sMenschen Sin en Verganckelijcke Schoonheit

[p. 107]

Een esbattement van sMenschen Sin⁺ en Verganckelijcke Schoonheit^*

lanck 930 regulen Leijen 1552

Dalem

+ 1r

* esbattement: eig. ontspannend spel, later vooral: klucht; als zodanig wel in oppositie tot de term ‘spel van sinne’ gebruikt (vgl. J.J. Mak, Vier excellente kluchten; (Amsterdam, 1950) blz. V, VI). Hier echter, evenals o.a. in het opschrift van de Elckerlijc en van twee andere spelen uit de collectie van Reyer Gheurtz (zie blz. 96 e.v.) gebruikt voor teksten die, in vergelijking b.v. met de spelen van de Gentse wedstrijd in 1539, evengoed spelen van sinne kunnen worden genoemd. In hoeverre factoren als de lengte van het spel, het aantal van de personages en het plaatselijk taalgebruik een rol spelen bij het aanduiden van deze spelen als esbattement, is niet duidelijk. Dalem: zie blz. 96.

[p. 108]

Personagens⁺

Deerste	- de prologe
Danderde	- de prologe
Een vrouken	- de prologe
Ghewoont
Manier
sMenschen Sin
Verganckelijcke Scoonheit

+ 1v

[p. 109]

Prologe⁺

Deerste, een eerlijck rijcman⁺ met ringen aen die hant.

 

Helpe Godt, dit is seker rustich // weder,

 

Grûijsaem en vruchtbaer, gedanct sij de Heere.

 

De dow valt overvlûedich en lustich // neder,

 

De sonne verthoont haer met hitten seere:⁴

5

Dies lof, prijs en eere // sij u, Godt inden hogen.

 

De vogelkens singende / ons sûetelijck togen⁶

 

(Soe tblijct voir ogen) // veel vröchts en jolijts,

 

Bewijsende die sûeticheijden des tijts.⁸

 

Luttele respijts // men nu vint om rusten.

10

Deen dûet dit / dander dat, wie sou nu lusten

 

Den tijt tvermusten // met slapen en dromen!¹¹

 

Ic gae gheern wanderen onder die boomen,

 

Tis tmijnder vromen, // ic bevûelt telcken spacie.¹³

 

Ic bevindse te mets / de, van Venus nacie,¹⁴

15

Veel recreacie // maecken // in tgrûene cruijt.¹⁵

 

Sij spelen, sij singen / maeckende so geluijt;

 

Ende Venus fruijt // sij dicwijls ooc smaecken.¹⁷

 

Ic laet ongemerct / ken draech kennis van saecken,¹⁸

+ 2r

+ eerlijck rijcman: eerzame, welgestelde burger.

4 verthoont haer met hitten seere: straalt grote hitte uit.

6 togen: betonen.

8 getuigende van de geneugten van het jaargetijde.

11 vermusten: vermorsen, verknoeien.

13 tmijnder vromen: tot mijn voordeel; spacie: moment of plaats.

14 bevinden: aantreffen; te mets: nu en dan; de: die; van Venus nacie: verliefden, minzieken.

15 recreacie: plezier.

17 Venus fruijt: de genoegens van de liefde.

18 laet: laat het.

[p. 110]

 

Ic wilt niet laecken, // ick laetse in vreden.

20

Dat overgeslagen / ic wil mij gaen vertreden,²⁰

 

Peijsende met reden // tot allen percken,²¹

 

Dat Godt wonderlijc is in alle sijne wercken.

Hier gaet hij wat wanderen, daer nae spreect hij weder:

 

O Heere, u mûeten loven, dancken en prijsen

 

Alle creaturen (want ghij over al hebt gebot)

25

Voir die weldaden / de u gûetheijen ons bewijsen.²⁵

 

O Heere, elc mûet u loven, dancken en prijsen,

 

Ghij verchiert lof en cruijt om ons te spijsen,²⁷

 

Ghij besorcht en vervollet al in swerlts cot.²⁸

 

O Heer, u mûeten loven, dancken en prijsen

30

Alle creaturen / want ghij over al hebt gebot.

 

Gûeden dach, vrouken.^{ad 31}

Een vrouken reijsbaer tûegemaect coemt tijdelijc voort ende seijt:

 

Dat lone u Got.

 

Ben ic schier tot / der Ghoude binnen?³²

man

 

Ja ghij, wat sult ghij daer (met oorlof) beghinnen?⁺

vrouken

 

Maer ic sou daer vinnen // uijt verscheijden contreijen³⁴

35

Rhetorijckers.

20 overgeslagen: met stilzwijgen voorbijgegaan.

21 met reden: met recht; tot allen percken: overal (stoplap).

25 de: die.

27 verchieren: scheppen, ontwerpen.

28 in swerlts cot: in het aardse tranendal; cot heeft allerlei ongunstige betekenissen: kroeg, bordeel, gevangenis, hel.

ad 31 reijsbaer tûegemaect: gekleed voor de reis; tijdelijc: op het juiste moment, bijtijds.

32 tot der Ghoude binnen: te Gouda; in de volkstaal van die streek spreekt men nu nog van tergouw.

+ 2v

34 maer: wel (interj.); vinnen: aantreffen.

[p. 111]

man

 

Van waer coemt ghij?

vrouken

 

Van Leijen,

 

Flûcx sonder verbeijen, // sijnde daer tûe gemûet.³⁶

man

 

Coemt ghijt gaende / of coemt ghij te vûet?

vrouken

 

Maer mitter spûet // so coeme ict gaen.

man

 

Ic dacht ghij te vûet gecomen hadt.

vrouken

 

So heb ic gedaen

40

En, sonder waen, // ic ben vrij vermûijt.^37-4040

man

 

Coemt ghij dus ûp u cousen?

vrouken

 

Neen / ic was geschûijt,

 

Maer vûelende tgebrûijt // aen mijnen vûeten,⁴²

 

Dûe onschûijdic mij / comende ûp mijn cousen clûeten⁴³

 

Tot mijn versûeten, // wiltet doch claer // verstaen.

45

Ic hadt in mijn vûet bij nae een blaer // gegaen.

 

Mijn swaer // vermaen // en wilt niet laecken.⁴⁶

36 flûcx sonder verbeijen: vlug, zonder dralen; gemûet: gezind, gestemd.

37-40 De vrouw bemerkt niet, dat ze voor de gek gehouden wordt.

40 vrij: voorzeker.

42 gebrûijt: broeien.

43 dûe: toen; clûeten: is het een werkwoord, dan betekent het misschien iets als: aanhompelen; of is cousen clûeten een zelfst. naamw.?

46 mijn swaer vermaen: mijn omslachtig relaas.

[p. 112]

man

 

Wat suldij doch bij die rhetorijckers maecken?

 

In corter spraecken // wilt mij den sin // sommen.⁴⁸

vrouken

 

Maer ic soudtse also gaern sien in // commen.

50

Wilt mij tbekin // nommen // hûe dattet staet⁵⁰

 

Mitten tijt.

man

 

Seecker, vrouken, ghij comt veel te laet.

 

Siet, de sonne gaet // schier nae tweste // saen.⁵²

vrouken

 

Com ic te laet?

man

 

Ja ghij.

vrouken

 

Wie heeft dan tbest // gedaen

 

En met feest // ontfaen // den hoochsten prijs verheven?⁺⁵⁴

man

55

Vrouken, dat weet ic niet, men salse noch gheven.⁵⁵

 

Blijft hier beneven, // tsal cortelick geschien.⁵⁶

vrouken

 

Wis, lieve heer / had ic doch dat gesien,⁵⁷

 

En ic ûp mijn knien // een misse soude horen!

man

 

Vrouken, ghij hebt die const te seer vercoren.⁵⁹

60

Sij gheeft u in doren // een sûet besief.⁶⁰

48 den sin sommen: de bedoeling uiteenzetten.

50 tbekin nommen: meedelen.

52 schier: bijna.

+ 3r

54 feest: vreugde; prijs: de prijs voor het ‘schoonst incomen’.

55 se: (ondanks het genus) verwijzend naar prijs in 54.

56 cortelick: weldra; hier beneven: in de nabijheid.

57 had ik dat toch maar gezien, dan had ik het ervoor overgehad op mijn knieën een (hele) mis te horen.

59 hebt ... vercoren: uw zinnen gezet op ..; te seer: wel wat erg.

60 doren: de oren; besief: (niet in de woordenboeken) besef, gewaarwording.

[p. 113]

vrouken

 

Ic hebbe die const voirwaer also lief,

 

Ic vûel gheen grief // als icse mach schouwen.⁶²

 

Wint, regen, sneeu / hagel / en mach mij benouwen.

 

Ic volch in trouwen // die const wel naer⁶⁴

65

Een heele nacht.

man

 

Wanneere?

tvrouken

 

Alsmen singt tnieuwe jaer

 

Hier en daer // in tLeijdtsche contreije,

 

Of alsmen singt die kûele meije,^{65, 67}

 

Ic mij dan bereije // om die const te naecken.⁶⁸

man

 

Hûe möcht ghijt dan met uwen man doch maecken,

70

Om sulcke saecken // maeckt hij gheen ongevûech?⁷⁰

vrouken

 

Neen / als sijn buijck vol biers is, heeft hij genûech.

 

Der dronckaerts plûech // sleept hij vast voort.⁷²

man

 

Vrouken, nu sijn wij hier voir die poort.

 

Van u antwoort // weet ic u groten danck.

vrouken

75

Ic wil statwert in nemen mijnen ganck,

 

Ic hope eerlanck // die rhetorijckers tsien spelen.

62 grief: leed.

64 volch naer: volg; we moeten hier wsch. niet lezen: wel naer: bijna; in trouwen: waarachtig.

65, 67 singen: met gezang verwelkomen; zie voor nieuwjaars- en eerstemeitradities o.a.: J. ter Gouw, De Volksvermaken; (Haarlem, 1871); J. Schrijnen, Nederlandsche Volkskunde, deel I; (Zutphen, z.j.); G.D.J. Schotel, Geschiedenis der Rederijkers in Nederland; (Amsterdam, 1862) dl. I, blz. 159 e.v. Over de rol van de rederijkers bij de meifeesten zegt J.J. Mak, De Rederijkers; (Amsterdam, 1944) blz. 91, dat we slecht zijn ingelicht.

68 die const naecken: een kunstmanifestatie gaan bijwonen.

70 ongevûech: herrie, kabaal.

72 hij gedraagt zich zoals men van een dronkaard gewend is; vast: voortdurend.

[p. 114]

 

Sij sullen ooc sûete liedekens quelen,

 

Sij en mögent helen // maer mûeten const openbaeren.⁷⁸

 

Adieu!

tVrouken gaet binnen

man

 

Adieu, vrouken, Godt wil u bewaeren!⁷⁹

80

Men mach wel verclaeren: // veel menschen, veel sinnen.

 

Dat vrouken mûet emmers van herten beminnen⁺⁸¹

 

(So tdûet bekinnen) // dese rhetorijcke.⁸²

 

Maer ic bemin liever (tis warachtelijcke)

 

Die lose practijcke // daer gûet en gelt af comt.⁸⁴

85

Andere bemint liefte // amorösheit genomt.

 

In tcorte gesomt // bemint deen dit, dander dat.⁸⁶

 

Best gae ic ooc mede inder stat

 

En neem mijn pat // thuijswert metter spûet.

Noch een ander eerlijc rijckman comt nu voort ende seijt:

 

Gûeden morgen, buerman.

deerste

 

Van waer comt ghij mij te gemûet?

90

Mij doch bevrûet: // van waer comt ghij // hier?⁹⁰

dander

 

Ic heb wesen wanderen in tsûete gecrij // fier⁹¹

 

Om thooren tblij // thier // der sûeter vogel sange.⁹²

deerste

 

So dûe ic ooc.

78 sij en mögent helen: ze kunnen het niet in hun binnenste verbergen.

79 wil: moge.

+ 3v

81 emmers: stellig.

82 so tdûet bekinnen: zoals ze laat weten.

84 die lose practijcke: sluw bedrog.

86 in tcorte gesomt: kort gezegd.

90 mij doch bevrûet: licht me toch in.

91 gecrij: gebied, terrein; fier: heerlijk (achtergeplaatst bijv. naamw.).

92 thier: geluid.

[p. 115]

dander

 

Maer nu wil ic eer lange

 

Maecken mijn gange // naer huijs te sporen.⁹⁴

deerste

95

Wat wilt ghij dûen?

dander

 

Ic soudt ghaern tspel horen

 

(Om vröchts orboren) // datmen nu spelen // sal.⁹⁶

 

Wilt ghij mede?

deerste

 

Tsoude mij seecker vervelen // al.

 

Ic acht die juwelen // smal // van rhetorijcke.⁹⁸

dander

 

Hûe soe?

deerste

 

Maer naer dien sij luijden begonsten te wijcken⁹⁹

100

Tot die practijcken // der heijliger scriftören,

 

Dûen achte ic voort al haer dingen voir lören.¹⁰¹

 

Dan daer te vören // heb icse ooc wel bemint.¹⁰²

dander

 

Ist quaet datmen die heijlige scrift ontwint¹⁰³

 

(Mij wel versint) // tot svolcx leringe?¹⁰⁴

deerste

105

Neent / maer sij trockent al to groot onteringe⁺¹⁰⁵

 

En scandalizeringe // vanden gheestelijcken staet.

94 maecken mijn gange: gaan, zich in beweging zetten; hier: aanstalten maken; sporen: zich begeven.

96 om vröchts orboren: ter wille van het genoegen.

98 ik heb weinig op met de ‘schatten’ (fig.) der rhetorica; juwelen kán ook op landjuwelen betrekking hebben of zinspelen; smal is bep. van gesteldheid.

99 sij luijden: de rederijkers; wijcken tot die practijcken der heijliger scriftören: zich bezig houden met zaken de H. Schrift betreffende.

101 lören: prullen.

102 dan: maar.

103 ontwinnen: uitlegging geven van.

104 mij wel versint: licht mij eens in.

+ 4r

105 trockent al to: wendden het geheel en al aan tot.

[p. 116]

dander

 

Dat en was niet ghûet.

deerste

 

Twas, seg ic, groot quaet!

