Logo DBNL
Inleyding tot de hooge schoole der schilderkonst: anders de zichtbaere werelt (1969)

Inleyding tot de hooge schoole der schilderkonst: anders de zichtbaere werelt

(1969)–Samuel van Hoogstraten–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Tiende hooftdeel.
Van de Handeling of maniere van schilderen.

+TErpsichore, de zevende onder de Helikoniden, gewoon met haere vingeren op harp en klavesimbal te slaen, is van natuere tot onderwijs genegen, haer ampt is wel te oordeelen, het goede aen te nemen, en het quade te verwerpen. Wie dan anders, als zy, kan ons de beste handeling des pinseels leeren? En de quade weegen door een goet oordeel doen vermijden?

Men noeme de Poëzie vry een spreekende Schilderkonst, maer zoo veel het doen zwaerder is, als het zeggen, zoo veel zwaerder valt ook het schilderen, als het dichten: want daer de penne, wanneer den dichter met zijn vaerzen in zijn geest vaerdich is, zonder arbeit heene vloeit, daer verliest den Schilder bynae al wat hy begreepen heeft, eer hy 't met verwen kan uitdrukken. +Protogenes en Neacles vonden zich verleegen, hoe grooten vlijt zy ook aenwenden, in het schuim, d' eerste van een hond, en de tweede van een paert, uit te beelden, ja geraekten in zoo slechten zaek buiten gedult, bewerpende haer werk, als wanhopende, met de sponsiën; en schoon de besmette sponsiën 't begeerde te weeg brachten, en hun dieren zeer natuerlijk deeden schuimbekken, zoo bleek hier uit, dat hun oordeel fix genoeg, maer hunne handt te traeg was. Doch, gelijk Seneka zegt, zoo is dit het eenige, dat den Schilders by geval gebeurt is, in het uitbeelden van iet natuerlijx.

+Zoo is 't nu van nooden, dat men zich een wijze van doen gewenne, die 't verstand vaerdich kan gehoorzamen: dies is allermeest te prijzen, datmen zich tot een wakkere pinseelstreek gewoon maeke, die de plaetsen, die van andere iets verschillen, dapperlijk aenwijze, gevende de teykening zijn behoorlijke toedrukkingen, en de koloreeringen, daer 't lijden kan, een speelende zwaddering: zonder ooit tot lekken of verdrijven te komen; want dit verdrijft de deugt, en geeft niets anders, als een droomige stijvicheit, tot verlies van d' oprechte breekinge der verwen. Beter is 't de zachticheyt +met een vol pinseel te zoeken, en, gelijk het Jordaens plach te noemen, lustich toe te zabberen, weynich acht gevende op de gladde in een smelting: dewijl de zelve, hoe stout gy ook zult toetasten, door 't veel doorschilderen wel van zelfs zal inkruipen. De vroege dingen van Titiaen zijn zeer in een vloejende geschildert, 't welk nochtans met een vol pinseel

gedaen is, maer in zijne laetste, toen hem de scherpheit van 't gezicht faelde, heeft hy de vlakke plaetstreeken onverwerkt gelaten, welke uit de hand staende, ook dies te grooter kracht hebben.

In korten tijdt eenich ding met een losse zwier een welstant te geven, is +zoo verwonderlijk niet, als met vernuftigen arbeit 't zelve tot het uiterste toe uit te voeren. Een goet begin behoort moed te geven, maer de grootste kunst is, wel te voleynden. Wanneer de opletting vers is, dringtze door, nochtans isze, wanneer het werk ver gebracht is, aldermeest noodig. Zoo zietmen dikmaels gebeuren, dat veele zeer geestich haer werk beginnen, maer daer nae, in 't opmerken verflaeuwende, daer niet anders inbrengen, als een gladde stijvicheit, of een nette fijmeling. Welke noch menichmael +de verstandelooze liefhebbers zoodanich behaegt, datze door een ontijdige loftuitery den aenkomenden leerling in slaep wiegen, en jammerlijk bederven. Menich edel geest wort hier door, van den trap, die hy zou kunnen beklimmen, opgehouden, en de kunst te kort gedaen.

