Geld verdienen zal ik er nooit aan. Briefwisseling Ed. Hoornik en A.A.M. Stols, 1938-1954

[p. 262]

227 Ed. Hoornik aan A.A.M. Stols, 29 augustus 1941

A'dam, 29-VIII-'41

Beste Sander,

Dank voor je brief met chèque; je schrijven aan Den Brabander heb ik bezorgd.⁸⁰⁷ Het spijt mij, dat ik je moet wijzen op het feit, dat je een schriftelijk aan mij kenbaar gemaakt voornemen, verwaarloosde. Op 11-6-'41 schreef je mij een uitvoerige en sympathieke brief, die ik met veel genoegen heb herlezen, waarin je mij o.a. het volgende schrijft:

‘Om je te bewijzen, dat het mij niet te doen is om het geld, dat kleine beetje, dat ik uit dien hoofde van je bundels zou krijgen, deel ik je hierbij mede, dat ik in de toekomst afstand zal doen van alles, wat uit dien hoofde zal binnenkomen uit je bundels, en ook met terugwerkende kracht wat betreft de uitgave van Van Kampen en Querido.’

Ik meen, dat je je niet aan je belofte gehouden hebt, en dat je het bedrag, dat V. Loghum Slaterus uittrok, halveerde. Daar je met de andere vrienden: Van Hattem, Den Brabander, Aafjes enz., voor wie ik overigens gaarne pleit, geen afspraak maakte, kan ik je het, wat hen betreft, niet kwalijk nemen. Maar tusschen jou en mij bestaat een vrijwillig door jouw gemaakte afspraak, zoodat ik meen binnenkort een aanvullende chèque te mogen verwachten. Je wees mij er destijds op, dat het aanbeveling verdient de aanvragen van uitgevers, wat bloemlezingen betreft, door jou te laten behandelen. En ik heb dit ook gaarne gedaan. Het blijkt mij nu, dat V. Loghum Sl. aan Eric van der Steen en Han Hoekstra ƒ 5.- per blz. uitkeerde en ik vraag mij af, waarom ik dan met minder moet tevreden zijn, en of ik mij niet tot Van Tricht moet wenden. Gaarne hierover advies.

In een vorige brief verzocht je mij je de samenstelling van de Helikon-reeks (1942) mede te deelen.

Ook hieraan kan ik niet voldoen, omdat wij mondeling - ik was voor deze quaestie speciaal naar Rijswijk gekomen! - afspraken, dat wij in verband met de ‘belangstelling’ van het departement slechts van maand tot maand dichter en titel zouden noemen. Het is echter ook om andere redenen onmogelijk thans alle tien de deeltjes reeds vast te stellen, omdat ik van vrijwel geen enkelen auteur definitief toezegging heb gekregen, hetgeen weer verband houdt met de oprichting van het letteren-gilde, waarbij zich, naar ik hoor, vrijwel niemand aansluit, zoodat dus in de toekomst vrijwel niemand zal publiceeren. Ik heb hierover binnenkort een bespreking en zal je dan - mondeling - op de hoogte brengen. In verband met een en ander zou ik je willen verzoeken de resteerende Helikon-deeltjes, en ‘Een Liefde’ zoo spoedig mogelijk te doen verschijnen. ‘Volk en Vaderland’ van hedenavond citeert mijn gedicht ‘Pogrom’; ik behoef je niet te zeggen met welke bedoelingen.⁸⁰⁸

Ik sluit hierbij in de - tot mijn spijt zéér afbrekende - critiek, die ik in het ‘Hbl.’ over den herdruk van ‘Nieuwe Geluiden’ meende te moeten schrijven.⁸⁰⁹ Zou je mij voor ‘Criterium’ ‘Parlando’ willen zenden, en zou je het exemplaar voor het ‘Handelsblad’ aan Chr. de Graaff willen sturen; het is niet onmogelijk, dat ik het in de krant bespreek. Ook voor je andere uitgaven, die ik zou kunnen bespreken, houd ik mij aanbevolen.⁸¹⁰

Gaarne spoedig je aanvullende chèque verwachtend, alsmede, wanneer de laatste deeltjes zijn verschenen, het Helikon-honorarium, verblijf ik met hartelijke groeten van huis tot huis

Je Eddie

807 Stols stuurde Gerard den Brabander op 28 augustus een brief met cheque van ƒ1,50 of ƒ1,- (het bedrag op de kopie van de brief is onduidelijk geschreven) als honorarium wegens het overnemen van gedichten in Nieuwe geluiden.

