Geld verdienen zal ik er nooit aan. Briefwisseling Ed. Hoornik en A.A.M. Stols, 1938-1954

[p. 198]

165 Ed. Hoornik aan A.A.M. Stols, 3 januari 1941

[Amsterdam,] 3-I [19]41

Beste Sander,

Beste wenschen voor jou en je gezin!

Hierbij de gecorrigeerde proef van ‘Twee Lentes’. In het derde deel van de inleiding heb ik nog al wat correctie moeten aanbrengen, omdat de namen van de tijdschriften (‘Werk’ en ‘Criterium’) in I en II gespatieerd zijn, en in III niet.⁵⁹⁸ Zou je van deze inleiding, waar nog al veel fouten in zitten, revisie willen vragen. Ik ben bang, dat er bij de correctie opnieuw fouten worden gemaakt. Jij of Nord, of ik kan dan deze revisie even controleeren. Het geeft geen oponthoud, omdat de bibliografieën nog moeten worden gezet.

In de inleiding heb ik de naam Clara Eggink geschrapt; denk nu niet, dat dit om persoonlijke redenen geschiedde; ik heb juist veel waardeering voor haar poëzie. Haar werk zet de traditie van Bloem voort, maar heeft geen affiniteit met de poëzie van de nieuwe generatie. Daarom koos ik Jan Campert als overgangsfiguur, die in het in deze bloemlezing opgenomen gedicht elementen van Bloem bindt aan het romantisch realisme der nieuwere dichters.⁵⁹⁹ En daarom moest tot mijn spijt (wegens de zetkosten!) het gedicht van Henrik Scholte vervallen.⁶⁰⁰ Ik heb dit ook in de inleiding (in III) verbeterd.

Van F.W. van Heerikhuizen had ik oorspronkelijk twee gedichten opgenomen. Nu ik alle verzen nog eens doorgenomen heb, ben ik tot de conclusie gekomen, dat ik onmogelijk beide gedichten kan laten vervallen. Het gedicht ‘Het huis’ nml. komt ver uit boven de meeste producten der ‘eenmansgangers’.⁶⁰¹ De vent kan inderdaad een vijg zijn, maar bij het samenstellen van een bloemlezing mag dat niet de doorslag geven. Zoo had ik b.v. uit vriendschap voor Wim Hora Adema graag een der door haar in ‘Werk’ gepubliceerde gedichten opgenomen; ik liet dit echter om poëtische redenen na.⁶⁰² Het spijt mij, dat ik in ons onderhoud van Heerikhuizen te snel liet glippen. Doordat er nu één gedicht van Scholte en één van V. Heerikhuizen vervallen is, blijft de door jouw aangebrachte nummering goed. Ik schrapte nog één gedicht van Tergast, maar hierdoor verandert niets, daar het met een ander op één pagina stond.⁶⁰³ Ik hoop, dat op het omslag van Salden de naam Scholte niet voorkomt!⁶⁰⁴

Mag ik je er nog even aan herinneren, dat de titelpagina nog moet worden veranderd. Ik heb de wijzigingen reeds aangegeven, en ten overvloede de oude pagina bijgevoegd (niet voor het reisexemplaar!). Met Schuur, wiens gedichten je mij zond, had ik reeds eenige malen een onderhoud.⁶⁰⁵ Zijn werk is niet kwaad, maar technisch nog erg zwak. Voor een bundel komt het niet in aanmerking. Voor ‘Op den drempel’ stond hij met Den Tex e.a. reeds genoteerd. Ik zal hem nu ten overvloede nog schrijven.