 

En wast niet?

dander

 

IJgo, jaet!¹⁰⁸

deerste

 

Sij sponnen seecker veel te grof.

dander

 

Buerman / dat is nu geheel ende al of.

deerste

110

Godt heb lof!

dander

 

Want watmen speelt / tmûet gevisiteert // sijn¹¹⁰

 

Bij dofficieers / ende expres geapprobeert // sijn,¹¹¹

 

Of tsoude gecorrigeert // sijn // in dien sij anders deden.¹¹²

deerste

 

Tis best / sij maecten anders tvolck heel tonvreden,

 

Ende in ander zeden // wildense haer brengen.

dander

115

Dats niet te gedogen.¹¹⁵

deerste

 

Men behoordent niet te hengen

 

Sulcx verlengen // tot gheenre tijt of fijn // wis.¹¹⁶

108 ijgo: bastaardvloek: bi Gode, bij God; te grof spinnen: erg te keer gaan.

110 gevisiteert: onderzocht.

111 officieers: kerkelijke autoriteiten; expres: uitdrukkelijk; geapprobeert: goedgekeurd.

112 gecorrigeert: gestraft.

115 hengen: toestaan.

116 tot gheenre tijt of fijn: wrsch. één uitdrukking, met synonieme componenten; de samenhang van 115-116 is niet geheel duidelijk: men zou niet moeten toestaan, dat hiermee (het verleiden van het volk) ook maar een moment nog werd door-gegaan.

[p. 117]

tekstkritische noten

dander

 

Comt, laet ons tspel sien.

deerste

 

Ic sie liever een croon de mijn // is.

 

Tdûet mij pijn // ris // dat mijn buerse daer of wan // staet.¹¹⁸

dander

 

In u cantoor isser genûech, lieve man // jaet!¹¹⁹

120

Gaet nu mede an // straet // en hoort doch spelen.

deerste

 

U mûijsel dûet mij seecker vervelen.¹²¹

 

Men sal daer delen // stuver noch blanck // niet.¹²²

 

Best neem ic met u mijnen ghanck // siet,

 

Of eerlanck // iet // soudt ghij mij weder quellen.¹²⁴

dander⁺

125

Tis tijt, want de rhetorijckers gesellen

 

Hem tspelen stellen // en sijn ûp die stellage.¹²⁶

deerste

 

Laet ons dan flûcx aentreden, nemende passage

 

Dör dees voijage // laet ons alle bede // zijgen.¹²⁸

dander

 

Mûchten wij doch een gûede stede // crijgen.

130

Ic soude in vrede // zwijgen // om tspel wel te horen.

deerste

 

Wij sullen noch wel een gûede stede besporen,

 

Ûp dat de const niet al en blijft verloren.

128 voijage aannemelijker dan vaijage (hs. onduidelijk)

118 ris: spoedig(?); wan: leeg.

119 cantoor: geldkist.

121 u mûijsel: de moeite die gij u geeft.

122 blanck: zilveren munt.

124 iet: op enigerlei wijze.

+ 4v

126 hem stellen: zich gereed maken.

128 voijage: ‘pad’; zijgen: neerdalen van het toneel (stellage, zie 126, vgl. blz. 22).

[p. 118]

Deerste en Danderde gaen tsaemen binnen / ende de leser comt voort lesende dese twee gedichten:

 

Ghij de (als Moijses inder wûestijne tserpent)¹³³

 

Aenden cruijs zijt verheven om onse sonden,

135

Bidden wij vuijrichlic seer obedient,¹³⁵

 

Dat u gracie tûecomme tot allen stonden

 

Karolus quintus (die ghij ons hebt gesonden),

 

Roomsch keijser, altijt trijck vermerende,

 

Ûp dat hij voir ons mach werden bevonden

140

Rechtvaerdich president voir u presiderende.¹⁴⁰

 

O Heere almachtich / ooc zijt tûe kerende¹⁴¹

 

Marie gouvernante / over ons regente,¹⁴²

 

In die plaets Karoli ons regerende,

 

U godtlicke gracie uijt shemels tente,

145

So alle gûede ghaven uijt u convente¹⁴⁵

 

Vanden vader des lichts / sijn neder spûijende.

 

Seijnt noch, o Heere der heeren excellente,

 

U divine gratie, die ghij hebt overvlûijende,¹⁴⁸

 

Ûp alle machten / dat sij hem so sijn mûijende¹⁴⁹

150

Christelic / ons als u schapen in eendracht hûijende

 

Naer uwe leringen ûprecht en pertinent,¹⁵¹

 

Ûp dat wij alle / in u lieft grûijende,

 

Naer dit leven van u sijn bekent,¹⁵³

 

Want daer om hebt ghij u enigen soon neder gesent.

133 ghij: blijkens het zinsverband moet hier de objectsvorm staan; de ontsporing is stellig te wijten aan de bij ghij aansluitende rel. bijz. de ... zijt verheven; als Moijses inder wûestijne tserpent: de vergelijking is onzuiver geformuleerd: de bedoeling is natuurlijk: zoals de slang door M. in de woestijn.

135 obedient: ootmoedig.

140 president: bestuurder; voir u: uit Uw naam.

141 zijt tûe kerende: verleen.

142 Marie gouvernante: Maria van Hongarije, landvoogdes van 1531-1555.

145 so: zoals; convent: hemel.

148 overvlûijende: in overvloed.

149 hem mûijen: zijn best doen.

151 ûprecht en pertinent: als achtergeplaatste bijv. naamw.: zuiver en betrouwbaar.

153 na dit leven door U worden erkend.

[p. 119]

155

Wij accoleijen van sempelen verstande,¹⁵⁵

 

Ongeleert in const, vol jonstich begheren,¹⁵⁶

 

Hebben om te spelen nu voirhande⁺¹⁵⁷

 

Een slechte commedie tot vröchts vermeren,¹⁵⁸

 

Hier openbaerlic hem alleen ter eeren¹⁵⁹

160

De dör const en jonst hier sijn versaemt.¹⁶⁰

 

Om te sien / horen / en swijgen wilt u keeren,¹⁶¹

 

Sonder ennich turbacie, want sulcx betaemt,¹⁶²

 

Ûp dat ons spel niet en werde verblaemt¹⁶³

 

Of gestoort / dwelck waer misprijselijc.

165

Wij bidden een ijegelick (dies niet en vergraemt)¹⁶⁵

 

Dat hij hem selfs kent bij tijde wijsselijc:¹⁶⁶

 

De drang des volcx swaer en afgrijselijc¹⁶⁷

 

Niet en mach verdraegen / hij hem vertreet¹⁶⁸

 

Uijten volck / Int gûede neemt dit vermaen avijsselijck.¹⁶⁹

170

Voorts uwe börsen bewaert wel secreet,¹⁷⁰

 

Ûp dat de dieven (vaet dit bescheet)¹⁷¹

 

Die / metten gelde, niet en connen vinnen.¹⁷²

 

Ontgaen wij ons spelende (dies niet en merct) tis ons leet.¹⁷³

 

Vûecht u naer desen, wij sullen beghinnen.

155 wij accoleijen: zie inleiding blz. 7; van sempelen verstande: eenvoudig van geest.

156 ongeleert in const: in de (rederijkers-) kunst ongeschoold, slechts amateurs (bescheidenheidsformule); jonstich: uit liefde (voor de kunst).

+ 5r

157 hebben om te spelen voirhande: staan op het punt te gaan spelen.

158 slecht: eenvoudig, gemakkelijk te volgen.

159 openbaerlic: in het openbaar; hem: hun.

160 dör const en jonst: uit genegenheid voor de kunst.

161 om te ... wilt u keeren: zet u tot ...

162 turbacie: verstoring.

163 niet en werde verblaemt: niet te schande wordt gemaakt.

165 dies niet en vergraemt: word daar niet boos om.

166 dat hij hem selfs kent bij tijde wijsselijc: dat hij zo verstandig is tijdig zichzelf te kennen.

167 de: die (antecedent is hij in 166); drang des volcx: gedrang van het publiek.

168 hij hem vertreet uijten volck: laat zo iemand zich (bijtijds) uit het publiek verwijderen.

169 vermaen: mededeling, verzoek; avijsselijck: behartigenswaardig.

170 wel secreet: goed weggestopt.

171 vaet dit bescheet: neem deze mededeling ter harte (vgl. 223, 639, 649, 869).

172 die (nl. beurzen) metten gelde: mét het geld erin.

173 ontgaen (wederk.): fouten maken; dies niet en merct: schenk er geen aandacht aan.

[p. 120]

De Gewoonte, een mans persoon, gebaert, rijckelijc, in hosen en wamboijs sonder palsrock gecleet, als een verrader.

175

Amorös dier, // waer scuijldij / waer steect ghij nu?^{ad 175}

 

Steect voort u snuijfgat, // thoont mij u schoonte.

 

Comt tot mij fier, // weest meedsaem en niet schu.¹⁷⁷

 

Amorös dier, // waer scuijldij, waer steect ghij nu?

De Maniere, een vrou persoon, een camer joncfrou / rijckelijc int habijt.

 

Ic sal comen schier // gestreecken tot u¹⁷⁹

180

Als een duijfmat, // sonder ennige hoonte.¹⁸⁰

gewoonte

 

Amorös dier, // waer scuijldij, waer steect ghij nu?

 

Steect voort u snuijfgat, // thoont mij u schoonte.

maniere

 

Nu ben ic hier, // wie maect dit gedroonte?¹⁸³

gewoonte

 

U lief, herteken.¹⁸⁴

maniere⁺

 

Mijn lief?

gewoonte

 

Ja, want ic ben de gewoonte,

185

Een regente des volcx als een out costumier.¹⁸⁵

ad 175 vgl. blz. 38 e.v.; gebaert: met een baard; verrader: sinneken.

177 fier: onbeschroomd; meedsaem: geneigd tot vriendschappelijke omgang; schu: in het bijzonder van een vrouw: afkerig van de man.

179 gestreecken comen: ‘neerkomen’; schier: gauw.

180 als een duijfmat: betekenis niet duidelijk; wrsch. te lezen als duijf mat: uitgeputte (en daardoor gemakkelijk te vangen) duif. Manier zou dan reageren op de woorden van Gewoonte in vs. 177; het ontbreken van // tussen duijf en mat pleit echter tegen deze verklaring; of duijfmat: duiven-kooi (waar de ‘doffers’ op afkomen)? hoonte: bedrog, bedriegerij.

183 gedroonte: lawaai.

184 u lief: je liefje; herteken: aangesproken persoon.

+ 5v

185 regente: bestuurder, iem. die (het volk) ‘regeert’; costumier: kenner van (oude) zeden en gewoonten.

[p. 121]

manier

 

Dat is sulcx end ic ben de manier,

 

De tvolck putertier // naer mijn hant can draijen.¹⁸⁷

gewoonte

 

Wij hebbent ûp ons duijm.¹⁸⁸

manier

 

Wij connen ons naet naeijen

 

Daer mee wij paijen // mannen en wijven.

gewoonte

190

Wij, wij mûetent nu ter tijt al gerijven.¹⁹⁰

manier

 

Tleeft nae ons motijven, // groot en cleene.¹⁹¹

gewoonte

 

Wij hebbent ooc al, daer en isser niet eene

 

Of sij sijn gemeene // subject onsen verbant.¹⁹³

manier

 

Ja, wij hebben smenschen sinne in onse hant.

195

Aen welcken cant // dattet ons belieft

 

Mögen wij die stellen.¹⁹⁶

gewoonte

 

Tvolck wert van ons gerieft,

 

Al waert gebrieft, // net als een paerle.¹⁹⁷

187 putertier: (adj. bij volck) zedelijk verdorven.

188 ûp sijn duijm hebben: er alles over te zeggen hebben; ons naet naeijen: onze gang gaan.

190 gerijven: van dienst zijn.

191 nae ons motijven: zoals het óns zint.

193 subject onsen verbant: onderworpen aan het verbond van ons tweeën, of: onderworpen aan onze bevelen.

196 wij: heeft klemtoon.

197 gerieft: (vgl. vs. 190) behandeld, bediend; al waert gebrieft: als was dit officieel zo vastgelegd, voorgeschreven; als een paerle: bep. bij wert van ons gerieft: zoals men een (kostbare) parel behandelt, verzorgt.

[p. 122]

manier

 

O herteken lief!

gewoonte

 

Ic ben een out kaerle,¹⁹⁸

 

Maer u stem als een maerle // hoort elc ûpt ruijme.¹⁹⁹

manier

200

Ic vernieu....²⁰⁰

gewoonte

 

En ic maeck costuijme.

manier

 

Mennich lecker pruijme // heeft elc van ons te bet.²⁰¹

gewoonte

 

Wij hebben smenschen sinne immers daer tûe geset²⁰²

 

Dat hij als cadet // mûet beminnende // sijn²⁰³

 

Verganckelicheit.²⁰⁴

manier⁺

 

Tvolck sal noch ontsinnende // sijn.

gewoonte

205

Wilt ontwinnende // sijn // de redene waeromme.²⁰⁵

manier

 

Maer elc bemint nu die grootste somme,²⁰⁶

 

Recht of cromme, // substancie onduerlick.²⁰⁷

198 kaerle: kerel.

199 maerle: merel; ûpt ruijme: in het vrije veld.

200 vernieu: vernieuw; costuijme: gewoonte(n), zie inleiding blz. 32.

201 het is niet duidelijk waar Manier met pruijme op zinspeelt; te bet hebben: profijt hebben van, tot zijn voordeel hebben.

202 immers: altijd of immers.

203 cadet: (vgl. 792) jongmens.

204 verganckelicheit: wat vergankelijk is, vergankelijke zaken; ontsinnende sijn: zijn verstand verliezen, buiten zijn zinnen geraken.

+ 6r

205 ontwinnende sijn: ontwinnen (ontwinden): verklaren, uit de doeken doen.

206 maer: wel (interj.); somme: geldsom.

207 onduerlick: vergankelijk (substancie onduerlick: bijstelling bij die grootste somme).

[p. 123]

 

En om tselve te gecrijgen // (tvalt hem suerlick,²⁰⁸

 

Avontuerlick) // besloven sijt mennigerthiere.²⁰⁹

gewoonte

210

Dats nu de gewoonte.

manier

 

Dats nu de maniere.

gewoonte

 

In swerlts rosiere // vintmen sonder getal²¹¹

 

Amorösen / die des verganckelicheits bal²¹²

 

In haer eijgen dal // amoröslijck spelen.²¹³

 

So abelijck en sûetgens connense quelen,²¹⁴

215

Tot datse die delen // van schoon samblance²¹⁵

 

Vercregen hebben.

manier

 

Damoröse aliance²¹⁶

 

Van sûeter portance // is noch niet al geknocht,²¹⁷

 

Maer smenschen sin / wort daer van ons tûe brocht.

