Inleyding tot de hooge schoole der schilderkonst: anders de zichtbaere werelt

Zesde hooftdeel.
Van verscheyde wijzen van teykenen, en stoffen daer toe noodich.

⁺HET Teykenen geschiet op veelerley manieren, na den lust en het behagen des Teykenaers. De stoffen, daer men op teykent, zijn ook veelerley, en de ouden hebben al andere, als wy nu hebben, gebruikt. Pamfilus Discipelen teykenden, als gezeyt is, op tafelkens van Palm- of Busboom hout, men bereydeze ook van Beukenen Linden paneelen, welke met Was overgoten wierden, waer op men dan met een Yzeren, Elpenbeenen, of Bosboomen griffie teykende. En deze gewaste Teykentafels konde men menichmael gebruiken: want als de Teykening de tafel onwaerdich was, zoo maekte men het Was maer warm, zoo wiert de broddery vernieticht, en de Tafel weer zoo bequaem als te vooren. En door dit middel zach men zoo veel onnutte teykeningen niet, als'er nu op papieren omzwerven; noewel men ook tafereelkens van Loot gebezicht heeft. Naderhant nam men basten van boomen, als van Beuken, Ahorn, Esschen, en Olmen: te weten het dunne vlies, tusschen ⁺het hout en den bast, dat by de Latijnen liber genoemt wiert. Maer d'Egyptenaers vonden een soorte van Biezen, die men in dunne bladeren van malkander kon spouwen, en dit wiert papier genaemt, waer van het onze, van oud Lywaet (en dat van de Chinesen van zijde) gemaekt, noch den

+ Waer op de oude plegen te teykenen.

+ Ziet breet hier van Plinius lib. 13. cap. 11. 12.

[p. 31]

naem behoudt. Andere gebruikten palmbladeren, gelijk Eneas by Virgilius tegens de Kumaensche Sybille gedenkt:

Ik bidde alleen, betrouw uw vaers geen Pallembladt,
⁺Op dat de snelle wint het niet verstroje en vatt'.

Maer dat d'Egyptenaers in overoude tijden Schaepe-en Geytevellen, in steê van Biblen of papier, gebruikten, getuigt Herodoot, en dat te zijnen ⁺tijde noch veele Barbaren haer daer inne navolgden. Wy ook gebruiken witte pergamenten, voorts witte en blaeuwe papieren, of gegronde, 't zy dan blaeuwachtich, aschgraeuw, geel, ros, groen, en ook vleesverwich: met een spons, gedoopt in water met wat inkt, roet, of zoodanige verwe ⁺gemengt, als men begeert. De stoffen, daer men meede teykent, zijn ook veelerley, als de Schrijfpen uit Zwaneschacht, of Ganze-pennen, of wel uit een droog riet gesneeden, zeer bequaem om met inkt, die een ⁺weinich met geslooten of geschrapt root krijt, of schoorsteenroet gebrooken is, uw eerste gedachten op't papier te schetsen, en de schaduwen met een pinseel, en 't zelve vocht met water, aen te zabberen; om zoo een gros van 't geheel, dat gy voorneemt, in't ruw te zien. En zeker deeze ⁺wijze van met pen en pinseel te teykenen, is ook allerbequaemst om een meesterlijk werk in zijn volle kracht te voleinden. Dewijl men'er ook, als't pas geeft, met rood krijt en kryons in kan speelen, als of men byna met verwen schilderde. Maer men moet zich wachten van al te stijve geregelde trekken, die men arseeringen noemt: want behalven dat zy nergens toe dienstig zijn, zoo doen zy door haere langwijlicheit den aendacht sluimeren. Laet uwe penstreeken los en onbedwongen alleen der dingen zwier en de schaduwen ⁺uitbeelden. Deeze wijze is ook allerbequaemst om Lantschappen na't leven te teykenen, dewijl de Pen tot loof en bladeren, en gebrooke gronden, en steenwerk allerbequaemst is; en de Pinseel tot het aenveegen van een eenparige schaduwe. Maer tot het teykenen van tronien, handen, of geheele naekten na't leeven, moogt gy gesmijdich root krijt op wit papier ⁺gebruiken. Gy moet u aen een redelijk dikke of niet te dunne Pen gewennen, die gy genoegsaem voor uit steekende in't schaduwen slijpen zult, om, daer 't van nooden is, een scharper toets te geeven. Het zwart krijt ⁺heeft het zelve gebruik, maer noch meer op blaeuwe of gegronde papieren, maer hier nevens heeft men Wit krijt of gedroog de Pijpaerde van nooden, om de dagen, die lichter als den grond uwes papiers zijn, op te hoogen. Gy zijt voorzichtich, indienge den grond tusschen deeze beyde kryons wel laet deurspeelen, daer men zich ook met allen yver toe moet gewennen; maer gy zijt dwaes, indien 't tot nadeel van uw werk geschiet; want ik wil dat gy zelf uwe schaduwen, indienze te hart zijn, des noots met wit krijt verzacht, en de sterke lichten met een besmeurde vinger te niet doet. Gy

