Opdracht aan Broer Cornelis

[p. 57]

[Opdracht aan Broer Cornelis, kritische transcriptie]

[fol. 1r] De vertaelder wenscht den Eerwaerdigen Vader, Brueder Cornelis, heeren Adriaens zoon, van Dordrecht, minderbrueder tot Brugge, naer zijn verdienste veel gelux ende heyls.

Die mij, E.V.B., van jungs aen ende kintsbeene gekent hebben - zoe ic wel vermuede dat Uwe E.V.B. niet en duet - zullen mijn getuygen wezen van de zunderlinge ende grote liefde, ende van de uytnemende ende eenvoudige genegentheit die ic altijts tot de H. [= Heilige] kakelycsche religie ende tot H. oorden gehad hebbe, zunderlinge tot de bruederen die van buyten zoe simpelicken in schaepsgraeu gecleet gingen ende mit haere guede wercken - gelijc men den boom aen zijn vruchten kent - haer onzienlicke harten tot kennisse deden comen. Daer van ic mi alhier verdrage wider te spreken, omme niet geacht te wezen voor zulken eenen die zijn zelfs lof uytblazen, roemen of aen den dach brengen wil; als genuuch verzekert zijnde hue vuylicken dat eygen lof stinckende es.

Dat alleenlicken - zunder verwit - gezeyt hebbende, dat ic in den jare 1567 voorleden (naerdat vele [1v] cloosteren, zunderlinge van H. graeuwe oorden, deerlicke verwuestinge overgecomen was, ende dat de onnozele graeuwe broederkens voor een tijtlang verjaecht waren, de zaecken op eenen beteren vuet gecomen zijnde) niet gelaten en hebbe - jae ooc boven mijn macht - hemluyden tot de weder opbouwinge van hare verwueste woonplaetsen de behulpelicke hant te reycken. Welcke mijnen lust ende ijver tot noch tue niet vercuelt noch vermindert en es, nietjegenstaende ic alhier gezeten zij in zulcken land (te weten: in Holland) aldaer men weynich de H. grijze oorden guetgunstigen can vinden; dat meer es, in zodanigen stad als Leyden, die wel 't meeste geleden heeft (omme de roomsche paeuselicke godesdienst ende vervolgens Uwe H. graeuwe oorden, als een van den voornemelicxte pilaren van dien, uyt heur stad te weren) ende liever gehad heeft 't alderuyterste te wagen ende eenige duyzenden harer borgeren van hunger, cummer ende ellende jammerlicken te zien quynen, verdwijnen ende sterven dan dezelve in hare stede weder t'ontfangen of te gedogen.

't Welc Uwe E.V.B. (alwaer't aen geen andere zaecken) hieraen leechlicken zal connen afmercken, bevinden ende voor zeecker houden, dat ic mer eens gelezen hebbende onder de poëzien van den hoochgeleerden, letterrijcken ende wel ervarenen Georgius Buchananus, Schotsman, [2r] zekere cleyn buuxken - bij hem Franciscanum genumt - daerinne dezelve de guede genegentheyt die hij mede tot de H. graeuwe oorden dragende es, betoont ende alle de geheymenissen van dien claerlic, cunstich ende levendich mit zijn penne bescreven ende afgemaelt heeft, dat [het] geen schilder - hue gewis van hand ende constrijc hij ooc mocht zijn - mogelijcken waer de H. graeuwe bruederkens mit zijn pinceel ende verwen beter af te malen.

Zoe zegge ic dan dat ic - 'tzelve buuxken mer eens gezien hebbende - mij de mueyte niet ontzien en hebbe, opdat het bij eenen yegelicken gelezen zoude mogen werden, 'tzelve in onze Nederduytsche sprake te vertalen. Daer tue ic te meer bewegen zij, mij verzekerende dat zulx onder den oordsgezinden personen (die mits dezen beruerden ende verwarden tijt, dat de gantsche H. oorde - 'twelc te beclagen es - zo deerlicken schuddet ende beeft, ja, genuuch in gevaer van vallen staet, mogelicken hare vorige gezintheyt verwerpen ende afvallich zoude werden) eenige vrucht duen [zal connen] ende hem vaster ende meerder in zulcke hare guede gezintheyt ende eenvoudigen ijver verbinden ende verknopen zal connen. Zonderlinge als zijluyden - zoe ic hope - mer eens willen overleggen ende aenzien hue de wercken, zo aldaer binnen Brugge als binnen Gent [2v] ende in meer andere steden onlangs gebeurt, mitterdaet betuygen ende te kennen geven, dat de voornuemde ho[och]gel[eerden] Buchananus in 'tgene dat men anderssins alderminst gelooft zoude hebben, niet dan de naecte waerheit en heeft gescreven.

