd als gast was,

 

Die voorspoet rekende, hoe meer mijn huys belast was,

 

Groot schrijver, kleine klerck, verwacht hier 's Rechters dagh,

 

Geboren in 'tgeschrei, gestorven in 't Gelagh.

 

16^o. 9b. (Nov.) Hag.

+ [krit] vs. 44 beknoopt K.a.: beknopt - vs. 48: kick, K.a.: eens - vs. 53 in K.a.: uyt - vs. 61 is in Ot. en K.a. uitgevallen. - vs. 61 en 62 in K.b. in omgekeerde volgorde.

[p. 37]

(Aen joff.^w Tesselschade Visscher, onder trouw)¹⁾.

Tesselschade,
Die uw' Gade
Niet te spade
Niet te vroegh
Hebt gevonden,
En verbonden
Van de wonden
Die hij droegh,

Weest te vreden
Met de reden
Die mij heden
Seggen doet,
Bruylofts lusten
Laet mij rusten
Daer ick rust en
Rusten moet.

Stuersche buijen,
Die sich ruyen
Tegen 'tSuijen
Tegen 'tWest,
Hoor ick schreewen
Door het Sneewen,
Somer-spreewen,
Houdt uw' nest.

Swacke leden
Moe geleden,
Moe gestreden
Tegen 'tmess
En de slagen
Vande plagen,
Doen mij klagen
Dit's mijn less.

Had de Sonn en
Lucht begonnen
Weer te gonnen
'Tsoet gelacch
Van de hagen,
En te tragen
'Twintrigh jagen
Vanden dagh,
'Kwaer' geschapen
Uw beslapen
Te begapen,
En uw' Feest,
En het proncken
Van uw' loncken,
Tot ontfoncken
Van mijn' geest,

Maer 'tbenijden
Deser tijden
Moet ick lijden
Met geduld,
'Tsijn geen' treken
Om te wreken
Woord te breken
Sonder schult.

Oh! hoe vliegh ick,
Hoe bedriegh ick,
Hoe beliegh ick
Mijn gemoet!
'Kwilder wesen,
Alle vreêsen
Zijn geresen
Uyt mijn bloed:

Swackheit, lijden,
Winter-tijden
Die ick mijdden,
Staet van kant,
Wech vervaren
Voor het baren
Vande baren,
'Kwill van land.

Gae ick? stae ick?
Neen ick, ja ick;
Emmers gae ick,
Neen ick noch;
Ia ick, meen ick;
Weer versteen ick;
Gae ick? neen ick;
Ia ick toch.

17^o. Nouemb. Hag.

1) Ot., VI, 151; K.b., I, 481. In het HS. is de titel: Aen de selve, Onder Trouw. Het vers volgt in de uitgaven op de Muydsche reis. Aen Joff.^w Tesselschade Visscher (I, 211). 1 Nov. 1623 werd Tesselschade in huwelijk ingeteekend met Allert Jansz. Crombalch van Alkmaar (zie Oud-Holland, 1885, bl. 165).

[p. 38]

Een beul¹⁾⁺.

Hij is een Ambachtsman die niet en doet als recht,
De scherpe-sure saus van 'tbitter laest gerecht;
De slagh-knoop vande sweep daer Koningen mé toppen;
Een Chirurgijn in 'tgros, die 't all geneest met koppen;
Een Snijder buyten 'tGild; een Maeyer boven 'tgras;
Een Speelman opde snaer van quijl en Kennep-vlass;
Een Veerman vande Doodt die Charon meest helpt winnen,
Op Vorsten Legers naer, en Salvers die beghinnen,
Een eerlijck Moordenaer, al heeft hij 't oock begost
Gelijck de snoodste doen, om kleeren en om kost,
Ten zij het scherpe recht sijn Over-over vadren
Gehoore vander Wieg; soo voert hij in sijn' adren
Het adellijcke bloed, dat vander Princen gonst
Schilt, Loof en Helm verkreegh voor vrije Wapen-konst;
Soo wordt hij vroegh gekromt om tijds genoegh te haken,
Soo leert hij vander jeughd dat Appelen op staken
Verwesen hoofden zijn, en Leewen op een' brugg
En stijlen aen een' stoep soo menigh bloote rugg.

Noch schrickt hem d'eerste Galg; en iss'er bloed te tappen,

Het sijne wordt soo koud als daer hij in sal kappen.

'K vergev' hem 'twanckelen, 't is kloeckere geschiet:

Door-oeffening te huys geeft buyten 't voorhooft niet:
Stout-sprekers binnens muers, voor kennissen, voor magen,
Voor stomme Tafelen en oore-loose schragen,
Verschenen in 'tbegaep van omgeseten volck
Zijn domm en stomm gesien, als of die swarte wolck
Haer' herten hadd bewalmt, haer' herssenen beknepen,
Haer' longeren gedemt, en haer van haer gegrepen;
(Men noemden ons wel eer om tastelicke reên
Den een' des and'ren Wolf, wij worden stomm van een)
Vergevelijcker is 't die tuschen 't menschlick grouwen
Van Godes maeckselen te worgen of te houwen,
En 'tschrickelicke Dier dat soo veel' handen heeft,
En soo veel' oogen draegt, Gemeente, staet en beeft.
Een Rechter kan bestaen met Recht doen sonder vreesen;
Sijn Recht en is niet recht, of 't moet'er goet bij wesen;
Of 't vreesen is hem 'tnaest, en 't steenige gejouw

1) Ot., V, 45; K.b., I, 137. Behoort tot de Printen.
Bij de eerste verzen staan op den kant, zoodat het niet zeker is, waar zij ingevoegd moeten worden, de twee versregels:

‘Een Hacker uyter hall, meest midden opde Merckt,
Een Houwer die alleen aen Menschen beelden werckt.’

Zij zijn in geene der uitgaven opgenomen.

