Logo DBNL
Inleyding tot de hooge schoole der schilderkonst: anders de zichtbaere werelt (1969)

Inleyding tot de hooge schoole der schilderkonst: anders de zichtbaere werelt

(1969)–Samuel van Hoogstraten–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Zevende hooftdeel.
Van de Persooneele kennis; of d' eerste waerneming in de daedt van een geschiedenis.

+IN de Persoonen, die gy moet uitbeelden, is ten eersten waer te nemen hunnen landaert: dat is, van welk gewest, der werelt zy zullen schijnen te zijn: want boven het groot onderscheyt tusschen Mooren en blanken, tusschen Azianen en Amerikanen, zoo heeft men noch iets byzonders in yder volk, gelijk by de Poëten op veel plaetsen aerdich word uitgebeeld, wanneerze verscheyde volken ten oorlog voeren: Als tot een staeltje, 't volgende vers uit Tassoos verlost Jeruzalem, +daer hy de bende van Hollanders onder 't bevel van Robbert aldus beschrijft:

 
Na deeze volgde een troep van brave Batavieren,
 
Wiens overblanke verw en schoonheit van gestalt
 
Haer wapenhandeling te wonder kon versieren:
 
Geboren daer de Maes en Rijn in't pekel valt.

+Van de Duitschen zegt Tacitus, dat het oneyndelijk getal dezer natie alle eenerley gestalte van lichaem hadden, te weten, groot en geweldich, met een wreet gezicht, Hemelblaeuwe oogen, en met geel en blinkend hair. Maer Verstegan geeft zijn Angel Saxons een bevallijker aenzien.

Doch om met een sprong hier af te raken, zoo zal dit vaersje genoeg zijn:

 
Gy moet in aert en drift de volken ook doen scheelen:
 
De Pers is dartel, en d' Araber neygt tot steelen,
 
d' Afriker is ontrouw, de Spanjaert bars en wreet,
 
Den loozen Italjaen met kunst te veynzen weet,
 
Den Duitsch, hoe koel van aert, kan haeten en beminnen,
 
En eer zijn vyand, als zijn eygen tocht verwinnen;
 
De Fransman, licht van geest, ontziet noch kling noch spits,
 
Is trots en nedrich, en van beyts beleeft en bits;
 
Maer den verwaenden Brit, hoe dom en onervaren,
 
Houd alle volken, van wat Landaert, voor Barbaeren.

Erato zal ons yder landaert voorts kenlijker onderscheyden, wanneerze van klederen en wapenen handelt. Maer of men ons een Schildery vertoonde, daer een rustich jongeling een krijgsheyr van louter bedaegde luiden geboot, +waer zoumenze t'huis brengen? Ik zouw zeggen dat het Alexander de Groote met zijne Macedoniers was: Want toen hy eerst over den Hellespont in Azia trok, was hy niet veel boven de twintich jaeren oudt, en alle zijne Vaendrichs bereykten de sestich: zijn twee-en-dartich duizent voetknechten en vijfthalf duizent Ruiters waeren al ervaeren Soldaten, en de voorste zijner troepen scheenen oudsten of Raeden van een welgestelde Gemeente, bequaem genoeg tot vechten, maer niet om te vluchten.

Verder moet gy, die de daeden der Poëtische Gooden, der oude Helden, der deurluchtige mannen, of der waerachtige Heyligen voor hebt, +der Persoonen byzonderheden weeten, en van wat gedaente, aerd en natuere zy geweest zijn, en in wat staet en ouderdom gy haer verbeelden moet. Maer om in dergelijke uitbeeldingen zeker te gaen, wort een geleerdelijke Persooneele kennis vereyscht. Gy zult Keyzers, Koningen, +Vorsten, Veldoversten, Ridders, Raeden, Ruiters, Soldaeten, Dienaers en Slaeven nae haeren staet uitbeelden, en Pauzen, Hoogepriesters, Kardinaelen, Bisschoppen, Prelaeten, Priesters, Wichelaers, Vestalen, Nonnen, en Kraelen, aen haer gebaer en gelaet doen kennen. Maer om de geesten t'ontwaeken, zoo lust het ons hier een deel afbeeltsels voor den dag te haelen, wy zullen dan van de Heydensche Goden, als de duisterste oudtheyt beginnen. Nergens zag ik oit zoo onbesuisden konstenaer, zegt Elianus, die de Muzen, Jupiters dochters, vreemde en vervalschte gedaentens gaf: of haer, die d' ongemoeide en zachte ruste beminnen, in 't Harnas stelde. Maer by onzen tijdt zietmen somtijts zoo naeuw niet, derhalven is 't van nooden, dat men d' overleveringen van d' oudheyt naezie.

 
De Goon op aerdgedreeven,
 
+En treen niet, maer zy zweeven.