 

Ick heb mij bedocht, // ic weet dat te maecken.²¹⁹

gewoonte

220

Smenschen sin can emmers nu vierich haecken

 

Naer schone saecken // van verganckelicke dingen,

 

Want de liefde van dien dûet hem singen²²²

 

En vrolick springen, // vaet mijn ontfouwen.²²³

208 hem: hun; suerlick: moeilijk, onaangenaam.

209 avontuerlick: met veel risico (nevengeschikt bij suerlick of bijw. bep. bij besloven); besloven: zich er voor uitsloven; mennigerthiere: op allerhande manieren.

211 rosiere: rozenhof; swerlts rosiere: omschrijving voor de wereld.

212 amorösen: minnaars, verliefden; des verganckelicheits bal spelen: het vergankelijke spel (van de liefde) bedrijven, vgl. 719.

213 in haer eijgen dal: in hun eigen omgeving, omstandigheden.

214 abelijck: kunstig, handig.

215 die delen van schoon samblance vercregen hebben: de dingen die alleen maar uiterlijk schoon zijn in hun bezit, tot hun beschikking gekregen hebben.

216 aliance van sûeter portance: van zoetheid vervulde verbintenis.

217 al: helemaal; geknocht: geknoopt, tot stand gebracht.

219 mij bedocht: mij erop bezonnen.

222 van dien: daarvoor, nl. verganckelijcke dingen.

223 vaet mijn ontfouwen: neem mijn verklaring ter harte, vgl. 171, 639, 649, 869.

[p. 124]

manier

 

Dats waer / mer wij mûstent wat anders brouwen

225

En saftelick clouwen // smenschen sinne,²²⁵

 

Ûp dat hij vrij geheel alleene gewinne²²⁶

 

En volcoemelic minne // verganckelicke scoonheit,²²⁷

 

De hem int herte denct te spannen een croon // breijt.²²⁸

 

Ic wed hem mijn thoon // greijt // als hijt sal horen.²²⁹

gewoonte

230

Hûe wil hij dan noch vröchde orboren!⁺²³⁰

manier

 

Hij heeftse vercoren, // hem en breect niet el²³¹

 

Dan een diese hem met een sûet ûpstel,²³²

 

Sonder gequel // onder sijnen macht // bringt.

gewoonte

 

Om verganckelicke scoonheit hij dach ende nacht // singt,

235

Jae, sijn cracht dwingt // hem naer haer te hellen.²³⁵

manier

 

Dit werck sullen wij so abelick bestellen.²³⁶

 

Want wij connent vellen // ons al obedient.²³⁷

gewoonte

 

Tvolcht ons al.

225 saftelick: zachtjes; clouwen: krauwen, kittelen.

226 vrij: waarlijk.

227 volcoemelic minne: volledig ‘bemint’, in liefde bezit.

228 hem een croon int herte spannen: uitverkorene zijn van zijn hart; breijt: breed (bep. bij croon).

229 greijt: behaagt.

+ 6v

230 orboren: smaken.

231 hij heeftse vercoren: hij heeft zijn zinnen op haar gezet (op vergankelijke schoonheid); breect: ontbreekt; niet el: niets anders.

232 ûpstel: aandrang, aansporing, of: plan, list.

235 dwingt hem naer haer te hellen: trekt hem naar haar toe (hellen: neigen).

236 abelick: vgl. 214, hier ‘netjes’; bestellen: in orde brengen.

237 vellen: ten val brengen (met bijgedachte aan de bet. in 390?); obedient: onderworpen (is ontbreekt of zit opgesloten in ons; of moeten we lezen: wij kunnen het ten val brengen, alwat aan ons gehoorzaamt?)

[p. 125]

manier

 

Elc comt ons omtrent.²³⁸

gewoont

 

Ist crepel, ist blent, // elc wil die gewoont // houwen

manier

240

En volgen die maniere sonder flouwen.²⁴⁰

gewoonte

 

Beijde mans en vrouwen.

manier

 

Wij sijn haer leijtsluijden.

gewoonte

 

Wij sijn haer regenten

maniere

 

int oost en suijden.

gewoonte

 

Ûpten dach van huijden // mûet ons rappoort // strijcken.²⁴³

sMenschen Sin, eerst eerlick als een rijcman, niet uijtwendich / maer met eenen tabbaert gehabitueert.

manier

 

O liefken, siet, hier comt hij voort // prijcken.²⁴⁴

245

Tot hem mûet twoort // blijcken. // Salve en minne,²⁴⁵

 

Sijt vriendelijc gegrûet / sMensen Sinne.

 

Tot uwen gewinne // mûet jolijt en vröcht // sijn.²⁴⁷

238 comt ons omtrent: sluit zich bij ons aan, komt bij ons uit.

240 sonder flouwen: zonder te verflauwen.

243 mûet ons rappoort strijcken: de zin zou kunnen zijn: vandaag moet de zojuist door ons beschreven stand van zaken gerealiseerd worden, eig.: neerkomen, geveld worden (vgl. MNW s.v. Striken). ad 244 Zie voor de kleding van sMenschen Sin de inleiding, blz. 24 e.v. en 37 e.v.

244 prijcken: pralen, pronken.

245 salve en minne: heil en vrede; heilwens als groet.

247 mûet: moge; jolijt: vreugde.

[p. 126]

gewoonte

 

Welvaerende mûet ghij altijt in genöcht // sijn⁺

 

En bij u gevöcht // sijn // u shertsen begheren.²⁴⁹

sMenschen Sin

250

Danck hebt / maer lacen, ic gaen fantaseren,²⁵⁰

 

Want ic mûet ontberen // dien ic dör lieft bekinne.²⁵¹

 

En wat ic dûe ofte bestae / uijtten sinne

 

Van rechter minne // en can ic haer vergheten.

gewoonte

 

Segt ons waer sij mach sijn geseten.

maniere

255

Dûetet ons weten. // Al schijnen wij welpen,²⁵⁵

 

Wij sullen mögelijc u lijden stelpen.

gewoonte

 

Wij weten u te helpen // van uwe quaelen.

maniere

 

Wij weten u dexcellenste Venus te haelen,

 

Jenter (sonder faelen) en mach ûp eerden // wesen.²⁵⁹

gewoonte

260

Daer en mach gheen van meerder weerden // wesen

 

Onder die vermeerden // wesen // binnen swerlts rontheit.²⁶¹

manier

 

Ja, dat ghij haer eens saecht, ghij creecht gesontheit,

+ 7r

249 bij u gevöcht sijn: (moge) uw deel zijn; shertsen: samensmelting van een sterke en een zwakke genitiefvorm; WNT, VI, 4 noemt ook de mogelijkheid van een genitief van een ‘Hoogduitsch gekleurden nominatiefvorm herts (Verdam, t.a.pl.)’.

250 gaen fantaseren: ten prooi vallen aan zwaarmoedigheid.

251 dör lieft bekinne: liefheb.

255 al schijnen wij welpen: al lijken we onervaren.

259 jenter: bevalliger; sonder faelen: voorzeker.

261 wesen: subst. (wezens)

[p. 127]

 

Want haer oorcontheit // gaet verre te boven²⁶³

 

Alle jolijt en plasancie van allen hoven.²⁶⁴

265

Ghij soudt u beloven // van damoröse dille.²⁶⁵

gewoonte

 

Die weten wij u te bestellen tot uwen wille,

 

Heijmelick en stille, // naer niemants behoorte.²⁶⁷

sMenschen Sin

 

Och, mijn herte vercrijcht daervan confoorte!²⁶⁸

 

Dûet mij trappoorte // hûe datse is genaemt.

manier

270

Dat sullen wij u dûen alst past en betaemt.

 

Gheen scoonder befaemt // en isser ter werrelt.²⁷¹

gewoont

 

Sij is bebont en verchiert²⁷²

manier⁺

 

en ooc beperrelt,

gewoonte

 

Aen niemant verkerrelt // de ûpter eerden leeft.²⁷³

manier

 

Sij is rijck van ghûet.

gewoonte

 

Voir waer sij heeft

275

(Ic segt ongesneeft) // een fraije hupse mûet.²⁷⁵

263 oorcontheit: niet in de woordenboeken; faam?

264 plasancie: vreugde.

265 hem beloven: tevreden zijn met; dille: meisje.

267 naer niemants behoorte: zonder dat iemand er iets van merkt.

268 confoorte: troost.

271 befaemt: bekend.

272 bebont: in bont gekleed.

+ 7v

273 aen niemant verkerrelt: bij niemand veracht, of: aan niemand onderworpen, dienstbaar?

275 ongesneeft: zonder aan iets te kort te doen; mûet: karakter.

[p. 128]

manier

 

Sij is coragiös²⁷⁶

gewoonte

 

en ooc van wesen sûet.

maniere

 

Der vröchden vlûet // machmen dör haer wesen // schouwen.²⁷⁷

gewoonte

 

Ic seg, gheen jenter onder al die gepresen // vrouwen

 

De druck genesen // souwen // binnen swerlts limijten.²⁷⁹

sMenschen Sin

280

Dör dese woorden vercrijch ic jolijten,

 

Dies ic met vlijten // naer haer wil sporen.²⁸¹

maniere

 

Maer ghij mûet geheel end al naer ons horen,

 

Of twaer verloren // mûijte en arbeijde.

 

Dus leeft bij raede / dûet naer ons bescheijde,²⁸⁴

285

Want dör ons geleijde // mûet ghij bij haer geraecken // doch.²⁸⁵

sMenschen Sin

 

Ick gheef mij u subject / in allen saecken // noch,²⁸⁶

 

Naer u spraecken // och // wil ic mij gheern beleden.²⁸⁷

manier

 

Wel dan, wij mûeten u geheel vercleden

 

Naer de nieuwe sneden, // fraij en pompöselijck.²⁸⁹

gewoonte

290

Wij mûeten u lijf verstellen wat amoröselijck²⁹⁰

 

En coragiöselijck // mûet ghij u ontdecken.²⁹¹

276 coragiös: fier.

277 vlûet: overvloed.

279 limijten: grenzen.

281 sporen: zich begeven.

284 leeft bij raede: wees verstandig; bescheijt: inzicht, oordeel.

285 geleijde: leiding.

286 gheef mij subject: onderwerp me.

287 hem beleden: zich richten.

289 snede: mode; pompöselijck: prachtig.

290 amoröselijck: sierlijk, aantrekkelijk.

291 hem ontdecken: zich uitkleden.

[p. 129]

manier

 

Tsa, flûcx wilt desen dos nu uijttrecken

 

Tot deser plecken, spûijt u als een man!²⁹³

gewoonte

 

So, so / trect uijt / so möcht ghij dan⁺

295

Weder trecken an // dese habijten schoone,

 

En soe leijden wij u inder vröchden throone.

 

Mûcht ic, soone, // dan u vingeren licken!²⁹⁷

manier

 

Nu dan, dees paltrock laeten wij die wat schicken.²⁹⁸

gewoonte

 

Hûe sult ghij verclicken // met groter blijtscappe²⁹⁹

300

Die schone vrouwe.

manier

 

Dûet om dese cappe.

 

Ic wed, ic tappe // in corter tijt of stoot³⁰²

 

Die vröcht uijt u nöse.

gewoonte

 

Nu set ûp u hoot

 

Dees bonette root // met desen pluijme.³⁰³

sMenschen Sin

 

Is dit nu de maniere?

gewoonte

 

Jaet // en tis ooc een costuijme

305

Datmen naest den duijme // draecht een gouwen // lat.³⁰⁵

293 tot deser plecken: hier; hem spûijen: zich haasten.

+ 8r

297 mocht ik dan een beetje van uw genot meeproeven.

298 paltrock: zie blz. 38 noot 1.

299 verclicken: verschalken.

302 in corter tijt of stoot: binnenkort.

303 bonette: hoed, muts.

305 lat: gladde ring; niet in MNW, WNT en Rhet. Gloss.; Kiliaen: latte i. draed. Annulus purus lunula; draed. Annulus purus, lunula, annulus sine gemma aut symbolo (evenmin in MNW, WNT en Rhet. Gloss.).

[p. 130]

maniere

 

Dat is waer, en mijn ontfouwen // plat³⁰⁶

 

Wilt wel onthouwen // dat // sonder vercleente.³⁰⁷

sMenschen Sin

 

Wat is dat?

manier

 

Ghij mûet ooc hebben, met een gesteente,

 

Een rinck aen tgebeente // van uwen pinge.

gewoonte

310

Tjan, dats waer / en hij behûeft sonderlinge³¹⁰

 

Voir alle dinge // een schoone turkoos.

sMenschen Sin

 

Is dat nu de gewoont?

manier

 

Jae / men draechtse altoos

 

En een lange poos // gedaen: wilt dat vrij weten.

gewoonte

 

Bij sinte Juijn, nu hebben wij vergheten³¹⁴

315

Trapier.

manier⁺

 

Thadt gespeten // mij alle mijn daghen,

 

Hadden wijt niet bedocht.

gewoonte

 

Dan mûet hij noch draghen,

 

Jent van behagen, // een fraijen stoot // deghen.³¹⁷

306 mijn ontfouwen plat: mijn duidelijke uitleg.

307 sonder vercleente: volledig.

310 tjan: uitroep: bij Sint Jan; sonderlinge: in 't bijzonder.

314 sinte Juijn: Juniperus, een der eerste volgelingen van Franciscus van Assisi, ‘célèbre par ses saintes folies’; spreekwoord: zo gek als Juijn.

+ 8v

317 jent van behagen: schoon.

[p. 131]

manier

 

En sijn börse vanden ghelde mûet als loot // wegen.

 

Of sij noot // cregen // onder hem beijde

320

So mögense hem voirsien.³²⁰

sMenschen Sin

 

Segt met bescheijde,

 

Heb ic mijn gereijde // nu hier al?³²¹

gewoonte

 

Ja ghij.

manier

 

Ic en weet niet // dat u ijet // ontbreecken sal.

gewoonte

 

Nu sijt ghij van tgetal // der amorösen, tjan!³²³

sMenschen Sin

 

Nu sie ic wel / de cleren maecken den man.

325

Helpt mij nu an // die sûete karsouwe!³²⁵

manier

 

Dat sullen wij dûen.

gewoonte

 

Ja wij, in trouwe.

manier

 

Maer bij die vrouwe // weest vrolijc en blije.

gewoonte

 

Ontslaet u en maect u quijt alle fantasije.³²⁸

320 hem voirsien: zich redden; met bescheijde: met oordeel.