+ [krit] Bij vs. 30: Homo homini Lupus. Lupi Moerim videre priores. Virg. Ecl.

[p. 39]

 

⁺

 

Op 'tkraken van een' stropp, op 'tsagen in een' houw.

 

De Waerheit, lijdt sij last, beknepen inde banden,

40

Begraven binnen 'theck van ijser-harde tanden,

 

En vindt geen' trouwer vriend, geen' machtiger als Hem;

 

Soo boort hij door en door der loghenen beklem;

 

En legt sij diep en dwars, en kan sij qualick rijsen,

 

Slaet, geesselt, nijpts'er uijt met Touw en Tang en Rijsen,

45

Van arbeit moe en heet, van herten koel en still,

 

Verbonden, als de Bijl, aen diese voert sijn' will.

 

Gedenckt hij aen een' wrock in 'tnijpen, in 'tbewoelen,

 

En derft sijn' eigen lust in 's Heeren last verkoelen,

 

Soo haest en vindt de Wraeck geen Herberg in sijn bloed,

50

Sijn recht en is niet recht al is het recht en goed.

 

Soo door den dicken dijck van 'tveinsen waer' te delven,

 

Hij is aen andere dat ander' aen haer selven.

 

Een ijeders Beul sijn Hert, daer quelling over knaegt:

 

Van 'tMillioen maer een die 'tonbeknabbelt draegt.

 

21^o. 9b. (Nov.) Hag.

+ [krit] vs. 54 't Millioen maer K.a.: dusenden maer K.b.: dusenden nauw

[Hij is een Tollenaar van aller hande waren]

Hij is een Tollenaer van allerhande waren¹⁾,
Die door de holle goot van sijn begeerte varen
En laten aenden kant van 'tgeelste van haer slijck,
Daer schrabt hij schijven af, en daerom heet hij rijck.
Hij is een groote Bie die swermende den kost gaert;
Een Eewigh-Roerende; een misgeboren Post-paert;

1) Deze versregels staan op hetzelfde blad als De Beul. Zij zijn doorgeschrapt, hebben geen opschrift en zijn blijkbaar fragment.

Vertreckende over Haerlem, op 't vertreck;
tegen den oosten-wind²⁾.

Winter-dagen,
Die de slagen
Vande vlagen
En de macht
Vande winden
Schijnt te binden
Daermen inden
Haegh op wacht,
Sendt het rasen
Van dit blasen
Over Maes en
Over Scheld;
Laet de Veeren
Van de Meeren
T'mijner eeren
Ongequelt.

2) Ot., VI, 153; K.b., I, 482. Zoo luidde de titel oorspronkelijk. Maar toen H. het vers in Ot. liet drukken achter het vers Aen Joff.^w Tesselschade Visscher, Onder-Trouw (zie bl. 37) werd het opschrift veranderd in: Op de selve Bruijloft Reise. Over Haerlem. In K.a. zijn de beide laatste woorden weggelaten.
H. reisde dus naar Amsterdam, om de bruiloft van Tesselschade bij te wonen.

[p. 40]

 

Laet de schuren

 

Onser buren

 

Wat besuren

20

Van uw' kouw;

 

Laetse lipp en.

 

Tanden klippen

 

Mette slippen

 

Inde schouw.

 

 

25

Onderwijlen

 

Sal ick ijlen

 

Als de pijlen

 

Na den doel,

 

Afgesonden

30

Na de gronden

 

Van den Pondenrijcken

 

Poel.

 

 

 

Daer mij 'tsingen,

 

Daer mij 'tspringen

35

Sal bedwingen

 

Toe te staen

 

Dat men gaeren

 

Door de baren

 

Na sijn' Karen

40

Hoort te gaen.

 

 

 

Zijn uw' ooren

 

Niet te booren

 

Tot verhooren

 

Van mijn' bé?

45

Soud' ick sollen

 

Tegen 'trollen

 

Tegen 'tgrollen

 

Vande Zee?

 

'Ksal uw' baren

50

Eer ontvaren;

 

Danck hebb Sparen

 

En het pad

 

Dat den wagen

 

En de slagen

55

Kan verdragen

 

Van het rad.

 

 

 

Van dat hooge

 

Dicke drooge

 

Sal mijn ooge

60

Met genucht

 

Neder vloeyen,

 

En bevroeyen

 

En verfoeyen

 

Uw' gerucht.

 

 

65

Blauwe straten,

 

Sal ick praten,

 

Die verlaten

 

Best behaeght,

 

Schudt de hielen

70

Van de kielen

 

Met de Zielen

 

Die ghij draegt:

 

 

 

Wel te vreden

 

Ick met reden,

75

Die mijn' leden

 

In den bann

 

En 'tverachten

 

Van uw' krachten

 

Sonder wachten,

80

Houden kan.

 

24^o. 9b. (Nov.) Hag.

Aende heeren van Asperen, Liere, Mansart ende Calvart¹⁾.

Lieve Lieven,
Die, door 'tlieven
En 'tbelieven
Vande Ieughd,
Alle sinnen
Kont verwinnen
Tot beminnen
Van uw' Deughd;

