Inleyding tot de hooge schoole der schilderkonst: anders de zichtbaere werelt

Vierde hooftdeel.
Kolommen, Piramyden en andere toestel tot de Bouwkunst behoorende als mede van vaertuig.

TOt de bouwkunde behooren ook de byzondere Kolommen, Gedenkpylaren, Pyramiden, Graven, Zeegeboogen, Beelden, en zoo voorts.

[p. 133]

Men gebruikte van outs niet alleen gladde schachten, gegroefde en ⁺gekromde, gelijk die aen 't hoog altaer in St. Pieter in vatikaen, tot Rome, voor Pilaren: maer men stelde ook beelden op bazementen, die de kappen of kapiteelen droegen: als Satijrs, Nijmfen, of Centauren, gelijk Vitruvius van 't toneel te Tralles gewach maekt. Zoo heeft men ook vryheit om de schachten met loofwerk te versieren, ja zelfs met laeg verheeven beeltwerk daer op te snijden.

⁺Tot Romen zijn de twee allervermaertste kolommen van Antoninus en Trajanus vol van rondachtich beeldwerk. Maer tot Konstantinopolen is 'er eene, die deeze beyde, zoo men zegt, ver overtreft, zoodanich verdeelt, dat de bovenste en onderste beelden eeven groot schijnen.

Tot Konstantinopolen staet ook een Kopere Pilaer, van dry omkrinkelende stangen, aen den top, in manieren als een dry hoek verscheyden weegen kijkende; derdehalf vadem hoog, en negen spannen dik. En noch is'er de kolom van Keyzer Konstantyn, met noch een, die men't Kolossus noemt, maer gants verdorven, doch voorheenen met Koper vergulde platen bedekt geweest.

⁺Voor den Tempel van Sofia tot Konstantinopolen staet een destige hierogliphische naelde, van Thebaensch marber. Tot Alexandrien zietm'er twee van de zelve steen, zoo hard byna als porfier, maer rooder van verwe, doch eeven zoo gespikkelt, genoemt Pharos naelde: en buiten de wallen staet 'er noch een, zes en-tachtich handbreed hoog, en zes-en-dartich dik, uit een stuk steens, gestelt op een vierkante boog, doch, dat te verwonderen is, niet half zoo groot, als de voet des pylaers, die men Pompejus pylaer noemt.

De Egyptische Pyramiden zijn meer monsterwonders, dan kunstaerdich: ⁺de grootste van drie is beneden vierkant, acht bunderen lands beslaende: yder zijde is dryhondert treeden: het vierkant op den top, schoon maer van drie steenen, is groot genoeg voor zestich persoonen om op te staen. Zy heeft 255 trappen, yder trap boven de drie voet hoog, en breed naer behooren. Deeze pyramide geeft na de luchtstreek van Egypten by nae den ganschen dach geen schaduwe. d'Andere twee zijn minderin groote: maer zoo bekend als d' eerste. En hier ontrent leyt het grootte Kolostus, of Sphinx, zestich voet hoog, meest uit een rots, 'en ten deele met groote steenen geholpen, wonder vremd om aen te zien.

⁺Wanneer gy outstijtsche steeden schildert, zoo stel vry kopere Trytons, in stee van weerhaenen, op de spitssen der toorens; want dit was een out gebruik, en by Andronikus Cirhestus gevonden.

Nu wy van Kolossen spreeken, mochten wy ook wel tot de statuen koo-

+ Beeltpilaren,

+ Gedenek-Kolommen.

+ Beeld Schriftige naelden.

+ De drie Pyramiden in Egypten, ontrent Memfis.

+ Trytons voor weerhaenen.

[p. 134]

men, ⁺als zijnde den schoonsten huisprael, en de beste kunstboeken, daer in de ouden haere kennissen met stael hebben ingedrukt, om ons de vruchten van haeren arbeit na te laeten. Maer deeze zijn binnen Roome zoo overvloedig geweest, dat Caβiodorus meent, datze in getal bynae met de leevende menscben gelijk waeren: zoo van Marber, Koper, doch meest van Zilver, Goudt en Yvoir. Domitiaen leet niet, datmen hem andere, als Goude beelden maekte, en deeze mosten ten minsten hondert pont weegen, Maer die van Commodus woegen al veel zwaerder. De Tempelen binne Roome blonken en glinsterden van al 't gouden beeldwerk: en het stond yder een vry zijn eygen naem door een kostelijk beeld te vereeuwigen; tot dat 'er Keyzer Claudius door een wet in voorzag. Maer deeze glory heeft de tijdt geheel verydelt, en dit aenlokkend metael is van de naekomers, en de roofgierigheyt versmolten: zoo datmen tans, behalven eenige weynige van Koper, geen andere dan van marber vind. Beeter geluk hebben d'oude Zilvere, en ⁺Goude Medalien gehadt, die weegens haere beknoptheyt noch gespaert en bewaert zijn. Ontrent Alexandria, zeyt Sandys, worden noch somtijts, voornamelijk by stortreegens, edele gesteentens en Medalyen gevonden, met gekonterfeyte Goden en Helden, zoo konstich gedaen, dat de geene, die nu gemaekt worden, maer als kreupele en doode daer by te vergelijken zijn. Maer wy zullen de Liefhebbers by J. Oudaen wijzen, die de Roomsche out heden zoo heerlijk uit zijne Medalien heeft opgegraven.

