Inleyding tot de hooge schoole der schilderkonst: anders de zichtbaere werelt

[p. **2v]

Van de schilderkonst.

DEwijl 'er onlangs niemant geweest is, die de geheele Schilderkonst met alle haeren aenkleeven heeft gelieven te beschrijven, want de groote meesters, die dit werk best machtig waren, zijn door de groote winst, die hen d' oeffening der konst gewoonlijk geeft, zoo karig, of liever zoo gierig geworden, dat zy niets van den tijdt, die hen zoo vrugtbaer was, hebben willen missen, om de zelve aen de armzaelige penne te besteeden, zoo heeft dit gebrek noch een veel grooter nae zich gesleept, namentlijk, dat de Schilderkonst, by de meeste menschen, als een andere gemeene konst of handwerk is geacht geworden: en hier op is gevolgt, dat 'er duizenden aen de konst gevallen of gevoert zijn, zonder de zwaerigheden, die 'er in steeken, eens te overweegen, jae min noch meer, dan of zy een Schoenmaekers ambacht hadden by der hand genomen: zonder eens te weeten dat deeze konst de geheele Zichtbaere Wereld behelsde; en dat 'er naulijx eenige konst of weetenschap is, daer een Schilder onkundig in behoorde te zijn. Men heeft dan meest luk op raek echter Schilders gemaekt, en hoe? Men besteede de jeugt by d' een of d' ander Schilder, of die men zoo noemde, om quansuis het teikenen te leeren, dat was mannetje nae mannetje te maeken, en hier wat gelukkig in zijnde, zoo quam men tot het penseel, en dus kreegen zy metter tijdt by d' onkundige de naem van meesters in de konst te zijn, eer zy zelfs in 't minste wisten wat de Schilderkonst was. Waer uit dan gevolgt is, dat de gelukkigste by geval eenig deel van de konst hebben aengetroffen, dat met hunne natuur en den trant des tijds over een quam, waer doorze, doch als blindeling, tot een goede Fortuine geraekt zijn: terwijl de rest, noch blinder, en als nae den weg tastende verlooren liep: vermits de laet dunkentheyt, speelnoot van de jongelingschap, het meeste deel op hun eygen werk deê verlieven: en zy, nu volwassen, en met den naem van Schilder pronkende, zich schaemden langer ergens te leeren. Jae 't en baete veelen niet, datze van natuere weegen met een bequaemen geest begaeft waren, vermits zy die door onkunde geheel averechts besteedden, daerze, indienze te recht in de Hooge Schoole dezer konst waren onderweezen geweest, wel iets gevonden zouden hebben om treflijk in uit te munten. En die geene, die tot de konst onbequaem waren, zouden haer gebrek tijdelijker zijn gewaer geworden, en dit zoude hen liever by tijts hebben doen aftreeden, en iets anders by der hand neemen, dan haer leeven als breekebeenen in de konst te verslijten.

Ik deeze gebreklijkheden in 't leeren der konst al vroeg gemerkt hebbende, wiert bewoogen, om met ernst t' overweegen, of'er niet een weg te vinden waere, zoo voor my zelfs, als voor andere, waer door een bequaeme geest in d' oprechte Hooge Schoole der

[p. **3r]

