Loterijspel (1998)

Loterijspel

(1998)–Jan van Hout– rechtenstatus

Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende


Vierde uytcomen
Ga naar margenoot+ Blasius Wech, wech mit al dit studeren! Ic moet myn zelfs vervloucken, Dat ic oyt de verholen secreten* zocht te onderzoucken,Ga naar voetnoot428 Om doer der alchemisten boucken, daer in ic practiseer,Ga naar voetnoot429 430[regelnummer] De philosophische steen te becomen. Zulx was myn begeer,Ga naar voetnoot430 Mer myn dunct, ic zoude al eer Sgravensteen connen vinnen,Ga naar voetnoot431 Of mit al myn gepof* S^te Katrynen steen* winnenGa naar voetnoot432
[pagina 416]
En raecken binnen tcasteel van tgasthuys aen straet.Ga naar voetnoot433 Zou myn bed daer wel gemaect leggen? Ic hope jaet!Ga naar voetnoot434 435[regelnummer] Eylacen, wat raet? Sol en luna* was wel geprepareert,Ga naar voetnoot435 Myn glasen waren zuyver en claer, myn wateren* wel gedistileert,Ga naar voetnoot436 De wintoven* geluteert,* den oven aen gesteecken.Ga naar voetnoot437 Ic hebse meest zelfs gewaect nu by de dertien weecken, De colen zelfs by geleyt, zelfs toegesien, zelfs geblasen. 440[regelnummer] Myn argentum vivum* gesublimeert* in zyn glasen,Ga naar voetnoot440 Flores sulphuris,* naer den aert der consten gereverbereert,Ga naar voetnoot441 By tvitrioel gedaen en tsamen spacientieckelicken* gecalcidreert,Ga naar voetnoot442 De mixtuur was wes geprepareert mit turbith minerael,Ga naar voetnoot443 Vyfmaelen gepurificeert deur het arsenycsche regael.Ga naar voetnoot444 445[regelnummer] Twas nu al in den azot getranssubstantieert,* thad zyn volcomen generaty,Ga naar voetnoot445 Calleken, Bouwen, Steven, Dignum uyt* Hem en gebrac mer een h!* - een lichte aspiraty.Ga naar voetnoot446 Ic gryp den blaesbalch, eylacy, en geef mer een geblas:Ga naar voetnoot447 Daer bersten al myn glasen, spiritus* vliecht wech, tcorpus* loopt in de as.Ga naar voetnoot448 O Torterblesse en Bleccas,* comt, ruct my van deser aerden!Ga naar voetnoot449 450[regelnummer] Ic zach den crayen cop,* ons by den vermaerdenGa naar voetnoot450 Paracelsus Theophrastus* zo hoochlicken gelaudeert,Ga naar voetnoot451 Daer mede Raymondus Lullus hem geheel conformeert,Ga naar voetnoot452 Dat ic ooc hadde genoteert uyt Barnard vander Marx boucken,Ga naar voetnoot453 Twelc ic gevonden hadde mit Arnoldum de Villa Nova* te doerzoucken.Ga naar voetnoot454 455[regelnummer] Somma,* ic zach de goutbergen van Peru voor myn staen blincken.Ga naar voetnoot455 En mit dat ic den geest* hoorde uytbersten, de gebroken glasen clincken,Ga naar voetnoot456 Voelde ic myn hart zincken wel drie voeten onder myn knie.