Hondhorst gelukkich Haegs hofschilder had in zijn bloeijende tijdt een wakker pinseel gevoert; maer, 't zy om de juffers te behaegen, of dat hem de winst in slaep wiegde, hy verviel tot een stijve gladdicheyt: waer over hem Linschoten, die gewoon was zijn werk dapper aen te tasten, beschimpte, zeggende: dat hy Hondhorst tans niet een brave streek meer toonen kon. Ik doe nochtans dagelijks beter streeken dan gy, hernam den ander, en zalder u een toonen, die gy my niet kunt naedoen: dit zeggende, haelde hy een hand vol dukaten uit zijn beurs, en de zelve op een tafel geschoten hebbende, streekze teffens nae zich, willende te kennen geven, dat hy met zijn schilderen, het waer dan hoe 't wilde, wel gelt wist te winnen, daer Linschoten met zijn groot penseel maer een armen bloet bleef. Maer andere heeft een los penseel groot voordeel ingebracht, gelijk onzen Gelderschen Lely, wiens aerdich toegetakelde konterfeytfels tot Londen genoeg betoonen, dat hy een schoone Lely in de konst is. Dies ik wederom ernstich raede, datmen met wakkere zinnen ten eynde toe lustich toetaste, en doorgaens deze gedachten hebbe, van de natuer in deze twee dingen, namentlijk, in kracht en zachticheyt te willen overtreffen; datmen licht en schaduwe zijn plaets geve, en 't geheel wel t' samen binde, en van den beginne tot den einde toe in manier niet verandere, noch in opmerking verflaeuwe. +Zoo zal 't verstandt doorgaens scherper, de manier van handeling onnavolgelijk, en uw werk de natuer in de deelen der kunst gelijk worden. Bekreun u weynich met een handeling of manier van schilderen te leeren, maer wel, om gestadich in de opmerking vaster te worden, en de deelen der konst wel te onderscheyden, en met wakkerheyt nae te volgen. Zoo zal de hand

en 't penseel het oog onderdanich worden, om manierlijk de verscheydenheyt der dingen, elk nae zijn aert, op 't zwierichst uit te beelden.

+Ik en kan geen behaegen krijgen in 't geene de Ridder P.C. Hooft, van Mr. Dirk Barentszoon, des vermaerden Titaens leerling, zegt: dat hy dryderley penseelen, als goude, zilvere, en kopere hadt, en hy yder berichte nae zijn gelt: want het penseel eens konstenaers moet altijts oprecht, en nimmer valsch zijn, om de deugt en waerheyt wel uit te drukken, en schoon alle stukken niet even zorgvuldelijk tot den eynde toe worden uitgevoert, zoo zullen mooglijk die geene, die met een wakkere toezicht als ter vlucht overloopen schijnen, meer gouts uit het penseel hebben, als daer de laetste hand aen gehouden is. Doch 't zy gy de dingen wilt eeven aenwijzen, of ten netsten uitvoeren, zoo laet doch de hand en 't penseel uw oog en oordeel gehoorzaemen, op dat uwe wijze van handeling met het natuerlijke in zijnen aert over een drage.

Wanr daer behoort een andere lossicheit van handeling tot het luchtige hair, het lillende loof, of iets dergelijx: en wederom, een anderen aert van 't pinseel te roeren in 't schoone naekt, en het blinkende marber. Maer gy zult in alles wel te recht raeken, als uwe hand maer gewoon is aen het oog en het oordeel te gehoorzamen. Kornel is Ketel heeft, om te betoonen +dat den meester, en niet het pinseel, den Schilder is, zonder pinseelen alleen met zijn vingeren zeer welstandige stukken gedaen: en hier niet mede te vreeden, zoo heeft hy ook eenige dingen met zijn rechter, en weer andere met zijn slinker voet geschildert: kunsjes, beter om tot vermaek te vertellen, als om na te volgen, ten ware den noot of het ongeval van hand-of vingerverlies, iemant slings, of tot een voetschilder maekte.

