Geld verdienen zal ik er nooit aan. Briefwisseling Ed. Hoornik en A.A.M. Stols, 1938-1954

[p. 213]

179 Ed. Hoornik aan A.A.M. Stols, 28 februari 1941

[Amsterdam,] 28-II [19]41

Beste Sander,

Dank voor toezending van ‘Twee Lentes’. Het ziet er uitstekend uit. Jammer alleen, dat op het gebonden exemplaar (ook op den rug) mijn naam staat, zoodat het den indruk wekt, alsof deze bundel alleen gedichten van mij bevat.⁶⁵⁴ Ik hoop, dat de uitgave ook commercieel verantwoord is. Hoe is de voorverkoop geweest? Ik hoor wel eens klachten, dat ‘De Erfgenaam’ te duur is; ik hoop, dat dit voor dit boek niet geldt.⁶⁵⁵

Heb je al een beslissing genomen omtrent toezending van een present-exemplaar aan de medewerkers, die hun verzen immers gratis hebben afgestaan. M.i. komen de meeste lieden daarvoor zeker in aanmerking.

Verschijnen de drie deeltjes ‘Helikon’ nog tijdig, d.w.z. voor de Boekenweek?

Ik ben bang, dat de ‘Criterium’-middag in Amsterdam voorloopig niet doorgaat, omdat alle cultureele bijeenkomsten zijn verboden.

Vandaag heeft prof. van der Horst in zijn college psychiatrie de persoonlijkheid van Gerrit Achterberg behandeld, waarna de dichter zelf, die, zooals je weet, op het oogenblik in de Valerius-Kliniek ter observatie is opgenomen, verscheen en uit zijn bundels voorlas.⁶⁵⁶ Bij den boekhandel zag ik, dat ‘Osmose’ is verschenen; ik zou het zeer op prijs stellen, als je mij een gebonden exemplaar zond, omdat ik zoo'n beetje de promotor van Achterberg ben geweest.

Over de door 's-Gravezande in ‘Het Vaderland’ aan de orde gestelde Slauerhoff-quaestie, waarin zich ook Nord en Batten mengden, heb ik geen oordeel. Als ik nog eens bij je ben, moet je mij toch eens het veelomstreden exemplaar, dat in jouw bezit is, laten zien.⁶⁵⁷

Vasalis vroeg mij om advies naar aanleiding van jouw mededeeling, dat ‘Parken en Woestijnen’ is uitverkocht. Ik heb haar gezegd op jouw voorstellen in te gaan, en haar ook een ander formaat aanbevolen.

Misschien kun je, wanneer zij er althans toestemming voor geeft, het gedicht, dat van haar in ‘Het Geschenk’ staat, in den nieuwen bundel opnemen.⁶⁵⁸

Wat mijn eigen werk betreft heb ik weer moeite van mij de actualiteit los te maken. Maar dat is op het oogenblik ook niet te verwonderen. Ik schreef een achttal sonnetten, die je wel in ‘Criterium’ zult lezen, en die, naar ik hoop, de kern zullen zijn van een nieuwen bundel ‘Tweespalt’, volgend jaar.⁶⁵⁹ Ik ben ook aan een novelle begonnen, maar daar sta ik zeer sceptisch tegenover.⁶⁶⁰

Gaarne kreeg ik nu honorarium voor ‘Twee Lentes’ of (eventueel) voor den herdruk van ‘Geboorte, Mattheus enz’, voor de toezending waarvan ik je dankzeg.

Hopend, dat het jullie allen goed gaat,

Hartelijke groeten van huis tot huis

Je Eddie

654 Hoorniks naam komt alleen op de linnen band voor; op de rug van de stofomslag is alleen de titel Twee lentes vermeld; op de voorzijde van het stofomslag staat uitdrukkelijk dat Hoornik verantwoordelijk was voor de inleiding.

655 Zie n. 586.

656 Lambert van der Horst (1893-1978) was hoogleraar aan de Vrije Universiteit van Amsterdam en directeur van de Psychiatrische Neurologische Kliniek Valeriusplein in Amsterdam.
Gerrit Achterberg was 17 januari 1941 voor veertig dagen ter observatie in de Valerius-kliniek opgenomen. Op 28 februari toonde Van der Horst Achterberg tijdens een demonstratie-college aan studenten. Voor Achterberg, verlegen en angstig in een gezelschap, was dit een vernederende en schokkende gebeurtenis. Aan L.H. Fontein, directeur van de Rekkensche Inrichtingen, zou hij later verklaren dat hij deze ‘visitatie’ als een foltering had ondergaan. (Wim Hazeu, Gerrit Achterberg. Een biografie, Amsterdam 1988, p. 308.)

