Inleyding tot de hooge schoole der schilderkonst: anders de zichtbaere werelt

[p. 300]

Vyfde hooftdeel.
Thaleye de derde Gratie. Van de Houding, Samenstemming, of Harmonie in't koloreeren.

TErpsichore heeft van 't wel verwen, Melpomene van lichten en schaduwen gehandelt. Zoo resteert'er noch van der zelver overeendrachtige ordening en meedevoeglijke schikkinge te spreeken. Welke geheymenis der konst wy gewoon zijn met het woort Houding uit te drukken; 't welk in het koloreeren eeven het zelve beteykent, als in de konst der maetschiklijkheyt de woorden Simmetrie, Analogie, Harmonie, en Proportie; zijnde ook als de overeenstemming en bekoorlijke zangwijze in de Muzijk. Want het begrijpt in zich een zuivere vergaderinge van samenstemmende kracht: het wel schikken der koleuren, 't welk wy de Tuilkonst noemen: en de ordentlijke schikking van lichten en schaduwen: nevens het voorkomen, wechwijken, ronden, en verkorten; en laet eyndelijk niets uitgeslooten van al't gene dat, booven 't geene dat reets verhandelt is; tot een volmaekte Schilderye behoort.

Over deeze Houdinge nu heeft onze Calliope de behaeglijke en altijts welgeneygde Gratie Thaleye gestelt; Thaleye, zeg ik, die onder de Gratien even het zelve ampt bekleet, dat d'andere Thaleye onder de Muzen heeft. Want zy vergelt de bevallijkheden haerer Zulteren met een wel geschikte ordening. Wy zullen onder haer opzicht dan van de samenstemmende ⁺kracht beginnen. Deeze begrijpt in zich een gelijkmaeticheyt in klaerheyt en gloejentheyt, waer uit dan een byzondere zachticheyt volgt, die aen het werk een wonderlijk vermogen toedeelt.

Zacht schildren is niet flaeuw het werk te doen verdwijnen,
Als veele meenen, maer de krachten te doen schijnen
In Eendracht, 't klaer by 't klaer; geen verw en is zoo hart
Dat zy geen makker vind, het donker lijd het zwart:
Noch geeft en locht en licht vermenging en verzachten
Door schaeuw en weerglans, en behulpsaemheyt van krachten.

⁺De zachticheyt van samenstemmende kracht is als een band van't geheele werk, en wort daeromme binding genoemt: zy doet in het schilderen of koloreeren even zoo veel, als het wel troepen en bondich ordineeren in de Teykenkonst te weeg brengt.

Wy hebben in Melpemone de graeden van licht en schaduwe eenichzins

+ Samenstemmende kracht en zachticheit.

+ Binding.

[p. 301]

gedrukt, maer het behoort voornamentlijk tot de Houdinge, dat men verscheyde lichten, en verlichte dingen tegen elkander wel vergelijkt. Indien eenich naekt of lywaet, daer geen flikkerende glansen in te wachten zijn, de klaerste dingen in uw werk zijn, zoo moogt gyze vry met al uw macht ⁺op't allerverlichtste uitbeelden. Maer indien'er spierwitte Satynen, blinkent gout of zilver, vyer of vlam ontrent is, zoo moet gy de kracht van uwe verwen in deze groote glanssen alleen op't alderhelderst te werk stellen: houdende de rest zoo veel sormmerder, als zy in licht van deze heerschende ⁺lichten verschillen. Plutarchus berispt Apelles, dat als hy Alexander met den blixem in de hand had afgemaelt, hy zijn natuerlijke verwe niet wel uitgedrukt, maer hem bruinder en duisterder geschildert hadde, als hy was; want hy was van natuure blank, en die blankicheyt was vermengt met eenige roodigheyt, die in zonderheit in zijn aengezicht en op zijn borst bleek, ontstaende uit een goede getempertheit, warm en vyerich van aert, waer door men zegt, dat hy een zoetgeurigen adem hadde, en dat zijn vlees lieflijk rook, ja dat zelf de kleederen, die zijn lichaem raekten, daer door als geperfumeert waren. Maer mooglijk zouw Apelles hier in wel te verschoonen zijn, dewijl hy al zijn vermogen van licht in den blixem en d'uitstekende hand, die de zelfde voerde, gespilt hebbende, genootzaekt is geweest de klaerheit in de tronie te verminderen, om door een maetschiklijke houding van meer en minder licht de wetten der konst te volgen. Want indien hy de tronie van Alexander zoo klaer hadde uitgebeelt, als men hem beschrijft, het en waer hem niet mogelijk geweest de vyerige glans aen den blixem te geven. Die echter de regels, in Terpsichore geleert, wel waerneemt, zal zelfs wel blankicheyt in een sommer licht vertoonen kunnen: maer of hy daerom van alle berispinge vry zal zijn, voornamentlijk van die 't niet en verstaen, wil ik niet verzekeren. Mijn raed is, dat wanneer u een zoo schoonen Alexander, of liever eenich schoon vrouwebeelt, te konterfeiten voorkomt, dat gy d'omstandicheden zoo schikt, dat gy in de tronie, of't naekt al uw kracht van klaerheit besteden moogt, op dat u de wetten der houdinge niet en dwingen uw hooftwerk te verbruinen, 't welk, indien 't niet ontsiert, u ten minsten in gevaer zouw brengen van als Apelles berispt te worden.

+ Proportie of

+ Houdinge van mindere tegens meerdere lichten.