[pagina 417]
Sulcken ongeluc en gebeurde eenige* alchumisten ye,Ga naar voetnoot458 Zo naer gecomen te zyn en dan noch te mislucken!Ga naar voetnoot459 460[regelnummer] Altyts groude ic wel voor* tleste glas, dat het zou bersten stucken:Ga naar voetnoot460 Het hadde een cleyn bladderken.* Haddet dat niet gehadt,Ga naar voetnoot461 Ic waer tans rycker dan den coninc van Spaengien en hadde meerder schat Dan heel Asien oyt besat. O, hart vol rouwen, De benautheyt moet u mede doen splyten en spouwen!Ga naar voetnoot464 465[regelnummer] Des ic myn hooft moet clouwen.Ga naar voetnoot465 Steven Hoort gy dat wel, Bouwen? Wat dunct gy van die man, hoort hy me niet in onse looc?Ga naar voetnoot466 Bouwen Die heeft tsyn verloren in tvier of in den rooc,Ga naar voetnoot467 Myn schade hebbe ic doch geleden inder aerde. Dignum En myn schade, die my aldermeest bezwaerde, 470[regelnummer] Die heb ic gelaten inde locht of inde wint. Ga naar margenoot+ Steven Myn schade es de deerlicste diemen vint, Die es altemalen veroorsaect ende gevallen in de wilde zee. Calleken Wa, wat een poveren cavaelge* es hier geree!Ga naar voetnoot473 Dees man dient ons mee, hy dient in ons compangie.Ga naar voetnoot474 475[regelnummer] Hoort hier, goede vrient! Blasius Que vous plaist il, mamye?Ga naar voetnoot475 Steven Vrient, wy zyn mit u te lye. Wy hebben u hooren clagen,Ga naar voetnoot476 Ende als gy, zo zyn wy al tsaemen mit ongeluc geslagen, Ende comen hier vragen naer een wys, waerdich en geleert gevylde soop, (Zo hiet de man, zomen ons zeyt). Wildy me* derwerts nemen u loop?Ga naar voetnoot479
[pagina 418]
480[regelnummer] Wy deelen u den wech half en zullen u u porty vanden raet laeten genieten. Blasius Ten is geen ‘gevylde soop’, een philosooph moet hy hieten. Ic zouc ooc zulcken man om in myn lyden te crygen conforteringe.Ga naar voetnoot482 Bouwen ende* Dignum tsamen Wy zoucken hem altsamen. Commer uyt Calleken Volgende u begeringe, Zo zal ic u altsamen totten goeden heer geleyden. 485[regelnummer] Ginder comt hy rechts* gaen, laet ons hem wat verbeyden.Ga naar voetnoot485 Hoe wel te passe, wy en zouden hem niet thuys hebben gevonnen;Ga naar voetnoot486 Dees reys moet op een geluckige uyr zyn begonnen. Goeden dach, Commerbuyr! Commer Calle, Godt geeff u goeden dach. Isser yet dat ic u ten besten bestellen mach?Ga naar voetnoot489 490[regelnummer] Ic ben tot uwen dienste tallen tyden. Bouwen Lieve Commer Crimpraet, ju aensien doet my verblyden.Ga naar voetnoot491 Ic hebbe verstaen,* dat gy zyt een heylich man,Ga naar voetnoot492 Die alle bedructe luyden raet ende vertroosting geven can. Dus comen wy aen u: hulp wy nu grotelicx* behouven.Ga naar voetnoot494 Commer 495[regelnummer] Aen myn? Vrienden, Godt moet u troosten in al u bedrouven, Die moet u alleen helpen, ic weet u geenen raet. Steven Comt ons arme, ellendige menschen te baet,Ga naar voetnoot497 God in den hemel zal u duysent voudich loonen. Calleken Toe, Commerbuyr, doet het best en helptse voor teerst* aen 25 croonen,*Ga naar voetnoot499
[pagina 419]
500[regelnummer] Dat zy hem voor een wyl tyts eerlic mogen dragen.Ga naar voetnoot500 Commer Wel wats hier? Zulcke zotte reen en hoorde ic noyt myn dagen!Ga naar voetnoot501 Zou ic gelt hebben? Neen ic! Gy zyt zeecker verdoolt.Ga naar voetnoot502 Ga naar margenoot+ Calleken Dat liecht gy, Commer, want hier dagelix zulcken volc schoolt.Ga naar voetnoot503 Men zal u interest* liever doubelt betalen.Ga naar voetnoot504 Commer 505[regelnummer] Kheb zeecker geen gelt. Calleken Gy weet wel, waer gyt zult halen, En moocht voorde tachtich scryven hondert.Ga naar voetnoot506 Commer Van dees cout ben ic heel* verwondert.Ga naar voetnoot507 Hadde ic het middel, ic zoude gaerne geryven.Ga naar voetnoot508 Dignum Ic zel de obligatie zelfs wel scryvenGa naar voetnoot509 510[regelnummer] Ende wy zullen staen elc een voor al als principael,Ga naar voetnoot510 Mit renunchiatie vande beneficien divisionis,* excussionis,* non numerate pecunie* altemael;Ga naar voetnoot511 Daer mach men alle sinistre practycken* me bedecken.Ga naar voetnoot512 Of telt of eerst 100 gulden en moochter terstont twintich aftrecken, Want ten quaetsten, alst u werde op u eedt gestelt,Ga naar voetnoot514 515[regelnummer] Zoo moochdy mit een vrye consciëntie zweeren dat gy tvolle geltGa naar voetnoot515 Ons hebt toegetelt. Of maectse op een ander manier, Later de galch niet buyten.Ga naar voetnoot517 Commer Wel, wat spel hebbe ic hier?
