Stede-stemmen en dorpen

[p. 80]

Valckenburgh

Soo verr vier voeten gaen, vier voeten in 't beslagh,¹
Vier voeten in den dwangh van Ruyterlick gesagh,²
Soo verr men ringht en springht, onthaelt men de geruchten³
Van mijn' September-feest en woelende genuchten.^3/44
Die mijne Peteren mijn aenstaen had vertelt,
Sy hadden mijnen naem in Paerdenburgh verspelt.^5/6
Gelijck het koren gaet op, door, en uyt den Moelen,
Soo treck, soo send ick uyt het meer en minder Voelen.^7/8
Wat dunckt u, Vreemdelingh, van 't wederzijds verstand?⁹
Heel Nederland vult my, en ick heel Nederland.¹⁰

1 vier voeten: pars pro toto voor paard.
vier voeten in 't beslagh: vier voeten met hoefijzers.

2 Vier ... gesagh: Vier voeten die in bedwang (worden gehouden) door het overwicht van de ruiter.

3 ringht: ringspelen uitvoert (WNT ringen (III) 538 II B 2 reien dansen, met dit citaat).
onthaelt: WNT geeft alleen ‘persoonlijke objekten’. De betekenis vriendschappelijk ontvangen, iemand inhalen, feestelijk inhalen, wordt door Huygens hier met een onpersoonlijk objekt, min of meer metaforisch gebruikt: men verneemt die geruchten graag, hoort ze graag, luistert er met open oren naar.
geruchten: WNT gerucht 1 b: datgene wat onder de mensen gesproken wordt omtrent iemand of iets: de roep, vermaardheid, roem.

3/4 Soo verr ... genuchten: overal waar men danst en springt (met paarden), verneemt men graag de roem van mijn september-feest en van de genoegens die met veel drukte en rumoer gepaard gaan.

4 September-feest: tussen 9 en 17 september werd in V. jaarlijks een grote paardenmarkt gehouden, die door heel Nederland bekend was. Vanuit heel Nederland werden paarden naar de markt gebracht en vanuit het hele land kwamen kopers (vgl. vs. 9 en 10). De markt ging gepaard met kermisvermaak. (E. Pelinck, De paardenmarkt te Valkenburg. In: Leids Jaarboekje, 50 (1958) 80-86).
woelende genuchten: genoegens die met veel drukte en rumoer gepaard gaan.

5/6 Die ... verspelt: als iemand ... dan ... De zin openend met Die, fungeert hier als voorwaardelijke bijzin.
Peteren: naamgevers.
Aenstaen: het ophanden zijn; hier: mijn toekomst.
verspelt: omgespeld.

7/8 Zoals het koren op, door en uit de molen gaat (in de molen komt en na verwerkt te zijn er weer uitgaat), zo trek ik aan (koop ik), zo zend ik uit (verkoop ik) het grotere en kleinere veulen. Opm.: m.i. gebruikt H. hier Voelen in plaats van paard ter wille van het rijm met Moelen. Deze vorm oe is ongebruikelijk; was althans niet gangbaar in het 17e-eeuwse Noordhollands (Schönfeld, par. 40).

9 't wederzijds verstand: de onderlinge verstandhouding, relatie (wijst vooruit naar vs 10. Bedoeld wordt de goede relatie tussen Valkenburg en heel Nederland).

10 vult my: (met paarden).
en ick heel Nederland: en ik (vul) heel Nederland (met paarden).