321 gereijde: uitrusting.

323 van tgetal der: één van de (WNT, IV, 1832 beschouwt een dergelijk gebruik van ‘getal’ als een latinisme).

325 karsouwe: madeliefje; aantrekkelijke vrouw.

328 hem ontslaen: zich bevrijden; fantasije: zwaarmoedigheid.

[p. 132]

manier

 

Maect sûet gecrije // van sange tot dier stonden.³²⁹

sMenschen Sin

330

Soude ic niet? Ic sal ooc wel vermonden³³⁰

 

Lieflijc oorconden // gedichten de thert // raecken.³³¹

gewoonte

 

Ic hoort wel / ghij sullet wel expert // maecken.³³²

manier

 

Hûe soumen desert // laecken // u amoröse corage?³³³

sMenschen Sin

 

Ooc sal ic als een amorös personage

335

Bedrijven grammage // der sûeter musijcken.⁺³³⁵

gewoonte

 

So en mach u niet letten.³³⁶

manier

 

Dan mûet van u strijcken

 

(Alse u sal blijcken) alle melancolösheit.

gewoonte

 

Ghij sijt een werlt

manier

 

vol alre amorösheit.

gewoonte

 

U liefs joiösheit // sal u cortelijc verjubileren.³³⁹

340

Gaet ghij hier binnen. Sonder cesseren³⁴⁰

 

Dûet ons begheren, // ghij en sult niet dwaelen.

329 gecrije van sange: omschrijving voor zingen.

330 vermonden: vertellen } synoniem van oorconden.

331 oorconden: uitspreken } synoniem van vermonden.

332 expert: deskundig; maecken: doen.

333 desert: afwezig; u amoröse corage: uw verliefde stemming.

+ 9r

335 grammage bedrijven der sûeter musijcken: omschrijving voor: musiceren; voor grammage zie WNT s.v. grimas.

336 niet: niets; letten: hinderen; strijcken: verdwijnen.

339 joiösheit: gratie; verjubileren: vreugde schenken.

340 sonder cesseren: zonder aarzelen.

[p. 133]

manier

 

Ter stont sullen wij die coragiöse haelen,³⁴²

 

Ten sal u faelen // niet een mijte.³⁴³

sMenschen Sin

 

So wil ic haer verwachten met jolijte,

345

Comt doch so subijte // met haer als ghij möcht!

gewoonte

 

Ter stont sult ghij (dör ons) bij haer sijn verhöcht.

 

De eedele jöcht // sal u coemen flucx // bij.³⁴⁷

sMenschen Sin gaet int prieel alleen maer de sinnekens blijven noch buijten.

manier

 

Ghij möcht wel segenen met een crucx // dij,³⁴⁸

 

Duijsternis voir lucx // tfij // hebt ghij vercoren.³⁴⁹

gewoonte

350

So salmense beduijpen.³⁵⁰

maniere

 

So salmense verdoren.

gewoonte

 

Hij mûet noch smoren // in desen doppe.³⁵¹

manier

 

Prûeft en eet nu al van onse soppe.³⁵²

gewoonte⁺

 

Elc vûlle sijn croppe // van onsen aes.

342 coragiös: levenslustig.

343 het zal u aan niets ontbreken.

347 jöcht: jonkvrouw.

348 hem segenen met een crucx: het teken des kruises maken.

349 lucx: licht; tfij: uitroep van afschuw.

350 beduijpen: bedriegen; verdoren: voor de gek houden.

351 dop: pot.

352 sop: vloeibare spijs.

+ 9v

[p. 134]

manier

 

Wij sullen smenschen sin maecken heel dwaes,

355

Want ons geraes // wort als wijsen raet // geacht.

gewoonte

 

Tvolcht al die manier metter daet // en cracht.

 

Vrûech en laet // verpacht // elc ons avijs tallen tije.³⁵⁷

manier

 

Wij brengen die werrelt tot hovaerdije

 

En pomperije, // dat hem elc verheft³⁵⁹

360

Al waer hij Godt selfs.³⁶⁰

gewoonte

 

IJgho, dat treft.

 

Twert wel beseft // tallen stonden en dagen.³⁶¹

manier

 

Ten sal niet beteren.

gewoonte

 

Godt mûetse plaegen,

 

Hij en cant verdragen // voortaen niet meere,

manier

 

Want pompöselick hem elc draecht te seere.³⁶⁴

365

Als een lantsheere // hem nu elck verthoont.³⁶⁵

 

Dats nu de manier.

gewoont

 

Dats nu de gewoont.

 

Maer ongeloont // salt nemmermeer blijven.³⁶⁷

manier

 

Wis niet!

357 verpachten: volgen, uitvoeren; avijs: raad.

359 pomperij: praalzucht.

360 selfs: zelf; ijgho: bij God; dat treft: dat klopt (?).

361 twert wel beseft: dat blijkt.

364 hem dragen: zich gedragen.

365 lantsheer: vorst.

367 nemmermeer: volstrekt niet.

[p. 135]

gewoont

 

Maer hoort, wat dese verganckelicke catijven³⁶⁸

 

Al meer bedrijven, // wilter wel ûp letten,

370

Sij houden nu voort an sulcke bancketten

 

Al soudtmer aensetten // princen en vorsten.³⁷¹

manier

 

Daer mûet dan wesen gebacken in corsten,

 

Etende te borsten // vladen, taerten, pasteijen.³⁷³

 

Gebraeden haesen, venison en lampreijen.³⁷⁴

gewoonte

375

Dan ghaetmer bereijen // om thert te verhogen,

 

Verscheijden wijn, die suijpende bij groten togen,⁺

 

Sulcx dat puijlen dogen // en tvlees swelt vanden beene.

manier

 

Dit useert elc eene, // groot ende cleene,³⁷⁸

 

Int gemeene // is dit nu de maniere.

gewoonte

380

Tis gewoonte ooc mennigherthiere³⁸⁰

 

Dat elc een fiere // sijn eijgen corpus bemint.

manier

 

Dat is damorösheit diemen nu bevint.³⁸²

 

Men acht nu twint // ûpten eijgen naesten.³⁸³

gewoonte

 

Daer tûe en can hem nu niemant haesten,³⁸⁴

385

Maer ten laetsten // salt noch roucoop vallen.³⁸⁵

368 catijven: rampzaligen.

371 al: alsof.

373 etende te borsten: om zich ‘te barsten’ te eten.

374 venison: wild; lampreijen: jonge konijnen.

+ 10r

378 useren: tot gewoonte hebben.

380 mennigherthiere: in velerlei opzicht (overal?).

382 bevinden: gevoelen.

383 twint: weinig of niets.

384 daar heeft niemand haast mee.

385 roucoop vallen: tot berouw aanleiding geven.

[p. 136]

manier

 

Liefken, wij mûeten nu wat anders callen,³⁸⁶

 

Laet ons niet vermallen // den tijt te quiste.³⁸⁷

gewoont

 

Tjan, dats waer / met subtijlen liste,³⁸⁸

 

Lieflick sonder twiste // mûeten wijt an // stellen.³⁸⁹

manier

390

Mûchten wij haer doch bij den man // vellen,³⁹⁰

 

Ic wedde, wij dan // sellen // groten danck begaen.³⁹¹

Verganckelijcke Scoonheit, een vrou persoon, seer costelijc en amorös in thabijte, coemt nu voort.

gewoonte

 

Liefken, hier comt de schone swancke // gaen.³⁹²

 

Hûe fraeij en rancke // staen // haer smaele sijden!³⁹³

manier

 

Sijt gegrûet, joncfrouwe.

gewoonte

 

Tot allen tijden mûet ghij u verblijden

395

Reijn edele bruijt.

manier

 

O schone gedaente hebben u doren niet getuijt?

 

Tot deser minuijt // hebben wij in veel manieren

 

Van u gesproocken.

386 callen: spreken.

387 vermallen (te quiste): verknoeien, verbeuzelen.

388 tjan: uitroep: bij Sint Jan; subtiel: sluw.

389 sonder twiste: rustig; anstellen: aanleggen, doen.

390 vellen: doen liggen; bij den man: lokale bepaling.

391 begaen: krijgen.

392 swanck: slank.

393 smaele sijden: slanke heupen.

[p. 137]

verganckelicke Scoonheit⁺

 

Wast döcht, dat mûcht ghij versieren.³⁹⁸

 

Nochtans dûe ic verfieren // in swerlts crijt³⁹⁹

400

Alle genuechte / triûmphe / vröcht en jolijt.⁴⁰⁰

 

Elc wert verblijt // van mijn presenci hooch befaemt,⁴⁰¹

 

Want Verganckelicke Scoonheit ben ic genaemt.

gewoont

 

Dats juijst geraemt // naer swercx eijssche.⁴⁰³

manier

 

O ghij möcht wel seggen, o beminde vleijssche,

405

Een vrolicke leijssche // möcht ghij wel singen.⁴⁰⁵

gewoonte

 

Want elc begheert u,

manier

 

elc heeft verlingen⁴⁰⁶

 

Voir alle dingen // tot u, schoon creatöre.

gewoonte

 

Want ghij sijt lieflijc

manier

 

en sûet van ghöre.

gewoonte

 

U flöre // is van edelre substance.⁴⁰⁹

manier

410

Elc een sûect u,

gewoonte

 

elc begheert aliance,⁴¹⁰

 

Sonder surchanse, // met u te maecken.⁴¹¹

+ 10v

398 als het deugd was heb je het wel uit je duim gezogen!

399 verfieren: fier worden, zich fier verheffen; swerlts crijt: omschrijving voor de wereld.

400 triûmphe: plezier.

401 presenci: aanwezigheid.

403 geraemt: overlegd.

405 leijssche: lied.

406 verlingen: verlangen.

409 flöre: bloei, schoonheid; substance: stof, hier: aard.

410 aliance maecken: in aanraking komen.

411 sonder surchanse: zonder uitstel.

[p. 138]

manier

 

Elc eert en bemint u.

gewoonte

 

Men mach u niet laecken,⁴¹²

manier

 

Want in allen saecken // maect ghij den paijs.

gewoonte

 

O schone kersouwe, ic weet u wat fraijs.

verganckelicke Scoonheit

415

Dûet mij trelaijs // wat dat mach sijn.

manier

 

Maer tis een vrijer!

verganckelicke Scoonheit⁺

 

Een vrijer?

gewoonte

 

Ja.

manier

 

Ho/hij is so fijn.⁴¹⁶

gewoonte

 

Hij lijdt grote pijn // dör tderven uws persone.

manier

 

Ghij spant alleen in sijn hert een crone⁴¹⁸

 

Net en schone // boven alle anderen.

412 men mach u niet laecken: men kan niets op u aanmerken.

+ 11r

416 fijn: edel, voortreffelijk.

418 een crone spannen: de uitmuntendste zijn, een ereplaats innemen.

[p. 139]

gewoonte

420

Tis uws gelijcke.

manier

 

Ghij mûet bij malcanderen!

gewoonte

 

Hij ghaet wanderen // hier binnen die camere.

manier

 

Tis een fraijart,⁴²²

gewoonte

 

ter werlt gheen bequamere.

manier

 

Tis gheen verblamere.⁴²³

gewoont

 

Hij is eerlijc befaemt.

verganckelicke Scoonheit

 

Wel, segt mij wie tis / en hûe hij sij genaemt,

425

Want mij betaemt // daer van tbekin // te weten.⁴²⁵

manier

 

Maer hij is (seg ic) sMenschen Sin // geheten

 

Ende is hier in // geseten // verwachtende twoort

 

Uws consents,⁴²⁸

gewoonte

 

dör twelck hem confoort

 

Ter stont aen boort // sal coemen strijcken.⁴²⁹

manier

430

Dus bidden wij u, en wilt hem niet beswijcken,⁴³⁰

 

Maer tswaer versijcken // wilt hem doch bûeten.⁴³¹

422 fraijart: knappe vent; bequaem: aardig, aangenaam.

423 verblamere: compromitterende figuur; is eerlijc befaemt: staat goed bekend.

425 tbekin weten: op de hoogte zijn.

428 consent: toestemming.

429 aen boort coemen strijcken: geschieden, overkomen, gebeuren.

430 beswijcken: in de steek laten.

431 swaer versijcken: grote smart; bûeten: goedmaken, stillen.

[p. 140]

gewoonte

 

Uwe presente scoonheit sal hem tleven versûeten,

maniere⁺

 

Of anders sal hij mûeten // van liefde sterven.

gewoonte

 

Dus spreect een gûet woort van sûeter conserven,⁴³⁴

435

Laet hem verwerven // troost tot deser uere.

verganckelicke Scoonheit

 

Tot smenschen sins behûef is mijn substance puere,⁴³⁶

 

Edel van nature, // gemaect en gefaetsoneert,

 

Waer dör mij elck gheern siet ende begheert,

 

Want verconsoleert // wert smenschen sciencie⁴³⁹

440

Van mijn schone ende lieflicke presencie.

 

Die sentencie // wijst de spraeck der gemeenten.⁴⁴¹

 

Mijn substance is ghout / silver en costel gesteenten,⁴⁴²

 

Mijn gebeenten // sijn schoon als ijvoren,

 

Mijn voijs is sûet en lieflick om horen.⁴⁴⁴

445

Daer om heeft vercoren // mij tmensselick gaerde.⁴⁴⁵

 

Nochtans corruptibel en mûet tot cleijnen waerde⁴⁴⁶

 

Vergaen ter aerde, // nemende daer mijn ganck.

 

Al ben ic schoon // ic ben ooc onduerlick cranck.⁴⁴⁸

manier

 

Segt mij eer lanck, // consenteert // ghij?

verganckelicke Schoonheit

450

Ja ic certeijn / en mijn hert begheert // vrij

 

Ongecesseert // bij // hem altijts te sijne.⁴⁵¹

+ 11v

434 conserve: inhoud.

436 tot enes behûef: ten dienste van iemand; substance puere: zuiver wezen.

439 verconsoleren: vertroosten; sciencie: innerlijk?

441 sentencie: uitspraak.

442 costel: kostbaar.

444 voijs: stem; om horen: om te horen.

445 tmensselick gaerde: de mensheid.

446 corruptibel: zondig.

448 onduerlick: vergankelijk, hier: dodelijk; cranck: zwak.

451 ongecesseert: zonder uitstel.