Nu zoo moetmen ook zijn handeling voornamentlijk veranderen na de plaets, daer het werk te staen heeft: want het zal u wel dapper berouwen, wanneerge in 't schilderen van een stuk, dat hoog uit de hand zal hangen, en van verre moet gezien worden, veel tijts met kleinicheden verquist hebt. Neem dan vry borstels, die een hand vullen, en laet yder streek 'er +een zijn, en de verwen op veel plaetsen byna onvermengt leggen; want de hoogte en de dikheit der lucht zal veel dingen smeltende vertoonen, die by zich zelven steekende zijn Michel Agnolo bezach eens zeker beeldwerk, dat gemaekt wiert om ergens buiten te zetten: en alzoo den Beeltsnyder zich zeer bemoeide om de vensters te stellen, om goedt licht te geven, zoo zeyde hy: En doet geen moeite, want het beste is het licht op de mart. Te kennen gevende dat de dingen, die in 't openbaer te staen hebben, allerley licht behooré te kunnen verdraegen. Maer daer is onderscheit van wat wijtte een werk, schoon open staende, gezien wort, 't zy van naby of van verre; en hier op kunnen wy het exempel van twee beelden, om strijt gemaekt

niet voorby gaen: Toen eens de Atheniensen voor hadden ter eere van haere beschermgodinne Minerve, een schoon beeld op een hoogen pijler op te rechten, zoo verkoren zy Alcamenes en Phidias, beloovende den bestdoender van deeze twee heerlijk te beloonen. Zyom malkander te tarten, teegen vierich aen 't werk, en brachten eyndelijk yder zijn beeldt te voorschijn. Dat van Alcamenes was wonder lieflijk en aengenaem gehandelt, en beviel yder een, die 't zach. Maer dat van Phidias was met wijdt opgesperde oogen, een driebultige neus, gapende en van een gescheide lippen, en in d' oogen der aenschouwers zoo mismaekt en wanschapen, datmen de menichte naeuwelijx beletten kon van hem te steenigen. Maer hy met veel smeekens badt hen, zy wilden hun oordeel opschorten, ter tijdt toe men de beelden om hoog gestelt zou hebben: 't welk gedaen zijnde veranderde de kans; want de bevallijkheden verdweenen uit het beeld van Alcamenes, toenmen 't van verre zach, en de wilde draeijen, en harde steeken, in't beelt van Fidias, versmolten tot een geestige en sierlijke schoonheit; 't welk hem en zijn konst in hooger eeren bracht. Door een dergelijke kunstgreep heeft Amulius te weege gebracht, dat zijn beeld van Minerve, tegens de gewoonte van ronde beelden, een yder, waer hy stond, scheen aen te zien, ja de Diane in Chios, zach de geene, die eerst in den Tempel quamen, met een stuers gezicht aen, en de geene, die den altaer voorby gegaen en geoffert hadden, met een gepaeit weezen. Maer om wederom van de beytelslagen tot de pinseel streeken over te gaen, zoo zeggen wy in 't algemeen, dat zy gelukkich zijn, die met een wakkere hand, terwijl de geest noch onvermoeit is, hunne werken kunnen ten einde brengen; want hun komt Apelles roem toe, die van hem zelfs zeyde, dat hy hier in den noit voldanen Protogenes overtrof, dat hy van zijn werk wist af te scheiden, 't welk den anderen zwaer viel; want hy zeeven jaeren over zijnen Jalysus bezich was; schilderende zijn dingen dikwils viermael over. Veelen mochten nu Apelles wel in 't afscheiden van hun werk navolgen; maer 't is zeker datmen tot de vaerdicheit de gunst der Gratien van nooden heeft, eermen Sophocles vaers verdient te hooren:

 
Wat Venus of Kupidoos welbehagen
 
Heeft hier, ô goon! De hand aen 't werk geslagen?

+Een goet konstenaer, zegt Seneka, handelt zijn gereetschap behendich, +of met een zonderling gemak. Een Schilder, die om een beelt te maken veel en verscheiden verwen rontom hem geplaetst heeft, verkiest vaerdichlijk de geenen, die hem dienstich zijn, en zwiert met een gezwinde hand en oog tusschen de wasverwen en zijn werk. Plutarchus vergelijkt de Schilderyen van Nicomachus, met de schriften van Homerus, en zegt, dat zy, onder andere bevallijkheden en volmaektheeden, die 'er in gevonden wierden, noch dit daer en boven hadden, datmen merken kon, dat zy lichte-

lijk +en zonder grooten arbeit gemaekt waren: daer de tafereelen van Dionysius, als de dichten van Antimachus, wel vol kracht en zins zijnde, zwaermoedich en met hooftbreeking gedaen scheenen.

