Loterijspel

[p. 393]

Het Loterijspel naar Van Houts autograaf

Verantwoording bij de tekstuitgave

Jan van Houts Loterijspel wordt hier uitgegeven naar Van Houts autograaf, zoals te vinden in het Leidse Gemeentearchief, Bibliotheek Leiden en omgeving, inv.nr. 72413f. Van de zestien vellen van het oorspronkelijke handschrift zijn er twee verdwenen; voor deze vellen werden de kopieën uit de verzameling van het Antwerpse ‘Centrum voor de studie van het renaissancedrama’ geraadpleegd. Een beschrijving van het handschrift is te vinden hoofdstuk III.4. Op enkele plaatsen is door beschadiging van het papier enig tekstverlies opgetreden. De verloren tekst is vrij eenvoudig aan te vullen, deze aanvullingen staan tussen vierkante haken.

Deze tekstuitgave is een leesuitgave. Met het oog op het leesgemak is een aantal aanpassingen aangebracht. Doorhalingen worden niet weergegeven; afkortingen zijn stilzwijgend opgelost. In de spelling is het gebruik van u/v/vv/w en i/j aangepast aan het moderne gebruik. Namen en de woorden God en Heer als aanduiding van God krijgen een hoofdletter. Romeinse getallen in de lopende tekst zijn arabisch weergegeven. In enkele gevallen is de tekst geëmendeerd, meestal in geval van duidelijke verschrijvingen; deze emendaties zijn in een lijst hieronder opgenomen. De namen van de spelers boven de clausen zijn in Van Houts handschrift vaak afgekort en vertonen soms enige variatie; in de editie zijn ze geüniformeerd volgens de personagelijst in het Ruyt bewerp. Het begin van elk van de vijf ‘uytcomens’ is als zodanig aangegeven, ook als dat in het handschrift niet gebeurt. De regieaanwijzingen die Van Hout geeft zijn cursief weergegeven.

Aan de tekst is een regelnummering toegevoegd, waarbij zoveel mogelijk is gelet op Van Houts rijmpatroon van overwegend gepaard rijm plus ‘rime batelée’. In niet alle gevallen is echter duidelijk waar een nieuwe versregel begint; de hier gekozen regelnummering wijkt daardoor af van die in eerdere, onderling op dit punt ook weer verschillende edities. Voorts is Van Houts tekst van een moderne interpunctie voorzien, dit ondanks de terughoudendheid die Mathijssen in dezen bepleit (zie: Naar de letter. Handboek editiewetenschap, 260-261). Het aanbrengen van een behoorlijke interpunctie - in Van Houts handschrift ontbreekt die goeddeels - is niet alleen in het belang van de lezer, maar kan ook met een gerust hart gezien worden als strokend met Van Houts eigen opvattingen. Immers: in zijn Ordonnantie ende onderrichtinge uit 1592, met regels voor de stadhuisklerken die menig klad van de secretaris moesten uitwerken, bepaalde hij dat ze behoorlijk moesten ‘punctueren ende afdeylen’. Ook moesten zij ‘geen groote letteren ofte hooftletteren (die men nomt capitalen) stellen dan daer die behooren te zijn’. Met

[p. 394]

dit voorschrift in gedachten en de voorbeelden van de door Van Hout zelf drukte, eigen gedichten voor ogen, leek het ook verantwoord alle versregels te laten beginnen met een hoofdletter.

De tekst is geannoteerd. Bij de annotatie is gestreefd naar beknoptheid, wat er in de praktijk op neerkomt dat er vooral woordverklaringen worden gegeven. In principe zou de tekst met behulp van de gegeven toelichting te volgen moeten zijn. Voor een uitgebreider historisch commentaar raadplege men hoofdstuk IV; enige taalkundige opmerkingen zijn te vinden in hoofdstuk V.1. Voor de annotatie is met name gebruik gemaakt van de volgende woordenboeken en glossaria (zie voor volledige titels de literatuurlijst):

- De Bo, Westvlaamsch idioticon

- Van Hattum & Rooseboom, Glossarium van oude Nederlandse rechtstermen

- Middelnederlandsch woordenboek

- Ruland, Lexicon alchemiae

- Schneider, Lexicon alchemistisch-pharmazeutischer Symbole

- Woordenboek der Nederlandsche Taal

Bij het annoteren van de winkelvoorraad van lommerd Grypal heb ik verder dankbaar gebruik gemaakt van de hulp van kostuumhistorica Irene Groeneweg.

Emendaties bij Van Houts autograaf

Ruyt bewerp, Ve uytcomen

vs.	was:	wordt:
vs.	hy bekint te kijven	hy begint te kijven
vs.	dat te hebben	dan te hebben (vgl. vs. 846)

Loterijspel

89	Daer valt my wat ic	Daer valt my wat in
89	als wy est zaten	als wy lest zaten
96	daer men my zy zal	daer men my zal
113	de twee reys	de tweede reys
247	met moeter	men moeter
306	Z*yn* zyn zeecker	Zy zyn zeecker
326	by tmidden	open variant: in tmidden
331	en zo niet bekent	en es zo niet bekent
339	Wat dunct u, Steven	Wat dunct u, Bouwen
374	gy b*.*yf	gy blyf
599	kers	keurs
616	dat een cleyne schenning	dats een cleyne schenning
621	Wie zoude zyn vrienden	Wie zouder zyn vrienden
623	traechic	traeclic
637	Al laestent	Als laestent
645	Mer al den dach	Mer als den dach
684	mit [-ongenae] voor	voor
734	tsal verstaet	tsal verstaen
735	t[ae+]<oe>n	toe

[p. 395]

771	bergen *..* gout	bergen gout
782	goeten	goeden
786	ic zo corten tyt	in zo corten tyt
817	spaenschewy	spaensche wyn
822	een raex ende [-]	een raex ende [een schorthaeck] (vgl. vs. 596)
838	myn goes	myn goet
876	zy zulle	zy zullen