1) Ot., VI, 154; K.b., I, 483.
Van Asperen. Of Rutger, Baron van Boetselaer, vóór zijn vader overleden, nadat hij als geleerde eenigen naam had verworven, òf, wat waarschijnlijker is, Philip Jacob, die in 1631 zijn vader als Heer van Asperen is opgevolgd. Beiden waren zoons van Rutger Wessel, Baron van den Boetselaer (vgl. I, 161), die in 1632 is gestorven. Philip Jacob is gehuwd geweest met Anna van der Noot (vgl. I, 300).
Liere. Niet Willem van Liere, Heer van Oosterwijk (zie I, 73), maar waarschijnlijk zijn jongere broeder Frederik (zie Jorissen, Const. Huygens, 364).
Jhr. Louis de Maulde, gezegd Mansard, werd 13 Febr. 1630 kapitein (Mededeeling van den Heer J.H. Hingman), in 1646 sergeant-majoor in 't regiment van graaf Willem Frederik van Nassau en in 1655 luitenant-kolonel in 't Waalsche regiment. Hij stierf in 1663 (vgl. De Navorscher, V, 101). Er zijn brieven van hem aan H. op de Leidsche Bibliotheek.
Calvart. In het begin der 17de eeuw waren er verscheidene officieren van dien naam in het leger. De hier bedoelde is waarschijnlijk Jhr. Levyn de Calvart, Heer van den Bossche, Luitenant-Kolonel, die in 1636 Louise van der Noot, de weduwe van Philips van Houthain, trouwde (vgl. I, 61). Hij stierf den 1sten Dec. 1638 te Bergen op Zoom (zie Dagboek, 32).
Mansart, Liere en Calvart behoorden tot de hofhouding van Maurits (zie P.A. Leupe in De oude tijd, 1870, blz. 346) en later, evenals Asperen, tot die van Frederik Hendrik (zie hier beneden op April 1626).

[p. 41]

 

En ghij, Mansart,

10

Vrolick Mans hart,

 

Die een Lantsart

 

En een Held

 

Tracht te wesen

 

Daer het vreesen

15

Is verwesen

 

Uyt het veld;

 

 

 

En ghij, puycken,

 

Die tot struycken

 

Gaet ontluycken

20

Vande eer,

 

Aspren, Liere,

 

Waerde viere

 

Die ick viere,

 

Minn, en eer'.

 

 

25

Kameraden

 

Die, van gaden

 

Onbeladen,

 

Vrij en loss

 

Door de Steden

30

Gaet vertreden,

 

Als de Reeden

 

Door een Boss;

 

 

 

Deser Dagen

 

Wech gedragen

35

Uyt den Haeg en

 

'tSoet gequeel

 

Vande Dieren

 

Die 't vercieren

 

Doet vertieren

40

Meestendeel:

 

 

 

Verr' verscheiden

 

Van de Weiden

 

Die ons leidden

 

Na de Wijck

45

Daer de Rijsen

 

Moedigh rijsen

 

Opden wijsen

 

Oosterwijck,

 

 

 

Menigh' reisen

50

Gae ick peisen

 

Onder 'treisen,

 

Soeten Haeg,

 

Schoone stranden

 

Lieve Landen

55

Die uw' sanden

 

Weder saegh!

 

 

 

Maer, ô vrinden

 

En beminden,

 

V te vinden

60

Haeck ick meest,

 

Uw geheugen

 

Heeft 'tvermeugen

 

Van 'tverheugen

 

Van mijn' geest.

[p. 42]

65

Als 'tgevoelen

 

Waer' te koelen

 

In het woelen

 

Vande vreughd,

 

'Kwaer' v allen

70

Lang ontvallen

 

Door het mallen

 

Deser jeughd.

 

 

 

Maer de stuypen

 

Die het suypen

75

Doet bekruypen

 

Hert en hooft,

 

Hebb ick, binnen,

 

'Toverwinnen

 

Van mijn' sinnen

80

Noijt gelooft.

 

 

 

Onbewogen

 

Door 'tvermogen

 

Vande togen,

 

Onberoert

85

Door het rasen

 

Vande glasen;

 

Dat de dwasen

 

Van haer voert,

 

 

 

Gae ick leven

90

Stadigh, even,

 

Still, en even

 

Als ick schier

 

Inden Hage

 

Alle dage

95

Sitt en klage

 

Bij de vier.

 

Ia, 'tbenouwen

 

Van verkouwen,

 

Door de rouw' en

100

Wreede lucht,

 

Komt mijn Spelengaen

 

vervelen,

 

En bestelen

 

Mijn' genucht.

 

 

105

Soo en acht ick,

 

Soo en tracht ick,

 

Soo en wacht ick

 

Uyt het kruijs

 

In 'tvermaken

110

Niet te raken,

 

Als door 'tnaken

 

Van mijn' t'huijs;

 

 

 

Daer mij weder

 

'Tschoone weder

115

Op en neder

 

Volgen sal,

 

En mijn' kaken

 

Stadich kraken

 

Door vermaeck en

120

Welgevall.

 

 

 

Soete Menschen,

 

Helpt mij wenschen

 

In een' Renscheniewe

 

Pint,

125

Dat die tijden

 

Haest gedijden

 

Tot verblijden

 

Van

 

Uw' Vrind

 

Constanter.

Amstelodami. 26^o. die Nouemb. qui nuptialis Tesselschadae.

Vier en vlam.
Aen ioff. T. Visschers, niewgetroude met s.^r Krombalck om voorspraeck bij ioff. Machteld van Kampen¹⁾⁺.

Teere Leerling vande Trouw,
Onlanx Maegd, en onlanx Vrouw,

1) Ot., VI, 129; K.b., I, 461. In 2 HSS. Het eene heeft den titel als boven, het andere: Vier en Vlamm. Aen Ioff.^w Tesselschade Visschers, nie-getrouwde; Om voorspraeck by Ioff.^w M. van Kapnem, evenals in Ot. In K.a.: Aen Ioff.^w Tesselschade Visschers, Nieuw-getrouwde; in K.b. is daaraan nog het woord: Jock toegevoegd.
Machteld van Campen was eene dochter van Cornelis van Campen en van Catharina Quekels, die hij in 1602 had gehuwd (vgl. Oud-Holland, 1885, blz. 166). Zij was een nichtje van Tesselschade, op wier bruiloft H. haar zeker heeft leeren kennen.

+ [krit] vs. 17 Onverbiddelicken K.b.: Onafbiddelicken - vs. 25 Kamper in Ot. opengelaten; K.a.: Lauren

[p. 43]

 

Tesselschade, die uw' gade

 

Hebt gevonden, niet te spade,

5

Hebt verbonden, niet te vroeg,

 

Vande wonden die hij droeg.

