De briefwisseling van P.C. Hooft. Deel 2

Tweede deel

Regelnummers proza verbergen

[p. 533]

640 Aen den Heere Jacob Wijtz, opperste wachtm^r der Vereenighde Nederlanden.

1 Weled^e &c.

2 Indaghtigh is, ende zal mij eeuwlijk wezen, de proeve van 't aen-² 3 koomen zulker slaeghen, als de geene die U. Ed. Gestr. getroffen 4 heeft in 't verlies haerder welwijze, deftighe, ende deugdzaeme⁴ 5 gemaelinne, alhoewel zij ten hemel gevaeren is met een' gloorije,⁵ 6 daer, te dezer tijdt, van weinighe nae gesteken wort. Waer over U.⁶ 7 Ed. gestr. wel verzekert magh zijn, dat ik mijn deel aen haer leedt 8 draegh, ende zond' het voor dezen gemelt hebben, 't en waer het⁸ 9 mij ongerijmt gedocht had, zoo versch en gevoelijk een' rouw te⁹ 10 beklaeghen, zonder kraft van troost bij te brengen. 'T welk als¹⁰ 11 ik schoon vermoghen had, nochtans water in zee gedraeghen 12 waer: gemerkt het Uwer Ed. gestr. aen geen vernuft, geleertheit, 13 oft ervaerenis ontbreekt die haer de vulte verschaffen van redenen¹³ 14 om 't gemoedt te stutten en te stijven. Ook vertrouwe ik haerder 15 aengeboorene ende door oeffening gesterkte manhaftigheit toe, 16 dat zij deze wederspoedt met geen' minder ernst weet te verzetten, 17 ut D. Julius amissa unica filia, D. Augustus ereptis nepotibus,¹⁷ 18 abstruserint tristitiam. Zelfs 't gewight der hooghe zaeken van haer 19 beroep, hoop ik, dat Uwer Ed. gestr. tot verlichting van dezen 20 druk is dienende, et negotia pro solatijs. Hebben nu mijne schriften,²⁰ 21 door de genaede van U. Ed. gestr. het geluk gehadt van ijetwes²¹ 22 daer toe te helpen, zoo moet ik bekennen groot overloon zijns 23 arbejds tot handtgift ontfangen te wezen, bij den geenen die zich,²³ 24 zelfs nae 't voltrekken zijns werx, nauwlijx eenigh loon had toe- 25 gelejdt. Maer 't vellen, hierenboven, van zoo gunstigh een vonnis 26 daer over, verplicht mij met een' eere, die mij beschaemt doet 27 staen. Ik zie wel dat mij mijn' onkunde te wijdt heeft doen²⁷ 28 verwerpen de houte burgh in lucht gehangen om den verweerders 29 op den wal te kippen. Meteren eevenwel, Connestaggio, en de²⁹ 30 Ridder Wiljams, stemmen daer in over een, dat 't geen de Span- 31 jaerts voor Haerlem te werk stelden, maer een hujsken oft kooije 32 geweest zij om weenigh schutten in te berghen. 'T zelfste getuight³² 33 mijn neef De Rijk, ujt monde van den ouwden Hasselaer: ende³³ 34 heb ik het maxel daer af in teekening gevonden bij zekeren 35 plaetsnijder tot Haerlem. Dan 't manganeel, door Prins Maurits³⁵ 36 voor Steenwijk gesticht, is voorwaer wel wat anders geweest, ende 37 moghelijk waerdigh een' burgh te heeten, alhoewel het maer een

2 Indaghtigh is (mij) ende...proeve: Ik herinner mij, en zal mij altijd herinneren de ondervinding.

4 deftige: verstandige (het WNT deftig 2352 e.v. geeft nog ettelijke vertalingen, waaruit in deze context de keus aan de lezer blijft: van eene ingetogen schoonheid, schoon en statig, edel, verheven, degelijk, deugdelijk, aanzienlijk, geacht).

5 gloorije: hemelse luister, blijkbaar omschrijving van een vroom sterven.

6 weinighe (Mem. 4); gesteken, gestoken: gestreefd; Waer over: Daarom (wijst terug naar het begin van de eerste zin).

8 't en waer...had: als het mij niet wat misplaatst toegeschenen had.

9 zoo versch...brengen: met een zo kort geleden en zo gevoelig verlies te condoleren, zonder versterkende troost te bieden.

10 'T welk als...had, nochtans (...) waer: Als ik daartoe het vermogen al gehad had, zou het toch (...) zijn geweest (prolepsis).

13 vulte: overvloed (Oudemans 427); redenen: argumenten (WNT reden (I) 900 2 a).

17 ut etc.: ‘dan zoals Julius Caesar na het verlies van zijn enige dochter, de goddelijke Augustus toen zijn kleinzoons waren weggerukt, de droefheid van zich hebben afgezet’ Tacitus, Annales 3, 6, 2 waar voor Julius Caesar staat quondam divus Iulius; D.: Divus: de goddelijke.

20 et etc.: ‘en staatsbemoeienis als troost in droefenis’. Tacitus, Annales 4, 13, 1.

21 genade, nl. ze te willen lezen.