Moeilijk gedaen, moeilijk om te zien, zegtmen. En dit viel de Schilderyen van Baccio Bandinel te beurt. Want deezen dacht dat hy de Schilder konst, zonder haer te oeffenen, verstont. De vaerdicheit komt door een langdaerige oeffening, en 't veel doen. 't Zy dan dat het verstandt bequaemheyt krijgt, om daedelijk het begeerde denkbeelt te vormen; of dat het oog in de ruwe schetssen van gevallige voorwerpen eenige vormen uitpikt, gelijk wy aen den haert in het vuer pleegen te doen; of dat de handt, door gewoonte, iets formeert, min noch meer als wanneer wy schrijven; want een goedt schrijver maekt goede letteren, schoon hy 'er niet aen gedenkt, en zijn oog en verstandt schijnen in zijn hand geplaetst te zijn. Ik moet u een Schilderkamp, van drie Schilders, dus byzonder begaeft, vertellen. +In 't begin deezer eeuw waeren de wanden in Holland noch zoo dicht niet met Schilderyen behangen, alsze tans wel zijn. Echter kroop dit gebruik dagelijx meer en meer in, 't welk zommige Schilders dapper aenporde om zich tot ras schilderen te gewennen, jae om alle daeg een stuk, 't zy kleyn of groot, te vervaerdigen. Zy dan hier gewin en roem in zoekende, zoo viel 'er eyndelijk een wedding, van binnen sonneschijn een stuk te maeken, dat in deugt en waerdy d' andere zou te boven gaen. d' Eerste dan deezer kampschilders, Knipbergen genoemt, stelde een tamelijk grooten doek op den Ezel, en, de hand of't penseel tot zijn wil hebbende, begon dapper te schrijven, dat is, op zulk een aengewende wijze te schilderen, dat al wat hy ter needer zette, gedaen was; want lucht, verschiet, geboomt, gebergt, en stuivende watervallen, vielen uit zijn penseel, als de letteren uit de pen van een bladtschrijver. Hy sloeg zijn bladerwerk en spartelende groente op een gezette wijs; de zwadderige wolken dreeven hem als van de hand, en de klipachtige rotssen en oneffe gronden wierden als uit zijne verwen gebooren. Nevens deeze zat Jan van Gooyen, die op een gansch andere wijze te werk ging: want hy zijn geheel paneel in 't gros overzwadderende, hier licht, daer donker, min noch meer als een veelverwige Agaet, ofgemarbert papier, bestont allerley aerdige koddigheeden daer in te zoeken, die hy met weynig moeiten en veel kleyne toetsjes kenlijk maekte, zoo dat ginder een aerdig verschiet, versiert met boere gehugten, zich opdee; hier zagmen een oude steevest met poort en waeterhooft voor den dag komen, en in 't aenkabbelende water wederglanssen, scheepen en schuiten, met vragt of reyzigers belaeden, af en aen haelen, en in 't kort zijn oog, als op het uitzien van gedaentens, die in een Chaos van verwen verborgen laegen, afgerecht, stierde zijn hand en verstandt op een vaerdige wijs, zoo

datmen een volmaekte Schildery zag, eermen recht merken kon, wat hy voor hadt. De derde was onzen Parselles, dien grooten Raphel in 't zeeschilderen! Maer de liefhebbers gaeven den moedt bynae verlooren, als zy zagen hoe traegelijk hy met zijn penseelen handelde, jae het scheen in 't eerst, dat hy moedwillens den tijdt verquiste, of niet en wist, hoe te beginnen: en dit quam, om dat hy eerst in zijn inbeelding 't geheele bewerp van zijn werk formeerde, en in zijn verstandt een schildery maekte, eer hy verw in 't penseel nam. Maer den uitslag toonde wel, dat dit de rechte manier is; want schoon hy in langsaemheyt volharde, hy nam alles zeeker en gewis, en was des avondts zoo wel klaer met zijn stuk, als zijn tegenstrijders; en hoewel Knipbergens stuk grooter, en van Gooyens volder van werk was, Parselles had in het zijne keurlijker natuerlijkheyt, en nae de kunst iets ongemeens, datmen nimmermeer, in de dingen, die zoo nae een zeekere sleur van de hand rollen, of anders als by geval gezocht en gevonden worden, bespeurt. Eindelijk, dit stutje wiert by de kenders waerdiger dan d' andere twee gewaerdeert; schoon yder in 't zijne niet en was te verwerpen. In d' aengesmeerde verwen, vernissen en olyen wonderen te zoeken, was Jan Lievens dapper t' huis. Maer laet ons weegens de vaerdicheyt vervolgen.