Vanavond stuur ik je den bundel ‘Oorlog’ met commentaar voor de heeren. Ik ben van plan alle gedichten, die sedert het uitbreken van den oorlog over dat onderwerp geschreven zijn, te verzamelen. Zoodra de zaak is afgeloopen, kunnen we onmiddellijk een grooten bundel uitgeven! Wat denk je daarvan?⁶⁰⁶ Hoe staat het met den derden druk van Mattheus? Is deze reeds verschenen?⁶⁰⁷

Heb je aan Theun de Vries (Prinsengracht 467^II) reeds een exemplaar van ‘De Erfgenaam’ verzonden. Ik zelf zou nog twee gebr[ocheerde] recensie-exemplaren krijgen, en ook, gaarne, voor rekening, een gebonden ‘Onderweg’.⁶⁰⁸

598 In de inleiding van Twee lentes zijn de namen van tijdschriften cursief gedrukt. Het is mogelijk dat Hoornik zich in deze brief vergist en ‘gespatieerd’ schrijft, terwijl hij ‘cursief’ bedoelt. De inleiding kan ook opnieuw zijn gezet, hoewel in de correspondentie verder geen melding wordt gemaakt van een nieuw gezette inleiding.

599 Van Jan R.Th. Campert werd het gedicht ‘Het klein hotel’ in Twee lentes opgenomen (p, 56-57). Dit gedicht werd eerder gepubliceerd in Criterium 1 (1940) 5 (juni), p. 260-261.

600 Van Henrik Scholte (1903-1988) waren in Werk 1 (1939) 5 (mei), p. 58-60 de gedichten ‘De schipbreuk’, ‘Straatzang in Tripoli’ en ‘Drie Spaansche verzen’ (‘Zondag in Andalucia’, ‘Corrida’ en ‘Barcelona’) verschenen, en in Criterium 1 (1940) 12 (december), p. 747 ‘Elegie aan zee’. Van hem werd geen enkel gedicht in Twee lentes opgenomen.

601 Van Frederik Wilhelm van Heerikhuizen (1910-1969) was in Werk 1 (1939) 5 (mei), p. 51 het gedicht ‘Het huis’ en in Criterium 1 (1940) 5 (juni), p. 257 ‘Jonge oorlogsweduwe’ gepubliceerd. In Twee lentes zou alleen ‘Huis’ worden opgenomen (p. 67.)

602 Wim Hora Adema was met Hoornik bevriend en typte jarenlang zijn manuscripten uit. Van haar werden vijf gedichten in het poëzienummer van Werk 1 (1939) 5 (mei) gepubliceerd namelijk: ‘Zeepbel’, ‘Aquarium’, ‘Mascotte’, ‘Verwijdering’ en ‘Slapeloze nacht’ (p. 36-37).

603 Van F.W. van Heerikhuizen was het gedicht ‘Jonge oorlogsweduwe’ komen te vervallen; welk gedicht van Henrik Scholte en van Nes Tergast kwam te vervallen, is niet achterhaald. Nes Tergast had enige tientallen verzen gepubliceerd in Werk 1 (1939) 9 (september), p. 1-6 (onder meer ‘Tropenwee’) en 11 (november), p. 12-14, en in Criterium 1 (1940) 1 (maart), p. 50-51 (onder meer ‘Droom’), 3-4 (mei), p. 215-216 (onder meer ‘Gemis’) en 8-9 (september), p. 456-458. Van hem werden de drie genoemde gedichten in Twee Lentes (p. 60-62) opgenomen.

604 De uit Duitsland afkomstige typograaf en ontwerper Helmut Otto Michaël Salden (1910-1996) was na zijn komst in Nederland door Menno ter Braak bij een aantal uitgevers geïntroduceerd. Voor Stols maakte hij in en na de oorlog veel ontwerpen voor boekbanden, stofomslagen en titels, o.a. voor boeken van M. Vasalis, Jan van Nijlen, A. Roland Holst en Marnix Gijsen. Het typografische omslag van Twee lentes was van zijn hand.

605 Jacobus Gerardus (Koos) Schuur (1915-1995) werkte van 1935 tot 1942 als journalist bij het Groningse dagblad De Noordooster. In de periode 1938-1943 publiceerde hij enige verzen in De Gids en Den Gulden Winckel. Hij debuteerde in 1942 clandestien bij De Semaphore-pers te Dordrecht met Windverhaal, een jaar later gevolgd door de door Stols typogrofisch verzorgde en bij Boosten & Stols in Maastricht gedrukte bundel Novemberland.