[pagina 420]
Ic en heb geen gelt, wat moochdy doch dincken! Blasius Lief Commer, ic zal u daer en boven een confortatyf* watertgen schinken,Ga naar voetnoot519 520[regelnummer] Dat ic zelf heb gedistileert. Steven En ic een tonneken mit spaensche wyn, Teerst dat* ic van westen* wedergekeert zal zyn,Ga naar voetnoot521 Van de delicaetste slechts om de tanden mede te coteren.Ga naar voetnoot522 Bouwen En verwacht van my een vierendeel boterenGa naar voetnoot523 Van deerste die ic leggen* zal omtrent St. Jan.Ga naar voetnoot524 Commer 525[regelnummer] Lieve vrienden, gy zyt verdoolt in de man.Ga naar voetnoot525 Calleken Mer Commer, daer liechdy an! Commer Wat? Dees vuyle lelster* zal my die hieten liegen?Ga naar voetnoot526 Ic zoude u wel om een haer mit vuysten op u bachuys vliegen!Ga naar voetnoot527 Zoude ic de luyden bedriegen? Meen gy dat ic geen consciëncy en hebbe?Ga naar voetnoot528 Calleken Ba, consciëntie! De uwe die regeert de man mit de snebbe,Ga naar voetnoot529 530[regelnummer] Gy double wouckeraer, Commer, zonder ziel als gy bent! Hadden dees goe mannen eenich verhael, dat u waer bekent -Ga naar voetnoot531 Huys, hof, landt of zant - in u grypende hant te setten, Gy zout op u consciëntie als opte wint van oosten* letten.Ga naar voetnoot533 Tis u dagelixe neeringe, gy gaet om mit zulcke curiën.Ga naar voetnoot534 Commer 535[regelnummer] Calle, ziet wat gy zegt, of ic zal protesteren van injuriën!Ga naar voetnoot535
[pagina 421]
Bouwen Lieve vrient, weet gy ons niet te helpen, wyst ons aen een anderen. Steven Wy zyn toch geboren niet voor ons zelfs, mer voor malcanderen. Ga naar margenoot+ Bouwen Waer woont de goede Appollus, con gy ons daer niet wysen? Commer Wat man is dat? Ic ken hem niet. Bouwen Hy can de hongeryge spysen 540[regelnummer] Mit troost in haer lyden, mit vaste bestaende reden,Ga naar voetnoot540 Dat zy in de geleden schaden hem connen stellen te vreden,Ga naar voetnoot541 Zonder hem zelven daer in veel te ontstellen,Ga naar voetnoot542 Of mit karmen en clagen veel te quellen, Mer lyden en dragen hun zwaricheyden gaeren. Commer 545[regelnummer] Lieve vrienden, die ken ic niet, hy moet al lang zyn wech gevaren.Ga naar voetnoot545 Kende ic hem, gy zout zo gaeren van my daer werden gebracht.... Dignum Nochtans moet hy hier woonen. Daer valt my in tgedacht, Dat op een tyt, als ic succumbeerde* voorden Hogen Rade,Ga naar