Zegt Homerus, die de Goden dikwijls in zigtbaere gedaentens hervoor brengt. Virgiel en Ovidius leeren ons haer ook kennen, maer beknopter haer uitleggers. Cesar Malfatty van Padua heeft'er tot hondert toe afgebeelt; maer ik zal u in 't kort zeggen, hoemenze plag te schilderen. d' Oudste Grieken pleegen ze niet te onderscheyden, noch in gedaentens, noch naemen; maer zy noemdenze met een gemeenen naem Theos. Doch nader-

hand zijnze in gedaentens, en naemen, en in verscheyde natueren verandert.

+Want Saturnus wiert kaelhoofdig, en met een zeyzen in de hand geschildert, en als of hy aen een bewonden steen knaeude, omringt van vier kindertjes.

+Jupiter beeltmen halfnaekt uit, met een dikken baert, en een gekroont hairlokkich hooft, hebbende den blixem en den Arent. Phidias had, na 't oordeel van Emilius Paulus, 't welk by alle kunst kenders aengenomen wiert, zijnen Jupiter van yvoir gemaekt, eeven gelijk hem Homeer in zijn gezang uitbeelde, 't welk aldus luid. Jupiter dede teyken met zijn zwarte winkbraeuwen, en het Godlijk hair verstroide zich om zijn eeuwich Koninklijk hooft, 't welk hy schuddende, waggelde den ganschen Hemel.

+Maer Eufranor kon die Majesteyt in zijnen Jupijn niet te weeg brengen, om dat hy Neptuin reets te heerlijk gestelt hadde. Jupiter Hammon is by de ouden met horens geschildert, ook met een kroon. Neptuin word ook een kroon op 't +hooft, en den drytant in de hand gegeven, als hy met Amfitrite zijn gemaelinne schier naekt in een schulp van Zeepaerden getrokkẽ over de diepte heen glijt. De Philistynsche Dagon moetmen half mensch half vis, of als een Tryton schilderen. Plutoos kroon moet zwart geamaljeert zijn, hy voert den onderaertschẽ Scepter, of anders een tweetandige vork in de vuist. Men voegt hem zijn geroofde huisvrouwe Proserpina by, met den dryhoofdigen helhont Cerberus. Of men stelt hem op eenen wagen van paerden voortgetrokken.

Janus wort met twee aengezichten uitgebeelt, 't een jong, en 't ander +oud, met staf en sleutel; en een ronde slang by hem, die den staert in de mond heeft.

Febus of Apollo maektmen met schoon geel hair. Nazo in 't wedspel tusschen +hem en Pan zegt aldus: Apollo met lauren gekroont stond op. Een Purperen kleet, met goude franjen gezoomt, dat hem achter nasleepte, aenhebbende. Hy hielt zijn Harp, met yvoir en kostlijke steenen versiert, in de slinker, en zijn boogjen in de rechterhand, en begon zeer lieflijk te speelen. De paerden, die voor zijn wagen liepen, waren Pirois, Eous, Ethon en Phlegon: 't Eene root, 't ander blinkende, en het derde als gloejende van verwe zijnde, maer het vierde was geel en zwart-schimmel van koleur. Of anders Pirois wit met roode vlekken, Eous uitten geelen, Ethon al root, en Phlegon kastanjebruin. Hy wiert by de Cheronezen onder de eeuwige goden gerekent; onaengezien de Beociers zijn geboorteplaets aenwezen.

+Mars den Oorlogsgodt schildertmen al in 't harnas, met schilt, zwaert en piek, en een bloedigen mantel. Men spant voor zijnen wagen twee bloetgierige wolven, of men laetze van Vrees en Schrik, twee hollen-

de paerden, voortrukken. En men laet de saem voor uit vliegen.

+Mercurius wort zonder baert, en als een schoon jongeling uitgebeelt: geheel naekt, behalven dat hem een kleinen mantel van de schouderen afhangt. Men stelt hem eenen helm met vleugelen op 't hooft, als ook wieken aen de hielen. Zijnen staf wort met slangen omvlochten, en voor zijnen wagen spantmen twee ojevaers, of haenen. Maer van outs is Mercuer by d' Atheners vry wat op zijn Priapus uitgebeelt.

+Den manken smit Mulciber of Vulkaen, laetmen in 't gemeen half naekt, en in zijn smis de wapenen der goden of helden smeeden, geholpen van grove Reuzen of Ciklops.

+Vader Liber, Bacchus of Dionys wort met veil of wijnrank bekranst, en men laet twee kleine horentjes uit zijn voorhooft spruiten: Men geeft hem somtijts brooskens aen de beenen, en men verziet hem ook wel met een knodze en Leeuwenhuit, waer over hem Herkules by Aristophanes uitlacht, zeggende:

 
In 't zien van Bacchus barst ik schier van lachen uit,
 
Als hy daer heene treet met broosjes aen de beenen:
 
Daer hy de knodze voert, en rosse Leeuwenhuidt,
 
Op 't sierelijke kleet. Ey zeg, waer wil dit heenen?
 