606 Bedoeld is de Nederlandsche Vereeniging voor Druk- en Boekkunst. (Zie n. 629.) Het was de bedoeling dat Ed. Hoornik voor bovengenoemde vereniging een bloemlezing zou samenstellen, waarin gedichten werden opgenomen die na 10 mei 1940 waren geschreven en de oorlog tot onderwerp hadden.
Op 30 oktober 1940 schreef voorzitter J.F. van Royen aan zijn bestuur; ‘[...] terwijl we den nieuwen leden als welkom in de vereeniging een verzenboek hopen aan te bieden behelzende enkele gedichten van belangrijke schrijvers, geïnspireerd door den huidigen toestand van ons Vaderland.’ Met de uitvoering van het een en ander werden Van Royen, L.J.C. Boucher, F. Kerdijk en Stols belast. Een jaar later, in een brief die de vereniging met kerstmis 1941 aan haar leden zond, werd melding gemaakt van de plannen rond de uitgave van Een verzenboek uit 1940, zoals de bloemlezing zou gaan heten. Het was nu de bedoeling dat de bundel als geschenk aan alle ± 175 leden van de vereniging zou worden aangeboden. (Zie n. 611 voor de gedichten die zouden worden opgenomen.)
De realisatie van de bloemlezing liep stuk op het Departement van Volksvoorlichting en Kunsten. J. van Ham, hoofd van de Afdeeling Boekwezen en belast met het toewijzen van toestemmingen, schreef 10 maart 1942 dat hij geen toestemming gaf tot het afdrukken van Een verzenboek uit 1940 en zond het modelboek en manuscript terug aan de vereniging. (De brieven van Van Royen en het bestuur bevinden zich in het Stols-archief van de Stadsbibliotheek in Haarlem en de correspondentie over de toewijzingen in het archief van de Nederlandsche Vereeniging voor Druk- en Boekkunst.)
Na de oorlog is evenmin bij Stols of bij een andere uitgever een door Hoornik verzorgde uitgave van alle ‘oorlogsgedichten’ verschenen.

607 De derde druk van Geboorte, gevolgd door Mattheus en andere gedichten zou op 26 februari 1941 verschijnen.

608 Onderweg van A. Roland Holst was in 1940 als nummer 12 in De Halcyon Pers verschenen in een oplage van 40 exemplaren, De tweede druk (de handelseditie) verscheen datzelfde jaar.

[p. 199]

Hoe had je je het honorarium voor ‘Twee Lentes’ gedacht? Of wil je eerst het resultaat van de aanbieding afwachten? Het zou prachtig zijn, als de bundel nog deze maand verscheen. Wat denk je ervan om de belangrijkste medewerkers (die im[:me]rs geen honorarium krijgen) een present-exemplaar te zenden? Je ziet: je hebt weer heel wat vragen te beantwoorden!

Hartelijke groeten

Je Eddie

Gaarne ook nog één exemplaar van ‘Geburt’.

spoed!

N.B. Is het mogelijk - wanneer althans de bundel van Vasalis nog niet uit is - aan Bertus Aafjes, die 15 Januari zijn poëzie-kroniek moet inleveren! - de proeven van ‘Parken en Woestijnen’ zoo spoedig mogelijk te zenden?⁶⁰⁹ Zijn adres is: Bertus Aafjes, p/a Massini, Jan Haringstr. 95, Haarlem.

Bijgaand ook de critiek van Uyldert op ‘Onderweg’ en ‘De Erfgenaam’.⁶¹⁰

609 Bertus Aafjes verzorgde in 1941 in Criterium de rubriek ‘Kroniek der poëzie’. In Criterium 2 (1941) 2 (februari), p. 145-149 besprak hij Vasalis' bundel Parken en woestijnen.

610 Maurits Uyldert besprak op 5 januari 1941 in het Algemeen Handelsblad naast Onderweg van A. Roland Holst en De erfgenaam van Hoornik ook Dagelijksch brood van J.W.F. Werumeus Buning en de door hem somengestelde bloemlezing Lof van Nederland.