voetnoot548 Twelc geschiede onlangs naer de grote TesselschadeGa naar voetnoot549 550[regelnummer] (Die veel luyden noch niet en hebben vergeten, Die dagelix noch mit tspit werden gesmeten, Hoewel sy van tgebraen niet hebben gegeten, per parentesin)Ga naar voetnoot552 Dat mynen advocaet, myn beclagende het sober gewin,Ga naar voetnoot553 Myn zeyde, dat hier zulcken heer was gecomen. 555[regelnummer] Hy was al ver gehaelt, twas al boven Romen.Ga naar voetnoot555 Hy wist my ooc te zeggen van zyn religie, Mer besich zynde mit myn revisie,Ga naar voetnoot557 En hebber ic naer den goeden heer niet eens vertaelt;Ga naar voetnoot558 En nu dees vreemde luy van den zelven heer wert verhaelt,
[pagina 422]
560[regelnummer] Ist my weer in memorye gedaelt,* dat heb ic moeten vertonen.Ga naar voetnoot560 Commer Weet gy niet waer omtrent hy zoude woonen? De stadt es groot en hier zyn veel heymelicke noothulpen gezeten.Ga naar voetnoot562 Sommige zyn genouch bekent, sommige willent niet weten. Ic kender een, die gaet slimme gangen; tis een man ver van eeren,Ga naar voetnoot564 565[regelnummer] Hy pleech veel tusschen de Craen* ende Coorn brug te verkeren.Ga naar voetnoot565 Daer woonter ooc in Tuynen, ander moetmen byde Boomgaerden zoucken, Gy moocht niet missen, in tmidden of opte houcken. Omtrent Oostenryc* en zoude men mede niet misgaen,Ga naar voetnoot568 Mer die is te harich, die wil al te gewis slaen;Ga naar voetnoot569 570[regelnummer] Die zoude een mensch op eeten en eerst tvel of stropen. Blasius Ba, wat zouden wy tot die aldergroot tirannen lopen, Cest ung sanguisue, een bloetsuyp sans ontfarmen!Ga naar voetnoot572 Calleken Daer en dienen dees goe liens niet, zen mogen daer niet zwarmen,Ga naar voetnoot573 Dees zoucken een man die haer lieflic can clouwen.Ga naar voetnoot574 575[regelnummer] Es dat niet waer Bouwen? Commer Mer waer zoude de goede heer zyn woonplaets houwen, Heeft u advocaet, vrient, u dat niet ontdect?Ga naar voetnoot576 Dignum Jae hy, in trouwen, nu gy daer van zegt.Ga naar voetnoot577 Ontbeyt wat, vertrect...* hy zeyde omtrent der scholen,Ga naar voetnoot578 Ga naar margenoot+Opten houc van een straet, daer veel luyverdolen.Ga naar voetnoot579 580[regelnummer] Myn dunct dat hy ooc zeyde van toude wet.Ga naar voetnoot580 Calleken Tzal in de woucker zyn. Daer staet myn wacht verset,*Ga naar voetnoot581 Daer ic mer zes stuvers op hebbe gelient.