[p. 141]

gewoonte

 

O, dats jent.

manier

 

Ja, dats fijne.

gewoonte

 

Laets poijen wijne // en leven sonder getröre.⁴⁵³

manier

 

Nu dan ghij edele en schone figöre,⁴⁵⁴

455

Comt, ic gae u vöre, // volcht mij met blijder sinne

 

Al hier tot deser cameren inne.

Hier wert tprieel geopent, aldaer tbancket beijde van spijs ende dranck aen deen sijde bereijt sal staen ende sMenschen Sin sal ûpstaen, omhelsende Verganckelicke Scoonheit.

sMenschen Sin⁺

 

O köninginne / wilcoeme sijt ghij mij vrinlick,

 

Een cusken voir u mondeken minlick⁴⁵⁸

 

Ten eersten gewinlick // sult ghij wesen.⁴⁵⁹

460

Ic heb u boven al ter werk uijtgelesen,

 

Ghij condt genesen // mij van alle quaele,

 

Want mijn hart is dörschoten metten straele⁴⁶²

 

Principaele, // liefken, van uwer lieft.⁴⁶³

verganckelicke Scoonheit

 

Daer voir ghij mijn jonste weder besieft⁴⁶⁴

465

En wert van mij gerieft // alle vröchden jolijsselick,⁴⁶⁵

 

Mijn herteken.

manier

 

Dat is seker prijsselick.⁴⁶⁶

453 laets: laat ons; poijen: drinken.

454 figöre: vrouw.

+ 12r

458 minlick: lief.

459 gewinlick wesen: krijgen.

462 strael: pijl.

463 principael: opperste, alles overtreffende.

464 besieft: geniet.

465 wert van mij gerieft: verkrijgt van mij; jolijsselick: aangenaam.

466 prijsselick: prachtig.

[p. 142]

gewoonte

 

Hier is avijsselick // Venus consultacie.⁴⁶⁷

sMenschen Sin

 

Laet wij vrolick leven met jubilacie⁴⁶⁸

 

Tot deser spacie // elc nu drûefheit verplette,⁴⁶⁹

470

Want ic heb nu die schone fiolette,⁴⁷⁰

 

Mijns sherten sin.

manier

 

Ten banckette // so vûecht u in dit vergier.⁴⁷¹

Hier gaen damorösen vast bij malcander sitten.

sMenschen Sin

 

Tsa, bestelt ons hier // geback, gebraden, wijn en bier,

 

Ûp dat mijn liefken fier // mach werden verhöcht.

gewoonte

 

Tis hier al beschict.

manier

 

Tis hier al gevöcht.

gewoont

475

Bedrijft genöcht in dees lieflijcke baene.⁴⁷⁵

manier

 

Dient u lief van tgeback

gewoont

 

en schencktse beaene.⁴⁷⁶

manier⁺

 

Schoonder dan de maene // oijt was in swerlts plecke

 

Es u lief.

467 avijsselick: helpend; consultacie: onderrichting.

468 jubilacie: vreugde.

469 tot deser spacie: nu.

470 fiolette: viooltje.

471 vergier: lusthof.

475 baen: hier: omgeving.

476 beaene: een Franse wijn.

+ 12v

[p. 143]

gewoont

 

Laet ons saijen den wijn secke,⁴⁷⁸

 

Ûp dat ic ontwecke // die sûete musijcke.⁴⁷⁹

480

Ic brengt u, lieff!⁴⁸⁰

manier

 

Ick wachts, ûp dat hier blijcke

 

Dedel rhetorijcke // tot deser minute.

gewoonte

 

Maer liefken, dat is ten eersten uijte.⁴⁸²

 

Daer mee ic ontsluijte, // mijn herteken fijn!⁴⁸³

manier

 

Geluck!

gewoonte

 

Van hertsen!

manier

 

Dat is seker gûede wijn,

485

Dies willen wij vröcht orboren tot desen termijn.

Hier singen de sinnekens tsaemen dit veersken ûp die wijse / och wijntken ghij staet grûen.

 

Wij willen vröcht bedrijven,^{ad 486}

 

Jolijt coemt ons omtrent⁴⁸⁷

 

Dör die flör van allen wijven,⁴⁸⁸

 

De hier nu is present.

490

Sij is seer excellent

 

In smenschen sin geprent.

 

Haer wesen pertinent⁴⁹²

 

Brengt vröcht in dit convent.⁴⁹³

478 secke: hier wel de wijnsoort waarover WNT, XIV, 1293 spreekt.

479 ontwecken: opwekken.

480 ic brengt u: prosit; ick wachts: antwoord op toast.

482 uijte: leeg.

483 ontsluijten: ‘de rij openen’.

ad 486 zie voor het versje: Kamper liedboek, uitg. F. van Duyse in Tijdschrift der vereeniging voor Noord-Nederlandsche Muziekgeschiedenis deel III (A'dam 1891) p. 148.

487 coemt ons omtrent: nadert ons.

488 flör: bloem; hier: schoonste.

492 pertinent: uitstekend, voortreffelijk.

493 convent: bijeenkomst, samenkomst.

[p. 144]

gewoonte

 

Ick mûet den leckeren wijn noch eens tsaijen.

495

Tbecomt mij wel / jaet bij mijn doot // siel.⁴⁹⁵

manier

 

Sij is fijn ende ghûet niet om verfraijen.⁴⁹⁶

gewoonte

 

Ic mûet den leckeren wijn noch eens tsaijen.

manier

 

So mögen wij noch een liet uijter herten draijen.⁴⁹⁸

gewoonte

 

Dat dûet mij bet dan of mij een steen op thoot // viel.⁺⁴⁹⁹

500

Wilt den leckeren wijn ooc noch eens tsaijen.

 

Tsal u wel becoemen // jaet bij mijn doot // siel.

 

Ic salt neder schuijven in u schoot // griel.⁵⁰²

De sinnekens singen hier weder tsaemen dit veersken / ûp die wijse: laet varen den geck.

 

Set an u mont, // drinct totten gront

 

Tcrûesken metten wijn // seer fijn.

505

Haelt dör u keel, // ten is gheen scheel,⁵⁰⁵

 

Tsal u een medecijn // wel sijn.

 

Poij poij poij poij // eij manneken moij.⁵⁰⁷

 

Tis al naer smenschen sin.

 

Hij mûet noch schier // voirwaer van hier.⁵⁰⁹

510

Tvalt hem cranck gewin.⁵¹⁰

495 bij mijn doot siel: bekrachtigingsformule, vgl. WNT, III², 2866.

496 niet om verfraijen: zo lekker als 't maar kan.

498 een liet draijen: ten gehore brengen.

+ 13r

499 dat bevalt me beter dan wanneer me een steen op mijn hoofd viel.

502 neder schuijven in u schoot: betekenis niet duidelijk: in overvloed schenken? (met obsc. associaties?); griel: kinderachtig meisje, giechel; Rhet. Gloss. noemt het als aanspreekvorm van sinnekens (gericht tot een vrouw).

505 ten is gheen scheel: het komt er niet op aan, het doet er niet toe.

507 poij ...: uitroep van blijdschap, vgl. MNW, VI, 530; kan ook opgevat worden als imperatief van poijen: drinken.

509 schier: gauw.

510 tvalt hem cranck gewin: hij zal er weinig plezier van hebben.

[p. 145]

gewoonte

 

Drinct eens!

manier

 

Wilt nu alle vröcht ontwinnen.⁵¹¹

sMenschen Sin

 

Dalder schoonste // gecroonste // in mijn hert van binnen, ⁵¹²

 

Dedel geborenste // vercorenste // boven alle vrouwen,

 

De eerbaerste // vermaerste // getrou in minnen,

515

Dalder scoonste // gecroonste // in mijn hert van binnen,⁵¹⁵

 

De fraijste // de ghaijste // gestadich in sinnen,⁵¹⁶

 

De beminste // wel gesinste // vol alder trouwen,

 

Dalder schoonste // gecroonste // in mijn hert van binnen,⁵¹⁸

 

Dedel geborenste // vercorenste // boven alle vrouwen,

520

Een droncxken // der liefden voncxken // weet u vergouwen.⁵²⁰

verganckelicke Scoonheit

 

Dat wacht // ic, // vröcht verpacht // ic // dör u lief aenscouwen,⁵²¹⁵²¹

 

Dat ghij // seer blij // tot mijwarts thoont.

 

U oghen // verhogen // mij sonder flouwen.

 

Dat wacht // ic, // vröcht verpacht // ic // dör u lief aenscouwen,⁵²⁴

525

Dat mij verhöcht, // en alle vröcht // dûet ûp mijn douwen.⁵²⁵

 

U jente manieren // dûen mij hantieren // vröcht ongethoont.⁵²⁶

 

Dat wacht ic, // vröcht verpacht ic // dör u lief aenscouwen,⁵²⁷

 

Dat ghij // seer blij // tot mijn warts thoont,

 

Dwelck u//als nu//van mij met een cusken wert geloont.⁺⁵²⁹

manier

530

Daer how ic veel of.

511 ontwinnen: uiteenzetten.

512 gecroonste: voortreffelijkste.

515 gecroonste: voortreffelijkste.

516 ghaijste: vrolijkste.

518 gecroonste: voortreffelijkste.

520 weet u vergouwen: weet 't u vergolden.

521 verpachten: smaken.

521 aenscouwen: aanblik.

524 verpachten: smaken.

525 dûet ûp mijn douwen: laat op mij neerdalen.

526 vröcht hantieren: genoegen smaken; ongethoont: ongekend.

527 verpachten: smaken.

+ 13v

529 als nu: nu.

[p. 146]

gewoonte

 

Ten mach sijn verschoont.⁵³⁰

manier

 

Ic heb gecroont // in mijn hert dees compangije.⁵³¹

 

U wert geluck, herteken.

gewoonte

 

Ic wachts tot desen tije⁵³²

 

Vrolijck en blije, // met genuechten drinct dat uijt.⁵³³

verganckelicke Schoonheit

 

O mijn liefken!

sMenschen Sin

 

O mijn shertsen bruijt!⁵³⁴

535

Venus sûete fruijt // laet mij smaecken sonder getal⁵³⁵

 

In Venus tente.⁵³⁶

verganckelicke Schoonheit

 

Tuwen wil / want de genuecht ist al

 

In dit geval, // lae varen drûefheit van mûede swaer.⁵³⁷

gewoonte

 

Ic brengt u eens.

manier

 

Dat wacht ic, chaer.⁵³⁸

 

Den wijn seer claer // met reijn genuechte drinct.⁵³⁹

530 ten mach sijn verschoont: dat is zo mooi als 't maar kan; zie voor dergelijke superlatieve omschrijvingen Ts. 3, 119.

531 cronen: de voorkeur geven; compangije: gezelschap, metgezel.

532 tot desen tije: nu.

533 met genuechten: zinspreuk van De Corenbloem, rederijkerskamer te 's-Gravenhage; zie voor soortgelijke toespelingen in het vervolg van het spel blz. 11 e.v.

534 shertsen: zie noot bij 249.

535 Venus sûete fruijt smaecken: zie noot bij 17.

536 in Venus tente: zie voor dergelijke omschrijvingen met de naam Venus: Tspel van de Cristenkercke, uitgegeven door G.A. Brands; (Utrecht, 1923) blz. 117 en 118.

537 drûefheit van mûede swaer: sombere stemming.

538 chaer: liefje.

539 reijn: groot.

[p. 147]

verganckelicke Scoonheit

540

Mijn herte van jolijte in mijne lijve sprinct.

 

Genuechte dwinct // mij vrolijc te singen

 

Voir alle dingen.

Hier singen de amorösen dit versken op die voijs: twas een aerdich meesterken.

 

Schoon liefken jent // seer fier en excellent,

 

Wilt vrolick wesen.

545

Certeijn ghij bent // nu in mijn hert geprent,

 

Reijn uijtgelesen.

 

Mijn jonge jöcht // is dör u verhöcht.

 

U selven vöcht // te maecken genöcht,⁵⁴⁸

 

Wilt drûefheit smoren,

550

Bedrijft nu vröcht, // schoon lief, al dat ghij möcht,

 

Want uijt rechter döcht // heb ic u vercoren.

sMenschen Sin⁺

 

Al mûcht ic met Medea die schone vrouwe

 

Subtijl van verstande, daer tûe fraij en fiere⁵⁵³

 

Rosieren carnaliter in Venus douwe⁵⁵⁴

555

In een lustich amorös vergiere,⁵⁵⁵

 

Verciert met goutblûemkens sûet van maniere,⁵⁵⁶

 

Lustich gecolört als tschijnsel der sonnen,⁵⁵⁷

 

Lichtende fructijf in swerlts duwiere;⁵⁵⁸

 

Of al waer ic in tprieel van Gatallauwe vonnen,⁵⁵⁹

560

Daer alle jolijt van vrouwen was ontwonnen,

548 u selven vöcht: zet u ertoe.

+ 14r

553 subtijl van verstande: intelligent.

554 rosieren carnaliter: vleselijke gemeenschap hebben.

555 vergier: lusthof, tuin.

556 sûet van maniere: schoon.

557 lustich: fraai.

558 lichtende: licht verspreidend; fructijf: vruchtbaar, niet in de woordenboeken; A. Souter, A glossary of later latin to 600 A.D. vermeldt fructivus: fruitful; duwiere: schuilplaats, hol; swerlts duwiere: de wereld.

559 waer ic vonnen: bevond ik mij; Gatallauwe: naam onbekend; over middeleeuwse voorstellingen van het aards paradijs schrijft C.G.N. De Vooys in Ts. 25; ook in Ts. 28 komt dit onderwerp ter sprake in Bijdrage tot de eschatologische voorstellingen in de middeleeuwen, door H.J.E. Endopols; de weinige gegevens uit de tekst wijzen misschien nog eerder naar een van de vele versies van de jardin d'amour.

[p. 148]

 

Dwelck daer om daerts paradijs was genomineert,⁵⁶¹

 

Soe dûcht mij al niet / en ic en soudt niet connen⁵⁶²

 

Bij dien sonder u wesen verconsoleert;⁵⁶³

 

Of al had ic al dat smenschen hert verconforteert,⁵⁶⁴

565

Sonder u, mijn liefken fraeij en reene,

 

Soe dûcht tmij al niet / jae, tminste jolijt niet weert

 

Uws presencijs in een corte spacie cleene.^{566, 567}

 

Dus mijn hert gheen ander vröcht en begheert

 

Voir tsijn met u uijt jonsten begrepen alleene.⁵⁶⁹

gewoonte

570

Dwoort is crachtich.

manier

 

Tgaet ooc ten beene.⁵⁷⁰

sMenschen Sin

 

Voirwaer ic meene // tghundt ic u, lief, verthone.⁵⁷¹

gewoonte

 

Ghij aensiet joncheit

manier

 

en die schoonheit van persone.

