Geld verdienen zal ik er nooit aan. Briefwisseling Ed. Hoornik en A.A.M. Stols, 1938-1954

[p. 311]

274 Ed. Hoornik aan A.A.M. Stols, 2 juni 1943

Warnsveld, 2 Juni '43⁹⁴⁵

Beste Sander,

Hartelijk dank voor je briefje en het afschrift van de honorarium-rekening. Tegen herdruk van ‘De Erfgenaam’ in kleiner formaat heb ik geen bezwaar, mits er twee gedichten kunnen vervallen nml.

‘Logement’ en ‘Amsterdamsch dichter’. Eventueel kun je er twee andere verzen voor krijgen, maar liever niet. Ook met een herdruk van ‘Steenen’ ga ik accoord; eventueel zou je het gedicht ‘Pogrom’ kunnen weglaten. Wanneer echter de nieuwe druk, wat papier, lettertype, formaat enz. betreft, in niets verschilt van de vorige, is dat m.i. niet noodig. Je moet dit zelf maar beslissen.

Van ‘Het keerpunt’ en ‘Dichterlijke Diagnose’ zouden we een nieuw boekje kunnen maken (een keuze) onder den titel ‘Eerste verzen’.⁹⁴⁶ Hierover gaarne je meening; ik weet echter niet of dat op het oogenblik gaat.

Waarom maak je geen herdruk van ‘Drie op één perron’ (deel II); mocht je niets meer met Van Hattum te maken willen hebben, dan kun je zijn honorarium toch met mij regelen.⁹⁴⁷ Deze bundel is altijd uitstekend verkocht, en kan geheel gelijk luidend worden herdrukt (deel II).

Er bestaat een misverstand wat betreft het honorarium van ‘Dichterlijke Diagnose’; ik heb hier noch van Van Rossum noch van jou ooit iets voor gekregen. Ik houd mij dus aanbevolen.

Ik dank je voor de chèque van ƒ10.-, het honorarium, dat ik aan Den Brabander uitbetaalde voor zijn gedichten in ‘Stille Opmars’, maar waar blijft mijn honorarium voor de verzen in dezen bundel opgenomen? De W.B. deelde mij mede, dat er een bedrag aan jou is overgemaakt.

En dan nog iets, Sander. In een vorige brief deelde ik je reeds mede, dat mijn financieele positie alles behalve rooskleurig is, mede nu weer door nieuwe omstandigheden, die ik je per brief niet kan mededeelen.⁹⁴⁸ Het is in deze situatie dat ik een financieele waardeering op prijs zou stellen, die hooger ligt dan de tegenwoordige en die b.v. Claartje⁹⁴⁹ reeds lang geniet, en die ook de meeste uitgevers op het oogenblik toepassen (12½% van poëzie, 15% of meer van proza). Aafjes verkocht ‘Het gevecht met de muze’ en ‘Het zanduur van de dood’ aan Q. in A'dam voor f 500.-;⁹⁵⁰ men hood mij meer dan het dubbele voor een verzamelbundel;⁹⁵¹ je weet, dat ik daar niet op in ga, maar dan mag ik wel een zelfde waardeering verwachten als je hebt voor anderen in je fonds.

Ik wilde mijn vrouw en kinderen in Juli graag naar buiten sturen; gaarne ontving ik daarom tegen het einde van deze maand een bedrag, waarin die nieuwe waardeering tot uitdrukking werd gebracht betreffende den verkoop over het eerste half jaar van 1943, alsmede het honorarium voor ‘Stille Opmars’ en ‘Dichterlijke Diagnose’, aangevuld evt. met een voorschot voor de herdrukken van ‘De Erfgenaam’, ‘Steenen’ en misschien ook ‘Drie op één Perron’. Mijn correspondentie-adres blijft: mej.

Wim Hora Adema, De Lairessestr. 3, A'dam.

Gaarne schreef ik je nog wat over mijn leven tusschen stad en land, maar het is beter dit nu niet te doen. Wil je H.v. Krimpen danken voor zijn uitnoodiging een lezing te houden; voorloopig gaat het echter niet; misschien in het najaar. Ik stel mij dan wel met hem in verbinding. Met hartelijke groeten, ook aan je vrouw, en gaarne spoedig iets van je hoorend

Je EdH.

N.B. De mededeeling over de transactie van Aafjes is streng-vertrouwelijk.

945 Onder de datering is door Stols met potlood ‘Hotel de Trap’ geschreven. Warnsveld is een dorpje nabij Zutphen, op ongeveer tien kilometer afstand van Gorssel.

946 Hoornik had deze bundel in februari of begin maart 1942 ook al aan Stols voorgesteld. De brief waarin hij dat deed is niet bewaard gebleven, maar op 11 maart 1942 (br. 252) schreef Hoornik: ‘Mijn vorige brief heb je onbeantwoord gelaten. Ik [...] deelde je mee, dat Nijhoff een keuze wilde doen uit mijn bundels “Het Keerpunt” en “Dichterlijke Diagnose”, en deze keuze als “Eerste Gedichten” wilde uitgeven’. Stols schreef Hoornik een dag later dat hij akkoord ging met het voorstel. Een dergelijke bundel is echter nooit verschenen.