808 In het nationaal-socialistische Volk en Vaderland van 29 augustus 1941 was de anonieme bijdrage ‘Van een dichter vóór 10 Mei. Een verjoodscht vizioen op het Rembrandtsplein’ opgenomen. In dit artikel werd Hoornik aangeklaagd als een door ‘vooze verjoodsching’ aangetast auteur van het ‘volksontaard’ gedicht ‘Pogrom’.: ‘Een stroom van [...] geschriften ging over Nederland, om ons volk met de traditie van “verdraagzaamheid” te verleiden tot een volslagen zelfvernietigende sympathie met den Joden.’ Als voorbeeld werd het gedicht ‘Pogrom’ (‘geheel afgestemd op de ontwortelde intellectualist van het toenmalige “Comité van Waakzaamheid”’) geciteerd, waarna het stuk vervolgde: ‘De sentimenteele aanslag is volkomen valsch voor den gezonden man-in-het-volk, die ondanks een zekere goedhartigheid tegenover den Jood zich toch altijd van nature verheven heeft gevoeld boven de kwebbelige en goocheme vreemdelingen, die den eerlijken arbeid schuwden en nimmer te vertrouwen waren. Dit superioriteitsgevoel van den Germaanschen mensch is niet te vergelijken met den protserige hoogmoed van den rijkgeworden Jood, wiens materialisme al het groote en schoone steeds weer tot tweedehandshandel heeft verlaagd; juist daarom is het teekenend voor een dichter, zich zoozeer verwant te voelen met den Jood als Hoornik in “Pogrom”. Er is hier sprake van niet meer of minder dan infectie. - Dat de jongere dichters rondom Hoornik in dat opzicht alle min of meer zijn besmet, valt gemakkelijk op te maken uit een letterkunstig maandschrift als “Criterium”.’ Het leek de anonieme auteur daarom gewenst de jongeren een flinke periode van stilzwijgen op te leggen.

809 Op 30 augustus 1941 verscheen in het Algemeen Handelsblad onder de titel ‘Verval van een monument’ Hoorniks recensie over de vijfde herziene en bijgewerkte druk van Dirk Costers Nieuwe Geluiden. Daarin schreef hij onder meer: ‘Wanneer men nu maar kon merken, dat Dirk Coster dezen herdruk althans met liefde voor de poëzie had samengesteld, en haar niet uitsluitend als een opdracht, die hem moeilijk lag, had vervuld, zouden wij het verval van dit monument wellicht stilzwijgend voorbij zijn gegaan.’ Hoornik had kritiek op de wijze waarop Coster zijn bloemlezing had bijgewerkt en vooral de slordige manier waarop hij met de nieuwste dichtkunst was omgegaan: ‘zonder voldoende kennis van zaken en zonder die diepe belangstelling, welke met liefde gelijk staat’. Hoornik vond het beeld dat Coster van de jongste dichters gaf van weinig inzicht en begrip getuigen en hij vond het tevens een slechte zaak dat in de bloemlezing de keuze uit het werk van de ouderen niet met recenter werk was aangevuld of gewijzigd.
Voor zijn bespreking had Hoornik zich mogelijk laten inspireren door Eric van der Steen, die op 29 augustus aan Hoornik schreef: ‘Vanmorgen kreeg ik [...] een exemplaar van de nieuwste Nieuwe Geluiden. Ik heb er vanmiddag wat in zitten lezen en nu vond ik een paar dingen, die je misschien van dienst kunnen zijn voor je critiek, als die tenminste niet al verschenen is.’ Na een aantal fouten te hebben opgesomd besluit hij: ‘Ik vind de heele uitgave opgelapt, “gemoderniseerd”, hier en daar een beetje bijgeknutseld.’

810 De door S. Vestdijk ingeleide verzamelbundel Parlando van E. du Perron, die in 1941 door Stols werd uitgegeven. (Zie ook br. 228.) Hoornik zou voor zijn boekbesprekingen in het Algemeen Handelsblad opvallend vaak uit het fonds van Stols putten. Zo besprak hij Over het verlangen (1941) van J.C. Bloem, Tijdelijk isolement (1941) van Max Dendermonde, de vertaling door A. Roland Holst van De gravin Catalene (1942) van W.B. Yeats, De waterscheiding (1941) van Jac. van Hattum, Drie op één perron II (1941), Het uur U, gevolgd door Een idylle (1942) van M. Nijhoff, Landwind (1942) van Adriaan Morriën, en Landinwaarts (1941) van Clara Eggink. (Zie voor een overzicht van Hoorniks besprekingen in het Algemeen Handelsblad: Adriaan Venema, Schrijvers, uitgevers & hun collaboratie (1), Het systeem, Amsterdam 1988, p. 500.)