Pia desideria

[p. *30]

[p. 259]

XXX. [Quomodo cantabimus canticum Domini in terrâ alienâ?]

Quomodo cantabimus canticum Domini in terrâ alienâ?Psal. 136.

QVid toties cantus iterare iubetis amici,

Seu lubeat digitis, seu iuuet ore loqui?

Cantus laetitiam poscunt, animiq́ quietem,

Turbida cùm mens est, os, digitiq́ dolent.

Quin magè cantandū, cū mens iacet aegra, monetis;

Tuncq́ opus esse lyrâ, tuncq́ opus esse chely.

Nempe suo nimiùm ne mersa dolore laboret,

Aut intenta suis, sit nimis ipsa malis:

Quid quòd opem certae promittitis vsque medelae,

Vestra nec exemplo dicta probante carent:

Dicitis hanc caussam cur lassus nauita cantet,

Sollicitat celeri cùm freta lenta manu.

Quiq́ gregem virides pascendum ducit in agros,

Non, nisi ne nimiùm sit mora longa, canit.

Et canit vt fallat fastidia longa viator,

Miles & vt cantet, noxq́ laborq́ facit.

Non ego, quod faciunt, miles, nauta, at que viator,

Quodq́ facit pastor, damno rebellis opus.

Adde quod & Dominae iam dudum assueta querelis,

Ad solitos gemitus plus mea lingua valet;

Vixq́ retentanti iam carmina prisca subibant,

Musica quin etiam res mihi visa noua est.

Vtq́ timet longo veniens è carcere Solem;

Sic mea laetitiam lingua modosq́ timet.

[p. 260]

 

Ad numeros quoties fuit impetus ire relictos,

 

Aut solitam digitis sollicitare chelym;

 

Aut docto querulas impellere pectine chordas,

 

Aut mollem articulis increpuisse lyram;

 

Aut leue ceratis modulari carmen auenis,

 

Aut voci liquidas associare fides,

 

Heu! toties lacrymae sunt, me tentante, profusae,

 

Et lacrymis, digiti, voxq́ retenta fuit.

 

Mox luctata iterum cantu deducere vocem,

 

Et querulâ digitos attenuasse lyrâ;

 

Nequicquam aduersis sensi me tendere Musis,

 

Vlla nec est nostrâ barbitos icta manu.

 

Interea longâ iam desuetudine pigrâ,

 

Artem dedidicit voxq́, manusq́, suam.

 

Nec si nunc studium grauitatis inane retentem,

 

Mollescant studio ferrea fata meo.

 

Esto, sciam leuibus tamen addere carmina neruis,

 

Aptaq́ mutandis sit mihi lingua sonis;

 

Et vincam Aönias digitis aut gutture Diuas,

 

Et mea sit melior, Marsia, Canna tuâ;

 

Panaq́ multiforem cogam submittere buxum,

 

Et superem Thressae stamina docta lyrae:

 

Questibus, an cantu videor debere teneri,

 

Maxima cui flendi copia semper adest?

 

Ah! bene, ne cantē, mihi per mala plurima cautū est;

 

Vertit & in morem, iam mihi pene dolor.

 

Nec locus, vt cantem, patitur, neque tēpora prosunt;

 

Vtq́ locus sinat aut tempora, moeror obest.

 

Quid? vultis patriâ procul à tellure iacentem,

 

Externo patrios orbe sonare modos?

[p. 261]

 

Parcite, fortunae nimis exulis ista repugnant:

 

Non est conueniens cantibus ille locus.

 

Exul ego & patrio tam longè dissita Coelo,

 

Impellam patriae dulcia fila lyrae?

 

Parcite tam miserum fortunae vulnus habenti;

 

Cantandi, externo nulla libido solo est.

 

Tristia flebilibus manant mihi lumina riuis,

 

Et videor festam posse ferire chelym?

 

Semper in obtutu vigilat mens fixa malorum,

 

Et cytharâ videor posse, vel ore loqui?

 

Heu! nimis insistunt praesenti pectora fato,

 

Et numquam exilij sensus acerbus abest.

 

Si quisquam his iubeat Amphiona viuere terris,

 

Aönio numquam pectine tangat ebur.

 

Respectu Euridicen propero cùm perdidit Orpheus,

 

Ilicet artifices obriguêre manus;

 

Et manibus cecidit leue cum testitudine plectrum,

 

Fractaq́ sunt casu garrula fila suo.

 

Quid mihi, non vnâ fatorum clade sepultae

 

Praecipitis, toties vngue ciêre fides?

 

Dum circumspiciens, vbi sim, te Patria specto;

 

Heu cadit aspectu mens labefacta, tuo!

 

Cùm semel, ô sperata diu, tibi Patria reddar,

 

Tunc ego voce canam, tunc ego mente canam.

[p. 262]

Psalm. 136.
Quomodo cantabimus canticum Domi-
ni in terrâ alienâ?

Aug. medit. cap. 35.
VTinam possem talia dicere, qualia
hymnidici Angelorū chori! ô quàm lu-
benter me in tuis laudibus totum effunderē!
ô quàm deuotissimè illa coelestis melodiae
cantica, ad laudem & gloriam nominis tui,
in medio Ecclesiae infatigabilis perorarem!

Aug. medit. cap. 33.
O beatae nimiùm illae Coelorum virtutes,
quae laudare possunt te sanctè & purissimè,
cum nimiâ dulcedine & ineffabili exultatio-
ne! Indè laudant vnde gaudent, quia semper
vident vnde gaudere valeant & laudare. Nos
verò mole carnis pressi & procul à vultu tuo
in hâc peregrinatione positi, atque per mun-
danas varietates distēti, te dignè laudare ne-
quimus, laudamus tamen per fidem, non per
speciem. Illi verò Angelici spiritus per spe-
ciem & non per fidem.