 

Heeft v noch in 'tniewe leven

 

D'oude vriendschapp niet begeven,

 

Huyst ghij noch in uw gedacht

10

Die die huijsing, als gepacht,

 

In uw' vriendlickheit besaten,

 

Doe ghij, eenigh bijder straten,

 

Eenigh t'huys, en om uw bedd

 

Mette eenicheit besett,

15

Spotte met des jongers toortsen

 

Die v doch met sijner koortsen

 

Onverbiddelicken brand

 

T'uwer beurten heeft vermandt:

 

Sijt ghij noch bedenckens machtigh

20

Hoe de Herten, heet en jaghtigh

 

Na de beeck te koelen gaen

 

Die de Min ten Doele staen,

 

Leent mij drij der toover-woorden

 

Die soo menigh oor bekoorden,

25

Drij aen 'tschoone Kamper-hooft

 

Dat het mijne van mij rooft.

 

Daer ick 't een en 'tander baken

 

On-voorsiens hebb derven naken,

 

Off het vier dat blaken most

30

Blaken sonder branden kost.

 

Seght haer. Wie? Oh! vraegt niet verder.

 

Seght haer, Hoe een Haegsche herder,

 

Hoe een overrompelt knecht

 

Min op 'tminnen afgerecht

35

Dan sijn' Lammeren op 'tvliegen,

 

Vrij en vredigh vander wiegen,

 

Onbewogen voorde vonck

 

Van soo menigh Minne Lonck,

 

Loncken die hij sagh haer' punten

40

Op sijn' wederliefde munten,

[p. 44]

 

⁺

 

En belodderen de sijn'

 

Om van hun belonckt te zijn,

 

Endelick de fierer schichten

 

Van haer' ongemeene lichten

45

Heeft onmogelick gesien

 

D'onverwonnen borst te biên:

 

Daer sijn' herssenen af davren,

 

Even als de langste klavren,

 

Of de Helmen om den Haeg

50

In een dichte Noorder-vlaegh;

 

Daerom nu sijn' kortte nachten

 

Swart' historien van klachten,

 

En sijn' dagen sonder schijn

 

Nachtsgelijck geworden zijn;

55

Daer hem nu de wijdste wallen

 

Aenden Amstel nauw om vallen,

 

En de ruymste kaden schaers,

 

En de bruggen voll gevaers;

 

Soo beduyslen hem de roocken

60

Die den Hertten-brand ontsmoocken,

 

Soo en zijn sijn' oogen schier,

 

Soo en sien sij niet als vier.

 

Soo en kan hij niet bepeysen,

 

Schoon ten ende van sijn reysen,

65

Schoon bij Zuyden 't Zuyder Meer,

 

Met den voorsten voet op 't veer,

 

Wie hem, van het Y gescheyden,

 

Overtoovert heeft tot Leyden,

 

En de Schipper die hem bracht

70

Staet en bedelt om sijn vracht;

 

Veerman, segt hij, weest te vreden,

 

Loon voor arbeyt staet in reden,

 

Maer de reden maeckt geen schult

 

Voor den arbeit is vervult:

75

Schaemte weygert v te wenschen

 

Heele vracht van halve menschen,

 

En den mensche die ghij siet

 

Ben ick half, en daerom niet:

 

Gaet de beste weer-helft soecken

80

Daer haer 'tlieffelick bevloecken

 

Van den soetsten nederslagh

 

Die oyt oog in oogen sagh

 

Uyt de borst heeft heeten scheyden;

+ [krit] vs. 51 Daerom ander HS. Daer hem als in Ot.

[p. 45]

 

Herte, segt, komt voort, na Leyden,

85

'T gelt mij noch een halve vracht,

 

'T gelt hem 'tleven die v wacht.

 

Schaetgen, segt ghij dat ick mijmer?

 

Dat vergeeft men aen een Rijmer;

 

Kont gij 't met een suer besien

90

Aen een Minnaer oock verbien?

 

Voeght het rijmen, en het minnen,

 

En mijn' ongebaerde sinnen,

 

En mijn onbejaerd gemoet,

 

En mijn onbedaerde bloed,

95

En mijn on-ervaren oogen,

 

Dunckt v dat hij min medoogen

 

Kan verdienen dan verwijt

 

Die alleen van allen lijdt?

 

Maer bedenckter bij, vriendinne,

100

Waertoe quam 't v inden sinne

 

D'onbedacht' onnooselheyt

 

Van mijn' tegenwoordicheit

 

Uyt de veile rust te halen

 

Daer ghij sulcke, sulcke stralen

105

Om uw' houwelixen troon

 

T'uwen luyster hadt ontboôn?

 

Uw' beleeftheit doet mij sterven,

 

D'eerste steen van mijn bederven

 

Heeft uw' gunsticheit geplant.

110

Vijand-vriendelicke hand,

 

Hebt ghij d'eerste door ontsloten

 

Om mijn broose borst te blooten,

 

Hebt ghij d'eerste Bijl gestelt

 

Die mijn' vrijheit heeft gevelt,.

115

Laet u d'eerste sorghe lusten

 

D'eerste plaester toe te rusten

 

Over d'eerste Minne-kneep

 

Die mij eerst tot uwent neep.

 

Oh! of oock die hooger stralen

120

Tot medoogen wilden dalen,

 

En de voedster van mijn pijn

 

Mijn' geneester konde zijn!

 

Segt haer, soete voorspraeck, segt haer,

 

Soo sij nijdigh onderrecht waer,

125

Wetens-willigh wie sich stout

 

Soo veel dervens heeft betrout,

 

T'isser een, segt, vande jaren

 

Die, geburen van 'tbedaren,

 

En de statelicke vreugt,

[p. 46]

 

⁺

130

Palen aende tweede jeugt.