657 In 1940 bracht Nijgh & Van Ditmar twee delen van Slauerhoffs Verzamelde werken uit. Stols bezat een uniek exemplaar van de tweede druk van Archipel, met wijzigingen en aanvullingen die E. du Perron in overleg met Slauerhoff had aangebracht. G.H. 's-Gravesande merkte in zijn bespreking van de Verzamelde werken in Het Vaderland van 6 februari 1941 op, dat de Slauerhoffcommissie de voor de derde druk gereed gemaakte tekst over het hoofd had gezien. K. Lekkerkerker verdedigde zich in Het Vaderland van 20 februari door te zeggen dat hij pas sinds kort van het bestaan van dit bijzondere exemplaar op de hoogte was. En hij onderstreepte dat de commissie die het letterkundig nalatenschap van Slauerhoff verzorgde met een oproep in de pers en middels persoonlijke brieven om medewerking had gevraagd. Lekkerkerker verklaarde verder dat Stols hem weigerde inzage te verlenen in zijn gecorrigeerde exemplaar van Archipel.
Blijkens ‘Nog eens de teksten van J. Slauerhoff’ van 's-Gravesande in Het Vaderland van 21 februari, had Max Nord in Deze Week in Den Haag ook enige opmerkingen gemaakt over de kwestie; dit artikel is niet achterhaald. Ook Nord stelde de vraag waarom de commissie de tekst van Stols' Archipel niet in handen had gehad.
Fred Battens bijdrage aan het dispuut verscheen op 22 februari in Het Vaderland, onder de titel ‘Opmerkingen van een lezer’. Hij vatte de kwestie samen en concludeerde ‘dat wij het verwijt [het ontbreken van de tekst in de Verzamelde werken] over de commissie heen tot den heer Stols [...] richten.’ Batten vroeg zich af waarom Stols het exemplaar geheim had gehouden. Na nog enige polemiek tussen 's-Gravesande en Lekkerkerker, motiveerde Stols op 27 februari in Het Vaderland zijn handelen. Hij verklaarde dat het bestaan van de zgn. derde versie van Archipel uit 1930 geen geheim was, omdat het op bijna alle Slauerhoff-tentoonstellingen was te zien. Du Perron, die medewerker van de Slauerhoff-commissie was, had in voorjaar 1940 het veelomstreden exemplaar nog doorgelezen en niet gezegd deze te willen gebruiken voor de correctie van Archipel voor de Verzamelde werken. Insiders zullen hebben gedacht dot Stols Nijgh & Van Ditmar een hak wilde zetten, omdat de uitgave van de Verzamelde werken niet aan hem gegund was.

658 Het formaat van zowel de eerste als de tweede druk van Parken en woestijnen is 20 x 12 cm. Van M. Vasalis werd in het Boekenweekgeschenk van 1941, getiteld Novellen en gedichten, het gedicht ‘De kleine zeemeermin’ gepubliceerd. Dit gedicht zou worden opgenomen in Vasalis' tweede bundel, De vogel Phoenix die in 1947 bij A.A.M. Stols zou verschijnen.

659 In Criterium 2 (1941) 4 (april), p. 241-250 werden van Ed. Hoornik negen sonnetten opgenomen. Een aantal van deze sonnetten vormt inderdaad de kern van de bundel Tweespalt, die in 1943 clandestien door de Mansarde Pers werd uitgegeven. Het betreft de sonnetten ‘Tweespalt’ (I t/m IV), ‘Ouder worden’ en ‘Mijn dochter en ik’. De sonnetten ‘De torren’ en ‘Wroeging’ (I en II) werden niet in Tweespalt opgenomen. Verder bevatte Hoorniks bijdrage in Criterium nog drie korte gedichten: ‘De vogels’, ‘Leven’ en ‘Najaar’. De bundel Tweespalt zou, naast de al eerder in Criterium opgenomen gedichten, de volgende nieuwe gedichten bevatten: ‘Media Vita’, ‘Zondag’ (I t/m III), ‘'s Avonds’, ‘De wind en het riet’ en ‘In den toren’.

660 Deze novelle verscheen onder de titel ‘Monoloog’ in Groot Nederland 39 (1941) 5 (mei), p. 322-332 en werd datzelfde jaar door Hoornik in eigen beheer uitgegeven, eveneens onder de titel Monoloog.