Ende en hebbe ooc mijns bedunckens den tijt niet al vergist omme den jegenwoordigen Franciscaender, bij mij - zo gezeyt es - op NederDuytsche rijme vertaelt zijnde, als nu aen den dach te laten comen. Want in plaetse dat, zo ic

[p. 58]

'tzelve hadde laten uytgaen alvoren de geruerde Brugsche ende Gentsche graeubruederen in zodanich eerlick ende oordverchierlic werc - hier ‘verzwegen’ te nommen, zoe 't Uwe E.V.B. ende alle andere ijverige harten, de H. oorde tuegedaen zijnde, meer dan te wel bekent es - gevonden waren, veele eenvoudige menschen t'onrecht hadden mogen wanen, dat de voorverhaelde ho[och]gel[eerden] Buchananus zulx uyt eenen eygenen haet die hij tot H. graeuwe oorde mochte hebben, verdicht ende verziert hadde.

Gelijck men huydensdaechs - God betert! - weynich hare guetgonstige menschen bevint, zal een yegelicken, dezer tijt de gemelde hooftzaecken - zo gezeyt es - alle de werelt blijckelicken gemaect zijnde, verzekert wezen ende ontwijfelicken [3r] geloven mogen, dat 'tzelve zulx waerachtich ende onder de H. graeuwe oorde niet nieu noch ongehoort en es, naerdien 't voornuemde buuxken bijnaer twintich jaren geleden in den Latijnsche spraecke voorgaende bescreven ende eerst uytgecomen es.

Ende zo dezelve slechte ende eenvoudige harten haere reeckeninge aldus connen maecken - indien in zulcken groten hooftstuc de naecte waerheyt es getreft ende gescreven gelijc die is, behoren de andere zaecken (veel minder en cleijnder zijnde) te beter geloof te verdienen - achte ic dat die niet al zonder de waert en rekenen.

Voor zoe vele mij aengaet, ic houde 't altemalen voor gewis ende zeecker, ende en twijfele ganschelicken niet of de H. graeuwe oorde, die - zo Uwe E.V.B. wel weet - vele schone ende heerlicke bullen van den HH. [= Heilige] Paeusen - der leecken oogen meest noch verborgen zijnde - in voortijden heeft vercregen, en hebbe hiertue ooc eenige bezundere bulle, 'twelc niemant zo zeer vreemt in de oren en derf clincken. Wa[n]t wat vreemdicheyt waer 't dat eenen Italiaen (gelijc de HH. paeusen meest zijn) de kinderen ende 't gebruetsel van een Italiaen (als Franciscus, den grontstichter der H. graeu [3v] oorden, was) ende die zulx van Italiaens stoffe opgeleyt zijn, vergont ende tuegelaten hadde te mogen italianizeren.

Zoe es dan, E.V.B., de voorneemste zaecke ende redene die mij bewogen heeft deze mijne overzettinge te laeten uytgaen, anders niet geweest dan menende de H. graewe oorde daermede eenige vordernisse ende dienste te duen, zonder dat ic hiertue - gelijc [het] meest alle degene bejegent die huydensdaechs yet in 't licht laten gaen - van eenige vrunden geraden of geprickelt zij geweest. Mer daer en tegens zouden eenige van dezelve oude, grijze ende verstandige mannen (indertijt vaderen van de H. graeuwe oorde geweest zijnde) mi veeleer hebben willen raden 'tzelve achter te houden, te versmoren ende in zodanigen element, daermede de waerdige graeubruederen aldaer naer den hemel gezonden zijn, te verbergen, gruwende dat de werelt alreets zoe verre gecomen zoude zijn, dat zij 'tgeen hier gescreven staet, niet voor warachtich en zoude willen aennemen. Dan en hebben mij zodanige hare eenvoudige vermaningen van 'tgeen ic voorgenomen hadde, niet connen duen afstaen. Ende daeromme bij mijzelven naerstelicken ende mit groter andacht [4r] bepeyst ende overgeleyt hebbende under wiens vlercken, opzicht ende beschermenisse ic deze mijne overzettinge ende den arbeyt, bij mij hierinne gedaen, alderbest zoude mogen uytgeven (omme bij geen nidige schompers ende lasterspreeckende menschen - daer de boze werelt, eylacen! zoo mede vervolt es - zoe niet geheelic, immers ten alderminsten berispt of gecalangeert te werden) en heeft mij geen beter, nutter, bequamer, heerlicker noch treffelicker personage in den zinne connen comen dan Uwe E.V.B.!

