Inleyding tot de hooge schoole der schilderkonst: anders de zichtbaere werelt

Vijfde hooftdeel.
Van de vermengde verwen.

⁺APollodorus d'Athenienzer, die in alle dingen de schoonheyt zocht, heeft de breekingen der koleuren, en haere verminderingen uitgevonden, en zijn geboorte stadt, met dien roem vereert. Een schoone en enkelde verwe komt met de behaeg-

+ Van de breekinge der verwen Corruptie of ontwordinge genoemt.

[p. 224]

lijkheyt van een enkelde klank of toon in de muzijk overeen, zegt Verulamius, maer de breekingen van verscheyde koleuren maeken een aengenaeme harmony: te weeten, als deeze breeking nae de kunst geschiet. Nu zoo zijn onze olyverwen tot deeze breekingen wonder bequaem: zoo dat de vermengingen, die Zeuxis te weeg bracht, in zijne Centauren, of half menschelijke en half paerdelijke lichamen, daer de schrijvers zoo wonder van roepen, in d' olyverwen zeer lichtelijk zijn uit te vinden; en de Hermoge verdwijning of versmelting, door de zelve gemakkelijk te vertoonen is.

Sir Kennelme Digby vermeet zich van de vermengeling der verwen te ⁺schrijven. De veranderlijkheden van middel koleuren, zegt hy, mogen wy van de Schilders leeren, dieze op hare paletten vermengen, met een zamenvoeging der strijdige: zy geven voor, dat als het wit een bruine verwe vermeestert, dat daer dan een root of geel uit ontstaet. Maer, als het zwart het wit sterk overtreft, dat daer dan blaeuwen, violetten, en zeegroenen uit voortkomen. Zeeker, de Schilders, die dien zoo hoogverlichten man dus onderrecht hebben, verdienden van Apelles verwvrijvers bespot te worden. Want noch root noch geel en kan 'er uit wit en bruin; ⁺voortkomen, ten zy het bruin alreets overmatich rood of geel is, noch deeze verwen en laten niet af rood ofgeel te zijn, schoonze bruin zijn. Zoo zullen ook geen blaeuwen, groenen noch violetten uit de kracht van meerder zwart vermengt worden; maer een weynich wits kan zwartachtich blaeuw, paers, of groen, wel ietwes, of, zoo veel men wil, verlichten. De vermengelingen van twee verwen, indienze elkander bevrient zijn, brengen geen andere middelverwe uit, als die na beyden aert, als groen uit geel en blaeuw, purper uit blaeuw en root: gelijk de vermengingen in den Regenbooge te zien zijn. Daer en tegen zullen de vyandige verwen elkanderen byna geheel vernietigen, en niets anders dan een graeuwachticheit voort brengen, als te zien is in 't zamenmengen van groen en root. Een graeuwachticheit, zeg ik, maer zoo mocht men alles, wat juist niet root, geel, of blaeuw was, graeuw noemen. Neen. Deeze overeenkomst en strijdicheit der verwen heeft ons 't vermogen van byna al wat in de natuer gezien wort na te koloreeren, toegebracht, zoo datter niets anders als een wel geoeffent ooge, om de natuer met oordeel aen te zien, van nooden is. Het oordeel van de verwe is hier het voornaemste, indien maer het dingen in de natuer tusschen de uiterstens onzer verwen bepaelt is. ⁺Want te vergeefs zoumen de Zon met oker nabootzen, ten ware zy taende, of door een wolk scheen. Wel aen dan, gy stelt dat de dingen, die gy na koloreert, noch lichter, noch geeler, rooder, blaeuwer, groener, paerser, zwarter, noch wat'er meer is, dan de verwen op uw palet zijn. Zee-

+ In his Treaties of bodis, cap. 30.

+ Vermenging van geneege en strijdige verwen.

+ Haer groot vermogen.