 

'Twelgevall van schoone leden

 

Schreef hem niemand toe met reden,

 

Aen het bruynen van sijn' huyd

 

Kijckt de Haegsche Herder uyt;

135

Maer hij dunckt sich selfs te blosen

 

Als de morgestondse roosen,

 

Zedert hij den wederslagh

 

Van haer oog in 't sijne sagh,

 

Soo verlicht der sonnen luyster

140

Allerwegen alle duyster,

 

Soo is heel den Hemel schoon

 

Om het bij-zijn vande Goôn.

 

Over-wight van gulde schijven

 

Die 't ter Werelt all bedrijven,

145

Meer als noodelicke munt

 

Heeft sijn' sterr hem niet vergunt,

 

Weynigh maeyen, weinigh ploeghen,

 

Kleyn besitt in groot genoeghen,

 

En dat Middelmatigh veel

150

Sijn gevallen tot sijn deel;

 

Maer sijn Kampensche gedachten

 

Heele dagen, halve nachten,

 

Zijn sijn' schatten in 't gemoet

 

Daer hij Rijck af heeten moet.

155

Voorraed van gegeten lettren

 

Om Geleerde t'overschettren

 

Schuijlter weynigh in sijn hooft;

 

Waer' het evenwel geklooft

 

'Twaer voll letteren te vinden,

160

Letteren die herten binden,

 

Maer met hope van gena,

 

Soete lettren M.V.K.

 

Sterre-stocken aen te stellen

 

Om de fackelen te tellen

165

Om de keerssen ga te slaen

 

Die het Hemel-holl begaen,

 

Zijn gesifte wetenschappen

 

Die sijn' herssenen ontsnappen,

 

En de geesten van sijn oogh

170

Weygeren haer vier soo hoogh;

 

Maer twee helderer Planeten

 

Zijn de doelen van sijn weten,

 

En de sterren die hij schiet,

+ [krit] vs. 151 Kampensche ander HS. en Ot.: Kapnemsche K.a.: niewe Min-

[p. 47]

 

⁺

 

Hooger Hemel kent hij niet.

175

Stemme-streeling, snaren-krabbling,

 

Is een konstelijcke brabbling

 

Die sijn handen en sijn keel

 

Niet en kennen als ten deel,

 

Maer, al stinckt het eighen roemen,

180

Kampen, kan sijn keel niet noemen

 

Of sij staeter af en trilt

 

Als een Eycken-rijs in 't wild;

 

Snaeren kan sijn' hand niet raken

 

Die wat Machteld-achtich kraken

185

Of sijn vingers gaender af

 

Als een viervoet naer een draf;

 

Daer dan Hand en keel vergaren,

 

Kampen seggen all de snaren,

 

Kampen kort en Kampen lang

190

Zijn de noten van sijn' sang.

 

Verr en versch-geraepte Rijmen

 

Regel-dicht aen een te lijmen,

 

Hooger sweven als 'tgeberght

 

Is sijn' Penn te veel geverght:

195

Kruypen kan hij, gaen, en springen,

 

En gelyckx der aerde singen,

 

'Twater dat de Rijmers maeckt

 

Heeft sijn' lippen noyt geraeckt:

 

Maer de welgevoegde giften

200

Die den Hemel, door de siften

 

En het keurlick onderscheit

 

Van een milde giericheit,

 

Over haer beminde kuyven

 

Nederwaert heeft laten stuyven,

205

Kittelen sijn' aendacht nauw,

 

'Tvliegen wordt hem wel soo gauw

 

Als de best-gewieckte vliegers

 

(Dat's Poëtelickste liegers)

 

En sijn afgevlogen Dicht

210

Rijst hem selver uyt 'tgesicht.

 

Segt haer dan, hij heeft den segen

 

Vande schoonheit niet gekregen,

 

Noch de geestelicke gonst

 

Van gesogen letter-konst;

+ [krit] vs. 180 Kampen ander HS. en Ot.: Kapnem K.a.: Laura - vs. 184 Machteld- in ander HS. en Ot. opengelaten; K.a.: Lauras - vs. 188 Kampen ander HS.: Kapnem als in Ot.; K.a.: Laura - vs. 189 Kampen-Kampen ander HS. en Ot.: Kapnem-Kapnem K.a.: Laura-Laura

[p. 48]

 

⁺

215

Sterren kan hij niet beroemen

 

Vande seven een te noemen;

 

Op de noten is hij schorr,

 

Op de Snaren vinger-dorr;

 

Rijmens is hij onervaren

220

Als de Ploegher inde baren,

 

Als de Zeeman inde Terw,

 

Als de blinden inde verw;

 

Evenwel 'tbevallick wesen,

 

'Trijck, het ruym-gelettert wesen,

225

'T spelen dat bij geen en lijckt,

 

'T singen dat maer 't uwe wijckt,

 

'T rijmen dat hij self kan achten,

 

Houdt hij all van uwe krachten,

 

Kondt ghij 'tschepsel van uw' sinn

230

Min vereeren als uw' Minn?

 

Schijntsij na de Minn te hooren,

 

Vattse vaster bij die ooren,

 

Segt haer dan als Alard zeij

 

Doe sijn krachtiger gevley

235

Perste door de koele korsten

 

Van uw' overvroren borsten

 

En uw Yss-lijck' ongena

 

Dede doyen in een, Ia;

 

Dese zijn de scherpste pijlen

240

Die wij t'samen konnen vijlen.

 

Soo haer dan de tegenstand

 

Van een herder Hert vermant,

 

Tesselscha, hoe sal ick 't herdden?

 

Gij vergeefsche Tolck te werden,

245

En, oh armen, ick, en ick

 

Proye van mijn' eygen strick!

 

Sullen niet mijn eygen schachten

 

Met den woecker-winst van krachten

 

Keeren op het broose bloot

250

Vande schutter diese schoot?

