Verzamelde werken. Deel 6. Biografie
(1950)–Johan Huizinga–
Auteursrecht onbekend
bron
Johan Huizinga, Verzamelde werken. Deel 6. Biografie (ed. L. Brummel). H.D. Tjeenk Willink & Zoon, Haarlem 1950
codering
DBNL-TEI 1
Wijze van coderen: standaard
dbnl-nr huiz003verz07_01
logboek
-
verantwoording
gebruikt exemplaar
eigen exemplaar DBNL
algemene opmerkingen
Dit bestand biedt, behoudens een aantal hierna te noemen ingrepen, een diplomatische weergave van Verzamelde werken. Deel 6. Biografie van Johan Huizinga, in een editie van L. Brummel uit 1950. De complete Verzamelde werken bestaan uit negen delen.
redactionele ingrepen
p. 335, noot †: het onjuiste nootverwijzingsteken is verbeterd.
p. 481: de kop tussen vierkante haken is toegevoegd.
Bij de omzetting van de gebruikte bron naar deze publicatie in de dbnl is een aantal delen van de tekst niet overgenomen. Hieronder volgen de tekstgedeelten die wel in het origineel voorkomen maar hier uit de lopende tekst zijn weggelaten. Ook de blanco pagina's (2, 276, t.o. 343, t.o. 359, t.o. 375, t.o. 391, t.o. 407, t.o. 424, t.o. 439, t.o. 455, t.o. 471, t.o. 479, t.o. 487) zijn niet opgenomen in de lopende tekst.
[pagina I]
[pagina II]
| I | OUD-INDIË-NEDERLAND |
| II | NEDERLAND |
| III | CULTUURGESCHIEDENIS I |
| IV | CULTUURGESCHIEDENIS II |
| V | CULTUURGESCHIEDENIS III |
| VI | BIOGRAFIE |
| VII | GESCHIEDWETENSCHAP-HEDENDAAGSCHE CULTUUR |
| VIII | UNIVERSITEIT-WETENSCHAP EN KUNST |
| IX | BIBLIOGRAFIE EN REGISTER |
[pagina III]
J. HUIZINGA
VERZAMELDE WERKEN
VI
BIOGRAFIE
1950
H.D. TJEENK WILLINK & ZOON N.V.-HAARLEM
[pagina IV]
BANDONTWERP VAN S.L. HARTZ
GEDRUKT DOOR N.V. DRUKKERIJ G.J. THIEME, NIJMEGEN
[pagina V]
INHOUD
| Erasmiana | 1 | |||
| a. Erasmus | 3 | |||
| Opdracht | 3 | |||
| Voorrede bij den eersten druk | 4 | |||
| Hoofdstuk I | 5 | |||
| De Nederlanden in de vijftiende eeuw. De Bourgondische heerschappij. Noord-Nederland in alle opzichten afgelegen streken. De Moderne Devotie: de Broeders des Gemeenen Levens en de Congregatie van Windesheim. - Erasmus' geboorte. Zijn verwanten. Zijn naam. Schooljaren te Gouda, Deventer en 's-Hertogenbosch. Hij treedt in het klooster. | ||||
| Hoofdstuk II | 13 | |||
| Erasmus als Augustijner kanunnik in het klooster Steyn bij Gouda. Zijn vrienden. Brieven aan Servatius. Het humanisme in de kloosters. Latijnse poëzie. Afkeer van het kloosterleven. Hij verlaat Steyn om in dienst te treden bij den bisschop van Kamerijk: 1493. - Jacobus Battus. Antibarbari. Hij krijgt verlof om te Parijs te gaan studeeren: 1495. | ||||
| Hoofdstuk III | 22 | |||
| De universiteit van Parijs. Philosophische en theologische scholen en traditiën. Het Collège Montaigu. Erasmus' weerzin tegen de Scholastiek. Betrekkingen met de Humanisten: Robert Gaguin, 1495. Hoe aan den kost te komen. Eerste opzet van verscheidene zijner onderwijzende geschriften. Reizen naar Holland en terug. Batt en de Vrouwe van Veere. Met Lord Mountjoy naar Engeland, 1499. | ||||
| Hoofdstuk IV | 30 | |||
| Eerste verblijf in Engeland, 1499-1500. Oxford, John Colet. Erasmus' aspiraties op de theologie gericht. Tot dusver hoofdzakelijk een litteraat. Fisher en More. - Ongeval te Dover bij het vertrek uit Engeland. Terug in Frankrijk, stelt hij de Adagia samen. - Jaren van zorg en gebrek. | ||||