+ Eneas 6 Boek.

+ Herodoot in Terpsichore.

+ Pen, Pinseel en Inkt,

+ Schetswijze te gebruiken

+ Ook bequaem tot een geheele ordinantie uit te voeren

+ Ook Lantschappen.

+ Root krijt om eenige dingen na't leven te teykenen.

+ Zwart krijt, Wit krijt.

[p. 32]

⁺moet de waerheit in uw werk brengen, al zoud gy alles met vinger en duim overhoop haelen, en hier toe zijn de Kryons van veel soorten van koleuren zeer dienstich; deeze worden van Pijpaerde, een weynich Gomwater, ⁺en met zoodanige enkelde of vermengde verwen, als gy begeert, gekneet, plat gedrukt, en noch week, in vierkante lange pennen gesneeden, en gedroogt. Of men neemt zoodanige verwen alsmen wil, en vermengtze met verdurven Lijm, of Gom. Ik laet de lief hebbers de vryheit ⁺van haeren lust te volgen, die tot zuivere en nette kleynicheden geneegen zijn, laet haer vry op 't spierwit Perkament, of met Potloot, of andere fijne pennekens aerdicheden uitvoeren. Maer gy, ô Schilderjeugt! die moed in't hart draegt, plak vry grijswitte vellen papier aen een, of gemeen papier, en strijk'er een grond over, leg dan welbeproefde lange pennen Buskool ⁺een uur of twee in Lijnoly, en strax afgedroogt, zoo teyken uwe naekten of stokbeelden leevensgroot na't leeven; zoo zal het oordeel in uw oog, en de stouticheit in uwe hand aengroeyen, en deeze teykeningen zullen ook niet licht afstuiven. Maer vreest gy dat uwe teykeningen, met ⁺zwart en wit, of ander Kryon gemaekt, mochten afslijten, zoo berey een vierkanten bak met water, doet daer in half Arabysche Gom, en Gom Dragant, zoo veel tot'er vette starretjes op't water drijven, hier zult gy uwe teykeningen deurhalen, doch zoo, dat het Kryon door't insteeken niet afspoele.

Zoo dra uw hant en oog begint te wennen
Tot Kool en Krijt, Pinseelen ofte Pennen,
⁺Zoo tree stout toe, de levende natuer
t' Ontwerpen: want schoon uw dien arbeyd zuer
En lastich valt, 't en moet u niet verdrieten,
Gy zult na't zuer de zoeticheit genieten.
Natuer is't wit, waer na men schiet en mikt,
De Leytstar, daer men recht zijn koers na schikt.
In't leven zijn des Schilders rechte boeken,
Waer in den Text der waerheit is te zoeken.
Natuer vol gunst en aerdicheden speelt,
't Zyge op papier een poezel wichjen teelt,
Of Man of Vrouw, gediert, of Bosch, of Bergen,
Of wat den geest des Schilders is te vergen,
Verkorting, en verbuiging, vlakte en grondt,
Die niemant zonder arbeidt oyt verstont.

+ Kryons,

+ Hoe te maken.

+ Potloot.

+ Geolyde Kool haer gebruik.

+ Om teykeningen haer afslijten te verhoeden.

+ Na't leven te teykenen.