947 Het tweede deel van Drie op één perron (1941), met verzen van Gerard den Brabander, Jac. van Hattum en Ed. Hoornik zou nooit worden herdrukt.
Stols was gebrouilleerd met Van Hattum, nadat deze hem op 24 december 1942 had geschreven; ‘U weet, dat ik uitgevers “het laagste gedierte des velds” vind, dus veel belangstelling heb ik niet voor de verzorger van m'n versjes en zeker wel het minst voor hun zakelijke belangen. Ik zou u willen voorstellen m'n bundeltjes bij u op een zekere waarde te schatten en ze, na uitbetaling van een bedrag ineens, als uw eigendom te beschouwen. Verdere belangstelling bestaat er mijnerzijds niet voor.’ Vervolgens rekende hij Stols voor, dat hij voor zijn bundels in totaal ƒ 100,- van hem had ontvangen en vervolgde: ‘U zult m'n enthousiasme voor uw zakengedoe verstaan. Ik schroom niet dit verloop vandaag of morgen eens te publiceren. Het is wel het barste voorbeeld op m'n lijstje van Uitgevers Gedragingen. Men betaalde mij onlangs voor een bundeltje ƒ250.’
Stols reageerde woedend op deze brief en antwoordde Van Hattum op 5 januari 1943 terug: ‘Op de eigendom van uw versjes stel ik in het geheel geen prijs. Het is al erg genoeg dat door een misstap van de heer J. Greshoff uw akelige boekje Bilzenkruid de mooie reeks Ursa Minor ontsiert, en dat de jaargangen 1940 en 1941 van Helikon, tengevolge van overschatting van de zijde van de heer Hoornik, bedorven zijn. [...] Ik voel mij, na uw alleszins minderwaardige missive, niet meer genoodzaakt het restant van Bilzenkruid [waarin een gedicht over Hitler was opgenomen, A.H.] voor de Deutsche Sicherheitspolizei verborgen te houden, noch ook uw adres, zoals ik tot nu toe deed, tenzij u wilt bewijzen althans enig karakter te bezitten en vóór 10 januari “amende honorable” maakt.’ Van Hattum begreep te ver te zijn gegaan en schreef 8 januari: ‘Voor zover ik u onrecht heb gedaan, volgaarne m'n excuses. Overigens wist ik niet, en de kritiek desbetreffend heeft dat ook nimmer uitgewezen, dat m'n werk zo minderwaardig was. Nu u daarop niet meer de minste prijs stelt geloof ik wel het geheel weer als m'n eigendom te mogen beschouwen.’ (Zie ook C. van Dijk, Alexandre A.M. Stols 1900-1973, p. 373-375.)

948 Nu Hoornik niet meer bij het Algemeen Handelsblad werkzaam was, waren de honoraria over zijn bundels zijn enige bron van inkomsten.

949 Clara Eggink.

950 Bertus Aafjes had de rechten van Een laars vol rozen verkocht aan uitgeverij Het Spectrum in Utrecht en die van Het gevecht met de muze en Het zanduur van de dood aan de firma Em. Querido in Amsterdam. Aanleiding was, dat Stols zonder medeweten van Aafjes zijn bundels Het gevecht met de muze en Het zanduur van de dood had herdrukt. Op 23 november 1943 deeld3 hij Stols mee, om een drietal redenen niets meer bij hem te willen uitgeven:

‘a

Het schijnt uw methode te zijn, zonder het maken van behoorlijke op schrift gestelde afspraken, met uw auteurs te onderhandelen, waarbij elke controle op uw manipulaties onmogelijk is.

b

Het schijnt uw methode te zijn de auteurs voor een bepaalde druk af te schepen met een veel te klein honorarium, inplaats dat op contract wordt vastgelegd een bepaald royalty voor elk verkocht exemplaar [...].

c

Het opnieuw uitbrengen van mijn beide bundels geschiedde niet alleen op clandestiene wijze, zonder mij daarin te kennen, doch zellfs zonder met mij overleg te plegen over het mij toekomende honorarium. [...] Bovenstaande is voor mij aanleiding vast te stellen, dat u mijn belangen op z'n zachtst uitgedrukt telkens weer benadeelt.’

Stols motiveerde per ommegaande zijn handelwijze: ‘Hoornik deelde mij kort voor zijn ‘vertrek’ mede, dat u in moeilijke omstandigheden naar Friesland waart vertrokken en verzocht mij iets voor u te willen doen. Ik heb toen onmiddellijk de beide bundels herdrukt. Dat zou u honorarium verschaffen. Ik heb dat te uwer beschikking gehouden, doch ik kon uw adres in Friesland niet te weten komen.’

951 Zie n. 925.