Want al es't zaecke, dat ic noyt zulcken geluc hebbe gehad van vruntschap, tenminsten kennisse, mit Uwe E.V.B. gemaect te hebben (gelijc ic noyt tot zulcke hoge, treffelicke zaken en hebbe derren trachten) zoe heeft mij docht zoeveel guets ende deuchden mogen gebeuren ('twelc ic voor een zunderlinge zaecke houde) van Uwe waerdige ende costelicke sermonen te hebben gezien, gelezen, deurlezen, jae, ten laetsten ooc niet zunder grote mueyten copie te hebben vercregen, dezelve bijnae van zulcker waerden houdende als de grote Alexander de Poëziën Homeri dede.

O waerdige, ende uytnemende schone sermonen die de welspreeckentheyt van den wijtvermaerden Cicero, daerbij gestelt ende vergeleken zijnde, zouden connen verduysteren ende beschamen!

[p. 59]

[4v] Waerlicken waerdich zijnde omme van alle de werelt niet alleen gezien, gedragen, gelezen, mer ooc, al waer 't van ratten en muyzen - ic zwijge van menschen - opgegeten te werden! Waerdich omme in de smisse Vulcani voor verderffenisse bewaert te werden!

Waerdich omme in gout, dat den zwijnen ontvalt ende dat zo dicwijlen in Uwe sermonen te passe comt, beslegen te werden!

Zoe zij ic dan te rade geworden den arbeyt, bij mij in dezen gedaen, Uwe E.V.B. - als ic mits dezen due - tue te scrijven, tue te eygenen ende op te offeren. Want wien zoude ic doch de gantsche bescrijvinge van een zo H. oorde beter connen tuescrijven dan eenen van dezelve oorde ende bovendien zoo strengen voorloper, voorstander ende voochvechter van dien wezende.

Wien zoude ic d'openbaringen van zo grote, wonderlicke geheymenissen ende diepe verborgentheyden van zodanigen heerlicken sect beter connen tue eygenen dan zodanigen personage die - behalven de oude oordsmysteriën over lange tijden bij de vaderen gevonden ende innegestelt - bij zijn tijt zelfs ooc wat nieus verdicht ende in 't werc gestelt heeft, namelicken de waerdige discipline, tuchtinge of billenschouwe van alreleye schone ende jonge vroupersonen. Welcke poinct - bij den voorgemelden ho[och]gel[eerden] Buchananum [5r] ganschelicken niet aengeruert zijnde, 'twelc hij zonder twijfel niet naergelaten en zoude hebben, indien zo heyligen ende stichtelicken werc bij zijn tijt bekent waer geweest - ic derhalven alhier achte (tot zonderlinge eere van Uwe E.V.B.) bij dezelve eerst gevonden ende gebruyct te wezen.