Hoe past dit teer gestel van Broosjes, al te spots,
 
By 't heerlijk Leeuwevel, en by den Helden knods?

Maer meest geeft men hem Luipaerts-of Lux vellen tot zijn kleedy. Men beelt hem gemeinelijk jong, vet, en welgedaen uit, en somtijts wel out en grijnich, want hy wort ook den gebaerden Dionysius genoemt. Zijn gezellen zijn Syleen, de Satyrs, Faunen, en de razende bacchanten, verzien van symbalen, ruispijpen, en met veil omvlochte lansen. Zijn rypaert is den Ezel, de Tijgers trekken zijn kales; en zijn vogel is de snappige Exter.

+Kupido en Anteros, want men telt'er tot dry toe, worden als gevleugelde kinderen en met pijl en boog by haer moeder Venus gestelt. De Ridder Westerbaen schildert hem aldus uit

 
Men zach zijn krullebol, men zach zijn bolle wangen,
 
Men zach om zijnen hals de zwangre pijlbus hangen,
 
En 't bleek aen taeje boog, en aen het pluim gewas,
 
Dat uit zijn schouders sproot, wat vogel dat het was.

+Den geyt voetigen huppelaer Pan verschilt van d' andere Satyrs niet: men geeft hem de Ruispijp, en een stok aen 't eynde haeks wyze gebogen. Met een Losse-Luipaerts-of Tijgers vel om zijn lenden. Maer Maro geeft hem een sneewitte vacht, als toen hy de Maen vryde. Wat van Herkules en alle d'andere verdere half goden te zeggen valt, is by Vincenso Cartary breet genoeg te lezen. Laet ons nu ook de voornaemste godinnen onderkennen.

+Berecintie stelt Virgiel, het hooft met torens gekroont, en op haren wagen door de Frigiaensche steeden omvarende, moedich op de goden haer zoonen, en hondert neven, die altesamen in den Hemel en boven de Starren woonen. Haren wagen wiert van Leeuwen voortgetrokken. Anders is +zy Vesta de godinne des vuurs: Men geeft haer een gebloemden rok of mantel aen, men gaf haer ook een vaste zitstoel, beduidende de vasticheit, en een Trommel, beduidende de rondicheit van d' aerde, en tot staffiers een deel gewapende Koribanten, anders Candiotten, en haere Priesters waren razende gelubden.

Juno Koninginne der goden, zult gy met kroon en scepter vereeren, +haer kleet moet van schoon root purper zijn, en haer Azueren mantel zult gy met Paerlen en gesteenten bordueren. Haer gelaet moet trots en belgzuchtich gestelt zijn, en twee Paeuwen zullen haren wagen trekken.

+Zoo gy Venus kleeden wilt, omhang haer met dunne zijde, van de Gratien geweven, daer men 't naekt schier deur ziet, 't zy dan met vrolijk Groen, +Hemelblaeuw, of schoon Geel; haren gordel Cestus moet konstich gewrocht zijn. Maer Clio heeft ons Juno en Venus in 't oordeel van Paris reets afgebeelt, +en van gelijken Minerve, die Homerus een verscheyde verwich fijn Lywaeten kleet aendoet. Anders wilmen dat de Hemelverwige Pallas haer kleederen +driederley zullen zijn, als Wit, Blaeuw,en Purper. Haer gulden helm moet met olijf omkranst zijn: en den Uyl is haren vogel. De Poëten geven haer +Katten-of Leeuwenoogen, in d' eene hand een Lans, en aen d' ander een +Kristallen Schilt.

Bellone schildertmen ook in 't harnas, maer verwoeder, en met vuur en stael dreigende.

Ceres stelt men op een wagen van Draken voortgetrokken, of met een fakkel in 't zoeken van haer dochter.

Diane de Jachtgodin geeftmen een zilveren booge, een geladen pijlkoker, en een luchtich kleet. Aen Hebe en Proserpine bloemen; hoewel die eygentlijk aen Flora behooren; aen Pomona vruchten; aen Iris den regenboog; en aen onze Muzen yder haer merkteyken. Gelijk wy ter behoorlijker plaets aenwijzen. Zelf de drie Gratien zijn te onderscheiden; want men kent de heerlijke Aglaja uit de vreetsame Thalia, en deze weer uit de vrolijke Eufrosina.

+Izis, wiert vergezelschapt met den Os Apis of Serapis, en Herpocrates, die den vinger op den mond leyt. Of met Anubis, den Hondskop, schrijdende over een Krokodil, met een Hemelkloot, en daer op twee Starren +in de handt, en by hem een Waterkruik.

