Inleyding tot de hooge schoole der schilderkonst: anders de zichtbaere werelt

Eerste hooftdeel.
Van de gelijkheyt en ongelijkheyt der zweeming.

DEs menschen aengezicht wort met recht gehouden voor het Edelste en Schoonste van den mensch, die het alderkonstichste werkstuk is, van al wat hier beneden gezien wort. Nu zoo is 't een wondere geheimenis in de natuer, dat zoo veel duizenden van menschen al verscheyden van wezen zijn: en dat'er zoo zelden twee gezien worden, die den anderen in alles gelijk zijn. Daerze nochtans, van eenderley ⁺aert en gedaente zijnde, een gemeene gelijkvormicheit met malkanderen hebben. Nochtans is 't door ervarentheyt grooter wonder geacht, datmen, in zoo veel verscheydenheyts, twee gevonden heeft, die elkander in alles geleeken. Het lust my nochtans eenige op te tellen, die by verscheyde schrijvers zijn aengeteykent. Daer was, toen de Koninginne van ⁺Syrien Antiochus haren man vermoort hadde, eenen Artemie, die den dooden Koning zoodanich geleek, dat hy, op 't verzoek van de Koningin, in des Konings bedde leggende, en zich krank veynzende, al de Vorsten des Rijx, die hem quamen bezoeken, bedroog: want hy maekte zijn Testament, als of hy Koning was, en stelde zoodanigen naevolger in 't Rijk, als hy met de Koninginne was versproken; 't welk ook achtervolgt wiert, zonder dat men 't bedroch merkte.

Men vertelt ook van d'Assirische Koninginne Semiramis, dat zy haer zoon Ninus in wezen en manieren uitnemende gelijk was; en dat zy, nae haer mans doot, een mannelijk kleet aennemende, den persoon haers

+ De wezens der menschen zijn elkander ongelijk.

+ Voorbeelden van eenige, die elkander geleken.

[p. 39]

zoons zoodanich speelde, dat zy het Rijk behielt, en onder den naem van Ninus groote daden deed, en veertich jaeren regeerde. Ik zwyge van de tweeling en Servilij, daer Cicero van verhaelt, en van de Plautijnsche Menechmy, die moeder noch voetster onderscheyden kon. En van de zieke tweelingen by Quintiliaen: Maer dat aenmerklijker is, ten tijde van Pompetus, zeytmen, warender binnen Rome twee mannen, Biblie en Publicie, die hem allebey zoo wel geleeken, dat, als zy gelijk gekleet hadden geweest, men getwijfelt zouw hebben, wie Pompetus was. Dergelijk een overeenkomst was 'er ook tusschen zijn vader Strabo: en een kok tot Romen, geheten Menogenes, geweest: zoo dat het volk den kok Strabo, en Strabo Menogenes noemde. Ook verkocht men tot Romen twee slaven, d' eene een Duits, en d' ander een Aziaen, doch van eenen ouder, maer zoo gelijk, dat al de werelt verwondert was haer te zien, te meer om haeren zoo wijt verscheyden landaert. Het gebeurde ook, ten tijde van Augustus, dat'er tot Romen een jongeling woonde, den Keyzer zoo zeer gelijk, dat niemant eenich onderscheyt kon bespeuren. Maer hier uit volgde een geestigen trek: want Octavianus dit vernomen hebbende, deede hem ontbieden, en bespeurende dat een ieder degelijkheyt en zweemende overeenkomst te meer bevont waerachtich te zijn, zoo zeyde hy uit boerterye tot den jongman: Zeg my, broeder, quam uw moeder, jong zijnde, niet somtijts binnen Romen? Neen, antwoorde den jongeling, merkende waer den Keyzer heen wilde, maer mijn Vader is'er menichwerven geweest. Zeker 't was goet, dat hy den bedaerden Augustus voor had, die hem deze scheut als een quinkslach wel af nam.

Ik heb ook tot Londen gezien zeker Edelman te paert deur de Stadt rijden, ⁺die van menigen in't voorby passeeren seelielijk gegroet wiert, en eyndelijk van veel gemeen volk nagevolgt, zoo dat hy van beschaemtheyt naeulijks wist waer zich te bergen; om dat yder zeyde, dar hy Koning Karel den tweeden op en top geleek. Maer wy zouden op dit propoost te lang blijven, ik zal't met een laetste staeltje, uit K. Vermander, en eenige andere, die ik niet voorby kan, besluiten. Frans en Gilles, zoonen van den ouden Mostaers van Hulst, tweelingen, waren malkander zoo zeer gelijk, dat hunne ouders zelf hen niet en konden onderkennen. Hy voegt'er tot een merkteyken of nader getuigenis, noch deze klucht by: dat Gilles op een tijdt zijn Vaders werk ging bezien, alzoo hy een Schilder, en zoo 't schijnt, van de hand was, en, 't zy door yver of anders, ging zitten op den stoel, daer zijn Vaders palet met verwen op lagh, en maekte 't zoo, dat den Vader, wedergekeert zijnde en zijn verwen zoo door een gedrukt ziende, zijn zoon Frans boven riep, die was onbesmet, en had 'et niet gedaen, toen ⁺liet hy Gilles roepen, die beanxt zijnde, nochtans goeden raed vond; zy

+ Die meer hier van begeert, zie Petrus Messias, in sijn verscheide lessen. En Goulart in zijn wonderlijke Historien onzes tijts. En de Raetsheer Heemskerk in zijn Batavische Arkadia

+ Tweelingen.

[p. 40]

gen elk een byzonder mutsken, waer door zy in 't gemeen onderscheiden wierden, Gillis gaf dan aen Frans zijn mutsken, die daer meede, als in den parsoon van Gillis, voor den vader verschijnende, ook zuiver geschout wiert, en zy beyde van straffe vry. De Raetsheer Heemskerk verhaelt in zijn Batavische Arkadie, van twee zoo gelijke zusters. En Goulart, in zijn wonderlijke Historien onzes tijdts, van diergelijke overeenkomst van weezen in broeders, in zusters, en ook in vreemde. Maer deeze dingen vallen zeer zelden voor, en als 't al gebeurt, zoo zalmen onderscheyts genoech bespeuren, wanneermen die zoo zeer gelijke persoonen nevens malkander ziet.

Men heeft in ouden tijden de beeltenissen van Amfinomus en Anapus, twee ⁺jongelingen gebroeders, die hare ouders uit de uitbortelende vlammen van Etna op hare schouderen gebergt hadden, d'eene den Vader, en d'ander de Moeder op den rugh dragende, van Koper gezien, waer in niet alleen hare broederlijke bloetverwantschap was aen te merken, maer ook het Kroost van hare ouders; want hy, die den Vader droeg, scheen geheelijk na hem te zweemen, en den anderen was de Moeder wonderlijk gelijk. Het aengezicht des menschen heeft niet meer, gelijk Plinius zegt, als tien, of daer ontrent, byzondere deelen, daer de gelijkheit of ongelijkheit in bestaet: als het voorhooft, de oogen, die hoewel twee meest gelijk zijn, ⁺hoewel ik'er verscheyde gezien hebbe, die een blaeuw, en een bruin oog hadden, de oogleên, de winkbraeuwen, de neus, de mond, opper-en onderlip, de kin, en de wangen.

+ Twee Zoonen, die hare ouders, en elkander geleeken.

+ Deelen van 's menschen aengezicht.