 

Oh! ick spell het lang te voren

 

Lieve Tolck, ick sal 't besmooren,

 

'Khebb geen' Lauwer om de muts

 

Tegen sulcken blixem-bluts.

255

Will's haer dan in bloedt vermaken?

 

Ia sij; 'k sie de doodt genaken.

 

Neen sij; 'Tis geen' Maeghden deught.

 

Ia sij; 'Tis onnoosel vreught.

+ [krit] vs. 248 woecker-winst eerst: Interest ander HS.: Woeckerloon als in Ot.

[p. 49]

 

Neen sij; 'Tmocht haer namaels rouwen.

260

Ia sij; Droefheit kan verkouwen.

 

Neen sij; 'Khebb het niet verdient.

 

Ia sij; om een liever vriend.

 

Oey! daer waggelt mijn vermoeyen;

 

Tesselscha, om tijd te spoeyen;

265

Korte moeyt voor lang bediet,

 

Vraegt haer, of sij will, of niet?

 

Hag. 12^o. 10b. (Dec.)

 

Om den deun¹⁾.

1) Niet in het andere HS. Maar daaronder staan, als in Ot., de woorden: Non lecta est operi, sed data caussa meo. Ovid.

Koelte van antwoordt op vier en vlam van den heere Constantin Huigens, vorderende van joffrouw Tesselschae Visschers nieuwgetroude met s.^r Alaerd van Crombalch, voorspraeck by joff.^w Machtelt van Campen²⁾.

Nuchter montje, minnevastaert
Hoe komt u vrouw Venus bastert

Dus geloopen in het hooft,

Dat u teffens zijn ontrooft

Loddertong en troeteltaelen,
En ghij hullep in moet haelen

Om voor uw le houden 't woordt

Afgerecht op maeghdoommoort.

Wilt ghij dat mijn' wóórden wóórden
Strecken, die in fujk van kóórden

2) Afgedrukt naar Gedichten van P. Cz. Hooft, I, blz. 222.
Was H. ernstig verliefd op Machteld van Kampen en trachtte de jonge diplomaat door zijn vers, op schertsenden toon geschreven, er achter te komen, hoe het meisje over hem dacht? Of was zijn gedicht niets anders dan eene grap? Hooft, die op zich had genomen, om voor Tesselschade het antwoord te schrijven, gaf dan ook in dit vers den welgemeenden raad, om zich duidelijker te verklaren.
Wij weten er niet meer van dan Hooft. Want het blijkt, dat aan den vernuftig uitgedachten roman, dien Jorissen naar aanleiding van Huygens' Vier en Vlamm heeft opgezet (zie Const. Huyg., blz. 150-162) de historische basis ontbreekt. Van Machteld van Kampen is door Vondel's lijkdicht (zie uitg. van Unger, 1621-1625, blz. 94) alleen bekend, dat zij jong is gestorven; de verzekering, dat zij hare hand aan een ander had toegezegd, berust op gissing, en het bewijs, dat zij in Mei 1624 gestorven is, moet nog gegeven worden. (In de Amsterdamsche begrafenisboeken wordt haar naam in dat jaar niet gevonden.)
M.i. blijkt uit het gedicht van H. eene voorbijgaande verliefdheid, geen ernstig gevoelde hartstocht. Zou hij anders nog geen anderhalf jaar na de hem toegebrachte wonde zijn Vier en Vlamm met zulk eene doorzichtige naamsverandering in de Ot. hebben laten afdrukken?

[p. 50]

 

Lokken ander' enden, (mój)

 

Wijzend' hun den wegh te kóy,

 

Daer mij in een Adlaer lókte,

 

Die zijn hartjen overdókte

15

En te gysel stelde, dat

 

Het bedenkelijke padt

 

Dat zoo meenigh end doet schrejen,

 

Mij met lieffelijk verleyen

 

Soud' door aller weelden oest,

20

Brengen daer jck wezen moest?

 

Woorden maghtigh om besweeren,

 

Quaedt van bujtene te leeren,

 

Zijn nojt opgezocht door mij,

 

Wt Armidaes boekerij.

25

Nojt en heb jck neus gesteken

 

In de snoô bibliotheken

 

Van Medea' oft Cirçe. Trek

 

Om van vlees te maken spek

 

Had jck nojt. En zoo mijn gorgel

30

Die ghij prijst al waer 't een orgel

 

Yet kolachtighs heeft gesejdt,

 

'T moest mij wezen aengewejdt.

 

Speelnoots vande groote dieren

 

Die het hemelhol beswieren,

35

'T vollek dat den grooten kreeft

 

Oft den stier bereden heeft,

 

En die woeste slang van starren

 

Onder 't óóghe kijken darren,

 

Waer de man om met de maen

40

En haer geesten om te gaen.

 

Mij zoud', midden onder 't kallen

 

Lichtelijk de moedt ontvallen,

 

Zagh jck hooren maer, oft start.

 

'K ben een zoetemellex hart.

45

Dies u paste best het vloeken.

 

'T zingen moght ghij eens bezoeken,

 

Dat zijn woordt meé reélijk doet;

 

Hebt ghij tot geen zeggen moedt.

 

Laet voor Machtelt nooten kraeken

50

Die uw meesterschap versaeken

 

In de min, daer A, be, çe,

 

Hoogher is als effen, E.

 

Hiet de straelen, die van bujten

 

Op uw staelen oogh afstujten

55

Nevens 't helst van uw gezicht

 

Vinnigh vlieghen in haer licht:

[p. 51]

 

Even als de spieghel draejen

 

Doet, de maen oft zonneraejen,

 

Heenen, daerse 't aensight wendt;

60

En de klaerste kijkers blendt.

 

Lichtlijk zoud' 't dat licht verpeutren,

 

Dat haer harssenen aen 't leutren

 

Raeken moghten meê, gelijck

 

'T riedt doet aen de Volewijk,

65

Dat van boven t'onder schier beeft,

 

Als de gootling donder vier geeft.