+De Meerminnen Melpomenes dochters zult gy met geen vistaerten, maer +half mensch en half vogel schilderen. De dochters van 't Noodtlot, d'on-

verzetbare +Parkaes of schikgodinnen zijn drie, de eerste is Klotho, die de doozen met spillen bewaert, en het werk aenhecht, zy is de jongste en beteykent den voorleden tijdt. Hoewel andere haer over den tegenwoordigen stellen. Zy zit ter rechterhandt, en nevens haer Lachesis, die het druk met spinnen heeft, en den deurgaensen tijdt, of den toekomenden, beteykent: daer andere ook Asrapos voor stellen. Seneka(a) geeft haer een Lauwerkrans +om haer behaeglijke vlechten, en voegt'er Apol by, die met zang en snarespel haer werk begunsticht. Atropos, die de nootschikdraden afsnijt, zit ter slinkerhand, en heerst over den tegenwoordigen tijdt. Zy wort nochtans als d'outste uitgebeelt, om dat zy 't eynde aen alle dingen geeft. Haere +kleederen moeten wit zijn, en haere hoofden bekranst met witte narcissen. Anders wordeu zy ook gekroont uitgebeelt, en somtijts met vleugelen, maer meest nae 't werk, daer zy mede bezich zijn. Haer ampt is, kanceliersters in der Poëten Hemel, daer zy de tafelen der wereltsche zaken op +Koper, en Yzer, en Stoffen, zoo hart als Diamant geschreven, bewaeren.

+De wraekgodinne Nemesis, of Rhamnusia, wiert met vleugelen geschildert, hebbende in de rechterhand een essenstaf of tak, en in de slinker een kruike met moorjaenen bebeelt. Zy droeg een kroone van harten, en beeldekens van verwinning, zy reed op een vluchtich hart, of wiert ook wel zittende op de Maene, daer zy al de zonden der menschen, als in een spiegel, zien kon, afgebeelt. Haer ampt was de verwaende te vernederen, en de opgeblazene te dempen. Ik zwijge van de slanghairige razernyen, Tisiphone, Alecto, en Megera, die deurgaens quaet brouwen. En dit zal van de verdichte Goden en Godinnen genoeg zijn.

Nu moeten wy ook iets van d' oude Helden en Heldinnen aen den dag brengen.

+Zeuxis schilderde Helena, als of hyze in Ilium zelfs gezien hadde; Andere de Grieksche helden, zoo alsze Homerus aen Helene, en d' oude Trojaensche heeren, in de Schesche poort zittende, levendich vertoont; toen zy +nae Agamemnon aldus vraegden:

 
+Noem ons dien braeven Griek, zoo schoon en breed van borst,
 
'k Zach noit eerwaerder, noch meer zweemend naer een' vorst.

Agamemnon past een Godlijke Majesteit, en een ontzachlijk gezicht. Men kent Ulisses lichtelijk aen zijn zuer en wakker gelaet, zegt Filostratus; en Homeer stelt hem aldus voor, nae den oppervorst:

 
Wie is hy, die't hooft kleinder is, maer breed
 
Van schouderen, die als een weeder treed:
 
+'k Gelijk hem by een Ram, een ruige weeder,
 
+Die door de schapen rinkelt op en neder.

Horatius, zoo wel onzen als der Poëten leermeester, geeft ons dit staeltie van Thetys zoon:

 
+Indienge Achilles wilt op 't heerelijxt bootseeren,
 
Zoo laet hem wakker en verbolgen staen braveeren.

+Men zal hem als Ajax ook ongeschoeit uitbeelden. Voorts zoo zingt Flakkus dit volgende van anderen:

 
Medea stel ten toon als onverzetbaer wreet,
 
IXION mede als een, die van geen trouw en weet,
 
Laet INO bang zijn, en beelt IO als in 't zwerven
 
In angst uit, ook O REST in 't Vaderland te derven.

+Menelaus vereischt een vriendelijke zoeticheit in zijn tronie. En in 't afbeeltsel +van Diomedes zachmen een stoute vrymoedicheit. De dulle Ajax +Telamonis melt zich zelven door een stuerse grimmicheit des gezichts, en met een vervaerlijk gebaer. Ajax Locrus in een schijn van voort varentheit, +spruitende uit een verheven gemoed. De Priester Amfiaraus voegt een Prophetische +defticheyt, en d'onbeschaemtheit past aen den bultenaer Thersites. Hector en Paris, schoon broeders, moeten elkanderen ongelijk zijn; aen deeze voegt een teedere wulpsheyt, maer aen d'eerste een trouwhartige schijn van vroomicheyt.

