Den generalen loop der werelt
(1612)–Johan Baptista Houwaert–
Auteursrechtvrij
[Folio Riiijr]
| |
1.ALs Sol in Geminis opwaerts gheclommen,, was,
En Flora haer thoonde door t'smeys bedouwen,
Doen ick des Nachtegaels stemme had' vernomen,, ras,
Die druck dede swichten voor Mans en Vrouvven,
Midts t'saysoen lustich was om vreught te bouwen,
Ginck ick in mijn Hofken wat speculcren,
Daer ick in meyningh' was (naer mijn ontfouwen),
Wat wonderlijcx gaen te componeren,
Dus sittende in mijn contempleren,
Dacht'ick wat te doen om eer,, te behalen.
En om den loff van u mijn Heer,, te vertalen.
| |
[Folio Riiijv]
| |
2.TEn eersten dacht'ick hoe ick volprysen,, mocht,
Vwen loff mijn Heere mijn Vrint verheven,
Oft hoe mijn Tonghe u toch bewysen,, mocht,
Dat ghy verdient hebt in dit tytelijck leven,
Voor al u schoon wercken die ghy hebt geschreven,
En met een soet vloeyende Vene ghedicht,
Waer door u den eeuwighen loff moet aencleven,
Want ghy met Godts Gheest wonderlijck sijt verlicht,
Dies ick van rechts wegen ben grootelijck verplicht,
V faem te verbreyden door al de VVerelt,, wyt.
VVant ghy met const eer en deught beperelt,, zyt.
| |
3.NAture die stounde vast lieffde die d'wanc,, my,
Om te vol bringhen des Gheest intentie,
O dacht'ick, ick die soo teer en cranck,, sy,
En niet ghestileert in constelijcke inventie,
VVat wil'ick maken onghevoedt in scientie
Souw'ick neen ick Iae ick spelden met sinnen,
Ick sal betrouwen zyn benevolentie,
Die een cleyn giftken wel sal beminnen,
Neen neen ick mochter ondanck aen ghewinnen,
Docht ick weder soot voor danc oft eer geschiet,, siet.
Maer Hope my gheensints in t'verdriet,, liet.
| |
[Folio Rvr]
| |
4.DVs docht my dat ick aenveirden,, wilde,
Alle u wercken Heere eens by een te schryven,
Maer overpeysende t'stuck soo van weirden,, stilde,
Ick my van dusdanich stout bedryven,
Doen docht ick weder waerom sout t'onder blyven,
Ick salt in dicht eens stellen soo ick best can,
Die doet dat hy mach wie sal hem bekyven,
Al word ick nydichlijck ghereprocheert van,
Midas fenynich gebroetsel dan als dan,
Ick weet wel al waert constich ghedicteert,, fijn.
T'sal altyt van nyders ghereprocheert,, zyn.
| |
5.DVs met een couraige en eenen cloecken,, sin,
Ginck ick dit bestaen naer myn vermonden,
En ick siende meest al u Boecken,, in,
In myn Comptoir daer sy al in oorden stonden,
Hebse d'een voor d'ander naer ontwonden,
Om by een te stellen ick de titulen socht,
Zoo heb'ic daer eenen onder al ghevonden,
Die my dickvvils in groot vervvonderen brocht,
VVaert moghelijck dat iemant constigher vrocht,
Daer Rhetorijck met schrifture versaempt is.
En soo menighe sententie in gheraempt,, is.
| |
[Folio Rvv]
| |
6.DEsen nam ick op met een groot, verblyden,
En sprack by my selven door t'vierich hopen,
Godt wil' u van quaden aenstoot,, bevryden,
Oft van quaye tonghen die nydichlijck nopen,
Oft van t'viper dat subtylijck compt ghecropen,
En bijdt in de veersem een wonde venineux,
Oft van de spinne die t'fenijn heeft ghesopen,
VVt menich bloemken schoon en gratieux,
Oft dat ghy niet als menighe mal heureux,
Door Vulcanum u leven inden,, moet.