| Hoofdstuk V | 39 | |||
| Beteekenis der Adagia en van soortgelijke werken uit later jaren. Erasmus als verspreider van klassieke beschaving. Het Latijn. Vervreemding van Holland. Erasmus als Nederlander. | ||||
| Hoofdstuk VI | 47 | |||
| Erasmus op het kasteel Tournehem, 1501. - Het herstel der godgeleerdheid nu zijn levensdoel. Hij leert Grieksch. Jean Vitrier. Enchiridion militis christiani. | ||||
| Hoofdstuk VII | 54 | |||
| Dood van Battus, 1502. Eerste verblijf te Leuven, 1502-1504. Vertalingen. Opnieuw te Parijs. Valla's Annotationes op het Nieuwe Testament. - Tweede verblijf in Engeland, 1505-1506. Nieuwe vrienden en beschermers. - Vertrek naar Italië, 1506. Carmen alpestre. | ||||
| Hoofdstuk VIII | 60 | |||
| Erasmus in Italië, 1506-1509. Hij verwerft den graad van doctor te Turijn. - Bologna en Paus Julius II. - Erasmus te Venetië bij Aldus, 1507-1508. De boekdrukkunst. - Alexander Stewart. Naar Rome, 1509. - Bericht van Hendrik VIII's troonsbestijging. Erasmus verlaat Italië. | ||||
[pagina VI]
| Hoofdstuk IX | 66 | |
| Moriae Encomium, de Lof der Zotheid, 1509. Als kunstwerk. Dwaasheid de beweegkracht van alle leven, onmisbaar, heilzaam, oorzaak van staten en heldendom. Dwaasheid houdt de wereld in stand. Alle levensenergie bij Dwaasheid ingelijfd. Gebrek aan Dwaasheid maakt ongeschikt voor het leven. Zelfbehagen noodzakelijk. Humbug gaat boven waarheid. De wetenschap een plaag. Satire van alle geestelijke beroepen. - Twee thema's loopen in het werk dooreen. - De hoogste Dwaasheid: ekstase. - De Moria te beschouwen als een vroolijke scherts. - Dwazen en gekken. - Erasmus spreekt geringschattend van het werk. Waarde ervan. | ||
| Hoofdstuk X | 75 | |
| Derde verblijf in Engeland, 1509-1514. Van twee jaren zijns levens geen enkel bericht: zomer 1509 tot voorjaar 1511. - Erasmus te Cambridge. Betrekkingen met Badius, uitgever te Parijs. Een vergissing ten gunste van Johannes Froben te Bazel. Erasmus verlaat Engeland, 1514. Julius Exclusus. Brief tegen den oorlog. | ||
| Hoofdstuk XI | 83 | |
| Op weg naar succes en voldoening. Zijn prior roept hem terug naar Steyn. Hij weigert. - Eerste verblijf te Bazel: 1514-1516. Hartelijk welkom in Duitschland. Johannes Froben. Uitgave van Hieronymus en van het Nieuwe Testament. - Erasmus wordt raad van den jongen Karel. Institutio principis christiani, 1515. - Hij wordt ontslagen van het kloosterleven, 1517. - Beroemdheid. Erasmus als geestelijk centrum. Zijn briefwisseling. De letterkundige brief. - Hooggestemde verwachtingen. | ||
| Hoofdstuk XII | 96 | |
| Erasmus' geest. I. Ethische en aesthetische neigingen. Afkeer van het onredelijke, zinlooze en omslachtige. Visie der Oudheid doorlicht door het christelijk geloof. Wedergeboorte der bonae literae. Het ideaal van een leven van edele harmonie en gelukkige wijsheid. Zin voor het gepaste en het effene. - Zijn geest noch wijsgeerig, noch historisch, maar philologisch en moralistisch. Vrijheid, helderheid, zuiverheid, eenvoud. Vertrouwen in het natuurlijke. Opvoedkundige en maatschappelijke denkbeelden. | ||
| Hoofdstuk XIII | 105 | |