⁺De Scheepen behooren ook onder de gebouwen: een schoone verkiezing voor die lust tot touw en takel heeft, in hooge Kampanje en gulde Galioenen. Want van outs pleeg men't achterkasteel des Schips met d'een of d'ander bescherm Godt te versieren, even gelijkmenze tans met Heyligen, of met andere eermerken uitmonteert. Beelt ons Spaensche kraken en Adriaetsche Galeyen af, laet haer met riemen de zee veegen, dat 'et schuimt, of met gezwolle zeylen als Zeemonsters de golven klieven. Of lust u de Bataefsche machten, en Britaensche zeegevaerten aen een te hitssen, laetze elkanderen heele laegen in de ribben stooten, en met kopere Cerbren elkander te keer gaen. Hier zult gy 't water in vuer doen veranderen, en ginder de Zon en den Hemel met smook en damp bedekken. Speelt u de outheyt in 't hooft, zoo verbeelt ons de Schipbreuk van Eneas, uit Virgiel: of die van Ulisses uit den bevaeren Homeer. Ofschilder de Scheepslach van August, en de vlucht van Cleopatre; of hoe zy eerst Antonius in de gedaente van Venus ontmoete. Maer mooglijk zoud gy ons Sardammer jachten, boots, of bylanders vertoonen: Neen, laet uwen geest zich in d'oudheyt oeffenen, en bouw ons platboomde eyke vaertuygen, voor de Bretaensche Veneti: de roeibanken van voetdikke planken, en met duimdikke yzere nagels gehecht, met hooge voorstevens: laet haere ankers aen yzre kettingen, in stee van kabels, han-

+ Statuen.

+ Medalien.

+ Scheepen.

[p. 135]

gen, en span de zeylen van slap leer of beestevellen. Laet de Roomsche vloot hun want met yzere haken aen stuk rukken, of, gelijk in de slach van Massilien, yzere dreggens overwerpen, onder een hagel van javelijnen en harpoenen. Of vertoon ons Nasidius in d'engte van Sicilie, met scheepen van binnen geheel met koper bekleet. Wilt gy gebrek van vers water uitbeelden, laet de verdekken met vellen bespreit zijn, en matroos den dauw in de Morgenstont daer uit perssen. cesar ruste een vreemt slach van vaertuig toe, toen hy door de Afranianen benaeut was, de bodems en 't geraemt timmerde hy van licht hout, en den buik wert met rijswerk gevlochten, en dan met leeder overtoogen: toen deeze gemaekt waren, heeft hyze twee-en-twintich mijlen, op saemgevoegde wagens doen vervoeren, en in de Rivier zetten, daer mede zijn Soldaten over den stroom geraekten,

⁺In d'uiterste Noortsche landen, zegt Olaus de Groot, worden de schepen, van pijnboom, of denne planken, by gebrek van spijkers, met dunne wortelen van boomen aen malkanderen gebonden: of met darmen en bereyde zenuwen van Rangifeeren samengenaeit, en met pek van pijnboomen besmeert. Deze Schepen buigen voor de weerkaetsingen der Colven, ⁺als ledere zacken. Men gebruikt daer ankers van kromme wortels der sterkste boomen, die door de zwaerheit der steenen vast blijven: en zeelen van ⁺Popelieren of van Berkeboomen tot kabels gedraeit. De zeylen zijn wolle lakenen, met stronken van boomen, voornaemelijk in staende wateren. d'Oude Franse inwoonders, van Yka en Arika, zeylden met opgeblaze zeewolfs vellen. Van andere werktuigen zullen wy in een der volgende Hooftdeelen handelen. Maer laet u dit niet verveelen, want deeze kennissen verrijken den geest; en geeven stof tot vernuftige vonden. Die vermaert wil worden, moet wat deftigs ter hand slaen, d'aeloudheyt omroeren, om nieuwe vonden daer uit te trekken: want daer is niets in deeze laetste eeuw dat geheelijk nieuw is.

+ Noortsche-Schepen.

+ Ankers.

+ Zeylen.