VVant tes dickwils quaet watmen d'onbekinden,, doet.
| |
7.ICk sat wat neder en begonst,, te lesen,
Dies t'herte verheughde vol iubilatie,
Door t'schoon werck (Heere) vol const,, ghepresen,
Dat ghy ghemaeckt hebt in een corte spatie,
Daer ghy met een soete divine gratie,
Al t'mergh der Schrifturen in hebt vergaert,
Stichtende hebt ghy voor elcke natie,
De Goddelijcke misterien constich verclaert,
Om deught te leeren gheenen aerbeyt ghespaert,
Bevond' ick al lesende ick moet bekinnen,, snel.
VVie en sow' dan u oft u werck niet beminnen,, wel.
| |
[Folio Rvir]
| |
8.DOor langh'lesen is Phoebus van my,, gheweken,
En Hesperus begonst duysterheyt te baren,
Die uytermaten snellijck quam by,, ghestreken,
D'welck in my brochte een groot beswaren,
Want hy mach voor d'amoreuse minnaren,
VVillecom wesen die naer hem haken,
Midts hyse lieffelijck by een can paren,
Die dus door Cupido vierich blaken:
Dus was ick bedwonghen mijn lesen te staken,
En leyde den Boeck daer,, weirdich,, gecroont,, neder.
Tot dat Aurora haer,, veirdich,, verthoont,, weder.
| |
9.ICk ginck my snellijck om rusten,, pynen,
VVant de sinnen beclast waren en verturbeert,
Luna sach ick met een lusten,, schynen,
Die Hesperus lustelijcken heeft vercleert,
Memorie was moede en heel ghematteert,
Dies sy tot slapen seer was gheneghen,
Niet anders en hebbe ick oock begheert,
Midts dat ickt niet en cost langher teghen
Ghehouden, waer toe dienet versweghen,
Mijn hooft liet ick daer sincken d'welck seer was,, moe.
En schooff de gardynen op dat pas,, toe.
| |
[Folio Rviv]
| |
10.TEn lesten soo hebbe ick mijn ooghen,, gesloten,
VVant Nature niet dan om rusten haeckte,
Mercurius een vanden hooghen,, ghenoten,
VVt Iuppiters Throon quam ende my raeckte,
Met sijnder Roede die my slapende maeckte,
Dies ick my doen vant vol Fantasyen,
Maer Morpheus een van des drooms Goden waeckte,
En begonst my t'allen canten te bestryen,
Dus lach ick swacrmoedich vol Melancolyen,
Schuddende bevende met beclaste,, sinnen,, al.
De sulcke waent rusten die onraste,, ghewinnen,, sal.
| |
11.ICk vont my selven so ick cost in t'gedachte,, vaten,
In een bancket daer Iupiter verheven,
Met veel ander Goden groot van machte,, saten,
Mitsgaders Goddinnen daer vast beneven,
Daer sach ick Bacchum sijn t'hiende gheven,
VVant om verheughen elck sijn beste dede,
Dus droomd'ick, ick was daer by ghebleven,
Om hooren de vreught te dier Stede,
Niemant en sprack daer van swarichede,
VVant elck thoonde daer lieffde sijn lieff,, ten fyne.
D'welck my al docht groot gherieff,, te syne.
| |
[Folio Rvijr]
| |
12.SY dansten sy spronghen sy aten,, sy,, droncken,
Met sanck daer Musijcke met volle accoort,
Sy brochten d'een d'ander uytermaten,, bly,, foncken,
En spraken soo menich Amoreuselijck woort,
Mercurius Die dede daer een Rappoort,
VViens woort men hoorde al de Sale deure,
Bacchus brocht Coppen en Schalen voort,
En prees synen Dranck groot van Valeure,
In somma t'was vol vreughden achter en veure,
VVant door Bacchum menighe iolijsheyt,, pruyt.
