|
| |
| |
| |
Ruth, de Moabityske
Hja wenne yn it lân fan Moab, dat east fan Juda leit, oan 'e oare kant de Deade Sé, In jong fanke wie se, dizze Ruth, net ryk en net foarnaem en ek net tige earm en forachte, neat oars as safolle oare fammen fan har folk. As der neat bysûnders barde, soe se de iene of oare kear trouwe en bern krije en soargje foar har man en har húshâlding; trou soe se har plichten neikomme en op 'e tiid in offer bringe oan Kamos, de god fan Moab en op it lêst soe se stjerre en bigroeven wurde en mei 'er tiid soe gjin ien har namme mear witte. Mar it kaem hiel oars. Hwant sûnder dat hja it sels wist, seach de Heare, Israëls God, nei har om en karde har út ta syn tsjinst en brocht har nei it lân fan Juda en joech har bern en bernsbern. Ien fan har bernsbern waerd de heit fan in great kening en út syn slachte waerd letter dè Kening berne: Jezus Kristus. En sa kaem it dat har namme net forgetten waerd, mar dat dizze frou nou noch, safolle ieuwen letter, neamd wurdt yn alle talen, yn alle lannen, dêr't it evangeelje fan Jezus Kristus forkundige wurdt.
It barde op in kear dat yn 'e stêd dêr't Ruth wenne fjouwer minsken kamen út it lân fan Juda: in man en in frou mei twa soannen. De beide jonges hieten Machlon en Chiljon, de heit Elimélech en de namme fan 'e mem wie Naomi. Hja wiene troch honger fordreaun út har stêd Bethlehem en wiene dêrom nei Moab tein; doe't hja der hwat biwend wiene foldie it sa goed dat hja har nei wenjen setten. Hja hiene noch net lang yn Moab forkeard, doe't Elimélech stoar. Naomi bleau achter mei de beide jonges, in widdou sûnder famylje yn in frjemd lân, mar hja wie in flinke frou en sloech der har moedich troch. Doe't de jonges great wiene naem se har beide in frou; de jongste troude mei in faem dy't Orpa hiet en Machlon mei Ruth. It like dat der goede jierren komme soene foar Naomi; hja libbe wer op en wie bliid om it lok fan har bern. It die har ek goed dat de beide froulju, Orpa en Ruth, net mear de goaden fan Moab tsjinnen, mar har al mear ta de tsjinst des Heare joegen.
En doe kaem ûnforwachts in nije slach: de beide soannen, Machlon en Chiljon, stoaren fuort neiinoar; tsien jier nei de dea fan har man brocht hja har beide bern to hôf yn it frjemde lân. Nou hie se neat mear, oars net as de beide jonge froulju, dy't sels widdou wurden wiene en dy't har net treaste koene. En noch swierder foel it Naomi dit forlies to dragen, om't hja fêst leaude dat it har skuld wie. De dea fan har man, nou tsien jier lyn, dat hie al in straf west om't hja har lân forlitten hiene. Doe hie se al nei Juda gean moatten, mar hja hie net wollen en nou ûntnaem de Heare har it lêste dat hja hie, har beide greate bern. It wie har skuld, dat Machlon en Chiljon wei wiene, it wie har skuld ek dat it geslacht fan har man Elimélech útstjerre soe. Hja moast werom nei Bethlehem en de beide jonge widdouwen moasten hjir bliuwe. Al genôch leed hie se oer Ruth en Orpa brocht; it waerd heech tiid dat hja har frij liet en letter, as de slimste smert bikommen wie, koene se wer trouwe en gelokkich wurde yn it hûs fan in man. Hja makke alles ré foar de lange, swiere reis; hja gyng foar it lêst nei it grêf dêr't har man en har soannen rêstten en doe woe se ôfskie nimme fan har beide skoandochters. It foel har wol swier; hja hiene sa goed foar har jonges west en nou noch soargen se sa goed foar har, mar it wie better sa. As hja mear soannen hawn hie, ja, dan hiene Ruth en Orpa dêr mei trouwe kinnen, mar dat wie nou ienris sa net.