| Erasmus' geest. II. Intellectueele opvattingen. De wereld overladen met opinies en vormen. De waarheid moet eenvoudig zijn. Terug naar de zuivere bronnen. De Heilige Schrift in de grondtalen. Bijbelsch humanisme. Kritische arbeid over den tekst der Heilige Schrift. Praktijk gaat boven dogma. - Erasmus' talent. Zijn behagen in woorden en dingen. Uitvoerigheid. Waarneming van bijzonderheden. Een gesluierd realisme. Dubbelzinnigheid. Nuance. Ondoorgrondelijkheid van den diepsten zin van alle dingen. | ||
| Hoofdstuk XIV | 113 | |
| Erasmus' karakter. Behoefte aan zuiverheid en zindelijkheid. Gevoeligheid. Weerzin tegen strijd, behoefte aan eendracht en vriendschap. Afkeer van alle ongenoegen. Hij geeft te veel om de meening van anderen. Behoefte zichzelf te rechtvaardigen. Hij zelf nooit in gebreke. Verband tusschen neiging en overtuiging. Ideaal beeld van zichzelf. Onvoldaanheid over zichzelf. Egocentrisch denken. In zijn hart alleen. Afwerende houding. Ziekelijke argwanendheid. Ongeluksgevoel. | ||
[pagina VII]
| Rusteloosheid. Onopgeloste tegenstellingen van zijn wezen. Afschuw van de leugen. Reserve en insinuatie. | ||
| Hoofdstuk XV | 126 | |
| Erasmus te Leuven, 1517. Hij verwacht de vernieuwing der Kerk als de vrucht der klassieke beschaving. Controverse met Lefèvre d'Etaples. Tweede reis naar Bazel, 1518, herziening van de uitgave van het N.T.. Controversen met Latomus, Briard en Lee. Erasmus ziet in den tegenstand der behoudende theologie enkel een conspiratie tegen de bonae literae. | ||
| Hoofdstuk XVI | 134 | |
| Begin der betrekkingen tusschen Erasmus en Luther. Aartsbisschop Albert van Mainz, 1517. Voortgang der Hervorming. Luther racht Erasmus tot toenadering te bewegen, Maart 1519. Erasmus houdt zich op een afstand, meent nog de verzoener te kunnen zijn. Zijn houding wordt dubbelzinnig. Hij loochent steeds sterker alle gemeenschap met Luther, en besluit toeschouwer te blijven. Van beide zijden dringt men Erasmus om partij te kiezen. Aleander in de Nederlanden. De Rijksdag van Worms 1521. Erasmus verlaat Leuven om zijn onafhankelijkheid te vrijwaren, October 1521. | ||
| Hoofdstuk XVII | 145 | |
| Bazel blijft bijna acht jaar zijn woonplaats, 1521-1529. Erasmus als politisch denker. De man van eendracht en vrede. Geschriften tegen den oorlog. Oordeel over vorsten en bestuur. - Nieuwe uitgaven van kerkvaders. - De Colloquia 1522, 1524. - Controversen met Stunica, Beda enz.. - Geschil met Hutten. Eppendorf. | ||
| Hoofdstuk XVIII | 154 | |
| Erasmus bewogen tegen Luther te schrijven. De Libero Arbitrio, 1524. - Luther antwoordt met De Servo Arbitrio. - Onbestemdheid van Erasmus, uiterste rigoureusheid van Luther. Erasmus nu definitief bij de partij van het behoud. De bisschop van Bazel en Oecolampadius. Erasmus' halfslachtig dogmatisch standpunt. Over biecht, ceremoniën, heiligenvereering, misoffer. - Institutio Christiani matrimonii, 1526. Hij voelt zich omringd van vijanden. | ||
| Hoofdstuk XIX | 162 | |
| Erasmus keert zich tegen het paganisme en het overdreven klassicisme der humanisten. Ciceronianus, 1528. Het brengt hem nieuwe vijanden. - De Hervorming te Bazel doorgevoerd. Hij wijkt uit naar Freiburg, 1529. Zijn oordeel over de resultaten der Hervorming. | ||
| Hoofdstuk XX | 171 | |