Maer daer den VVijn incomt gaet de wijsheyt,, uyt.
| |
13.SOo saen als sy door den Dranck verheught,, waren,
T'wasser al in t'wist en groote dissentie,
Dies sy lieten alle dees vreught,, varen,
En begonsten te kyven in de presentie
Van Iupiter die in sijn Magnificentie,
Sadt aen tafel daer Venus de Schoone,
Met Cupido beclaeghde de Violentie,
Diemen aendede haeren Persoone,
Ghy weet wel sprack sy dat veel Maeghden idoone,
My als Goddinne plachten,, te eeren,
Die van my oock noyt en sochten,, te keeren.
| |
[Folio Rvijv]
| |
14.IVpiter sprack wat wildy hier aff,, spreken,
Sijt vrolijck ten is hier gheen tijt om claghen,
Neen neen ghy moet een feyt seer straf,, wreken,
Hoordemen Venus daer wederom ghewaghen,
Met uwen Donder behoordy hem te plaghen,
Die my oft den mynen doen sulcken smerte,
Ten was noyt ghehoort in eenighe daghen,
D'welck my lupiter is een pijn in therte,
Want onder dicht met een subtyle perte,
Sticht hy de Maeghden my voorwaer,, cleynicheyt.
Soo dat sy blyven constant in haer,, reynicheyt.
| |
15.HY heeft gedicht meer als twintich Boecken,, soet,
Als Honich vol soet vloeyende dichten,
Dies ick hem terecht vervloecken,, moet,
VVant hy daerinne de Dochters can stichten,
Iae dat meer is hy gaetse onderrichten,
Voor den list en t'gheschut van mynen Kinde,
Dus verleyt hy de weeldighe VVichten,
Die my oyt hielden voor haer gheminde,
Elck socht my Venus te houden te Vrinde,
Maer eylaes mijn cracht failgeert midts desen,, zeer.
Dus bid'ick u wilt mijn hulper wesen,, Heer.
| |
[Folio Rviijr]
| |
16.EN naer veel ander injurieuse woorden,
Die sy half weenende hadde ghesproken,
Sach ick Mars die veel Furieuse moorden,
Ghedaen hadde, en heeft sijn Lippen ontploken,
Seght my wiet is, het wort haest ghewroken,
Sprack hy tot Venus cloeck als een Bouvvaert,
Venus sprack die mijns Kints Boghe heeft ghebroken,
Dat is in Belgica eenen Houvvaert,
Dus bid'ick u sprack sy en weest gheen Flouvvaert,
VVreeckt mijn leet wilt als de vaillande,, coen.
Desen alle Fortse ghewelt en schande,, doen.
| |
17.MArs hoorende Houvvaert noemen by,, naemen,
Spranck op als een Leeu verwoet en quaet,
Dien gast mach hem wel voor my,, schamen,
Want hy my en den mynen aendoet veel smaet,
Met sijnder consten en seer wysen raet,
Kan hy Princen en Heeren persuaderen,
O Venus hy staet soo in mynen haet,
Sorght niet ick salt wel revengeren,
V droefelijck schreyen en u lamenteren,
aldoor my hoop'ick wel,, saen,, verkeeren.
En hem door Furor dit spel gaen,, verleeren.
| |
[Folio Rviijv]
| |
18.GHy claegt dat hy veel Boecken gheschreven,, heeft,
Teghen u Venus edel Goddinne schoone,
Ick en gheloof niet datter iemant in t leven,, leeft,
Die meer misdaen heeft aen mynen Persoone,
Princen die tot stryden sijn nut en idoone,
Raedt hy tot ruste met saeghten moede,
Dies sweer ick u hier voor lupiters Throome,
Het wordt ghewroken met mynen Bloede,
Hy mach wel neerstich sijn op sijn Hoede,
want al com ic spaeye t'wort tsijnder tijt,, vergouwen.
Langhe gheborght en is niet quijt,, gheschouwen.
| |
19.ICk hadde in Belgica wel wonder,, bedreven,
Hadde hijt niet beledt in voorleden tyden,
VVant door hem ben ick dickwils tonder,, gebleven,
En heb my voor zyn Penne moeten vermyden,
Al wast Apparent om bloedich te stryden,
Met de dry Furien te Vier en te Svveerde,
Door zyn Eloquentie ick moet belyden,
My en hielp veel volcx oft Ruyters te Peerde,
Bysonder op de Brabantsche eirde,
En gebruycte ic door hem oprecht mijn cracht,, niet.