Niemant, zegtmen, dat Rosso in vaerdicheit gelijk was. Polydoor was ook ongelooflijk gezwint. Pordenones werken zijn deurwrocht, en echter ras afgedaen. Frans Floris een deel leevens groote beelden, tot de try omfelijke inkomst +van Keyzer Karel tot Antwerpen, schilderende, maekten 'er yder dach zeeven, in de tijdt van zeven ueren. Pieryn del Vago schilderde voor zijn huiswaert, om niet ondankbaer van zijn onthael te zijn, dewijl hy wegens de pest schielijk most vertrekken, op een doek ruw lywaet, van ontrent vier ellen, tegens den muer gespykert, op eenen dach en nacht, een koperverwige historie, daer Pharao in de roode zee met krijgsvolk, paerden en wagenen vergaet, met gewapenden en naekten, d' een zwemmende met nat hair en baert, d' ander een paert om den hals grijpende om t' ontkomen: en op den oever der zee Mozes en Aaron, en d' Israëliten, mannen en vrouwen, die Godt looven, dragende een deel aerdich verzierde potten en vaten, en de hoofden der vroutjes met sierlijke hulselen toegetakelt; zeker spels genoeg, om zich maenden lang meede op te houden. Toen Tintoret, van die van Sint Rochus gilde, nevens Paulo Veroneze, Frederijk Zuochero, en Joseph Salviati, eens ontboden was, en daer belooft wiert, dat die van henlieden de beste teykening, van haren Sant met veel engelen en beelden, zoude maken, het stuk aenbesteet zouw worden, zoo liet Tintoret zijn meedestreevers teykenen datze zweeten, maer hy de maete van het werk nemende, spande een doek op, ordineerde, schilderde, en bracht het stuk al gedaen op zijn plaetse, toenmen de Teykeningen bezien

zoude: zeggende, dat zoodanige, Teykeningen best waren, om niemant te bedriegen. Zeker van zulk slach van geesten mocht Sebastiaen del Piombo wel zeggen, datze 't werk van een jaer in een maend afdoen. En voegd' +hy 'er by: Ik zal, indien ik 't leven mach; noch alle dingen beschildert zien.

+'t Was een schraelder eere, die wel eer zeeker gezwind Schilder te beurt viel: Want hy aen den prinse der Schilders Apelles, zijn werk toonende, en daer by voegende, dat hy dit in zeer korten tijd hadde afgeklaert: zoo antwoorde dezelve: dat hy zich daer over niet en verwonderde, maer +wel daer over, dat hy 'er in die tijd niet meer en hadde gemaekt. 't Welk Rubens ook zeer wel vatte: want als eender hem een stuk liet zien, en ook de kortheit des tijts, die hy 'er in besteet hadde, noemde, zoo schoot hy hem ook het loon zijner verwaentheyt toe, met te zeggen: dat hy zulx aen hem niet en behoefde t' openbaren, dewijl men 't aen 't werk zelfs wel zien kon Veeltijts ook valt het spreek woort waerachtich,

 
Haest gedaen, haest vergaen.

Of, gelijk de Latijnisten gewoonlijk zeggen,

 
Sat citò, si sat benè.
 
Is 't goed genoeg, zoo is het rasgenoeg.

+Daerom besteede Phidias tijts genoeg in zijne beelden, op dat zijn konst het marber mocht verdueren, jae hy bleeflang bezich over Minerves pantoffel, Plutarchus vertelt, dat als Agatharchus zich van zijn gezwint schilderen beroemde, +Zeuxis hier tegen zeyde: En ik beroem my, lang met mijn werk bezich te zijn. Want de schierlijke rasheit en geeft geen bestandige schoonheyt, maer gestadigen arbeyt en lankheyt van tijdt geeft aen het werk kracht en duerzaemheyt. 't Welk men wel waerachtich vind; want vaerdige Schildery is gemeenlijk 't versterven en verschieten onderworpen: ook zoo zietmen veele stukken der ouden, die met tijdt en vlijt zijn uitgevoert, +welke noch als nieuw en versch gedaen schijnen te zijn, daer veele der nieuwe byna als deur ouderdom vergaen zijn. Daerom zegtmen dat Protogenes zijn beste werken als tegen de oudtheyt gewapent heeft, met dat hyze viermael met volle verwen overschilderde, op dat, wanneer de bovenste begosten te verdwijnen, het onderfte werk wederom in volle luister verscheen. Leonardo da Vinsi zegtmen, dat over zijn schoone Mona Lisa vier jaeren bezich was, en haer noch onvoldaen liet, hy had de minste deeltjes, die de natuer heeft, in haere tronie waergenomen; in het waterachtich blinken der oogen zachmen de kleynste adertjes, de hairtjes aen d' oogen en winkbraeuwen haere byzondere eygenschappen: men speurde de zweetgaetjes in het teedere vel: en in de keelput, onder den hals, zachmen, zoo 't scheen, de pols speelen. Zeker dit kan in leevens groote eenigen roem