 

Moghelijk (wie weet?) door deesen

 

Dat zij raekte t'overleezen

 

Uwer swarte klachten gról;

70

En die bijbel in haer ból.

 

Lukt dat, 'k wed z'wt vrees voor vallen

 

Vande smalle burreghwallen,

 

Voor de beste bujrt aenschouwt

 

'T lof der linden in 't Voorhout.

75

Lichtlijk dat haer niet soud vaeren

 

Het vervaeren, door de baeren

 

Van 't onminnelijke meer

 

Dat 'er lejdt in 't Lejder veer.

 

 

 

Vastaertje beleefde baesje,

80

Wilje nu jujst op een aesje

 

Weeghen, wat jck mij mishad,

 

Doen jck u te brujloft bad,

 

Aen des Ys en Aemstels zóómen?

 

Zegtme, wie zoud' darren dróómen,

85

Wie zoud' darren dencken, dat

 

Ooghenvlam zoud' konnen vat

 

Op uw schootvrij borsjen vinne',

 

Daer de Baerelijke Minne¹⁾

 

En sijn schicht nojt meer op dee,

90

Als een taeje Dorrepee²⁾?

 

 

 

Hebben niet als duistre kleuren

 

Moghen uwen hujt gebeuren,

 

Neemt daer inne geen verdriet,

 

Koop en zal dat breken niet,

95

Vaeken zagh jck 't meisjen tasten

 

Nae de karssen bruinst van basten.

1) Zeker eene toespeling op Susanna van Baerle ol eene van hare beide toen nog ongehuwde zusters.

2) Waarschijnlijk wordt Dorothea van Dorp op deze niet zeer vleiende wijze aangeduid.

[p. 52]

 

'T heeft zoo wel verstandt daer of,

 

Als de grootste van het hof.

 

Zij behoeft u niet te bleeken.

100

Bruin bij blank best af kan steeken.

 

Laffe schilders vinden 't hart.

 

Konstigh diept men wit met zwart.

 

 

 

Hebt ghij niet te veel van dujten?

 

Dat doet meenigh huwlijk stujten.

105

Maet in geldtkas lujdt zoo wel

 

Niet, als maet in zangkappel.

 

Maet in swijghen, maet in kallen,

 

Maet in wijs zijn, maet in mallen,

 

Maet in spijse, maet in drank,

110

Maet in stilstaen, maet in gank,

 

Maet in winnen, maet in waeren,

 

Maet in spillen, maet in spaeren,

 

Maet in moede, maet in min,

 

Maet in zuchte, maet in zin,

115

Maet in slaepen, maet in waeken,

 

Magh men niet voor schaedlijk laeken.

 

Overmaet van moony baet

 

Om te worden meisjens maet.

 

Wilje jaeghen zulk een wildtje,

120

Laet haer, door uw gulden briltje,

 

Niet kleen zandt, oft ander gruis,

 

Of de schoonheidt van een luis,

 

Maer tot onder in den rijken

 

Welgespekten geldkist kijken:

125

'K wed u, dat dukaet en kroon

 

Straelen als mijn bruiloftstroon.

 

Kondt ghij 't glaesjen daer nae zetten

 

Dat goudtguldens pistoletten

 

Werden, 't waer noch wel zoo goedt.

130

Self de Mingod, weet ghij, moet

 

Hebben, zoo hij brandt zal stichten

 

Goude doppen aen zijn schichten.

 

Belght u dan niet dat ghij zoudt

 

Weenigh opdoen zonder goudt.

135

Laet van geene zeedigheiden

 

U altoos zoo ver verleiden

 

Dat ghij minder zegt als 't is.

 

Dat waer 't heele doelhuis mis.

 

Veel van lettren te gewaeghen

140

Die ghij hebt te lijf geslaeghen,

 

Weet jck nauw, of 't is geraen.

[p. 53]

 

Letters doch voor letters gaen,

 

En zij letten meest de vrouwen,

 

Heb jck Katzen les onthouwen;

145

Die ten oorlogh heeft het boek

 

Doen ontseggen van den doek.

 

Evenwel en zoudt niet deeren,

 

Dat gh' haer averechts kondt leeren

 

T' samenspellen tot één stem,

150

Uw' hooftletters K, V, M.

 

Maer wie plagh dus voort te stuiven

 

Als jck doe? die zoek te schuiven

 

Van mij huwlijkmaekens last:

 

En, jck hijlikmaek al vast.

155

'T welck, wanneer 't mij schoon moght voeghen,

 

Schaemte moest nochtans mij wroeghen,

 

Dat jk onderwijz, die wis

 

Overal mijn wijzer is.

 

Venus kindt de loose stooker

160

Betren pijl in uwen kooker

 

Vinden kan, dan jck u zen;

 

Al en waer het maer uw' pen.

 

Ghij zegt; zij zich niet begeeven

 

Dar te lucht, om hoogh te sweeven,

165

En maer maetelijke vaert

 

Weet te maeken bij der aerdt.

 

Schoon, men schill' 'er af de veeren,

 

'T vlieghen zal zij niet verleeren

 

Aerdend' altijdt nae de grondt

170

Daerze, doenze wies, in stondt.

 

Jae, dat meer is als ze speelen

 

Voer ten hemel, nae te queelen,

 

Lejd' jck haer noch toe, den swan,

 

Die haer aen zijn wieken wan.

175

Woordtjes zoud zij op die wijzen

 

Lichtelijk zoo hoogh doen rijzen

 

Dat het galmen werd' gehóórt

 

Tot ontrent den Hooghen óórdt.

 

Mochten opgezonge spraekken

180

'T Camperhooft die ooren maeken,

 

Daer ghij wilt dat jck bij vat,

 

Wel bequam u 't hoefslaghnat.