Die meest dienst doot salmen dicvvils minst achten,, siet.
| |
[Folio Sir]
| |
20.MArs rammelde tierde voorts halff buyten,, sinne,
En stelde t'gheselschap gheheel in reuren,
Doen quamender sommighe Schavuyten,, inne,
Maer bleven recht staende binnen der deuren,
Bacchus heel droncken als Capiteyn quam veuren,
Die een deel deser clachten hadde ghehoort,
O Iuppiter sprack hy midts veel doleuren,
Ben ick op desen Houvvaert ghestoort,
Om dat hy hier vele door sijn rappoort,
Sticht tot soberheyt en leert schouwen,, den,, wyne.
D'welck hem noch wel sal berouwen,, ten,, fyne.
| |
21.NIet alleene Mans maer,, Vrouvven,, en maeghden,
Instrueert hy en vermaent hy my te versaken,
Die naer geloften noch naerhaer,, trouwen,, en vraegden,
Maer door my vierich plochten te blaken,
Soo constich weet hy haer wijs te maken,
Dat wy verliesen ons authoriteyt,
En die plochten door my naer Venus te haken,
Begheven hun alle tot soberheyt,
Sijn Boecken sijn wijt en breet verbreyt
Sonder u hulpe moeten wy onder voet,, gaen.
Die den Hont doot wilt tijght hem t'verwoet,, aen.
| |
[Folio Siv]
| |
22.DIe achter Bacchum stonden dat waren al quanten,
Als Midas Zoyles en ander ghespuys,
Buffels deynen en sulcke callanten,
En dronghen al deure met een ghedruys,
Sy maeckten Iupiter by naer confuys,
Met crijsschen en tieren als dulle lieden,
T'gherucht was voor elcken in t'herte een cruys,
Datmen daer van dees beesten sach gheschieden,
Maer Iupiter dede terstont ghebieden,
Met een magnificentie,, verheven.
Datmen hem subijt audientie,, sou gheven.
| |
23.ELck begonst daer snel eenen vaer,, te cryghen,
Door sijn horribel straff commanderen
Venus al stille begonst daer ,, te nyghen
En Mars saghmen hem terstont simuleren,
Bacchum en hoordemen niet meer accuseren,
Die hy met den anderen hadde beticht,
Men hoorde die Buffels noch Esels blameren,
Niet teghenstaende dat sijt hadden gheplicht,
Waer door sy menighe hebben onsticht,
Die noyt en sochten d'oprecht advijs,, te raken.
Maer Godt en canmen gheen logen wijs,, ghemaken.
| |
[Folio Sijr]
| |
24.ALst nu al in silentie en stille,, was,
Sprack Iupiter tot Mercurium als messagier,
Gaet en volbringht mynen wille,, ras,
En ontbiedt desen Houvvaert terstont voor my hier,
Volbringht mynen wille als een goet officier,
Sonder verdragh oft simulatie,
Ghy kent hem aen den schoonen crans van laurier,
Die ghy hem droeght over een langhe spatie,
Ick en wil' niet ghelooven d'accusatie,
Al mochtense hun als d'onblye,, stooren.
Men moet party en weerpartye,, hooren.
| |
25.SO saen en had hy t'leste woort,, niet,, gesproken,
Alle dees Esels Buffels en deynen,
Sonder dat jemant heeft voort,, iet,, ontploken,
Sijn door ghestreken als snoode vileynen,
Met Midas ghespuys tot huns vercleynen,
En scheyden alsoo met hunnen ondanck,
En trocken die deure toe vanden ghemeynen
Weghe, daermen nam den rechten ganck
Soo stijff, (d'welck my docht) dat ick ontspranck,
VVten slaep vol droomen,, en fantasyen.
Den droom doet schroomen,, en can,, verblyen
| |
[Folio Sijv]
| |
26.DVs hieff ick thooft op met een,, couragie,
Op dat ick niet meer en sou vallen in ruste,
En die droomen my oock en doen gheen,, oultragie,
Want de sinnen die creghen al elders toe luste,
Cupido loegh op my Venus my custe,
Halff wacker halff droomende my dit ghebeurde,
Elck was in sijn rast den nachtvuyl die suste,
En den Nachtegael die sadt noch en treurde,
Ten eynde ick naer mijn cleederen speurde,
En trock die ane stout onverveert,, ras.