+Q. Kurtius schrijft dat Alexander de Groote volwassen zijnde, wel gevormt van leden was: sterk en wel gezet van lichaem, en niet hoog opgeschoten zijnde, was hy eer sterk dan schoon; hy had geel hair, dat flaeuwelijk gekronkelt af hing. Hy was blank van huit, behalven dat zijn wangen en boezem met een aengename roodicheit overstort waren. Hy had een arents neus en verschillende oogen: want men zegt dat het slinker oog blaeuw, en het ander zeer bruin was; hy had een verborge kracht, ja zoo, dat men hem niet zonder eerbiedicheyt en vrees kon aenzien. Zijn snelvoeticheyt en andere eygenschappen zijn by den gemelden schrijver verder te lezen; kenbaer genoeg om van andere t'onderscheyden. Maer wat den zoeten reuk belangt, die van hem afging, en, zoomen zegt, zijne kleederen als perfumeerde. deze en gaet ons Pinseel niet aen, noch en behoort tot de zichtbare dingen.

+Julius Cesar d'eerste Roomsche Keyzer was lang van gestalte, maer schrael, tamelijk blank, zwart en gaeuw van oogen, en zinnelijk over zijn lijf, behalven dat hy zijn tabbaert los toegegort droeg, 't welk onbetamelijk onder de Romeinen gerekent wiert.

+Zijn tegenstrever Pompejus vertoonde in zijn aengezicht een aengenaeme zoeticheit, verzelt met een beleefde stemmicheit, of veel eer een eerwaerdige hoogheit van Koninklijke Majesteit. Zijn hair was wat steilachtich; de beweginge der oogen minnelijk; en zijn geheele gedaente, zoo Plu-

tarchus getuigt, na de beelden van Alexander den Grooten geweldich zweemende. En eindelijk zoo bevallijk, dat de hoere Flora, oudt geworden zijnde, vermaek schiep, in te herhaelen, dat zy zoo zeer op hem verlieft was geweest, datze, wanneerze by hem geslapen hadde, naulijx opstaen konde zonder hem te byten.

+Augustus zult gy met klaer glinsterende oogen vol van Majesteit, en samengevoegde winkbraeuwen vertoonen, met blond geel hair, den neus boven verheeven, en van onderen nederwaerts gaende, van verwe tusschen +graeuw en blank, en kort van persoon. Tiberius daerentegen moet kloek en lang zijn, breed van schouderen en borst, wit van verwe, schoon van aengezicht, doch wat gepeukelt, met klaere en groote oogen, waer mede hy zelfs in de duisterheit des nachts kon zien, met een stokstijven hals; en een ingehaelt stuers aengezicht, geneigt tot zwijgen. Deeze eygenschappen moet een Schilder, zoo veel als doenlijk is, naspeuren. En aldus moetmen den welgekemden Antonius, en den welgestreelden Krassus, uit den schrapelen Kaßius en dorren Brutus onderscheyden.

+De woedende Attila zult gy kort van Persoon, breed van borst, en groot van hooft maeken; kleyn van oogen, met een kamuis neus, bruin van koleur, en met een gerazeerden baert.

Maer't is tijdt dat wy, de verzierde gooden en halfgoden, Helden en heerlijke mannen verlaetende, ons tot den waerachtigen verlosser keeren, zoodanigh immers als hem d'oudtheyt aen ons heeft overgelevert; en eerst +met zijn moeder. In zeker Mariebeeld, in een karton van da Vinsi, zegt Vermander, was te zien alles wat van simpelheyt en schoonheyt de Moeder Christi mocht betaemen: bewijzende een gestadig en ootmoedig weezen in deeze vrolijke maegt, die het schoon en aenminnig kindeken, op haeren schoot teederlijk zittende, aenziende, en d'oogen ootmoedig nederslaende, daer meede eenen Sint Jan scheen te vergeeten, die vast speelde met een Schaepje, en eene Sint Anna, die dit beziende zoetelijk scheen te lachen. Maer ik zal u noch een beter Schildery of beeltenis, zooze anders oprecht en principael is, voorstellen. Toen de Soudaen van Egypten't Heylig +land ende stadt Nazareth verwoeste, wiert het heylig huis, daer Maria gebooren was, en de boodschap ontfangen hadde, van d'Engelen over veel landen en wateren tot in Dalmatien overgevoert, en ontrent vier jaeren daer nae over d'Adriatische Zee te Picenen in Italien gebracht, en in een bosch van Recineti, ontrent duizent schreeden van de Zee, toebehoorende de Godvrugtige matrone Laurette, daer het noch den naem van draegt, geplaetst: en wederom acht maenden daernae in de lugt geheeven, en een en andermael verzet. Zoo dat dit huis binnen de tijdt van een jaer tot drymael toe verhuisde. Nu met dit huis is ook de beeltenis van Maria met haer kinde-