 

Metter wone // sult ghij bij elc ander blijven.

sMenschen Sin

 

Nu eens gedroncken, dan willen wij om vröchts verstijven⁵⁷⁴

575

Genuecht bedrijven. // U tûe, lief!⁵⁷⁵

561 genomineert: genoemd.

562 dûcht mij niet: leek me niets waard.

563 verconsoleert: vertroost.

564 verconforteert: opwekt.

566, 567 zelfs niet tegen de geringste vreugde van jouw aanwezigheid opwegend.

569 uijt jonsten begrepen: in liefde bijeen.

570 ten beene gaen: diepe indruk maken.

571 verthonen: te kennen geven.

574 verstijven: versterken, vergroten.

575 u tûe: op uw gezondheid.

[p. 149]

verganckelicke Scoonheit

 

Van niemant lievere,

 

Want ghij sijt en sult blijven alleen mijn gerievere,⁵⁷⁶

 

Dies een besievere // ghij sult sijn en blijven grûijende

 

Van mijnder schoonheit.^{577, 578}

gewoonte⁺

 

Dats fraij.

manier

 

In lieft blûijende.

 

Wie tes mûijende, // ghij sijt uijt jonsten versaemt.⁵⁷⁹

580

Ic brengt u!

gewoonte

 

Humiliamim, tbetaemt⁵⁸⁰

 

Ongeblaemt // weder vrolick te singen⁵⁸¹

 

Sonder verlingen.⁵⁸²

Hier wert weder gesongen.

 

U woorden sûet // de gheven mij een mûet⁵⁸³

 

Naer mijn behagen,

585

Want, lief, ghij dûet // nu dör u liefde ghûet

 

Mijn druck verjagen.

 

U schoon samblant, // reijn diamant,⁵⁸⁷

 

Hout mij te hant // in Venus bant,⁵⁸⁸

 

Mijn lief vol eeren.

590

Der minnen brant // is so in mij geplant,

 

Ten sal nae mijn verstant // nemmermeer cesseren.⁵⁹¹

576 mijn gerievere sijn omschrijving van: mij gerieven.

577, 578 daardoor zul je mijn schoonheid steeds meer gaan beseffen.

+ 14v

579 wie tes mûijende: wie het ook hindert. uijt jonsten versaemt: in liefde verenigd.

580 humiliamim: dank u wel?

581 ongeblaemt: zonder dat er iets op aan te merken is.

582 sonder verlingen: onverwijld.

583 mûet: stemming.

587 samblant: uiterlijk.

588 te hant: nu.

591 nae mijn verstant: naar mijn oordeel.

[p. 149]

sMenschen Sin

 

Al laech ic wel lieflic omhelst en beermt⁵⁹²

 

In een schoon prieel vol penceekens sûet⁵⁹³

 

En waer overdect met rode rooskens beschermt,

595

Of onder die hoelangherlieverkens ghûet,⁵⁹⁵

 

Of bij tblûijende eglentierken van roocke overvlûet,⁵⁹⁶

 

Of waer met korenblûemkens schoon van colöre

 

Bespreijt mijn bedde edelic / daer ic metter spûet

 

Sow slapen met een ander vrou van sûeter natöre,

600

Of lage met haer onder den sûeten ghöre

 

Der gheeluwe fioletten waerdich om prijsen,⁶⁰¹

 

Of in die claverblûemkens bedwelmt wel ter köre⁶⁰²

 

En overdect met schone willige rijsen,⁶⁰³

 

Dit sow mij al duncken cranck verjolijsen;⁶⁰⁴

605

En voir sulck gebruijck vercoos ic geweene,⁶⁰⁵

 

Want sou mij duncken een swaer afgrijsen.

 

Soe ict al sonder u misprijs / (ic segt en meene⁶⁰⁷

 

Als ic voirseijde) dies wilt mij lieft bewijsen⁶⁰⁸

 

Voir tsijn met u uijt jonst begrepen alleene.

manier⁺

610

Trow mûet blijcken.

gewoonte

 

Al sow bersten de steene!

verganckelicke Scoonheit

 

Ghij sult in recompense hebben certeene⁶¹¹

 

Tgebruijck mijns lichams / getrou minnare.

592 beermt: omarmd.

593 penceekens: WNT s.v. pansee: naam van het driekleurig viooltje.

595 hoelangherlieverkens: bitterzoet, klimplant: Solanum Dulcamara; zie: Chr. Stapelkamp in Frisiaca II, blz. 22, in de serie Estrikken.

596 van roocke overvlûet: met zijn overvloedige geur (overvlûet is het verleden deelwoord van overvloeden: overlopen)

601 fioletten: viooltjes.

602 wel ter köre: in sterke mate.

603 willige rijsen: wilgetakken.

604 cranck verjolijsen: geringe vreugde.

605 gebruijck: genot.

607 soe: daarom.

608 voirseijde: zopas al zei.

+ 15r

611 recompense: beloning.

[p. 151]

sMenschen Sin

 

Ghij sijt en sult blijven / de liefste en anders gheene.

verganckelicke Scoonheit

 

Ghij sult in recompense hebben certeene

615

Alle dat mijn is, sonder van u te scheene.⁶¹⁵

sMenschen Sin

 

O lief, dat is mij seer troostelick voirware.

verganckelicke Scoonheit

 

Ghij sult in recompense hebben certeene

 

Tgebruijck mijns lijchams, getrou minnare.

manier

 

Sij laet horen twoort,

gewoonte

 

dat van drûefheit sware

620

(Ic segt u clare) ontlast / daer dör ghij vröcht besieft.⁶²⁰

manier

 

Ghij siet gracie.

gewoont

 

En dit schiet uijt lieft.⁶²¹

manier

 

Geluck, mon suer.⁶²²

sMenschen Sin

 

Dat wacht ic ongegrieft.⁶²³

 

Tes niet misbrieft // tot deser öre.

 

Ic sal u bescheijt dûen.⁶²⁴

615 te scheene: te scheiden.

620 clare: duidelijk; besieft: ondervindt.

621 schiet: geschiedt.

622 mon suer: meneer; ongegrieft: opgewekt.

623 dat woord komt op een goed moment.

624 bescheijt dûen: een dronk beantwoorden.

[p. 152]

verganckelicke Scoonheit

 

Nu dan, sonder getröre,

625

Singt ghij tenöre, // ic ghae u vöre.

Hier singtmen weder.

 

Met al ons vlijt // so maecken wij jolijt

 

Als Venus scholieren.

 

Al ist haer spijt, // de onse vröcht benijt,

 

Die wij nu hantieren,

630

Wij leven voort // met sûet accoort,⁺⁶³⁰

 

So blijft versmoort // des nijders repoort,⁶³¹

 

Schoon lief verheven.

 

Lief, dör u woort // mijn hert vröcht orboort.

 

Ic sal vrij ongestoort // u niet begheven.⁶³⁴

sMenschen Sin

635

Al waer een vrou so edel en reijn gemaniert

 

Als de blûemkens der witten en blaeu accoleijen,

 

So döchsaem, suijver en ongescoffiert⁶³⁷

 

Als lelijkens, de hem onder den doorn verspreijen,

 

So crachtich sûet (vaet mijn verbreijen)⁶³⁹

640

Van roocke als de blûemkens van speelcoren,⁶⁴⁰

 

So profijtich in allen conterreijen⁶⁴¹

 

Als de raepkens profitabel om orboren,⁶⁴²

 

So gestadich van colör (wilt naer mij horen)

 

Als de lauwertelgen / altijts in schoon saijsûene,

645

So stantachtich duerende niet om verschoren⁶⁴⁵

+ 15v

630 met sûet accoort: in harmonie.

631 versmoort blijven: achterwege blijven; nijder: lasteraar, kwaadspreker; repoort: verslag.

634 begheven: in de steek laten.

637 ongescoffiert: ongerept.

639 vaet mijn verbreijen: begrijp me goed.

640 speelcoren: MNW s.v. spelcorn - witte hagedoorn.

641 profijtich: nuttig.

642 profitabel om orboren: goed om te eten.

645 stantachtich: onafgebroken; niet om verschoren: heel sterk.

[p. 153]

 

Als deijcke / blijvende vroom en ghûet van dûene,

 

Tijelick in node so behulpsaem avont en nûene⁶⁴⁷

 

Als de rijpe koren aren int gemeene,

 

So mildelic sûet (vaet mijn bevrûene)⁶⁴⁹

650

Als de rapenblûem / sijnde van sûetheit pleene,⁶⁵⁰

 

So en begheerde ic dien niet (ic segget kûene)

 

Voir tsijn met u uijt jonst begrepen alleene.

gewoonte

 

In liefden vuijrich

manier

 

so en crijcht hij peene // hort noch greene⁶⁵³

 

Van Venus / maer blijft onder haer nacie.

verganckelicke Scoonheit

655

Liefken / laet ons nu en tot allen spacie

 

Helsen en cussen, houdende in lieft accoort.⁶⁵⁶

sMenschen Sin

 

Dat dunct mij tsijn de fonteijn van sûeter collacie.⁶⁵⁷

 

Liefken, laet ons nu en tot allen spacie

 

Venus dienen, ûp dat sij beneplacie⁶⁵⁹

660

In ons heeft / want wijt uijt lieft bestaen nu voort.⁶⁶⁰

verganckelicke Scoonheit

 

Liefken, laet ons nu en tot allen spacie

 

Helsen en cussen, houdende in lieft accoort.

gewoonte⁺

 

Tis noijt gesien,

647 tijelick: te rechter tijd.

649 vaet mijn bevrûene: begrijp me goed.

650 pleene: vol.

653 peene: straf; hort noch greene: moeten we hier denken aan mnl. niet een ort en niet een grein, dus: helemaal geen?

656 houdende in lieft accoort: in liefde volhardend.

657 fonteijn: bron; collacie: samenzijn.

659 beneplacie: welgevallen.

660 bestaen: ondernemen, doen.

+ 16r

[p. 154]

manier

 

tis noijt gehoort

gewoonte

 

Sulcke grote liefde,

manier

 

sulcken woort // sonder bedrûefde herten gedaen.

665

Maer lieft mûet blijcken.

gewoonte

 

Aensiet lieft / van dees ghij sult saen

 

Claerlick verstaen // dat hem dees lieft overvlûet // spreijt.

manier

 

Dats waer.

gewoonte

 

Ic wachs eens.⁶⁶⁷

manier

 

Wat dees blûet // seijt!

gewoonte

 

Tsa, smaect druijfkens sûetheit, // ic salt gehingen.⁶⁶⁸

manier

 

A vous!

gewoonte

 

Profaes / drinct uijt geringen.⁶⁶⁹

verganckelicke Scoonheit

670

Best mingen // wij ons in liefden gepaert.⁶⁷⁰

 

Noch een liedeken mûet van ons sijn verclaert.⁶⁷¹

667 ic wachs eens: Gewoonte gebruikt de antwoordformule, hoewel hij niet toe-gedronken is, vandaar de minachtende reactie van Manier; bluet: kerel, vent.

668 gehingen: toestaan.

669 profaes: op je gezondheid; geringen: snel.

670 mingen wij ons: verenigen wij ons.

671 verclaert: ten gehore gebracht.

[p. 155]

Hier singmen weder.

 

O prinche claer // de mij int openbaer

 

Liefde condt bewijsen,

 

Gheen drûefheit swaer // en mach mij coemen naer,

675

Maer u vröchde mûet rijsen.

 

U claer aenschijn // verhoochtet therte mijn.

 

De liefde fijn // is mij een medecijn

 

In dese contreije.

 

Schenct in die wijn, // nu laet ons vrolic sijn

680

En trecken eenen lijn, // schoon accoleije.⁶⁸⁰

sMenschen Sin

 

Prinslick prinches, ghij sijt en sult de liefste blijven.

verganckelicke Scoonheit

 

Al mûcht ic beter, met gheen ander ic vereene.⁶⁸²

sMenschen Sin

 

Dies ic u alleen in mijn hert wil schrijven.

verganckelicke Scoonheit⁺

 

Prinslick prins, ghij sijt en sult de liefste blijven.

sMenschen Sin

685

Dies dûetmij gansselic in liefden verstijven.⁶⁸⁵

verganckelicke Scoonheit

 

Van u presencie ic mij niet en speene.⁶⁸⁶

680 eenen lijn trecken: op dezelfde wijze te werk gaan.

682 vereenen: zich verenigen.

+ 16v

685 in liefden verstijven: in liefde volharden.

686 hem spenen van: zich onthouden van.

[p. 156]

sMenschen Sin

 

Prinslick prinches, ghij sijt en sult de liefste blijven.

verganckelicke Scoonheit

 

Al mûcht ic beter, met gheen ander ic vereene,

 

Voir met u tsijn / uijt jonste begrepen alleene.

sMenschen Sin

690

Tsa, dûet van ons heene, // tis over meer dan tijt.⁶⁹⁰

 

Dees taeffele, spijs en dranck maect ons quijt.

 

Spûijt u met vlijt // en vertûeft niet lang.

gewoonte

 

Ic neme die spijs.

manier

 

So dûe ic den dranck.

gewoonte

 

Metter ganck // wert tander gehaelt seer snel.⁶⁹⁴

manier

695

Best draech ic nu met mij die schabel.⁶⁹⁵

 

Damorösheits ûpstel // is mij lief dat wel vaert.⁶⁹⁶

 

Adieu / ic laet u bij een uijt sûetheit vergaert.

Hier wert tprieel gesloten ende damorösen blijven daer binnen ende tbancket wech gedragen sijnde coemen de sinnekens voort.

manier

 

Eij liefken, emmer ist nu brulofs feeste.

690 dûet van ons heene: breng de boel weg.

694 metter ganck: terstond.

695 schabel: bankje.

696 damorösheits ûpstel: de plannen van de geliefden.

[p. 157]

gewoonte

 

Swijcht wat stille / hier betaemt gheen snateren.

manier

700

Liefken, sij sijn nu beijde in Venus foreeste.