waerdich zijn: maer sommige heeft tans den lust tot netticheyt zood anich verleyt, dat zy, zelfs in tweespannebeelden, dergelijke bynae onzienlijke dingen zinneloosselijk bestaen uit te beelden. Deurwrochte werken zijn in 't gemeen beziens waerdich, zegtmen, om dat den konstenaer, tijdt van beraet hebbende, daer in al zijn krachten te werk leyt. Eufranor van Istmos heeft zijn heerlijke werken al zijn leeven lang zoeken te verbeteren: maer of deze verbetering in de netticheit bestaen heeft, staet aen te twijfelen. Want men zelfs met goede reeden te vermoeden heeft, dat de heerlijke stukken van Protogenes, boven geroert, door haere netticheyt ontsiert waren: dewijl Apelles zeyde, dat'er de gratien, die haer ten Hemel mochten voeren, in ontbraeken. Wat my belangt, ik geloof datmen de gratien uit zijn werk wech drijft, als men het te dikwils over schildert. Deze zuivere en Hemelsche Godinnen willen, zoo 't schijnt, niet beplamoot zijn.

+Al te grooten haest is ook gevaerlijk, om in de beste deelen der konst te missen. Antidotus schilderde ruw, maer miste dikwils in de maetschiklijkheyt. Ten zijn niet al Nikomachen, die een vaerdige handt hebben: noch Tyntoretten, die stout in 't penseel zijn, De deugt van 't werk bestaet in bevallijke natuerlijkheyt, en als men die met haest onmachtich is, zoo behoortmen 'er tijdt toe te nemen. Want der is een groot onderscheyt in de geesten, zoo dat, daer des eens begrijp aenwast, des anders, terwijl het beezich is, in slaep valt: nu hoe men zich gestelt bevint, zoo heeftmen byzonderlijk acht te geven, datmen een wel begonnen werk niet en bederve, maer datmen zijn opletting met spooren noop, om tot den eynde toe eeven wakker de volkomentheit te zoeken, 't Geene de konsten voortbrengen, zegt Plutarchus, is in 't eerste gansch onhebbelijk en misschapen, tot dat elk byzonder lit zijn eygene gedaente bekome: daerom plach ook den +Gietkonstenaer Polykletus staende te houden, dat het werk aldermoeijelijkst is, wanneer men de kley tot den nagel toe gebracht heeft.

Noch is 'er een andere pest, die de konst zeer naedeelich is, dat is, dat sommige een verkorting des tijdts in de konst hebben willen zoeken. Philoxenus Eretrius, zegt Plinius, heeft niet alleen naegevolgt de voetstappen van den aldergezwintsten Schilder Nikomachus, maer heeft boven dien noch +een naeder en korter toepat tot de Schilderkonst verzonnen. Maer Petronius getuigt, dat dit zoeken en vinden van toepaden, voornaementlijk by den Egyptenaers, den volkomen ondergang van de konst heeft veroorzaekt. Gelijk dan ook wel te begrijpen is, dat, wanneer 't mooglijk waere volkomen Schilderyen te drukken, gelijk Herkules Zegers, in onzen tijdt, met lantschappen heeft aengevangen, men niemant lichtelijk meer vinden zoude, die lust zouw hebben zijn werken met grooten arbeyt en tijdt uit te voe-