Chrys. in Psal. 41.
Nostra certè natura vsque adeò delecta-
tur canticis & carminibus, & tantam cum eis
habet necessitudinem & conuenientiam, vt
vel infantes ab vberibus pendentes, si fleant
& afflictètur, eâ ratione sopiantur. Nutrices
quidem certè, quae eos gestant in vlnis, saepè
adeuntes & redeuntes, & quaedem puerilia
ijs carmina decantantes, supercilia eorum ita
sopiunt: quocirca saepè quoque viatores me-

[p. 263]

ridie agentes iugalia animalia hoc faciunt
canētes, itineris molestiam illis canticis con-
solantes, nec solùm viatores, sed etiam agri-
colae, vuas in torculari calcantes, vindemi-
antes & vites colentes, & quodcumq́; aliud
opus facientes, saepè cantant. Nautae quoque
remos impellentes hoc faciunt.

Ambr. enarrat. in Psa. 36.
Iam verò mulieres quoque texentes &
confusa stamina radio discernētes, saepè qui-
dem & per se singulae, saepè autem etiam om-
nes concorditer, vnam quamdam melo-
diam concinunt. Hoc autem faciunt & mu-
lieres & viatores & agricolae & nautae, labo-
rem qui ex opere faciendo suscipitur, cantu
consolari volentes; vtpote quòd anima, si
carmen & canticum audierit, molesta & dif-
ficilia sit & faciliùs toleratura.

Ambr. enarrat. in Psa. 36.
[Sed] quomodo cantabimus canticum Domini
in terrâ alienâ? He braei non canebant in terrâ
captiuitatis, quod in suâ patriâ canere con-
sueuerant. Haec terra captiuitatis est, alia
terra libertatis est; ista peccati, illa quietis ae-
ternae; vallestris ista, illa coelestis.

Ambr. lib. 2. de poenit. ca. 11.
[Imò] si caro menti repugnat, nec subdi-
ta est animi gubernaculo, & mentis imperio,
aliena est terra quae non domatur exercitio
cultoris, & ideò non potest fructus charita-
tis, patientiam pacis afferre. Quomodo canta-
bimus canticum Domini in terrâ alienâ?

Ambr. in Psal. 118. Octon. 7.
Qui cantat, vacuus est, & diuersarum co-

[p. 264]

gitationum curas releuat, culpas relegat, se-
questrat auaritiam, & non solùm corporis
voce, sed etiam mentis suauitate se mulcet.

Naziā. de humana natur.
Nam cùm mens querulo semel est obsessa dolore,
Ad laeta occlusas tunc habet illa fores:

Ambr. in Psal. 118. Octo. 22.
In regione vmbrae mortis sumus; abscondi-
ta est vita nostra, non libera. Erit enim libera
in regione viuorum. Ibi ergo viuit anima no-
stra, vbi nihil mortale, nihil infirmum amicta
sit, nihil debitum poenae; ibi laudabit Domi-
num, vbi deposito infirmitatis corpore, con-
formis esse coeperit gloriae corporis Chri-
sti, nam dum in peccato sumus, plenè lau-
dare quid possumus. In vmbrâ sumus hîc
positi, in vmbrâ viuimus, in vmbrâ lauda-
mus: perfectè in vmbrà laudare non possu-
mus. Denique in terrâ alienâ sumus: quo-
modo cantabimus canticum Domini in terrâ a-
lienâ?

Ibid. superiùs.
Eructabat hymnum anima pia, cui dice-
bat Dei verbum: insinua mihi vocem tuam, quia
vox tua suauis est. eructabat hymnum cui di-
cebat: Fauum distillant labia tua ô sponsa, mel &
lac sub linguâ tuâ; sed non potest quis ante
eructare hymnum, nisi didicerit iustitias
Dei, & didicerit ab ipso Domino Deo suo.
ideò specialiter hoc Dauid petit, vt eum do-
ceat Deus, quomodo cantare potest in me-

[p. 265]

tu positus & in timore poenarum? quomo-
do cantare potest grauium sibi conscius de-
lictorum; nisi priùs fiat veniae securus? De-
nique quomodo cantabimus canticum Domini in
terrâ alienâ, in quâ impugnetur, in quâ capti-
uetur in lege peccati; in quâ defleat atque
deploret suae captiuitatis aerumnas?

Aug. in psal. 136.
O pax illa, quam videbimus apud Deum!
ô illa sancta aequalitas Angelorum! ô illa vi-
sio & spectaculum pulcrum! ecce in Baby-
loniâ pulcra sunt quae tenent; non teneant,
non decipiant. Aliud est solatium captiuo-
rum, aliud gaudium liberorum.

Ibid.
Facilè potest demonstrari captiuos nos
esse: Non enim respiramus iam in auras il-
lius libertatis; non enim fruimur libertate
veritatis; delectationibus temporalium re-
rum tentamur, & colluctamur quotidie,
cum suggestionibus illicitarum volupta-
tum. Vix respiramus, vel in oratione; capti-
uos nos esse intelligimus.

Illi autem qui captiuos duxerunt nos, quan-
do intrant in corda hominum & interro-
gant nos, & dicunt nobis: Cantate nobis verba
canticorum: Quid respondemus? Babylonia
te portat, Babylonia te continet, Babylonia
te nutrit, Babylonia de te loquitur; non

[p. 266]

nosti capere nisi quod fulget ad tempus;
aeterna meditari ignoras, non capis quod in-
terrogas. Quomodo cantabimus canticum Domi-
ni in terrâ alienâ? Ibid.