Wien zoud'ic, ten laetsten, mijne eerste vruchten mogen opofferen dan zo eenen die dagelix zijnen misselicken God, die bij Daniële ‘Maosis’ genomt wert, mit zulcken innerlicken aendacht opofferende es? Te meer, alzoe ic niemant en wete die alle de wedersprekeren, dewelcke mij hieromme zouden mogen moeyelicken vallen ende quellen, beter den mont zal connen stoppen ende die zij mit meerder bevinge zullen ontzien dan Uwe E.V.B. Dewelcke niet alleen in zijn sermonen als een vroom campioen ende worstelaer hem in 't velt heeft derren stellen jegens alle de calvinisten, martinisten, mennonisten, erasmianen, cassandrianen, lindianen ende meer andere, mer ooc jegens de overheyt der stad Brugge zelf, jegens de Vier Leden van Vlaenderen, jegens de Gemeene Staten, jae, ooc jegens eenige grootmogende Princen, Forsten ende Potentaten. Die hem, ten laetsten, ooc niet ontsien en heeft zijne welclappende tonge jegens mijnen heere den Bytschaep - ic meene den Bisschop - van Brugge dien ic hier um der eeren wille nomme, te wetten. Ende deze alle [5v] te zamen zo eenen breydel in den munt heeft geleyt dat niemant meer jegens Uwe E.V.B. kicken of, zo men zeyt, aen zijnen stoc bassen en derf.

Ende zekerlicken de wedersprekeren daer mij voor gruut, en zullen - zoe ic recht wane - noch zoe veel, noch zoe groot, noch zoe sterc, noch zo ontsachelic niet wezen, noch [en zullen] Uwe E.V.B. zoe bats, zoe quellic noch zo mueylic niet vallen als eene van zijne minsten. Want ic alleenlicken vreze hebbe voor een hoop redenloze zinnen, of reeckelige zwijnen, van degeene die hem zelfs Rheterozijnen nommen.

Niet alle die dezen name misbruycken - neen voorwaer - mer alleenlicken zulcke die de luyden (zoe zij haers gelijc in botticheyt bejegenden) gaerne wijs maecken zouden de consten van Poëzie ende Rethorycke eene te wezen, tusschen dewelcke zoe groten verschille es.

Zulcke die - als zij mer drie of vier ongebonden regelen bij den anderen weten te rapen: [6r] een van 't noorden, dan een van 't zuyden, dan een van 't oosten ende dan een van 't westen, ende zij dezelve achter in den staert opten anderen properlicken weten te duen rijmen ende clincken - een groot stuc werx bedreven willen hebben. Zunderlinge als zij haer gedichten braessemsgewijze wat weten te deurhacken, te deursnijden ende te deurkerven, Horatyum, den groter orateur, meenen beschaemt gemaect te hebben.

Zulcke die bij den anderen in gruughen ende taveernen vergaderen ende geen minuyte tijts versaemt en zouden connen wezen zonder de eenoorde - 't ruyd daer zij alle haer vunstige const uytzuygen - aen den bec te hebben.

Zulcke die, hare penssen mit dranc verladen, zad gemaect ende als een varckensblaze opgejaecht hebbende (zodat hen 't lijf van vadsicheyt gespan-

[p. 60]

nen staet) dan, mit acht regelen (die zij - als exters van d'eene tac op d'ander huppelende - t'samen rapen) een rondeelken weten uyt te ruspen, een meesterstuc gewracht willen hebben.

Zulcke die wetende, ab hoc et ab hinc, een Refereynken van vier vijftienen op de knie - zo zij't nommen - te maecken, voor sancten willen aengebeden wezen.

[6v] Zulcke die bij de hand derren grijpen spelen te maecken, niet opte maniere van den ouden tijt (te weten bluedige tragediën of zuet eyndende comediën) daer zij weynich of vergeten hebben, mer gans op een nieuwe snoffe ende daerinne niet abelicken - 'twelck eenichsins lijtbaer waer - mer plompelic ende mit voorraet alle lastertalen ende schimpspreucken die zij weten te verzieren op hun eygen vrunden ende guetgonstigen (ic late vianden staen) ophaelen ende - gelijc slangen uytschieten - geen achte nemende wat, waeromme, hue, of wien zij deur den heeckel trecken. Jae, dicwijlen, haer eygen schanden, leempten, misbruycken ende schendige overtredingen niet en connen verzwijgen. Ende al en zouden se geen zeven regelen guede Duytsche prose (zomen die nomt) zonder missen weten te spreken of te scrijven - zoe zij 11^e of 12^e regelen connen bijeen brengen die zoeveel sluyten als een tange op een varcken - ende die dan te verchieren weten mit een grooten hoop vremde, dicwijls bi hen zelfs verzierde, ende ongehoerde termen of geschuimde woorden - slot noch wal hebbende ende rechts zoe fraey te passe comende alsof yemant de passie aen een dans zunge - [7r] strax voor grote facteurs willen gehouden wezen, ende hem zelfs daervooren uytgeven.