Doe't hja praette fan fuortgean en ôfskie nimme woe, seine Ruth en Orpa beide dat hja mei gyngen nei Bethlehem. It wie oft dit swier forlies har noch mear oan har skoanmem boun hie en hja fielden har ek net mear thús yn Moab, lyk as earen. Yn 'e koarte tiid dat hja mei Machlon en Chiljon troud west hiene, hiene se safolle fan 'e Heare heard en syn tsjinst sei har mear as de tsjinst fan Kamos. ‘Wy hearre by Israël’, seine se en hwat Naomi der ek tsjin ynlei, hja gyngen mei.
Doe't hja al in hiel ein fan hûs wiene, bigoun Naomi der wer oer. ‘Gean hinne, tsjoch werom nei jim memme hûs; en lyk as jimme goed dien hawwe oan my en oan ús soannen, sa mei de Heare goed dwaen oan jim, dat jim rêst fine, beide yn it hûs fan in man’. Hja patte Ruth en Orpa, mar beide koene se net fan har skiede. Lûd
| |
| |
skriemden se, dêr op it stille paed, en wer seine se dat hja meigyngen nei Juda.
It wie Naomi in greate treast dat dy beide froulju sa oan har hongen. Graech hie se har beide mei nimme wollen, mar it mocht net. Hja moast sterk wêze; de Heare wie har ommers gram en dy't hja leaf hie, dy stoaren dochs. Foar gjin noch safolle woe se, dat dy twa sterke, jonge froulju ek noch stjerre soene.
Earnstich sei se: ‘Jim moatte net mei my gean. Sels haw ik gjin soannen mear en yn myn lân soene jim net maklik in oare man krije. Bliuw yn Moab, by jim eigen folk en dan sil God jim faeks seingje en jim wer in man jaen. Mar bliuw net by my, hwant de Heare is tsjin my en syn hân soe ek jimme treffe kinne’.
Dizze kear hearde Orpa nei Naomi har sombere wurden. Skriemend patte se har skoanmem en doe, mei in drôvich hert, gyng se werom. It foel har swier, mar nou't it der op oan kaem luts dochs it âlde wer: it eigen folk, de eigen stêd, heit en mem en, miskien, in jonge man. Faek seach se noch om, mar hja gyng dêr't it hert har luts.
Noch ien kear woe Naomi bisykje om ek Ruth werom to krijen. ‘Sjoch, dyn skoansuster is weromgien nei har folk en nei har goaden; gean dû nou ek werom, Orpa efternei’. Mar Ruth liet har net stjûre. It wie oft djip yn har hert in stim spriek: Dû hearst by dat folk en by dy god; dû kinst net mear werom. Hja stie nou flak foar Naomi; har wangen gloeiden; har eagen blonken en doe't hja spriek wie it har skoanmem as brocht se in boadskip fan God. As harke se nei in profeet, sa hearde it har yn 'e earen.
‘Sit net tsjin my oan dat ik jo forlitte en fan jo weromtsjen sil;
hwant hwer't jo hinne gean, dêr sil ik hinne gean en hwêr't jo fornachtsje, dêr sil ik fornachtsje: jins folk is myn folk en jins God is myn God; hwer't jo stjerre, sil ik stjerre
en dêr sil ik to hôf brocht wurde.
Sà mei de Heare my dwaen en sà dêrta, as net de dea allinne skieding meitsje sil tusken jo en my.’
Doe wist Naomi dat hja der net tsjin ynlizze mocht. To-gearre reizgen se fierder, twa smelle, donkere figuren yn 'e wide flakte.
Hja kamen to Bethlehem yn 'e simmer, yn it bigjin fan 'e koarn-risping. It joech in hiele opskuor yn it lytse stedtsje, doe't Naomi wer thúskaem. Jierren lyn wie se fuortgien, in jong en feardich frommis mei in man en twa soune bern; nou kaem se werom mei in frjemde frou, sûnder man en soannen en yn widdou-klean. It wie har oan to sjen dat hja gâns trochmakke hie; hja like âld en har eagen wiene read fan folle triennen. Hja sloegen de hannen yninoar, de minsken fan Bethlehem. Gjin ien doarst it sizze, mar allegearre tochten se: hja moast in greate súnde dien ha, dat de Heare har sa bisocht hie.
‘Dus dit is Naomi!’ seine se. ‘De frou fan Elimélech’.
En bitter antwurde se: ‘Neam my net mear Naomi, neam my Mara, “Bitter”, hwant de Almachtige hat my greate bitterheit oandien. Fol bin ik hinnetein, mar liddich hat de Heare my werom komme litten; hwerom soene jim my nou noch Naomi neame?’ Yn in hûs to Bethlehem setten se har nei wenjen, Naomi en Ruth.