[p. 225]

ker, indien uw oordeel maer kracht heeft, zoo hebt gy 't gewenste in uw vermogen, en de oeffening, mits dat uwen yver blijve, zal u zeer doen naderen. Ten zal u aen de verwen niet ontbreeken, indien uw oordeel maer ⁺goed is, en gy uw krachten in 't werk stelt: want gy hebt meer dan Apelles proefstuk alreets op uw palet. Kunt gy de breekingen der verwen, die gy voor hebt na te volgen, maer wel met het verstant bevatten, gy zultze zonder grooten arbeit wel uit uw palet zien. Ja lichter dan den beelthouwer, die een slapenden Kupido met zijn verstand in een vierkant stuk marber zach, even gelijk hem Psiche by Apulejus bespiede, doch van Parisen steen, waer toe hy geen anderen arbeit deede, om den zelven daer uit te krijgen, als dat hy den steen rondom zijn huit afkapte, en hem voort wederom glad met haeje vellen polijste. Was dit beelt in den steen? zoo leyt een volmaekte Schildery ook reets op uw palet. Zie maer toe, dat gyze daer uit ⁺krijgt. Men heeft deurgaens een doordringende kracht van opletting van nooden, om de dingen in hare juiste en onbesmette breekinge der koleuren wel na te speuren, en die met onze verwen te verbeelden. Want wy en zullen den lof, diemen aen onnatuerlijk gekoloreerde stukken geeft, nimmermeer toestaen, hoe zeer 'er de waenwijze liefhebbers mee pochen: de natuerlijke koloreeringe is alleen lofwaerdich. En dat veele zich miswennen, en van den wech doolen, geschiet of door een versloffing in hare opmerking, of door een verwaentheit, van door een van Midas gepreeze manier ⁺van koloreeren zelf de natuer te verbluffen. Ik en wil hier meede niet tegenspreeken, datmen het schoonste uit de natuer verkiest, en het zelve op 't levest en lieflijkst weet te schikken; want dit roemen wy boven al. ⁺Maer veele hebben zich, met een verdorven oog, tot groen, geel, blaeuw of gloeyend roodt, jae tot zwart schilderen begeven. Andere hebben hare tronyen bloozend, als ofze gevild waren, gemaelt. En andere wederom hebben 't wit schilderen als een schoonen vond om de juffers aen te haelen aengevangen. Maer de zuivere natuerlijkheit zal alle valsche vonden verbluffen en verdueren. Zeker, het wel koloreeren is zelf veel groote meesters te zwaer van gewicht geweest: want schoonze wel raed wisten, om haeren ⁺hoogen geeft in teykeningen los en aerdich te betoonen, zoo is den zelven wel slaperich geworden, en half in de verwen versmoort, eerze iets, dat de natuer geleek, konden op 't Tafereel brengen: waer over veele als wanhoopende zich alleen een wijze van koloreeren gewenden, om haere Teykeningen in Schildery te brengen; zonder op eenige natuerlijkheden te letten, als of de kolorijt hun niet aenginge. Niemant duide 't my ten euvel, dat ik zelfs vermaerde mannen noeme, Kornelis van Haerlem, Bartolomeus ⁺Spranger, Julio Roman, en den grooten Michel Agnolo hebben 't koloreeren byna geheel over 't hooft gezien. Daer en tegen hebben Titiaen,

+ Vermits men zegt, dat d' oude maer vier verwen hadden.

+ Dat is, de dingen haer natuerlijke verwen geven,

+ Op 't levenste en lieflijkste.

+ Wat daer buiten is, is vals en verwerpelijk.

+ 't Wel koloreeren is veelen te zwaer gevallen,

+ En heeft andere geheel tot zich getrokken.

[p. 226]

Giorgione, Caravaggio en andere, 't zelve zoo hoog geschat, dat hunne benijders hun, als wandevoirich in de Teykenkonst te zijn, dorsten beschuldigé. Men moet in de Teykenkonst geduerig zien op te klimmen, en in 't breeken der verwen, in 't koloreeren, de natuer zien nae te komen: en dit laetste, hoe onnaspeurlijk het in 't eerste schijnt, zal door de gewoonte van opmerken hoe langs hoe lichter en doenlijker bevonden worden.