ren. Zelfs het maeken van dozijnwerken, met hulpe van jongens en vrouwen, heeft de meesters van de zelve niet alleen in de konst doen te rug gaen, maer, door den afslach, die de Schilderyen daer door in prijs verkreegen, zoo is hun beoogt voordeel ook in wind verdweenen; want hoe zy meerder werx konden afschrobben, hoe zy ook genootzaekt waren meerder te doen. Even veel winnen zy, die door overschommelen, glazeeren, en door 't vuer gemengde olysels dat geene beoogen, datmen door 't vermengen der verwen, en de waere konst van wel koloreeren alleenlijk behoorde te zoeken. Ik zwijge van de geene, die door 't plakken van papiljoentjes, witjes, blaederen van kruiden, of ander loof, een lof by de blinde liefhebbers zoeken, die zy noch door 't wel teykenen, noch door 't natuerlijk koloreeren machtich zijn te verdienen. Een wel deurwrochte en gladde Schildery +heeft vooreerst die deugt, datze minst van stof en vuilnis beschaedicht wort. Zy behaegt ook den onkundigen, gelijk Arioste zegt, zoo ik hem anders recht verstae:

 
De verwen veelderley en konden niet verzaên,
 
Met driemael te bezien, zoo gladt was 't werk gedaen.

Maer de Hooftleermeester der dichtkunst Horatius zingt beter aldus:

 
Dees Schildery moogt gy van by bekijken:
 
En d' ander heeft meer welstants uit der hand:
 
De derde zal in 't donker vry wat lijken:
 
Maer deeze, die 't scherp oordeel en 't verstant
 
Des kenners niet ontziet, kan 't licht verdragen:
 
Een ander slach naer eens te zien verflout:
 
Maer deze zal u meer en meer behagen,
 
Schoongyze tien ja hondertmael beschouwt.

+Eer ons Terpsichore nu verlaet, zoo moet ik mijn Schilderjeugt waerschuwen, van doch altijts in de wel aengewende aendacht wakker te blijven: want schoon de geleerden zeggen, dat de goede Homerus somtijts wel slaperich schijnt, zoo heeft zich niemant te belooven, van wederom wakker te worden, als hy in de kunst eens aen 't sluimeren geraekt is. Beelt u dan vry in, dat gy uw geheel leven lang als tegens een sterk ebbende stroom moet roeyen: die u, zoo drae gy ophout in de riemen van wakkerheyt naerstich te reppen, te rug zal sleepen. Men kan, zoo 't blijkt, in de kunst noit de zelve blijven, want men vordert, of men deynst achterwaerts. Ik zal u niet zeer moeylijk vallen met dit te bewijzen, dewijl gy het dagelijx aen alle meesters bespeuren kunt. Den ouden Kallimachus, die zoo vry van alle verwaentbeyt was, dat hem zijn eygen werk nimmer en voldeê, jae die 't versmaede en verachte, waerom hy ook Kakizotechnos, dat is, konstverachter genoemt wiert, verloor zelf door 't geduerig blokken

alle bevallijkheyt, zoo gevaerlijk is 't, zelf een bequamen geest onbehoorlijk te pijnigen. Van Jakob van Puntormo wort gezegt, dat hy in de kunst te rug liep, toen hy hem zelfs pijnde, om alle anderen en zich zelven te overtreffen, en dat hy, dit merkende, van droefheyt storf, schoon hy een mensch was, die boven alle dingen voor de doodt vreesde. Hoe zou dan iemant, die het vuer van zijne wakkerheyt laet uitgaen, en als kout wort, de zelve man blijven? Jae Titiaen zelve wilmen, heeft deze te ruggedrijving, door 't verslappen zijns ouderdoms, niet kunnen wederhouden, want men zegt dat hy de dingen, in zijn bloeyenden tijdt gedaen, op 't laetst wilde verbeteren, en dat hyze dapper verergerde, maer dit zal, nae mijn gevoelen, in netticheyt geweest zijn: want dat zulk een man, die zich zoo geheelijk had overgegeeven, om de natuer, met penseel en verwen, bestiptelijk nae te volgen, in d' opmerking verflaeuwt zouw hebben, kan in my niet koomen. Ook heb ik in andere gezien, dat zy, als haere oogen eenichzins door den avont des ouderdoms verduistert wierden, met te meerder stoutigheyt het penseel begosten te handelen. Wy moeten onze rol hier afkorten, dewijl Melpomene reets met geopende gordijnen ten toneele treet.


Vorige Volgende