Zulcke - zegge ic noch - die niet en weten, noch niet en begeren te leeren, noch [niet en begeren] te weten, [zulcke] die op geen guede vermaningen, noch op geboden of verboden van haer wettige overheyt en passen. [Zulcke] die mit haer eygen neuswijzicheyt - zij hebben dan recht of onrecht - deur willen.

Voer deze ende diergelijc gespuis van menschen, miteenen voor een hoop onbesneden zassen, boutspreeckende fielten, lantlopers, quaczalvers, stuytvossen ende schuyffelschappraeyen, die zij t'haren hulpe weten te zuucken, te vinden ende te verwilligen (want - zo men zeyt - zuuckt hac zijns gemac ende gelijc zijns gelijc) zij ic, E.V.B., zoe beangst, zoe verstrict ende zoe vervaert als een van Uwe H. graeubruederen voor een nieuwe cap plach te wezen.

Ende 't en waer zaecke dat ic mij jegens dezelve van den beuckelaer ende de rondache Uwer welsprekender ende retoriciënscher tunge verzekert hielt ende vastelicken geloofde of dezelve en zoude haer gewillichlicken tot mijner schuts ende beschermenisse laten gebruycken, ic en zoude van enckeler beschaemtheyt mijn noeze niet eens derren voorsteecken. In 'twelc Uwer E.V.B. te minder [7v]zwaricheyts heeft te maecken, naerdien deze zaecke U. E.V.B. zelver mede aengaet. Alzoe 't ampt daer hij hem zo constich dagelicx mede geneert, als uyte voergeruerde sermonen blijcken mach, eygentlicken niet en zij dan Rethorycque, 'twelc een const van welsprekentheyt es, diënde [lees: dienende] tot dien eynde alleenlicken omme de toehoorderen - gelijc Uwe E.V.B. wel heftelicken duen can - mit levendige ende crachtege gechierde ende schoonverbloemde redenen eene voorgestelde zaecke gewislicken te duen geloven of dezelve tot zijn gevuelen te brengen, zulx dat zij (willende de lieden wijsmaecken de rijmconste Rethorycke te wezen) zij Uwe E.V.B. zelfs mede aenrueren die - volgende zijn eygen zeggen - cruytken en ruert mij niet es.

Dit es, E.V.B., 'tgeene daerinne ic zijnen dienst, voorstant, ende bescherminge verwachte. 't Welc, indien ic - als ic mij laet voorstaen - verwerven can, zal mij geluckich houden ende niet laeten (zoo't mogelicken waer dat mijne vaersen eenige geduyricheyt mochten vercrijgen) mij mit mijn uyterste naersticheyt te bevlijtigen dat Uwe H. graeuwe oorde tot geeniger tijt in vergetinge gestelt en werde.

Verhopende hier en tusschen dat (al zijn de graeubruederen nu ter tijt zoe jammerlic vertreden ende deerlicken verdreven) of wij en zullen den dach noch leven dat men de[8r]zelve weder naer haer verdiensten hooch verheffen zal. 't Gemeen spreecwoert zal, hoope ic, waer gevonden werden dat Sinct Peters scheepken, op 'twelc de H. graeuwe oorde als een cluuc sforsaet, of -

[p. 61]

zo wij't nommen - een galeybuuf, aen een van de voortse riemen zoe bluedich zit en arbeyt en rueyt en intrect, wel hellen (te weten ter hellen rueyen) mach, mer niet zincken en zal.

Ende en twijfel niet of ic en zal hierdeur verdient hebben in dagelixe memento te werden gestelt niet alleen van Uwe E.V.B., mer van de gantsche H. graeuwe oorde ende zulx ooc deelachtich werden de grote verdiensten van dien.

Zoe ic nu, E.V.B., dezelve of de H. oorde in gelijcken zaecken meerder dienst can duen, mij zal lief zijn daertue gebruict te werden.

Vaert wel, mit haest, in Leyden dezen...

Uwe E.V.B. ende der gemeene graeuwe oorden dienstwillige ende geheel tuegedane