Nou wie Naomi dan wer thús yn it âlde lân, yn 'e stêd dêr't hja jong west hie. Nou fielde se har net mear sa forlitten as yn it frjemde lân, nou wenne se wer by har eigen folk; it wie as wie God nou wer tichter by en net mear lilk op har. It wie goed om wer thús to wêzen, nei al dy lange drôve jierren. Mar dêr wie it fansels net goed mei: hja moasten ek ite, dy beide froulju en der wie gjin man mear om de kost foar har to fortsjinjen. Der wie noch lân fan Elimélech, mar dat brûkte in oarenien nou en hja soe it net earder forkeapje kinne as nei de risping. Ruth bigriep dat it foar har opkaem om foar iten to soargjen. It kaem goed út dat it krekt de tiid wie fan it sichtsjen en op in iere moarn gyng se der op út om to iersykjen. Allinne de earmsten diene dat, mar hja skamme har net.
Om't hja noch net bikend wie to Bethlehem, gyng se nei it earste stik lân dat har gaedlik like. Hja gyng op 'e boufeint ta dy't it opsicht oer de sichters hie en frege oft hja iersykje mocht. Hy knikte; hja moast har bêst mar dwaen. It wie in âld rjocht yn Israël en syn hear, Boäs, wie in man dy't de wet yn acht naem. Achter de bynsters oan bigoun Ruth mei har wurk.
| |
| |
‘...gean dû nou ek werom, Orpa efternei.’
| |
| |
It foel har net maklik, mar hja sette troch. It moast, as hja dizze winter ite soene! De boufeint hie der syn niget oan: noch noait hie er in frou sjoen dy't sa iverich socht: hja die it har suver net oan tiid om op to sjen.
It wie al let op 'e moarn doe't Boäs sels op it lân kaem. ‘Mei de Heare mei jimme wêze’, groete er de sichters. Hja seagen op fan it wurk. ‘Mei de Heare jo seingje.’ Doe sloegen de skerpe sichten wer yn it ripe nôt. De boer naem de boufeint apart. ‘Hwa is dat jongfrommis?’ frege er en wiisde nei Ruth, dy't noch altyd iverich socht. ‘Dat is Ruth’, sei de feint, ‘de Moabityske, dy't mei Naomi út 'e fjilden fan Moab kommen is; hja hat frege oft hja iersykje mocht en hja hat yn 'e skrep west fan 'e moarn ôf oant nou ta en hat mar amper skofte.’
Stadich roun Boäs op har ta. Hja wie wol iverich en tige biskieden; allinne achter de bynsters socht se en noait kaem se tusken de skeaven, lyk as de sikers wol ris diene. ‘Myn dochter’, sei er freonlik, ‘ik bin Boäs, de eigener fan dit stik; gean net to sykjen op in oar stik lân, mar bliuw by myn folk. Ik sil tsjin 'e sichters sizze, dat hja jo net lestich wêze meije. En as jo toarst hawwe, gean dan nei de fetten en drink fan 'e wyn dy't de feinten skeppe.’ Ruth krige in kleur. Doe foel se op har antlit, bûgde nei de groun en sei: ‘Hwerom haw ik genede yn jins eagen foun, dat jo nei my omsjogge, hoewol't ik in frjemde bin?’
Boäs antwurde: ‘Ik koe jo noch net fan oansjende, mar ik hie al heard hwat jo foar Naomi dien hawwe, en dat jo jins heit en jins mem en it lân fan jins berte forlitten hawwe en nei in folk gien binne dat jo juster en earjuster net koene. De Heare mei jo al dat goede forjilde, de Heare de God fan Israël, ûnder hwaens wjokken jo kommen binne to skûljen.’
Hja bûgde jitris, by wize fan tank. ‘Lit my dan genede yn jins eagen fine, myn hear, hwant jo hawwe my treaste en nei myn herte sprutsen, alhoewol't ik minder bin as ien fan jins bynsters.’