Danckende Godt van datter ghepasseert,, was.
| |
27.SOo saen als ick hadde licht,, gheslaghen,
Nam ick penne inckt en pampier met desen,
Want den droom moeste ick in dicht,, ghewaghen,
Ter eeren van u mijn Heer ghepresen,
Maer al en haddet Pantesos my niet bewesen,
Ick wist al seer wel van t'beghinssel ten inde,
VVant alle u schoon wercken hebbe ick ghelesen,
Die ick van ioncx op altijt beminde,
VVaer door nature wilt dat icxe ontbinde,
Vervolghens in orden naer d'eerste vermeten,, mijn.
Laet icker achter die moeten vergheten,, sijn.
| |
[Folio Siijr]
| |
28.VVAt hebdy van ioncx al gecomponeert,, Heere,
Menichte van veirsen lustich in t'latijn,
Hoe hebdy de Poëten ghesecondeert,, seere,
Tot instructie der menschen op elck termyn,
Cicero Demosthenes volght ghy seer fyn,
En Quintilianus in alle u wercken,
Menichte van Refereynen hebdy sonder pyn,
Ghedicht diemen over al mach mercken,
Met Honderden Rondeelen tot ts consts verstercken,
Liedekens Brieven ende Loffsanghen.
Die som noch in Venus en Pallas hoff,, hanghen.
| |
29.EPigrammen Complaynten en Moralen,, mede,
Elegien Repetitien en Incarnatien,
Retrograden diemen verhalen,, dede,
Met twee hondert manieren en arguatien,
Oock hebdy ghemaeckt in diversche spatien,
Met hoopen Constelijcke Spelen van Sinnen,
Soo gheestelijck als weerlijck met goeder fundatien,
Veel Historien Ghesten en Feyten van Minnen,
Triumphen van Princen die quamen binnen,
Colloquien Dialogen en Present,, Spelen.
VVie sou dan uwen loff exellent,, helen.
| |
[Folio Siijv]
| |
30.SOnder de Menichte der Gomedien,, eerlijck,
Metten Farchen en Esbatementen,
Midtsgaders de Stichtende Tragedien,, heerlijck,
Die ghy ghemaeckt hebt al meest in prenten,
Met meer ander werck niet om verienten,
Van dat ghy constich hebt ghetranslateert,
Iliada Homeri onder Palladis tenten,
En Bucolica Vergily ghedecoreert,
Metaphormosis en Persius expeert,
Sijn oock door u in onser talen,, ghestelt.
Dies ghy van prijs nimmermeer falen,, en selt.
| |
31.NV moet ic de nieu boeckenten dient verswegen, niet
Al in orden stellen naer mijn vermeten,
Die ick al meestendeel heb ghecreghen,, siet,
Als de VVereltlijcke triumphe der planeten,
Den Lastighen strijt der Menschen elck macht weten,
Met Den vreesselijcken Camp der Doot,
De loffelijcke memorie van die zijn verbeten,
Het ghelucksalich Palleys der deughden minioot,
De persuasie tot het Hemels conroot,
D'welck sijn ses Boecken vol schoonder,, leeren.
Maer door ghy met recht draegt de croon,, der eeren.
| |
[Folio Siiijr]
| |
32.NOch van drie boecken mach elc den sin vaten,, wel,
Te weten den handel en de ghebreken,
Met de Reformatie van alle staten,, snel,
En van drye ander moet ick oock spreken,
De Prosperiteyt en desolatie ghebleken,
Met de verlossinghe van brussel uyt sneven,
De comparatievan Parma dien ghy hadt gheleken,
By Alexander Magnus verheven,
De congratulatie daer beneven,
Metten vvillecom vanden selven uyt rouwen,, soet.
D'welc ic al had' geschreven dies ickt ontfouwen,, moet.
| |
33.DE clacht en troost van belgica hebdy gelijck,, gedaen,
En bewesen uwen aerbeyt sonder recompentie,
Als don Iohan quam uyt Oostenrijck,, ghegaen,
VViens Incompst ghy verchierde met schoon inventie,
Doen Mathias Aertshertoghe in diligentie,
Te Brussel quam thoonde ghy uwen goeden aert,
Om de ghemeyn ruste was al u intentie,
VVaer door ghy u lijff niet en hebt ghespaert,
Als icker om dencke mijn hert beswaert,
Dat de werelt soo blint,, en onwetende,, is.