ken herwaerts over gekomen, gelijk Alexander Bisschop van Tersactum, als hy ziek en tusschen slaepen en waeken lach, in een gezicht, van Maria zelfs verstont. Het beelt van cederen hout, zeyde zy, is mijn gelijkenisse, die den Heyligen Evangelist Lukas, om de gemeynschap, die hy met my gehad hadde, met koleuren zoo wel afgemaelt heeft, als het voor een mensche mogelijk was. Hoedanich nu dit beelt geweest is, vertelt de Jezuyt +Horatius Turcelinus, dat de bywoonders van Tersactum en Flumen, als men dit huis eerst in Dalmatien gewaer wiert, het zelve aldus bevonden. Daer was in dit huis een verheeven plaetsken, in 't rond met gebiesde Pylaeren bezet, en om hoog met vijf boogen versiert van het zelve werk, maenwijs gewrocht. Op deeze plaetse zagmen een staende beeld van de Heylige Maget Maria, het kindeken Jesus met de slinke hand in 't midden omhelzende, en met de rechter ondersteunende: dit beeld was van cederen hout, bykans twee kubiten hoog: het aenschijn was gestreeken met amber, hebbende de glans van zilver, dan was zwart geworden door den rook der kaerssen; maer deeze verbruining, een teyken van ouderdom en Godvruchtigheyt, vermeerderde zeer de Majesteyt van het maegdelijk weezen. Haer hooft was versiert met een gepaerelde kroone; het effen hair hing, nae de gewoonte der Nazareen, over haeren blooten hals en schouderen. Om het beeld hing een gulde stoole met een breeden boort, nae de gewoonte van dien landaert opgeschort, en op de voeten afhangende. Het had op de schouderen, boven over de stoole, eenen blaeuwen doek, alles uit den zelven +stronk gesneeden, en met verwen afgezet. Het kindeken Jesus zat op den rechter arm van zijn moeder, veel heerlijker van weezen, als eenig sterffelijk mensch, met een Goddelijk aenschijn zijnen goedertieren aerd vertoonende. Met de rechterhand hief het de voorste vingeren op, als of het den zeegen uitdeelde, terwijl de slinkerhand een gulden bol bevatte. Zijn hair was heel effen, en zijn roxken, dat op de wijze der Nazareen gegort was, hing tot de voeten toe. Zie daer, of Sint Lukas karig is geweest, in onze Lieve vrouw en haer Kindeken op te schikken. Maer dat niemant dit vreemd dunke, want men vertelt van een beelt eenes gekruisten Christus, dat met een kroone gekroont was, en van Nikodemus zelf gesneeden zoude geweest zijn, en dat, door een wonderlijk avontuer te Luna in Italien aengeland, tot +Luka in de Kerk van Martin is opgestelt, Voorts datmen het eerwaerdig beeld onzes Heeren in ouden tijden, genaegelt aen den boom des Kruises in een Koninklijke gedaente pleeg te schilderen, schoon hy naekt geleeden heeft, meent Cesar Baronius dat ontwijfelbaer waer is, en dat dit een vond van den gemelden nacht Discipel Christi Nikodemus geweest zoude zijn, op dat de geene, die hooren zouden dat hy gekruist was geweest tusschen twee Moordenaers, met eenen zouden zien, dat hy oprechtelijk was ge-

weest den Koning der Koningen. Want die nae d'eerbaerheyt alleen gezien hebben, vervolgt hy, hebben hem niet anders geschildert of gesneeden, noch ten is niet van nooden hem anders uit te beelden, dan alleenlijk in een hemde, of met een doek voor. Maer om met ernst Christus gedaente te verbeelden, zoo waer 't wel van nooden datmen zijn innerlijkste aendacht aenprikkelde. Want zonder dat, zal niemant eenige gelijkenisse van het weezen van onzen lieven Jesus hervoor brengen. Zeker 't geen 'er van den Jupiter van Eufranor gezegt wort, gebeurde ook aen Leonard da Vinci, als hy in een Avondmael al zijn kragten in d' Apostelen besteet hadde, zoo kon hy die overtreffende Hemeldeugd, die in den Christus vereyscht wiert, niet treffen, schoon hy na veel arbeits den Judas zeer wonderlijk ten einde bracht: maer den Christus bleef, en is noch onvoldaen. En wie zoud zich durven vermeten dit allerwaerdichste voorwerp genoeg te doen, en dit allerheylichste beeld der Godheyt na waerde af te schilderen? Ik zie een schoonheit de volmaektheit te boven, waer in zich de ernstige strengheyt en lieftallicheit vermengen, en de heerlijkheyt in een zuivere tederheyt, en de medogentheyt in rechtvaerdicheit geschakeert schijnen. Hoe overeenstemmende zijn zijne beweegingen des lichaems, gemaeticht nae de drift zijns gemoeds! en het handgebaer zeedich met een Godlijken tret.