De middeis, doe't it iterstiid wie, rôp Boas har. Hja gyng bisiden de sichters sitten, as ien dy't har plak wit, en Boäs sels lange har it blanke brea en it roastere nôt; hy joech har safolle dat hja it lang net op koe en genôch oerhâldde foar har skoanmem en har, de jouns. De hiele lange oerdei yn 'e gleone sinne socht se wer; hja foun noch mear as de moarns en mocht nou ek tusken de skeaven sykje, dêr't it nôt soms by hânfollen lei. Hja tocht dat it sa trof en hja wist net, dat Boäs de sichters oplein hie om nou en dan ris hwat foar har falle to litten.
Oan 'e joun ta socht se en doe sloech se op it lân út hwat hja foun hie: it wie in efa koarn, in hiele fracht, dêr't hja mei thús kaem. Naomi seach raer op dat hja safolle hie; hja moast it bysûnder troffen ha, dat bigriep se wol. En doe't Ruth ek noch it iten op 'e tafel sette, dat hja dy middeis oerhâlden hie, sloech har skoanmem de hannen yninoar. ‘Hwer hastû hjoed socht en hwa hat nei dy omsjoen?’ Ruth antwurde: ‘De namme fan 'e man by hwa't ik west haw is Boäs en hy sei ek noch tsjin my: Bliuw by myn folk, oan't de hiele risping der ôf is.’ Doe sei Naomi bliid: ‘Seinge mei er wêze fan 'e Heare, dy't hjoed syn barmhertichheit biwiizge hat oan ús forstoarne mânlju. Dy Boäs is noch út 'e famylje fan Elimélech en hy is ien fan ús lossers.’
Dy nachts, doe't Ruth al sliepte nei de lange swiere dei, lei Naomi noch to tinken. Hja wie al bliid dat Ruth mei har gien wie; in eigen dochter hie net better foar har soargje kinnen. En Boäs. Neffens de wet wie er har losser en moast er har helpe en hy soe alles dwaen hwat er koe, dat leaude se fêst. It wie al bysûnder dat Ruth, dy't noch gjin ien to Bethlehem koe, nou krekt op syn lân to-rjochte kommen wie. God hie it sa biskikt, it koe net oars. Mar dan wie de Heare har ek net mear gram, dan woe Er har seingje om 'e wille fan Ruth. Dan wie har skuld forjown en seach God wer nei har om. De triennen stiene har yn 'e eagen, doe't hja har nei sliepen joech.
Nou wie it sichtsjen dien en leine de fjilden keal en forlitten om Bethlehem en koe Ruth alle dagen thús bliuwe. Naomi koe der noch net by dat hja safolle opsocht hie, de wiken fan 'e risping en net allinne koarn, mar letter ek fan 'e bêste weet. Yn al dy tiid dat Ruth deis op it lân wie, hie Naomi gâns neitocht en plannen makke. Op in stille middei doe't hja to-gearre yn
| |
| |
'e hûs wiene, bigoun se der oer. It wie prachtich dat Ruth sa folle opsocht hie; dêr koene se tiden fan ite, mar der moast oars ek noch sa folle wêze as nôt allinne en hja hiene gjin ynkomsten mear. It soe it bêste wêze, dat hja it lân forkochten dat noch op Elimélech syn namme stie. Fansels koene se it oan elk forkeapje dy't har gaedlik like, mar it wie wenst yn Israël dat hja it earst bisochten by de neiste famylje, by de man dy't losser wie. Dat wie dus Boäs en dy wie har sa genegen, dy soe fêst in goede priis jaen, sels al hie er gjin forlet fan mear lân. Mei dat stik lân soe it wis wol losrinne, dêr hie se neat gjin noed mei. Mar der wie noch hwat en dat wie net sa maklik en dat gyng Ruth sels oan! Hja moast goed harkje en net lilk wurde...
Sa't it nou stie, dan soe it geslacht fan har man, fan Elimélech, útstjerre: Machlon en Chiljon wiene beide stoarn sûnder bern nei to litten en dat wie har tige yn 'e wei. Yn Israël wie dat in greate skande en dêrom stie der yn 'e wet dat yn sa'n gefal de broer fan 'e forstoarne mei de widdou trouwe moast en dat dan in soan, dy't berne waerd, de soan wie fan 'e forstoarne man. As Elimélech in broer hawn hie, dan hie dy mei har, Naomi, trouwe moatten. Mar der wie gjin broer en bûtendat, hja wie al to âld. Mar as Ruth nou troude en bern krige, dan soe dochs yn har soan de famylje fan Machlon en Elimélech fuortlibje; dan stoar de namme en it geslacht net út en soe de skande wei-nommen wurde. Fansels, ek Machlon hie gjin broer mear, dat de wet koe nimmen twinge, mar it wie wol neffens âlde sede dat de losser dan de frou ek naem. En Boäs wie in man dy't de Heare tsjinne en strang fêsthâldde oan wet en sede. Hja leaude fêst, as Ruth it frege, dat er beide oangean woe: it lân en har.