 

Eij liefken, emmer ist nu brulofs feeste.

gewoonte

 

Och beckgen, dit vernieut ooc mijnen gheeste,⁷⁰²

 

Tsou mij ooc wel lusten, mijn tanden wateren!

manier

 

Eij liefken, emmer ist nu brulofts feeste.

gewoonte

705

Swijcht wat stille, hier betaemt gheen snateren.

manier⁺

 

Ken swijch niet, maer ic hoope met pateren

 

Ende materen // ooc te bruloft te varen.^{706, 707}

 

Eij liefken, coemt doch, wilt u bij mij paren

 

En laet ons sijn ghûe charen.⁺⁷⁰⁹

gewoonte

 

Is dat de manier?

manier

710

Ja, tis de gewoonte, dat mûcht ghij schier

 

Rechtevoort hier // claerlick aenschouwen.

gewoonte

 

Hûe macht daer nu regenen?

702 vernieut mijnen gheeste: frist mijn geheugen op.

+ 17r

706, 707 met pateren ende materen: met een gezelschap dat van feestvieren weet?

+ cust

709 charen: vrienden.

[p. 158]

tekstkritische noten

manier

 

Hûe macht daer nu douwen?

gewoonte

 

Die flör van vrouwen // hûe mach hij se pöselen!⁷¹³

manier

 

Ja, hûe sûet mögen sij beijde leggen möselen!⁷¹⁴

gewoonte

715

Hûe mach hij nöselen!⁷¹⁵

manier

 

Mont tûe!

gewoonte

 

Hem sal tijt ontbreecken.

manier

 

Sij valt hem veel te cort.⁷¹⁶

gewoont

 

Al waer seven weecken

 

De nacht onbesweecken // sij waer noch te smal.⁷¹⁷

manier

 

Dat en liecht ghij niet.

gewoont

 

Maer wij hebben den cal⁷¹⁸

 

En hij speelt den bal // daer dat sulcx betaemt.⁷¹⁹

manier

720

Dats waer, want sij sijn uijt minnen versaemt

 

Vrij onbeschaemt, // dats nu de gewoonte.

720 hierboven in hs. minnaer i.p.v. manier

713 pöselen: aanhalen, betasten.

714 möselen: WNT, IX, 650 kent meuzelen in de betekenis van smullen, dus hier wel: genieten.

715 nöselen: Rhet. Gloss. kent dit werkwoord in de betekenis van futuere, een betekenis die hier past.

716 sij: nacht; al duurde de nacht onafgebroken zeven weken; smal: kort.

717 sij: nacht; al duurde de nacht onafgebroken zeven weken; smal: kort.

718 den cal hebben: erover praten.

719 den bal spelen: zie 212, 213, de liefde bedrijven.

[p. 159]

gewoonte

 

Tes nu de manier, datmen schoonte⁷²²

 

Vol alre hoonte, // de verganckelic is, bemint.⁷²³

 

De gewoonte tvolck dies leert en ontwint.

manier⁺

725

De maniere print // tselfde in thart der menschen,

 

Beijde rijck end arme.

gewoonte

 

Men hoort nu wenschen

 

Bûeren en henschen // die manier te volgen.⁷²⁶

manier

 

Diet niet en vermach wert heel verbolgen.

gewoonte

 

Dör nijt verswolgen diet wel vermogen.⁷²⁹

manier

730

Dat is een teijken dat wij beijde niet en dogen.

gewoonte

 

Dats ongelogen, // elc een nu ter tijt bedrijft⁷³¹

 

Ende smenschen sin geheel end al nu blijft

 

Seer vast verstijft // in sulcke amorösheit.⁷³³

manier

 

Tvolck fondeert hem nu in alle prösheit,⁷³⁴

735

So dat fraudelösheit // nu de manier // es.

722 schoonte: schoonheid.

723 hoonte: bedrog.

+ 17v

726 henschen: hensen, hansen, met ch onder invloed van wenschen: grote heren.

729 nijt: hartstocht waarmee men iets doet, of afgunst: beide betekenissen zijn hier mogelijk.

731 het object 't enclitisch in tijt?

733 verstijft: standvastig (hier predicaatsnomen).

734 hem fonderen: zich toeleggen; prösheit: bedrieglijkheid.

[p. 160]

gewoonte

 

Elc nu amoröslick fraij en fier // es,⁷³⁶

 

Stil ende dier // es, // te beminnen verganckelheijt,⁷³⁷

manier

 

Als schat, ghelt, ghout en silver, dwelck wanckelleijt⁷³⁸

 

In sijn schranckelheit // ende verderven, // siet.⁷³⁹

gewoonte

740

Elc met hert en sin in swerlts erven // vliet⁷⁴⁰

 

Te verwerven // iet // dat ter corrupcien mûet daelen!⁷⁴¹

manier

 

Als schoone juwelen,

gewoonte

 

silvere schaelen,

manier

 

Zijden dwaelen,⁷⁴³

gewoonte

 

costelijcke tapijten,

manier

 

Zijden gordijnen met bellen

gewoonte

 

de ûp daerde smijten,⁷⁴⁴

736 amoröslick: op de wijze van verliefden; fraij: opgewekt, uitbundig.

737 dier: teruggetrokken, weinig mededeelzaam, vgl. de zegswijze: stille ende diere, helen is der minnen schilt (MNW, II, 175); fraij en fier vormt met stil ende dier een tegenstelling; dus: ieder op zijn wijze zweert bij de Verg. Scoonheit.

738 dwelck wanckelleijt: die vergankelijk is.

739 schranckelheit: van schrankel, adj.: onvast op de benen staande; schranckelheit ende verderven is wrsch. een nevenschikkende groep, ‘siet’ is dan een uitroep (stoplap).

740 swerlts erve: wat tot de wereld behoort.

741 corrupcie: bederf; ter corrupcien daelen: tot ontbinding overgaan.

743 dwaelen: servetten.

744 smijten: neervallen.

[p. 161]

manier

745

Pompöse habijten,

gewoonte

 

costelijck en veele.

manier⁺

 

Dan mûet tvolck geschildert sijn

gewoonte

 

in een taeffereele:⁷⁴⁶

manier

 

Hannen en Beele // Claessen en Fijen!⁷⁴⁷

gewoonte

 

En dan noch veel ander schilderijen,

 

Jae poetrijen // van ennige bûelagen,⁷⁴⁹

manier

750

Oncuijslic naect // gemaect // de personagen.

 

Dit sijn de coragen // die smenschen sin versiert.⁷⁵¹

gewoonte

 

Dit wort dagelicx onderhouden

manier

 

en sulcx gehantiert.

gewoonte

 

Dan wort noch verchiert // de beste camer rijckelijc:

manier

 

Eerst ront om beschoten,

+ 18r

746 taeffereel: schilderij.

747 Hannen, Claessen: populaire roepnamen van mannen; Beele, Fijen: idem van vrouwen (Elisabeth, Sofia).

749 poetrijen: schilderijen met een literair (mythologisch) onderwerp.

751 corage: overmoedige streken? versieren: uitdenken, verzinnen.

[p. 162]

gewoonte

 

dat is blijckelijc

manier

755

Dan mûeter antijckelijc // een ledicant gemaect // sijn,⁷⁵⁵

gewoonte

 

Met antijcxse stijlen nae tleven geraect // sijn,⁷⁵⁶

 

Tsow anders gelaect // sijn // van smenschen sin.

manier

 

Dan een schoon bedde van hondert gulden,

gewoonte

 

een spelt niet min.

manier

 

Dits noch tbeghin!

gewoonte

 

Wat mach dan teijnde wesen!

manier

760

So pompös, elc mach hem wel vresen,⁷⁶⁰

 

(Verstaet wel desen) // dier comt in huijs gestegen.

gewoonte

 

Hûe soe?

manier⁺

 

Maer men mûet eerst die vûeten vegen,

 

Of onverswegen // en blijfter niet een quaet // woort.

gewoonte

 

Tis ghecxmaer!⁷⁶⁴

755 antijckelijc: in de trant van de Grieks-Romeinse oudheid.

756 stijlen: de stijlen van het ledikant; nae tleven geraect: nauwkeurig nagebootst.

760 elc mach hem wel vresen: dat elk wel beducht mag zijn.

+ 18v

764 ghecxmaer: zotteklap; de dat gelaet hoort: voor wie dat misbaar hoort, wanneer men ... (zie F.A. Stoett, Middelnederlandsche Spraakkunst, Syntaxis; 's-Gravenhage, 1909, § 62).

[p. 163]

manier

 

Tis te belachen / de dat gelaet // hoort.

765

Elc ghaet metter daet // voort // van hoverdije.⁷⁶⁵

gewoonte

 

Maer ic belije, // dat sulc noch tminst is, wilt naer mij // horen.

manier

 

Tminste?

gewoonte

 

Ja tminste.

manier

 

Luijsteret mij in doren.⁷⁶⁷

gewoonte

 

Men siet orboren // nu in swerlts stage⁷⁶⁸

 

Voir gewoonte, dat elc mûet hebben een bûelage,

770

Tsij heer of page, // jonck, out, man of wijf.

manier

 

Een en waer gheen scheel / maer elc heefter vier of vijf!⁷⁷¹

 

Dats nu tbedrijf // en de manier tallen stonden.

gewoonte

 

En dan tghûet te verspelen bij hondert ponden,

 

Dit wert bevonden // int openbaer, // siet.

775

Dats nu de gewoonte.

manier

 

Dat en liecht ghij voirwaer // niet.

 

Hier en daer schiet // tzelfde nu meest over al.⁷⁷⁶

 

Dats nu de manier.

765 na dit vers is blijkens het rijm een vers uitgevallen.

767 luijsteren: fluisteren.

768 orboren: in praktijk brengen, swerlts stage: omschrijving voor de wereld.

771 een en waer gheen scheel: één zou niet erg zijn.

776 schiet: geschiedt.

[p. 164]

gewoonte

 

Maer tis quaet geval.

 

Wij brengense ter pal // want wij sijn de fundatoren.⁷⁷⁸

manier

 

Ontbeijt, liefken, mij comt daer wat voren.

780

Wij mûeten besporen // onse amorösen.⁷⁸⁰

gewoonte

 

Tjan, dats veel te vrûech / hondertsterf drösen⁷⁸¹

 

Van die coragiösen // werde in ons lijf gevlûect.⁷⁸²

manier

 

Meent ghij, dat hij hem noch stijf // verclûect⁺⁷⁸³

 

En twijf // besûect // naer minnaers ghijsen?⁷⁸⁴

gewoonte

785

Wa, ja hij.

manier

 

So waert ons te misprijsen

 

Dat wij quaemen bijsen // bij haer daer binnen.⁷⁸⁶

gewoonte

 

Laet hem doch wat verkûelen sijn sinnen

 

Uijt vuijriger minnen // solang them mach gebören.

manier

 

Maer wij mûeten even wel flûcx bespören⁷⁸⁹

790

Tot deser ören // tbecken / metter lampette.⁷⁹⁰

778 ter pal brengen: in het verderf storten; fundatoren: aanstichters.

780 besporen: opzoeken, kijken hoe 't staat met.

781 hondertsterf drösen: als dröse hetzelfde is als droese kan het gezwel betekenen, dan zouden we misschien moeten lezen sterfdroese: zweer waaraan men sterft (vgl. sterfslach: dodelijke slag); werde is enkelvoud, hondert sterfdrösen zou dus als uitdrukking opgevat kunnen zijn.

782 coragiös: levenslustig, vurig.

+ 19r

783 hem verclûecken: zich verstouten, zich inspannen; Rhet. Gloss.: zich amuseren?

784 besûecken: paren met; ghijse: wijze, gewoonte.

786 bijsen: eig. als een dolle rondrennen.

789 bespören: gaan halen.

790 becken metter lampette: waskom met de lampetkan.

[p. 165]

gewoonte

 

End ooc een handtdwael, neemt daer ûp lette,

 

So mach de cadette // sijn handen wasschen.⁷⁹²

manier

 

Nu dan, om dat te dûen laet wij ons rasschen,

 

Of inder asschen // vielen al onse spillen.⁷⁹⁴

gewoonte

795

Wel an, laetet ons dan in tijts bedrillen:⁷⁹⁵

 

Wij mûeten wat dûen om Venus willen.

De sinnekens gaen binnen en pauseren wat en commen dan weder voort, de Gewoonte hebbende inder hant tlampette metten watere ende een beckene, ende de Manier heeft een hantdwael over die scouderen, seggende:

gewoonte

 

Duncket u nu tijt, so opent die döre,

 

Ûp dat wij bruijgom en bruijt hantwater gheven.

manier

 

Rechte voort, tmûet ons sijn ter gûeder avontöre.⁷⁹⁹

gewoonte

800

Duncket u tijt / so opent die döre.

manier

 

Tis daer noch al stil, ic hoor daer gheen geröre,⁸⁰¹

 

Noch ooc spraeck noch stemme en is daer beneven.

792 cadette: jongeling.

794 of onze plannen zouden mislukken.

795 bedrillen: ervoor zorgen? niet in MNW en Rhet. Gloss.; WNT geeft geen hier toepasselijke betekenis.

799 rechte voort: aanstonds; tmûet ons sijn ter gûeder avontöre: moge het goed voor ons aflopen.

801 geröre: beweging.

[p. 166]

gewoonte⁺

 

Duncket u nu tijt, so opent die döre,

 

Ûp dat wij bruijgom en bruijt hantwater gheven.

manier

805

Ic en derfs bestaen.

gewoonte

 

Vrij sonder beven!

 

Wats daer an bedreven, // wij mûeten daer in wesen.

manier

 

Sij mögen noch slapen.

gewoonte

 

Sij sijn uijt lieft geresen.

 

Beghint ghij te vresen, // soe wilt liever stoten // aen.⁸⁰⁸

manier

 

Dat wil ic dûen / en laeten die dör gesloten // staen

810

Tot dat ijemant geschoten // saen // coemt ter dören // waert.

 

Hou sick hou / en coemt daer niemant vören // waert?⁸¹¹

gewoonte

 

Ic leg te hören // waert // aen tclincgat mijn oren.⁸¹²

manier

 

Hoort ghij niemant?

gewoonte

 

Neen, ic can nijemant horen.

 

Ontluijct die döre, laeten wij haer storen:

815

De sonne staet hooch, tes nu schoon dach.

manier

 

Tis soe ghûet / dat wij haer als andere besporen.⁸¹⁶

+ 19v

808 stoten aen: aankloppen (deze betekenis niet in WNT, MNW en Rhet. Gloss.).

811 hou sick hou: uitroep om iemands opmerkzaamheid te trekken.