 

Wat al kout ghij, oft uw' lippen

 

Niet en hadden moghen stippen

185

In 't gewiekte paerdt zijn bron;

 

Nojt in mij dat koomen kon.

 

Recht daer tegens, ben jck reede

[p. 54]

 

Op een lutjen nae, bij eede

 

Te verklaeren, dat ghij nójt

190

Zoo veel wijns en hebt gepójt,

 

Als van dese vocht geslobbert.

 

'K zeg, ghij hebt 'er in gelobbert;

 

Jae gedompelt uwen krujn.

 

D'afgeloope droppen bruin

195

Van het smetten uwer haeren,

 

Ghij in eenen pót vergaeren,

 

Wel poëetsch en potzigh, gingt,

 

En ons smeeren aen, voor inkt.

 

Goedt hebt ghij dan blonde kujven,

200

Met poëetsche schaft te krujven,

 

Datze blijder blinken schier,

 

Als de kant van uw papier.

 

 

 

Welgeschaepe zijn uw leden.

 

Treffelijke tooverreden

205

Dunken uwe letters mij

 

En uw starrekijkerij.

 

Maeken kundt ghij groot getokkel,

 

Met uw' ongeknoopte knokkel,

 

Die de snaer manieren leert.

210

En uw keel is wel gesmeert.

 

'T rollen van uw koppelrijmen

 

Heeft de kraft van afgod Hijmen.

 

Windt zijn meisjes. 'T moest 'er gaen

 

Zeldzaem, bleefz' in 't vriesgat staen.

215

Zegt ghij dat uw gaeven meer zijn

 

Niet als van haer glans de weerschijn?

 

Goedt. Het is wel eer geschiedt

 

Dat van weerschijn ijs ontliet.

 

Zoud' het als een ooven gaepen,

220

Dat ghij zijt van haer geschaepen?

 

Dat waer veel. De liefd' is sterk,

 

Die men leidt op eighen werk.

 

Vlejdt ghij mij om Alaerds vleijen?

 

Een apteker aen 't bereijen

225

Had den dagh van doen; niet min.

 

Zoo veel krujen gaen 'er in.

 

Al 't gelaetje stond belaentjes;

 

Halve zuchjes, heele traentjes;

 

Stompe kusjes, lonkjes sneégh;

230

'T meeste zejd' hij, als hij sweegh.

 

T vier en moet hem zeer niet bijten,

 

Die zoo lujde brandt kan krijten,

[p. 55]

 

Door een keel, daer hitt' in haert,

 

Wil geen' stemme bovenwaert;

235

Dacht jck; in 't gelaet van deesen

 

Kunnen enkel' ooghen leesen,

 

Wat in 't hart geschreven staet.

 

Voert ghij in den Haegh zoo, maet?

 

Kunt ghij daer in 't voorhooft schettren

240

Duidlijk zien de duistre lettren

 

Van het harte, koopt ghij geen

 

Glas, geen glas? Ick denk wel neen.

 

Glas en Cristalyn tot brillen

 

Moet ghij hoopen gelds in spillen,

245

Zoo ghij 't hart eens op wilt slaen,

 

En doorsien de binneblaên.

 

Alaerds woordelooze praetje

 

Meest heeft wtgekipt het jaetje,

 

Dat wat laegher als mijn króp

250

Lagh als in een ijsendóp.

 

Evenwel jk kan niet zeggen

 

Dat ghij 't ook zoo aen moet leggen.

 

Hachelijk waer zulk een raedt.

 

Wat weet jck hoe zij 't verstaet?

255

Ydereene moetmen zoeken

 

Naer haer aengezicht te doeken.

 

Mislijk oft zij waer gestelt,

 

Op wat woorden voor haer geldt.

 

 

 

Vastaertjen, hoe 't zal gelukken

260

Zoud' mij konst zijn wt te drukken,

 

Altijd is het vraeghen vrij

 

En het weighren staet 'er bij.

 

 

 

Zoudze zulk een' storrem afstaen?

 

Neenze: zietgh' haer voor zoo straf aen?

265

Jaeze: zij gelooft te laeuw.

 

Neenze: Vastaert is te gaeuw.

 

Jaeze: z' heeft geen' zin in zoenen.

 

Neenze: Minnezon doct groenen.

 

Jaeze: z'hangt haer' moeder aen.

270

Neenze: dat kan over gaen.

 

Jaeze: z'is te jong van jaeren.

 

Neenze: jongre zietmen paeren.

 

Jaeze: zij zoekt maeghdoomslóf.

 

Neenz': een yder steekt nae 't hof.

275

Jaeze: z' heeft te veele króónen.

 

Neenz': hij magh de zijn wel tóónen.

[p. 56]

 

Jaez': hij heeft der daeghen veel.

 

Neenze: 't is het passe scheel.

 

 

 

'K magh hierbij een speltje steeken.

280

Als 't u moght aen jae gebreken

 

Lijden zoudt ghij, zoo jck meen,

 

Vastaert, u met dus een neen.

 

 

 

Zoetjes, toef wat, noch een woordtjen

 

Ick u bijten moet in 't óórtjen,

285

Dat mijn hóófjes rammelrad

 

Schoontjes schier vergeten had.

 

Spreekje 't meisjen blond van haeren,

 

Past vooral haer te verklaeren

 

Klaerder, dan ghij 't mij bediedt,

290

Vastaert, oft ghij 't meent oft niet¹⁾.

 

(Hooft).

1) Het is onbekend, wanneer het vers is geschreven; in elk geval was het in Febr. 1624 voltooid (vgl. Hooft's Brieven, I, 239). Hooft weigerde echter, om het aan Huygens te zenden en deelde hem alleen de 8 laatste versregels mee (t.a.p.), die dan ook in de uitgaven van Huygens' werken werden opgenomen. Was hij, nadat het gedicht geschreven was, misschien bang, dat hij er Huygens mede zou beleedigen?