Schilderkonst mocht geraeken. In welke men mocht leeren, wat 'er al tot de konst behoort, om zich zelven door oeffening daer in meester te maeken. Maer de gewichtigheyt dezer stoffe, en 't onprofijtelijk tijd verzuim, dat aen 't schrijven vast is, nevens den naeryver, die de gulde Schilderkonst port, om haeren oeffenaer geheel alleen te bezitten, hebben mijn voornemen geweldig doen inkrimpen, zoo dat ik niet verder als tot een Inleiding tot deeze Hooge Schoole heb durven komen. Een Inleiding zeg ik, dat is, dat wy de leerlingen als met der hand in de Schoole geleiden, die wy in negen Leerwinkels verdeelt hebben, en wy wijzen hen dan aen, wat 'er in yder te leeren is, en in wat deelen der konst zy zigtraps gewijs hebben te oeffenen, daer wy dan zoodanig onderwijs by doen, als ons te dier steede gereetst en bequaemst voorkomt. En schoon dit werk maer een Inleiding is, zoo maecken wy onssterk, dat niet alleen de leerlingen hier door zullen geholpen worden, om met een zekerder voet nae den top der konst op te stappen: maer dat zelfs meesters in de konst hier uit een lichtigheit zullen raepen, om haere Discipelen wel te onderwijzen; door de schifting, die wy in de leeden der konst hebben aengeweezen. Want schoon zy de konst by avontuuren in 't geheel beeter verstaen mochten, dan wy, zoo zal 't henlieden juist niet gelust hebben, de zelve zoodanig in leeden te verdeelen, dat zyze bequaemelijk aen een ander kunnen overleeren. En behalven dit, zoo zullen zy haere eygene werken, hoe konstig die ook zijn moogen, zeer gemakkelijk tegen onze regels kunnen toetsen. Want ik houde onder verbetering stoutelijk staende, dat de Schilderyen, hoe hoog menze ook waerdeert, die geen proef kunnen houden tegen de lessen van Polymnia, aengaende 't geene tot de welschapenheyt van een mensch behoort: die te kort schieten, in 't vertoonen der lijdingen des gemoeds, en de doeningen der leeden, gelijkze Clio leert; of in't aerdig versieren met bywerk mist, daer Erato van spreekt: die de behaeglijke ordening niet en hebben, daer Thaleye van rept: die nae de lessen van Terpsichore niet gekoloreert en gehandelt zijn: daer de zorgvuldigheyt in 't schaduwen en daegen van Melpomen in mank gaet: en daer de Gratien van Calliope uit verbannen zijn; louter beuzelmart, en voor grollen te schatten zijn; gelijk alle rechtschape Schilders, meen ik, met my zullen toest aen. Zoo komt dan deze onze Inleiding ook zeer wel te pas voor alle Liefhebbers van de Schilderkonst, schoon zy in de zelve onervaere zijn, om in't koopen van Konststukken niet bedrogen te worden, want zy zullen die waerdeeren nae de maete der deugden, die in de zelve zijn waergenomen, en geen naemkoopers blijven, gelijk'er tans veel zijn, die van d'een of d'anderen snoeshaen verleyt, kaele vodden in grooter waerden houden, om dat hun is wijs gemaekt, datze van d'een of d'ander groot Meester geschildert zijn. Zeker een belachlijke liefhebbery, als men iets voor konstich en hoog acht, daer men niet konstigs noch hoogs in zien kan. Niet dat ik zeggen wil, dat deeze mijne Inleiding allen Liefhebbers de oogen zoo zal openen, dat zy zelfs strax van de kunst zullen kunnen oordeelen: dat zy verre; maer zy zullen uit ons werk gemakkelijk kunnen begrijpen, waer van dat men oordeelen moet, en dan zullen zy, het behulp van een ervaren Schilder, de deugden en feilen, die in eenig werk zijn, klaer

[p. **3v]

en onderscheidelijk kunnen naespeuren. Belangende onze ordening, wy meenen in het werk zelfs daer reeden genoeg van te geven: hebben ook onzes weetens geenig deel der konst overgeslagen: maer of iemant anders vond, en eenige stellingen kon optellen, die by ons verzuimt waren, of eenige duisterheden bemerkte, zeker hy zoude ons ten hoogsten verplichten met die aen te wijzen, en 't zoude ons een lust zijn deeze negen boeken, de Muzen toegewijt, met een tiende voor Apollo te verrijken. Maer wat mag ik dit voorstellen? daer my noch heugt, hoe ik dit zelve, niet lang geleeden, op een van onze vermaerde Schilders uit vrientschap verzocht, die my daer op antwoorde: Dat hy dit werk wel begeerde te leezen, maer dat hy op geenderley wijze zijn gevoelen daer van schriftelijk wilde bekent maeken: want, meende hy, dus zoude hy my de geheymen van zijn konst meededeelen, en onderwijzen, 't welk hy aen niemand, dan aen zijn Leerlingen of Discipelen, schuldig was. Zeker, dacht ik, zoo moet ik dan niet alleen dapper milt, maer zelfs quistig zijn, daer ik hier niet alleen mijn onder wijzingen met honderden aen mijn vrienden, maer zelfs aen mijn vyanden, indien ik'er heb, meededeel, zonder daer ander genot van te wachten, als het opbouwen van de konst, die ik van harten wensche dat hoe langs hoe hooger mag rijzen; En ik zal nimmer verflaeuwen in de hand daer aen te houden. Belangende onzen trant ofte stijl, wy bekennen dat wy somtijts te wijt afweyden, en elders te schaers zijn, 't eene spruit uit een vryicheyt van de Poëten ontleent, en't ander, om dat men dikwils meent, haest genoeg van een zaek gezegt te hebben, die eender zelfs gemeenzaem is. Maer wat heb ik zoo veel reekenschaps van mijn doen te geeven? daer ik zekerlijk weet, dat ik de bescheydene wel eenig vernoegen zal geven, maer dat ik den wangunstigen nimmermeer zal voldoen: zeker, ik zoude my bedroeven, wanneer ik ongelastert bleef, daer andere, die veel waerdiger werken in 't licht gebracht hebben, zoo dapper geheekelt zijn. Echter stae ik in 't minste gevaer, om dat ik noch de haestgeraekte Godsdienst noch de teedere staet kunde, noch de bitsse Philosophie, maer de stomme Schilderkonst ontleede: en ik mijne Leezers, onbesmet van partyschap, meer vermakelijkheden, dan duistere twistreedenen, toebrenge.