| Algemeene verscherping der tegenstellingen. Toch blijft in Duitschland de strijd nog lange jaren opgeschort. - Voltooiing van Ecclesiastes. Dood van Fisher en More. - Erasmus terug naar Bazel, 1535. Plannen om te verhuizen naar Bourgondië of naar Brabant. Paus Paulus III begeert zijn medewerking voor het aanstaande Concilie. Erasmus slaat de aangeboden gunsten af. De puritate Ecclesiae. Het einde, 12 Juli 1536. | ||
| Hoofdstuk XXI | 179 | |
| Erasmus en de geest der zestiende eeuw. De volstrekte idealist, doch tevens een gematigde. De verlichter van een eeuw. Verkondiger van denkbeelden die eerst in de achttiende eeuw doordringen. - Zijn invloed strekt zich uit over Contrareformatie en Protestantisme beide. - De Erasmiaansche geest in de Nederlanden. | ||
[pagina VIII]
| Aanhangsel: De portretten van Erasmus | 186 | ||
| Bibliographie | 192 | ||
| b. | Welke voorstelling heeft Erasmus omtrent Dante gehad | 195 | |
| c. | Erasmus en Dante | 202 | |
| d. | Erasmus-Gedenkrede im Basler Münster | 204 | |
| e. | Erasmus' maatstaf der dwaasheid | 220 | |
| f. | De schrijver der Colloquia | 235 | |
| g. | Ce qu'Erasme ne comprenait pas | 247 | |
| h. | Erasmus über Vaterland und Nationen | 252 | |
| i. | Nieuwe Erasmiana (bespreking van H. & A. Holborn's ‘Desiderius Erasmus Roterodamus, Ausgewählte Werken’ en van Wallace K. Ferguson's ‘Erasmi Opuscula, a supplement to the Opera Omnia’ | 268 | |
| j. | Boekbespreking van Margaret Mann's ‘Erasme et les débuts de la réforme française (1517-1536)’ en van Otto Schottenloher's ‘Erasmus im Ringen um die humanistische Bildungsform’ | 271 | |
| k. | Boekbespreking van P.S. Allen's ‘Erasmus, lectures and wayfaring sketches’ | 273 | |
| Van Kern tot Hanotaux | 275 | ||
| a. | Hendrik Kern | 277 | |
| b. | Hendrik Kern, 1833-1917 | 315 | |
| c. | Prof. Dr P.J. Blok; bij zijn zilveren jubileum | 321 | |
| d. | In memoriam Jhr Mr J.A. Feith | 324 | |
| e. | Rede bij de onthulling van een gedenkteken voor Sir Philip Sidney | 327 | |
| f. | Dr J.S. Speyer | 335 | |
| g. | J.C. Kapteyn | 336 | |
| h. | Leven en werken van Jan Veth | 339 | |
| Voorrede | 339 | ||
| I | Vorming | 340 | |
| II | In de beweging | 359 | |
| III | De portretschilder | 383 | |
| IV | Kunst en historie | 398 | |
| V | Rembrandt en Dürer | 413 | |
| VI | De schilder schrijver | 427 | |
| VII | De mensch en de dichter | 443 | |
| VIII | Latere jaren | 459 | |
| i. | Jan Veth | 481 | |
[pagina IX]
| j. | Voorrede bij Jan Veth's ‘Een veronachtzaamd hoofdstuk’ | 486 |
| k. | J.J.G. Vürtheim | 488 |
| l. | André Jolles | 490 |
| m. | Toespraak na de onthulling van het Lorentz-monument te Leiden | 492 |
| n. | C. van Vollenhoven | 495 |
| o. | Mr C. van Vollenhoven | 496 |
| p. | In memoriam W. de Sitter | 499 |
| q. | Henri Pirenne | 501 |
| r. | Albert Verwey | 508 |
| s. | Prof. R.N. Roland Holst | 509 |
| t. | R.N. Roland Holst zestig jaar | 510 |
| u. | R.N. Roland Holst | 511 |
| v. | R.N. Roland Holst 4 Dec. 1868-31 Dec. 1938 | 515 |
| w. | Levensbericht van Arent Jan Wensinck | 518 |
| x. | Robert Fruin | 526 |
| y. | Colenbrander als Gidsredacteur | 531 |
| z. | Herdenking van Frederik Schmidt Degener | 535 |
| aa. | Bij Prof. Kernkamp's aftreden | 544 |
| bb. | Herdenking van G.W. Kernkamp | 548 |
| cc. | Herdenking van Gabriel Hanotaux | 559 |