Ruth hie goed harke; hja wist al hiel hwat fan 'e wetten yn Israël, mar dit wie nij foar har. Hja wie har earste man noch net forgetten, mar hja seach sels wol yn dat it har plicht wie om wer to trouwen, om Naomi, om harsels, mar ek om Machlon. Syn namme en geslacht mocht net troch har skuld forlern gean. En Boäs wie in goed man, al wie er âlder as har; in man dy't net alderearst om himsels tocht, mar dy't alles foar in oar oer hie. Hja leaude ek dat er har wol ta frou ha woe; doe fuort op it lân al hie er sa goed foar har west. Mar moast hja himsels freegje? Dat wie dochs fêst gjin gewoante yn Israël?
Naomi glimke. Né, dat wie wis gjin wenst to Bethlehem, mar dit wie in bysûnder gefal om't de lossersplicht hjir by kaem. Dizze joun, hie se heard, soene Boäs en syn folk koarn-wynje yn it terskhûs en as dat ôfroun wie soe er, neffens âlde sede, de wacht hâlde by de nôtbult en op 'e terskflier sliepe. As hja dêr nou joun ris hinne gyng en syn fuottek opsloech en oan syn fuotten lizzen gyng, dan soe Boäs alles bigripe. Hja soe net ienris folle mear hoege to sizzen; allinne dit: Jo binne de losser, dat ûntfermje jo nou oer my!’
‘Ik sil it dwaen’, sei Ruth. Dy jouns wosk en salve se har en triek de bêste klean oan dy't hja hie; hwant nou kaem se net as in earme dy't freget om 'e gunst fan 'e losse ieren, nou wie se in jonge frou dy't by de losser kaem om har rjocht. Stil en ûngemurken gyng se nei it terskhûs en wachte oan't it wurk dien wie en it fleurich miel birêdden. Doe't de oaren al fuort wiene socht Boäs syn sliepplak op, oan 'e ein fan 'e nôtbult. Hy sliepte al, doe't hja syn fuottek opsloech.
It wie to middernacht dat Boäs wekker waerd. Hwat wie dêr oan syn fuottenein? Hy taestte om him hinne. In frou! ‘Hwa bistû?’ sei er. Hja antwurde: ‘Ik bin Ruth, jins tsjinstfaem; spried jins wjok dochs oer my út, hwant jo binne de losser.’
Boäs hoegde him net mear to birieden; hy hie al sa faek oer Ruth en oer Naomi tocht, de dagen dat hja op it lân wie. ‘Seinge binne jo de Heare, dat jo safolle foar Naomi oer hawwe; dat jo, nei alles dat jo dien hawwe nou ek my as jou man nimme wolle en dat jo gjin jongfeinten efterneiroun binne, itsij earm of ryk. En wês net bang dat jo hjir kommen binne yn 'e nacht, hwant elk yn Bethlehem wit, dat jo in deeglike frou binne. Nou dan, ik soe alles wol dwaen wolle dat Naomi freget: it lân keapje en mei jo trouwe, mar ik bin net de neiste út Elimélechs famylje. Der is in losser dy't mear rjocht hat as ik en ik sil moarn mei him prate. Mar as dy net losse wol, ik swar it yn des Heare namme, dan los ik.’
Doe't hja alles bipraet hiene, ek de kwesje fan it lân dat Naomi to missen hie, joegen se har del oan'e iere moarntiid ta.
| |
| |
Yn 'e nacht koe Ruth net allinne oer de strjitte en hja moast ek wer thús wêze ear't it folk oan it wurk gyng. Dat hja by Boäs west hie, dy nachts, hoegde gjin-ien to witten. Ek yn Bethlehem wiene minsken dy't alle herten by har sels tochten en dy't leafst it slimste leauden. Yn 'e moarnsskimer gyng hja nei hûs, mei seis mjitte koarn fan 'e bult dêr't hja sliept hie.