Dat sy die meest verdint, soo vergheten is.
| |
[Folio Siiijv]
| |
34.VAn noch drye Boecken moet ick hier,, narreren,
De clachte vanden peys en de Iustitie,
De clachte van de deugt diemen schier,, corrumperen
Siet over al door onrechte punitie,
Noch tvvee Dialogen suyver sonder vitie,
Te weten den loff en der Consten ydelheyt,
Van Scipionis droom d'expostie,
Den t'vvist en vituperatie (verbreyt,
Ghy) der Gheleerde met d'onderscheyt,
Van Venus en Pallas Argumenten,, al.
D'welck seer corts hoep ick comen in prenten,, sal.
| |
35.DE Politike instructie der Princen,, groot,
Hebdy in ses Boecken constich ghestelt,
Hoe sy over al haer schoon provincen,, bloot,
Sullen Gouverneren sonder groot ghewelt,
Van den 1. Ryckdom van 2. Officien ghy vermelt,
Vande 3. Overheyt end' van 4. Glorie,
Vande 5. vvellust die seer selden vervelt,
Die den wil ghebruijcken in t'swerelts ciborie,
Den sesten leyt my vast in memorie,
Te weten in voorspoet de temperantie, net.
Ende in teghenspoet de constantie,, met.
| |
[Folio Svr]
| |
36.PEriocha Paroenesios jonstich,, siet,
In een cort begrijp hebt ghy ghecopuleert,
Ick en ghelooff niet datmen vint soo constich,, iet,
Tot instructie der Princen oock ghedicteert,
VVant tot civiliteyt ghy hun persuadeert,
Op datse gheen oorblasers en souden ghelooven,
Maer den rechten wech ingaen wel gheaffectneert,
Veriaghen die t'slants welvaert berooven,
Van baetsoeckers hun niet laten verdooven,
Die meer haer selfs dan t'ghemeyn profijt,, vaten.
En de gherechtighe t'alder tijt,, haten.
| |
37.DE sommaire Chronijcke der werelt,, lustich,
Met de groote Chronijcke van Brabant,
Noch dry Boecken wel weirt beperelt,, rustich,
Die ick aldus gheintituleert vant,
De 1. catyvicheyt 2. dexellentie abundant,
3. Met der Menschen uytganck miserable,
Noch ander drye laghen my by der hant,
1. Den aert 2. den cancker en 3. d'onable,
Versmadenisse van Momo detestable,
Die t'herte moeste door affionst,, verteren.
Men vint altijt Esels die const,, blameren.
| |
[Folio Svv]
| |
38.SOnder noch menichte van cleyn,, parceelen,
Die ick al ghesien hebbe en ghelesen,
D'welck oock wel sijn certeyn,, juweelen,
VVerdich boven den goude ghepresen,
Hoewel datse van sulckc worden begresen,
Door dat Martis ghewelt nu domineert,
Alst Godt belieft salt eens beter wesen,
Dat sy sullen sijn van elck een begheert,
Niemant en isser ghereprocheert,
Maer stichtende vermaent ghy de deught,, te eeren.
D'welck Pax sal hoep'ick in vreught,, verkeeren.
| |
39.NOpende de boecken daer Venus over clachtich,, was,
Voor de Dochters gemaect tot twintich in t'getale,
Met oock d'welck Mars die seer machtich,, was,
Beclaeghde voor Iuppiter daer in de sale,
Ten is gheen noot dat icxe meer verhale
VVant eens claer geseyt dunckt my genoch gedaen,
Ick hebse daer ghenoempt als ten principale,
Dus laet icxe daer sonder meer vermaen,
Maer ick bid' alle Maeghden dat sy die ontfaen,
In danck en u niet Heer van uwen loon,, hoonen.
Maer dat sy u noch eens met der laurieren croon,, cronen.
|
|