[pagina 423]
Commer Ho, ho, nu weet ic waer tis, nu weet ic wat gy mient. Tot monsieur Grypal, myn vrient, daer zullen wy ons geryf vinnen.Ga naar voetnoot584 585[regelnummer] Es hy niet thuys, wy zullen de cassier of tjoncwyf vinnen.Ga naar voetnoot585 Wy gaen daer strac* heen, treet eerst eens zonder gekyf binnen.Ga naar voetnoot586 Rust	margenoot+ [Fol. DE 2] voetnoot428 verholen secreten: verborgen geheimen voetnoot429 daer in ic practiseer: waar ik mij op toeleg voetnoot430 philosophische steen: steen der wijzen, her middel bij uitstek om goud te maken; myn begeer: mijn verlangen voetnoot431 Sgravensteen: het Gravensteen, de Liedse gevangenis voetnoot432 gepof: geblaas, namelijk met zijn blaasbalg; S^te Katrynen steen: St. Catharina Gasthuis voetnoot433 aen straet: nl. aan de Breestraat voetnoot434 Ic hope jaet: ik hoop van wel voetnoot435 Sol en luna: zon en maan, symbolisch voor het hete, mannelijke en het koude, vrouwelijke element in de grondstoffen voor het alchemistisch proces voetnoot436 wateren: sterke wateren, oplosmiddelen voetnoot437 wintoven: oven in de open lucht; geluteert: met smeersel vuurvast gemaakt voetnoot440 argentum vivum: kwikzilver; gesublimeert: door verhitting vergast en gezuiverd voetnoot441 Flores sulphuris: zwavelbloem, de zuiverste zwavel; gereverbereert: door sterke verhitting gecalcineerd voetnoot442 tvitrioel: het vitriool, zwavelzuur; spacientieckelicken: geduldig; gecalcidreert: gecalcineerd, verkalkt voetnoot443 De mixtuur was wes geprepareert: waarvan het mengsel was behandeld; turbith minerael: zeker soort kwikzout voetnoot444 gepurificeert: gezuiverd; arsenycsche regael: zwavelarseen, auripigment voetnoot445 azot: azoth is een (denkbeeldig) soort zeer zuiver kwikzilver; getranssubstantieert: overgegaan; thad zyn volcomen generaty: het had zich volmaakt ontwikkeld voetnoot446 Hem en gebrac mer een h! Er was nog maar één zuchtje nodig, een h! om de azot in de perfecte azoth te veranderen; aspiraty: aanblazing voetnoot447 geblas: zuchtje voetnoot448 spiritus: de geest, het vluchtige deel; tcorpus: het ‘lichaam’, bedoeld is hier de vloeibare massa voetnoot449 Torterblesse en Bleccas: namen van twee duivels voetnoot450 den crayen cop: naam voor de ‘zwarte’ fase in het alchemistisch proces voetnoot451 Paracelsus Theophrastus: Paracelsus, beroemde Duitse arts-alchemist (1493-1541); gelaudeert: aangeprezen voetnoot452 Raymondus Lullus: Catalaans theoloog en wijsgeer (1232-1316); hem geheel conformeert: zich volkomen schikt voetnoot453 Barnard vander Marx: Bernardus Trevisanus, alchemist (1406-1490) voetnoot454 Arnoldum de Villa Nova: Arnaldus de Villanova, Spaans-joodse arts (ca. 1240-1311) voetnoot455 Somma: kortom voetnoot456 geest: nl. de spiritus, de gasvorming voetnoot458 en gebeurde eenige: overkwam geen enkele; ye: ooit voetnoot459 naer: dichtbij voetnoot460 groude ic wel voor: was ik wel bang voor voetnoot461 bladderken: blaasje, oneffenheid voetnoot464 spouwen: klieven voetnoot465 Des: daarom; clouwen: krabben voetnoot466 me: mede, ook; looc: afdeling voetnoot467 tsyn: her zijne margenoot+ [fol. EF 1] voetnoot473 poveren cavaelge: armoedzaaier; es hier geree: staat hier klaar voetnoot474 dient ons mee: komt ons van pas voetnoot475 Que vous plaist il, mamye: wat is er van uw dienst, mijn vriendin? voetnoot476 zyn mit u te lye: zijn net als u in nood voetnoot479 me: mede, ook voetnoot482 conforteringe: vertroosting voetnoot485 rechts: juist; verbeyden: opwachten voetnoot486 Hoe wel te passe: precies op tijd voetnoot489 u [...] bestellen mach: voor je kan doen voetnoot491 ju aensien doet my verblyden: ik ben blij u te zien voetnoot492 verstaen: begrepen voetnoot494 grotelicx: in hoge mate voetnoot497 te baet: te hulp voetnoot499 doet het best: doe wat je