De briefwisseling van P.C. Hooft. Deel 2

Tweede deel

Regelnummers proza verbergen

[p. 810]

800 Aen den Voorleezer Caspar Barlaeus.^*

1 Mijn' Heere,

2 Nemmermeer heeft men veel, aen vrienden, welker geest binnen² 3 't lijf gebannen is, ende dikwijls met verbodt van de neuz eens daer 4 bujten te steeken: maer bij tijde huns afwezens, niet met allen.⁴ 5 Uws gelijken, daerentegen (zoo z' 'er zijn) quetsen zij met⁵ 6 's lichaems afweezighejt, zij zalven met vanding door ujtgezonden⁶ 7 geest; die geenszins, als de slek aen haer hoorentjen, oft de⁷ 8 schildtpad aen haer harnas; veel min, als de mossel in haer' schelp, 9 vast is: maer meenighe heerlijke ujttoght doet, tot verquikking der⁹ 10 minzuchtighe zielen, die om zijn' schoonhejt quijnen. Jae die van¹⁰ 11 U.E. maekt ook andre gaende, om hunne wieken te proeven den¹¹ 12 uwen nae te vlieghen, ende ons in deze eenzaeme vankenis te¹² 13 bezoeken. Maer (acharme!) de mus, opgeblaezen van 't lof uwer¹³ 14 vejrsen, ende misschien om 'er haer' ooren, op 't beste van 't spel, 15 te doen ujtschejden met zoo zoet een' mondt, heeft, eer de¹⁵ 16 gedichten der HH. Plemp en Vondel hier haevenen konden, haeren¹⁶ 17 staert gelicht, en haere minnaeres met ejndelooze treurlust 18 gelaeden. Onujtschrijflijk is dat schrejen van heete traenen, dat¹⁸ 19 kermen, dat misbaer van de twee oudste mejskens:

Lamentis, gemituque, et foemineo ululatu²⁰
Tecta fremunt, resonat magnis plangoribus aether:
Non aliter, quam si immissis ruat hostibus omnis
Carthago.

24 Dank, eevenwel, hebbe 't geluk, hier voor, dat haere dus bijster²⁴ 25 een' ontsteltenis toekomt, om dat zij van geen lastigher misquaem²⁵ 26 weeten. Want meerder ramp (mijns ervaerens) wieght doorgaends 27 den minder in slaep. Ik en melde dit niet, om U.E. pen tot meê- 28 dooghen,

(quanquam, quis talia fando²⁹

Myrmidonûm, Dolopûmve, aut diri miles Ulyssej,
Temperet a lachrymis?)

32 oft tot den arbejdt van eenigh troostdicht te beweghen, dat quaelijk³² 33 laeten konde meer nae edik dan nae olij te smaeken. Alle beklagh³³ 34 van rouw waer een wrijten in de wond:³⁴

35 atque infandum renovare dolorem.³⁵

36 Liever (onbraek mij 't hart niet) zoud' ik het waeghen, met³⁶ 37 U.E. te moeijen (schoot haer eens een bedorven ujrken over) dat³⁷ 38 haer geliefde ijetwes t' ontfouwen van de vreughde, genooten in³⁸

* adres Voorleezer: Professor.

2 Nemmermeer: Nóóit; welker...steeken: (vrij vertaald:) die gesloten zijn en dikwijls niet willen laten merken wat er in hen omgaat.

4 maer...allen: maar als ze afwezig zijn, (heeft men) helemaal niets (aan ze).

5 zo z' 'er zijn: als die bestaan; quetsen zij: als die kwetsen.

6 vanding...geest: bezoek van de geest die zij uitzenden.

7 (de geest) die niet (zoals slak, schildpad, mossel) binnen de stoffelijkheid van het lichaam (de schelp) gevangen blijft.

9 maar (dichtende) dikwijls luisterrijk opvaart.

10 minzuchtighe: naar schoonheid en verhevenheid (met Platonische minzucht) hunkerende; zijn' schoonheit, nl. van de geest; quijnen om: verteerd worden door verlangen naar; die van...gaende: uw geest bezielt ook andere geesten.

11 proeven: op de proef te stellen (tarten).

12 deze eenzaeme vankenis: het Muider slot.

13 de mus: Susanna had een tamme mus die haar navloog en kunstjes deed. Hooft (LSt. I 314, 315), Vondel (WB III 494), Plemp en Barlaeus (Poëmata II 331, door Vondel vertaald WB III 488-494) schreven er gedichten op, waarvan die van Hooft het befaamde voorbeeld Catullus verreweg het meest nabijkwamen. Cornelis Gijsbertus Plemp, 1574-1638, had in Frankrijk en Leiden rechten gestudeerd, oefende weinig of geen praktijk uit. Latijns dichter. Zeer bevriend met Vondel, op wiens bekering hij invloed had; 't lof uwer vejrsen: de lof in uw gedicht.