812 te hören waert: om te horen; te .... waert wordt in mnl. ook gebruikt met finale betekenis; clincgat: WNT, VII, II, 4093: gat in een deur waardoor de pen, het touwtje enz. gaat, waarmee de klink van buitenaf kan worden opgelicht.

816 besporen: ‘achter de vodden zitten’.

[p. 167]

gewoonte

 

Ontluijct die döre, laeten wij haer storen.

manier

 

Haer lieden grûetende wilt inghaen voren,

 

Ic sal u volgen en bij blijven sonder verdrach.⁸¹⁹

gewoonte

820

Ontluijct die döre, laeten wij haer storen:

 

De sonne staet hooch, tis nu schoon dach.^{ad 821}

Hier wert tprieel geopent en sMenschen Sin en Verganckelijcke Scoonheit sitten bij malcander omhelst, ende de Doot sal bij haer staen met een doots hooft, ofte straele pogende te werpen / maer damorösen sullen elcx daensicht gruwelijc afkeeren van die Doot en elcx sal eene hant ûpgeheven houden / recht of sij die Doot keeren wilden, ende aen tapijt sal gespelt sijn met grote letteren gescreven:⁺

 

Ghij minnaers van verganckelijcke schoonheit,

 

Bemint dat ewich is / tzal u noot // sijn.⁸²³

 

Neemt ter herten tghundt dat u dit verthoon // seijt,

825

Of tloon uws wercx sal alleen de doot // sijn.⁸²⁵

De sinnekens sullen haer verschrict ende beanxt houwen swijgende so lange datmen den voirsz. tijtel wel sal gelesen hebben.

manier

 

Helacen!

gewoonte

 

Wacharmen!

manier

 

Aij mij!

gewoonte

 

O wach!

819 sonder verdrach: onverwijld.

ad 821 straele: werpspies; elcx: nominatief.

+ 20r

823 tzal u noot sijn: het zal u dienstig zijn.

825 zie: Romeinen 6, 23.

[p. 168]

manier

 

Vrese,

gewoonte

 

ancxte,

manier

 

sorge,

gewoonte

 

beven,

manier

 

ellent

gewoonte

 

Verscrict mij,

manier

 

vereijst mij⁸²⁸

gewoonte

 

mits desen slach.

manier

 

Helacen!

gewoonte

 

Och armen!

manier

 

Amij!

gewoonte

 

O wach!

manier

830

Waer sal ic vlien?

gewoonte⁺

 

Ken weet waer lopen.

828 vereijsen: verschrikken; mits: ten gevolge van.

+ 20v

[p. 169]

manier

 

Noch ic en mach,

gewoonte

 

Noch ic en weet

manier

 

coemen van hier

gewoonte

 

ongeschent.

manier

 

Helacen!

gewoont

 

Ocharmen!

manier

 

A mij!

gewoont

 

O wach!

manier

 

Vrese,

gewoont

 

anxte,

manier

 

sorge,

gewoont

 

beven,

manier

 

ellent:

gewoonte

 

Hier van aertsche lieft is tfundament.

Sluijt tprieel tûe.

manier

835

Neemt dit in danck van de witte accoleijen.

[p. 170]

gewoonte

 

Hier mee adieu / Godt laet u sijn gracie present.

manier

 

Hier van aertsche lieft is tfundament.

gewoonte

 

Voir gewoonte ons collacie ter herten prent,⁸³⁸

manier

 

Voir manier hier ûp peijst in alle contreijen,

gewoont

840

Ûp dat dewige liefde sij u fondament

manier

 

Onder die hant Godts als witte accoleijen.⁸⁴¹

gewoonte

 

Hier mee uwen oorlof, wij mûeten scheijen.

conclusie

De voirsz. Eerst en Danderde.

deerste

 

Buerman, sij dij daer?

dander

 

Jae, ic en had noijt sulken plaets,

 

Mijn lijcham is stucken, weet ghij wat raets

845

Daer mij wat baets // of sow mögen geschien?

deerste

 

Neen ick.

dander⁺

 

Ic stont achter een lang man, ken condt niet sien.

 

Hadt ict mögen ontvlien, // ic waert lang ontgaen.

 

En ic had een deel snaterbecken bij mij staen:⁸⁴⁸

 

De hebbent gedaen // dat ic niet en mûcht horen.

838 voir: als; collacie: vertoning (van een spel).

841 onder die hant Godts: onder de zegenende hand van God.

+ 21r

848 een deel: een aantal.

[p. 171]

deerste

850

Maer ic hebt gesien van achteren tot voren⁸⁵⁰

 

(Niemant mûcht mij storen) van mijnen stede.⁸⁵¹

 

Ic stont so gemackelic en wel in vrede

 

Dat ic al die rede // van tbeghin ten enden

 

Wel verstaen heb.

dander

 

Aij mij, mijn lenden!

855

Godt mûetse schenden, // de mij so waren

 

Benouwende.

deerste

 

Buerman, wilt u bedaren.

dander

 

Wilt mij verclaren, // in dient u comt te pas,

 

Wat datter gespeelt is. / Mij dûchtet was,

 

Soe ic den tijtel las, // van verganckelijcke scoonheit,

860

Maer ic en conde verstaen het recht bescheijt.

 

Tes mij seker leijt // dat ict niet en mûcht horen.

deerste

 

Maer buerman, dat spel brochte mij voren⁸⁶²

 

Wat nieus in doren. // Wilt horen en swijgen,

 

Dör tgehoor mûcht ghijt verstant vercrijgen.⁸⁶⁴

865

Speelwijs werdt ons daer claer bethoont

 

Dat de manier ende de gewoont

 

Ons allen hoont // (en tis soe noch meer noch min)⁸⁶⁷

 

En hûe de manier en gewoont smenschen sin

 

(Vaet dit bekin) stellen, setten, wenden en keeren,⁸⁶⁹

870

Raedende dien verganckelijcke schoonheit te begheren,

850 van achteren tot voren: geheel en al.

851 van mijnen stede: vanaf mijn plaats, te verbinden met 850.

862 vorenbrengen: vertellen.

864 dör tgehoor: door het te horen.

867 honen: misleiden, in 't verderf storten; noch meer noch min: ‘en niet anders’.

869 vaet dit bekin: begrijp dit goed.

[p. 172]

 

Dwelck mûet verteren // tot slijme der aerden.

 

Al schijntet wat te sijn en van groter waerden,

 

Als gebroocken schaerden // mûet nochtans bederven.⁸⁷³

 

En die dat beminnen en haestich sterven⁸⁷⁴

875

Dûet hem dörkerven, // lacen, dat is haer loone.⁸⁷⁵

 

Want verganckelijcke scoonheit is niet dan hoone.⁸⁷⁶

dander

 

Maer niet en boone // can ic daer tverstant uijt rapen.⁸⁷⁷

 

Sach icse niet werscappen, eten, drincken en slapen,⁸⁷⁸

 

Liefde verknapen // naer minnaers ghijsen?⁸⁷⁹

deerste⁺

880

Ja ghij / maer ic verstae aldus tspels bewijsen,⁸⁸⁰

 

Dat onder ons rijsen // veel manieren, nu dit, dan dat.

 

Exempel / ic draech eenen rinck, hûep ofte lat,⁸⁸²

 

Gesteent, ront of plat, // ofte ennich habijt,

 

Bont / laecken / flueel / sijde / groot, cleijn, nau of wijt,

885

Of tot enniger tijt // in sanders habitacie⁸⁸⁵

 

Bevindt ic ennige huijsraet, staende in mijn gracie,⁸⁸⁶

 

Tot gheender spacie // oijt meer van mij gesien:⁸⁸⁷

 

So dûet dan mijn sin ooc sulcx bespien⁸⁸⁸

 

En daer om vlien // talre tijt, nacht ende dach.⁸⁸⁹

890

Een ander, tzelve siende, wil ooc sonder verdrach

 

Al dat hij mach // tselve mede vercrijgen,

 

Want elc seijt: (niemant wilt verswijgen

 

Sijns selfs bedrijgen) // dit is nu de maniere,⁸⁹³

873 schaerden: scherven; mûet: moet het.

874 haestich: plotseling.

875 dûet hem dörkerven: doet het zichzelf vernietigen.

876 hoone: bedrog.

877 ik begrijp er helemaal niets meer van.

878 werscappen: fuiven.

879 liefde verknapen: zich wijden aan de liefde; ghijse: wijze, gewoonte.

+ 21v

880 bewijsen: uiteenzetting, onderrichting.

882 hûep: (gladde) ring; lat: zie noot bij 305.

885 habitacie: woning.

886 staende in mijn gracie: dat mij aanstaat.

887 tot gheender spacie oijt meer: nergens ooit eerder, of: nooit eerder.

888 bespien: trachten te verkrijgen; zo brengt dat mij ertoe, ook naar zoiets om te zien.

889 vlien: vliegen, ijlen.

893 sijns selfs bedrijgen: hoe hij zichzelf misleidt.

[p. 173]

 

Dits nu de gewoonte / en al waert noch so diere,

895

Elc wilt hebben schiere, // of men mûcht niet mede.⁸⁹⁵

 

En de manier wert sulcx een costumelijc zede.⁸⁹⁶

 

Maer alle bede, // gewoont en de manier, // siet,

 

Sijn duvelen ende en dogen een sier // niet!

 

In thelsch vier // vliet // al haer schoon ingheven.⁸⁹⁹

900

Nu, als dan nae die manier mij is beneven

 

Tgheen wert verheven // dör gewoont (wilt hier ûp letten),

 

Tzij wat tzij / aldaer een mensch den sin ûp mach setten

 

Met groter hetten, // ic dan dat betrouwe:

 

Als schat, gelt, juweelen // of een schoon vrouwe;^900-904

905

Of watmen souwe // mogen begheren ofte beminnen,

 

Tselve betrou ic met hert, mûet en sinnen.

 

Dan comt verslinnen // mij de doot in mijn sonden,

 

Werdende ijdel van döcht / al de dwaes, gevonden,⁹⁰⁸

 

Daer van oorconden // de heijlige scriftueren,

910

Dier wilde dûen vergroten sijn huijsen en schueren,⁹¹⁰

 

Maer in corter ueren, // der aenstaender nacht,

 

Is sijn ziele (als tleven) van hem genomen dör cracht

 

Des ûppersten macht // van Godt almachtich.^908-913

 

Dit heeft mij tspel verthoont en geleert warachtich.

915

Ic blijfs gedachtich // alle mijn dagen.

dander

 

Dat is wel gedaen, naer mijn behagen.⁺

 

Sulckx gewagen // behoortmen teeren en tachten.

895 of men mûcht niet mede: of men kon niet ‘meedoen’.

896 en op deze manier wordt de modegril tot een algemeen geaccepteerd gebruik.

899 al haer schoon ingheven: al hun schone inblazingen.

900-904 nu, als dan in overeenstemming met de ‘manier’ ik de beschikking heb over datgene wat door de ‘gewoonte’ in de hoogte wordt gestoken (....), wat het ook mag zijn, alles waar een mens zijn zinnen op kan zetten, dan stel ik met grote vurigheid op datgene mijn betrouwen, bijv.....

908 al: als, evenals.

910 dier: die er? of moet men lezen: die?

908-913 de gelijkenis van de rijke dwaas, Lucas 12, 16-21.

+ 22r

[p. 174]

deerste

 

Godt de Heere laet ons onse sinnen sulcx wachten⁹¹⁸

 

Bij dagen en nachten // voir tlelijck bedroch⁹¹⁹

920

Der maniere.

dander

 

Ende dat de gewoonte, och,

 

Ende ooc noch // ander sduvels temptacien

 

Ons niet en verwinnen tot enniger spacien.

deerste

 

Dies wij om gracien // Godt willen bidden altijt.

dander

 

Wie daer bidt (seijt de Heere), dies seker sijt,

925

Sonder twijvel hem sal worden gegeven.

deerste

 

En dier clopt / hem wert ûpgedaen met vlijt.

dander

 

Wie daer bidt (seijt de Heere), dies seker zijt,

deerste

 

Hij sal sijn verhoort ende verlost sonder respijt,

 

Want de den Heere aenrûept, dien is hij beneven.⁹²⁹

dander

930

Wie daer bidt (seijt de Heere), dies seker sijt,

 

Sonder twijvel hem sal worden gegeven.^924-931

918 sulcx: bijwoord.

919 lelijck: schandelijk.

929 beneven sijn: bijstaan.

924-931 rondeel met inhoud naar Lucas 11, 9-10 en Mattheus 7, 7-8.

[p. 175]

deerste

 

Bij Godt mûeten wij inder ewicheit leven.

 

Dat ghun ons de Heere in wien tleven overvlûet // es.⁹³³

 

Daer staet: prûeftet al, maer hout dat ghûet // es.⁹³⁴

Ffinis

935

Lanck neghen hondert xxx regelen

 

met prologe en conclusie.

933 in wien tleven overvlûet es: vgl. Rom. 6, 23 maar vooral ook hier weer Lucas 12, 21 en 33; het lijkt aannemelijk dat overvlûet hier een subst. is: het eeuwige leven is in Christus een overvloed, een onuitputtelijke schat.

934 I Thessalonicenzen 5, 21.

32 achter tot / in plaats van //

116 fijn waarschijnlijker dan sijn met lange s (hs. onduidelijk)

135 achter wij een doorgehaalde w

212 die, hs.: dies

238 omtrent waarschijnlijker dan onttrent (hs. onduidelijk)
239 achter gewoont in hs. ten onrechte //

313 de dubbele punt achter gedaen staat in het hs.
314 achter Juijn staat in het hs. een punt

391 danck aldus hs., ondanks rijm
394b tweede helft van de regel te lezen als eerste helft van het volgende vers

413 in, hs.: ic

492 achter wesen in hs. doorgehaald seer soluent

516 voor sinnen in hs. een doorgehaalde v

573 aan elc oorspronkelijk vastgeschreven: an, doch dit is weer doorgehaald

643 haakje achter horen ontbreekt in hs.
645 verschoren, hs.: verschonen

648 gemeene in hs. verbeterd uit gemeijne

ad 672 de toneelaanwijzing in hs. niet onderstreept

694 snel, hs.: sneel

709a de toneelaanwijzing hiernaast in hs. niet onderstreept

843 de toneelaanwijzing hierboven in hs. niet onderstreept

855 achter waren in hs. eerst benouwende, maar dit weer doorgehaald (zie 856a)

912 achter als in hs. th, maar doorgehaald; dör in hs. per abuis doorgehaald

927 hierna is vs. 925 per abuis herhaald en weer doorgestreept