kan; voor teerst: om te beginnen; croonen: geldstukken, er waren kronen van verschillende waarde voetnoot500 mogen dragen: kunnen rondkomen voetnoot501 zotte reen: dwaze beweringen voetnoot502 verdoolt: aan het verkeerde adres margenoot+ [fol. EF 2] voetnoot503 schoolt: samen schoolt voetnoot504 interest: rente voetnoot506 voorde tachtich scryven hondert: tachtig uitbetalen en honderd opschrijven voetnoot507 dees cout: dit gekakel; heel: zeer voetnoot508 geryven: van dienst zijn voetnoot509 obligatie: schuldbekentenis voetnoot510 zullen staen elc een voor al als principael: ieder van ons zal als hoofdschuldenaar aansprakelijk zijn voor het hele bedrag voetnoot511 Mit renunchiatie: afstand doende; beneficien divisionis: de voorrechten van schuldsplitsing; excussionis: vrijwaring van de borgsteller, zolang de hoofdschuldenaar niet is vervolgd; non numerate pecunie: en van het verweer het geld niet te hebben ontvangen voetnoot512 sinistre practycken: slinkse streken voetnoot514 alst u werde op u eedt gestelt: als u er een eed op moet afleggen voetnoot515 vrye consciëntie: zuiver geweten voetnoot517 Later de galch niet buyten: zet de galgstraf in de schuldbrief; wat spel hebbe ic hier: wat overkomt me nu voetnoot519 confortatyf: versterkend voetnoot521 Teerst dat: zodra; van westen: uit het westen, namelijk van zee voetnoot522 coteren: stoken voetnoot523 vierendeel: een kwart tonnetje voetnoot524 leggen: inleggen in tonnetjes; St. Jan: St. Jansdag, 24 juni voetnoot525 zyt verdoolt in de man: hebt de verkeerde voor voetnoot526 lelster: kletswijf; my die hieten liegen: die mij openlijk voor leugenaar uitmaken voetnoot527 om een haer: op een haar na, bijna; op u bachuys vliegen: op je bek slaan voetnoot528 conciëncy: geweten voetnoot529 de man mit de snebbe: de duivel voetnoot531 verhael: borg of pand voetnoot533 wint van oosten: oostenwind is zelden stormachtig en dus ongevaarlijk voetnoot534 curiën: ironisch: ‘verzorging’ voetnoot535 van injuriën: wegens smaad margenoot+ [fol. F 1] voetnoot540 vaste bestaende reden: goed onderbouwde bewoordingen voetnoot541 hem connen stellen te vreden: kunnen berusten voetnoot542 te ontstellen: ontredderd te raken voetnoot545 wech gevaren: vertrokken voetnoot548 succumbeerde: het aflegde, verloor voetnoot549 Tesselschade: scheepsramp voor Texel, 23 december 1593 voetnoot552 per parentesin: tussen haakjes voetnoot553 het sober gewin: de magere winst, nl. het verlies van het proces voetnoot555 boven Romen: zie hfdst. IV.4 en IV.5 voetnoot557 revisie: vonnisherziening als er geen hoger beroep mogelijk is voetnoot558 vertaelt: geïnformeerd voetnoot560 in memorye gedaelt: in gedachten geschoten; moeten vertonen: willen zeggen voetnoot562 heymelicke noothulpen: illegale geldschieters; gezeten: woonachtig voetnoot564 gaet slimme gangen: voert slinkse praktijken voetnoot565 de Craen: de Leidse Kraan, voor de Waag voetnoot568 Oostenryc: naam van een van Leidens waltorens; misgaen: vruchteloos zoeken voetnoot569 te harich: te fel; al te gewis slaen: zeker zijn slag slaan voetnoot572 Cest ung sanguisue: het is een bloedzuiger; sans ontfarmen: zonder genade voetnoot573 dienen: horen; zwarmen: los rondlopen voetnoot574 haer lieflic can clouwen: hen aangenaam kan krabben voetnoot576 ontdect: verteld voetnoot577 in trouwen: inderdaad voetnoot578 Ontbeyt wat, vertrect: stop even, wacht; scholen: vermoedelijk de Latijnse School margenoot+ [fol. F 2] voetnoot579 verdolen: verdwalen voetnoot580 toude wet: mogelijk het Leidse Gerecht voetnoot581 in de woucker: hier: bij de lommerd; myn wacht verset: mijn rok verpand voetnoot584 ons geryf vinnen: geholpen worden voetnoot585 tjoncwyf: de dienstbode voetnoot586 strac: straks

Vorige Volgende

Over het gehele werk

organisaties

Witte Ackoleyen