Maer wy zullen ons houden aen het geene de outheit den Romein Lentulus toeschrijft, 't zy dan waer of verdicht, wegens de gedaente Christi, 't welk aldus luit aen den Raed van Romen:

+Eerwaerdige Vaderen! ons is bekent en noch levende een mensche van gro oter mogentheyt, met naeme Jesus Christus, een Profeet der waerheyt genoemt onder de volken, maer zijne Discipulen noemen hem den Zoone Godts, hy verwekt de dooden, en geneest de kranken. Van gedaente is hy edel, middelbaer, maer aenzienlijk; zijn gelaet is zeer eerwaerdich, zoo dat zijn aenschouwers hem moeten beminnen en ontzien; zijn hair is van rijpe hazelnoten verwe, boven, na gewoonte der Nazareen, gescheyden, en tot de ooren toe effen, maer voort nederwaerts rond krullende, geelachtich blinkende, en van zijne schouderen afwaejende; hy is schoon van voorhooft, zonder rimpel of vlekke in 't aengezicht; zijn wangen zijn versiert met Roozeverwe, hebbende niets aen zijn lichaem dat te berispen is; zijn baert is groot en overvloedich van hair, niet lang, maer in 't midden verdeelt; het opslach zijner oogen vertoont wel een simpelheyt, maer versiert met rypicheyt; zijn oogen zijn klaer en ontsachlijk, noyt bereyt tot lachen, maer tot weenen geneygt; hy heeft rechte handen, en zijn armen zijn overbehaeglijk; hy is spaerzaem in 't spreeken, en zeer manierlijk in al zijnen ommegang; en eyndelijk de schoonste onder alle menschen.

Maer wilt gy eenich geest of Engel vertoonen? Tasso beschrijft zijnen +Engel Gabriel, in het eerste gezang van't verloste Jerusalem, aldus:

 
Hy liet d' onzichtbaerheyt, in eene wolk, betrokken
 
Met sterflijkheyt, in schijn, bejaert als tusschen kint
 
En jongeling, gekroont met starren om zijn lokken,
 
En vol van Majesteyt: dus brak hy deur de wint
 
Op witte wieken, met aen't eind vergulde pennen
 
Noit afgemat van rennen.

Wiens hart gaet niet open, wanneer hy zoo heerlijke dingen, als Majesteit en schoonheyt, in schildery ziet? Deugden die waerlijk niet dan van groote meesters getroffen worden. Wy zullen ons niet ophouden, in deze Persooneele +aenmerkingen, met al de Apostelen en navolgeren Christi hooft voor hooft te beschrijven, men zietze genoeg in printen uitgebeelt, alleen in 't gros zie ik geel gerooste Visschers, en Tollenaers, en Priesters, en Phariseen onder een dringen. Deze zien de wonderen met verwondering, geene met blyschap, en andere met nijdige oogen aen. Ik zie den kleinen Zacheus, maer groot in 't geloove, van den Vygeboom afdaelen. Ik zie den goedaerdigen jongeling, die op zijn 's Heeren borst leunde, godlijk bewoogen, en den yveraer Petrus, die zich niet schreumde, tegen een troep krijgsluy, 't geweer te trekken, zijn heete drift ten oogen uit; den twijfelaer Tomas de waerheyt navorschen: en den ziel verkooper Judas zich al van langer hand stooren.

+Maer om de lief hebbers eenichzins te geryven, zoo zullen wy haer volgende afbeeltselen ten model geeven. Nicephorus beschrijft Petrus, een weynich verheven van statuer, maer niet grof van lichaem: bleekachtich van aengezigt, met zeer wit en dik gekrolt hair, zoo wel op zijn hooft, als in den baert, maer niet zeer lang: zwart van oogen, en de oogleen roodt van schreijen; want men zegt dat hy, sedert hy den Heere verloochent hadde, dagelijx weende: hy had bynae geen winkbraewen, zijn neus was langwerpig, meer plat dan scherp.

+d' Apostel Jakobus, gezegt Justus, anders de broeder des Heeren, moet met ongeschooren hoofde afgebeelt worden, en met gebogen beenen: want daer wort getuigt, dat hy hem zoo zeer in 't bidden oeffende, dat zijn knien, als die van een kemel, vereelt en verhart waren. Hy gebruikte geenderley wollen kleederen, maer alleenlijk van lywaed. Dit is hy, die men zegt dat met een volders stok is doodgeslaegen, nae dat hy van de tinne des Tempels was afgeworpen.