15 ujtschejden met een zoete mondt: ophouden als het feest het genoegen, nog niet verflauwt. De zin bevat het compliment, dat Barlaeus' verzen beter waren dan die van Plemp en Vondel.

16 haevenen: aanlanden.

18 onujtschrijflijk: niet te beschrijven.

20 Lamentis etc.:
Van al 't kermen, geweeklaag en 't vrouwlijke huilbui-uit klaatren
Snuiven de kamers, van 't luide misbaar weergalmen de luchten
Juist als wanneer door inlaat van vijanden omstort geheel het
Punische rijk.
Vergilius, Aeneis 4, 667-670.

24 't geluk: Fortuna, het lot; haere...toekomt: haar (de twee meisjes) zo verbijsterende schok (vgl. 713 r. 11); haere niet in de spraakkunsten.

25 toekomt: voorvalt, komt; lastigher misquaem: drukkender leed: het wegvliegen wordt zo erg gevonden omdat ze niet weten wat echt verdriet is: dank zij het lot.

29 quanquam etc.: Hoewel: wie, als hij dat ophaalt, Welk Myrmidoon of Doloper zelfs, welk krijger van wreden Ulysses, Houdt dan zijn tranen in toom? Vergilius, Aeneis 2, 6-8, waar quanquam ontbreekt en voor diri staat duri, voor Ulyssej Ulixi.

32 troostdicht: dat zou dan Barlaeus' tweede gedicht geworden zijn.

33 edik: azijn.

34 wrijten: kerven.

35 atque etc.: onuitspreekbare droefheid vernieuwen. Vergilius, Aeneis 2, 3.

36 onbraek...niet: als ik de moed had.

37 moeijen: lastigvallen; schoot enz.: als u eens een verloren uurtje overschoot; haer, zie Mem. 1.

38 ontfouwen: vertellen.

[p. 811]

39 dat edel gezelschap van de H.H. Wijtz, van Zujlekom, en andre,³⁹ 40 overvlieghers, elken in 't zijne; ujtgezejdt de waerdt. Dat banket⁴⁰ 41 (gebeurd' hem zulx) dard' aen dat van Plato niet wijken, maer 42 zoude nevens het zelfste, handt aen handt, en met gelijke schreeden,⁴² 43 den wegh der onsterflijkhejt gaen op wandelen. Dan, 't waer te 44 hoogh gezien, en te veel geverght. U.E. derhalven laete aen haer⁴⁴ 45 doove oor [oor] hooren dit voorspel van te onbeschoft een'⁴⁵ 46 vrijmoedigheit, dat gebaeijert wort van d'overmaetighe minne,⁴⁶ 47 waermêe U.E. doorlughtigh vernuft mijn' harssen bevangen en⁴⁷ 48 bedwelmt heeft.

49 Improbe Amor, quid non mortalia pectora cogis?⁴⁹

50 Maer U.E., laest hier zijnde, zejde ons eenighe der hondsdaeghen⁵⁰ 51 toe. Zoo haer dat deurgewaejt is, oft beloften niet binden, zij gunne⁵¹ 52 't ons ujt genaede. Dit gebedt verstout zich eindtlijk met gevou-⁵² 53 wen' handen aen haere voeten te brengen,

54 Mijn' Heere,

55 Uwer E.

56 Verplichte, toegedaenste dienaer

57 P C Hóóft

56 Van den Hujze te Mujden,

57 den x^en in Hoojmaent, 1636.

Speelse, hyperbolisch geformuleerde gedachten over het wegvliegen van Susanna Bartolotti's mus.

39 andre...waerdt: anderen, die ieder op zijn terrein uitblinkers zijn, behalve de gastheer (Hooft).

40 Dat...wijken: Dat gastmaal (als 't hem (mij) te beurt mocht vallen) zou niet behoeven onder te doen voor dat van Plato, het Symposion.

42 nevens het zelfste: daarnaast.

44 gezien: gekeken, gemikt; U.E. derhalven enz.: Hooft doet het verzoek nog (voorspel) niet.

45 te onbeschoft: al te onbehouwen.

46 gebaeijert (gebeierd) van: met klokgelui verkondigd door.

47 harssen: hersenen, geest.

49 Improbe etc.:
Schaamtloze min, wat is er, dat niet g' aan het mensenhart opdwingt?
Vergilius, Aeneis 4, 412.

50 hondsdaeghen: de tijd dat Sirius, de hondsster, zichtbaar is van 19 juli tot 18 augustus, weken die vanouds doorgingen voor heet, droog en ongezond.

51 deurgewaejt: door 't hoofd gegaan.

52 ujt genaede: onverplicht. Hooft besluit met een sterk staaltje van het spel met overdreven formuleringen, waaraan deze brief rijk is.

Minuut. UBA II C 11.498.