Dyselde moarns noch gyng Boäs nei it poarteplein. Der sieten al in hiele rige minsken, fan 'e fornaemste boargers fan 'e stêd. Doe't de earste losser foarby gyng rôp er him en wiisde him in plak to sitten. Tsien fan 'e âldsten frege er oft hja tsjûge wêze woene en dy setten de stuollen yn 'e rounte om har hinne. Doe fortelde er, koart en dúdlik, hwat Naomi bigearde fan 'e losser. It stik lân dat fan har man wie, moast se forkeapje, hwant der wie gjin man yn 'e hûs dy't it foar har biwurkje koe en dy't it kocht moast har de opbringst elk jier útbitelje. De losser tocht der oer nei. It kaem jild to kostjen, mar it wie neffens rjocht en sede en as Naomi stoar, dan wie it lân fan him. Hy woe ek net de namme ha by de boargers fan Bethlehem, dat er him foar syn lossersplicht wei wynde. ‘Ik sil it losse’, sei er lûd. Mar Boäs hie noch mear to sizzen. ‘As jo dat lân nimme fan Naomi's hân, dan moatte jo tagelyk ek fan har oemimme Ruth, de Moabityske, om de namme fan Machlon, de soan fan Elimélech, yn stân to hâlden op syn erfdiel.’
Dat hie er net tocht, de earste losser, dat dit der achter wei komme soe. It lân keapje en de opbringst oerdrage oan 'e widdou, dat wie al moaijernôch; as er nou ek noch mei Ruth troude en bern by har krige, dan parte it to wiid mei syn erfdiel! Hy skodholle. Né, dat waerd him to skealik. It koe him neat mear skele, hwat dy tsien froede mannen fan him tochten, mar dit koe gjin wegen út! Hy gyng oerein en die in skoech út. En wylst er mei in bûging de skoech oan Boäs oerjoech, sei er plechtich: ‘Los jo mar hwat ik losse moat, hwant iksels kin gjin losser wêze: ik draech it oan jo oer.’
Boäs riisde oerein. Hy seach de rige fan âldsten roun en sei: ‘Sa nim ik dan it lân fan Elimélech oer út Naomi's hân; en sa nim ik Ruth de Moabityske, Machlons widdou, oan ta frou, dat de namme fan 'e forstoarne net útroege wurde mei yn it formidden fan syn bruorren en út 'e poarte fan syn stêd. Jim binne hjoed tsjûge.’
Tsien stimmen antwurden lûd en dúdlik: ‘Wy binne tsjûge.’ En ien fan 'e âldsten sei der noch in prachtige spreuk oerhinne: ‘Mei de Heare dizze frou, dy't yn jins hûs komt, meitsje lyk as Rachel en Leä, dy't beide Israëls hûs boud hawwe; en doch jo deugd yn Efratha en meitsje namme yn Bethlehem.’
Net lang nei dy plechtichheit yn 'e poarte trouden Boäs en Ruth. Naomi kaem by har yn to wenjen. Hja wie tige bliid dat alles gien wie neffens har plannen en hja wie der nou wis fan dat God har alle kwea forjown hie en har ek fierder seingje soe. Noch greater wie har blydskip doe't Boäs en Ruth it oare jiers in jonkje krigen. Forskate froulju dy't har fan âlds al koene, kamen om it bern to sjen. Hja hiene fêst tocht, dat de flok des Heare op Naomi rêstte; nou seagen se wol yn dat dat net sa wie en hja skammen har oer dy rare gedachten. Heech priizgen se de lytse jonge. Naomi soe wol bliid mei him wêze, mei dit bern fan Ruth, dat har treaste soe oer alle leed dat hja útstien hie en dy't har letter helpe en tsjinje soe. In ‘tsjinner’ soe er wurde en sa moast er ek hite: Obed. Dy namme hat er altyd hâlden. Doe't er great wie krige er sels ek wer bern: ien fan syn soannen wie Isaï, de heit fan David. En sa kaem it dat de Kristus, de greate Davidssoan, noch mei fan Ruth, de Moabityske, stamt.
Ruth en Boäs libben yn 'e tiid dat yn Israël de rjochters rjochten. Hwant altyd, ek yn in wylde en wrede tiid, hat God op ierde syn stille en trouwe bern.
|
|
Auteursrecht onbekend