+Dat Paulus d' Apostel kort van persoon is geweest, schijnt uit zijn eygen woorden te blijken, als hy tot den Korinters schrijvende, bekent 't geene andere van hem zeyden, namentlijk, dat hy kleyn van lichaem was. Waerom

hem Chrysostomus zegt drie cubiten hoog geweest te zijn. Daer Nicephorus ook meede overeenkomt, als hy schrijft dat Paulus klein en gedrongen van lichaem geweest is, een weynig krom, wit van aengezicht, en ouder van weezen, als hy van jaeren was; dat hy een middelbaer hooft hadde, schoone oogen en nederhangende winkbraewen; met een dikken langworpigen baert, een schoone hoogachtige en langachtige neus. Waerom men voorzeker houd, dat Tryphon by Lucianus onderwijzende Critias een leerling in 't geloove, van niemant anders en spreekt, dan van Paulus, als hy zegt, als dien Galileus by my is gekomen, dien kaelkop, dien havixneus, die door de locht tot den derden Hemel is gevloogen, en zoo voort.

De Heyligen en Oudvaders moetmen ook, zoo veel doenlijk is, haer kenbaere gedaentens geven.

Den Heyligen Basilius, schrijftmen, was lang en recht van lichaem, +droog, mager, donker van koleur, en een weynig bleek van aengezigt, verrukt in gepeynzen, welgemaekt van neus, met gekrolde winkbrauwen, weynig gerimpelt, langwerpig van kaeken, de Tempels van den hoofde een weynig uitgehaelt, lang van baert en van middelbaere grijsheyt.

+Gregorius Nazianzenus was van een middelbare statuer, zoet van aengezigt, maer wat bleekachtig, half kael; zijn baert was dik, maer kortachtig; zijn winkbraewen lang; hy had een laegen neus, en het rechter oog een weynig ingetrokken, door 't gebrek van een litteyken.

De Patriarchen en vorsten des ouden Testaments vereyschen ook, datmen 'er 't geen 'er van te vinden is, naezoekt.

+Moses was een lang gout geel man, draegende lang hair met een grooten baert, van zeer eerwaerdigen aenzien; zegt Alexander Polyhistor. Maer datmen hem met horens schildert, is belachelijk. Want als hy van den berg daelde, is hy wel glinsterende van aengezicht, maer niet gehorent geweest. +David was bruinachtich, met schoone oogen, en van goeder gestalte. Saul +was de schoonste man, die men zien mocht, en daer by een hooft langer, dan al het volk. Maer alles overal uit te ziften, valt my langwylich; dies laet ik de lief hebbers, nae dat ik hen den weg geweezen hebbe, voorts begaen. +Echter, dewijl ook de groote Filosofen verdient hebben, datmen haere beeltenissen somtijts te pas brengt, zoo laet ons ook zommige van hen opzoeken. Plato was schoon en sterk van lichaem, zoo dat men zegt, dat hy, van wegen zijne breede schouderen, groot gezicht, en kloek lichaem, den naem van Plato verkregen heeft, daer hy te voren Aristoteles genoemt was. Maer zijn meester Sokrates, zegtmen, dat een kaelen kop met een weynich blond hair hadde, en voorts een platten neus, bultige schouderen, en kromme beenen: Zoo dat Zopyro uit de kroostkunde hem oordeelde een wellustich en verlooren mensch te zijn. Speusippus wiert geschildert met een krom-

men hals; Aratus met een gebogen nek; Aristoteles met een uitgestrekten arm; Xenokrates zijn been een weynich oplichtende; Heraklytus met gestoten of schreyende oogen; Demokritus al lachende.

Zeno met een gefronst voorhooft; Epicurus met een glad gespannen huit; Diogenes met een ruigen dichten baert.

Chrysippus hielt zijn vingeren samengedrukt als tellende; Euclides schijnt die te openen, als om daer mede te meten; en de vingers van Kleanthes waren beknabbelt.

Eschilus was kael, en glad van kop; Esopus en Krates mismaekt en gebult. Maer ik zal ophouden, op dat ik, met al nae te kaekelen, wat andere voordeezen gezegt en geschreeven hebben, niet onweetende liege.

Het kan ook voorvallen, datmen de geschiedenissen van ons Vaderland afbeelde. Maer dan dient het vooral, datmen eenige kennelijkheyt in de persoonen brengt. De geessel van Nederland den Hartoge van Alva was reyzig van lichaem, zijn troni meer schoon, dan aenvallig, mager, holoogd en straf van gelaet. Prins Willem, de grondlegger van onzen staet, was van meer dan middelbaere lengte, geestrijk van oogen, en dezelve, als ook het aenschijn en den baert, bruin. In zijn ernstig gelaet stak een gunstige en joviale vrolijkheyt uit, gematigt nae zijnen staet, hy was eenichsins mager, nochtans vroom en welschaepen. Dus moet men ook op de gedaentens der andere beroemde Vorsten, en der naebuerige Koningen letten, zoo alsze door de schrijvers beschreeven zijn, of datmen verneeme, of men zelfs geen Schilderyen, of printen van haere beeltenissen kan vinden. Maer alles na te vorschen, zou ons te moeylijk vallen, en dit Hooftdeel te lang maken, derhalve laeten wy de rest aen de onderzoekers der oudheyt.


Vorige Volgende