23 tot handtgift: als (eerste) loon; den geenen (enk.): Hooft (vandaar zijns arbejds enz.); zich toegelejdt: verwacht.

27 Hooft had in 611 aan Wijtz met ongeloof over een oorlogstuig van de Spanjaarden geschreven (later blijkt, dat hij het van Thuanus en Meursius heeft), maar Wijtz heeft blijkbaar de kern van het verhaal bevestigd en nu brengt Hooft op grond van andere bronnen (vgl. Breen 49, 61, 68, 70, 78, 94) het feit tot de juiste afmetingen terug.

29 kippen: neerleggen, doodschieten (WNT kippen (VII) 3125 A 2)

32 schutten: schutters.

33 Pieter Dircxz. Hasselaer, vader van Hooft's zwagers Pieter en Nicolaes. Hij was in 1616 overleden, dus De Rijk moet dit vroeger van hem gehoord hebben.

35 manganeel: een met geschut bezette gevechtstoren (1593).

[p. 534]

38 tooren genoemd wort bij Van Rejdt. 'T geen hij daer af verhaelt,³⁸ 39 had ik voor dezen gelezen; maer niet genoegh betracht, oft 40 quaelijk onthouden. Dies weete Uwer Ed. gestr. grooten dank 41 voor dit aen- en onderwijs, dat mij voortaen beter op alles zal doen⁴¹ 42 letten. Met hujvering des harten verstondt ik, over een' wijle, ujt 43 den Heere Staakmans, 't verschijnen van mijne wanschepsels 44 onder de ooghen zijner Vorstl. Doorl. ende 't is een wel gelukkigh 45 ontslippen voor mij zoo ik vrij magh gaen, met de enkele⁴⁵ 46 weêrsmaek in de hardigheit der pujrduitsche woorden gevonden⁴⁶ 47 De vieze naeuwheit van gewisse in dezen mishaeght mij zelven⁴⁷ 48 eenighszins, ende hebbe somtijds in beraedt gestaen, oft niet beter 49 waer den schoot te vieren, met spreken van hoofsch Duitsch. Maer,⁴⁹ 50 zoo men die deure open zet, ik en zie niet waer 't eindighen wil met 51 het verloop der taele; ende 't zoude misschien nutter zijn in zujver 52 Latijn te schrijven: in 't welk nochtans het bedrijf eens geslaghts⁵² 53 van andre tonge, mijns bedunkens, niet even eighentlijk ujt te⁵³ 54 drukken waer. Derhalven hebbe Uwer Ed. gestr. echter te danken,⁵⁴ 55 dat haer gelieft met d'achtbaerheit van haer gevoelen, mij in 't⁵⁵ 56 mijne te bevestighen. Wel zoud'ik, dard' ik, het gaerne waeghen,⁵⁶ 57 met U. Ed. gestr. te bidden, dat zij, daer het t'slaegh guaeme, bij⁵⁷ 58 voeghlijke geleghenheidt en mollissima tempora fandi, zich⁵⁸ 59 verweirdighde mijne redenen drupwijz in te boezemen aen den 60 grooten heldt, nae wiens behaeghen wij billijk schuldigh zijn alles⁶⁰ 61 te richten. Waer Stevin noch in 't leven, ik beloofde mij al ijetwes⁶¹ 62 voorstandts van hem. Nu staet mijn' eenighe toeverlaet te hove,⁶² 63 op U. Ed. gestr. ende den Heere van Zujlekom. Ten armen van⁶³ 64 welker heusheit zich losselijk inwerpt, met aenroepinge Gods om⁶⁴ 65 haer hooghste genoeghen,

66 Ed^e &c.

67 Uwer Ed. gestr.

68 Verplichtste ootmoedighste

69 dienaer

70 P C Hóóft.

68 Van den Hujze te Mujden,

67 30^en in Zomermaent, 1634.

Rouwbeklag wegens het overlijden van mevrouw Wijtz. - Over de Nederlandsche Historiën: het beleg van Haarlem, en het purisme.

38 v. Rejdt, vgl. Breen 61.

41 aen- en onderwijs: vingerwijzing en les.

45 vrij magh gaen: vrijuit mag gaan, eraf komen; de enkele weêrsmaek: alleen maar de tegenzin.

46 de hardigheit der pujrduitsche woorden: de purismen, die door hun ongewoonheid, maar vooral door hun intellectuele geconstrueerdheid, die onnatuurlijk aandoet, de taal iets hards geven, vooral in vergelijking met het met Franse woorden doorspekte officiële Nederlands, vgl. 615 r. 29.

47 vieze: kieskeurige, scrupuleuze; gewisse: geweten.

49 den schoot te vieren: minder scrupuleus te zijn; vgl. 127, het probleem van de vreemde en bastaardwoorden heeft Hooft van het ogenblik af, dat hij prozaschrijver werd, beziggehouden.

52 Latijn: er bestaat een Latijns ontwerp van de eerste bladzijde der Ned. Hist. van Hooft's hand; bedrijf: levenswijze in de ruimste zin.

53 tonge: taal, spraak; eighentlijk: karakteristiek.

54 echter: wederom.

55 d' achtbaerheit van haer gevoelen: het gezag van uw oordeel (Wijtz was een overtuigd purist. Vgl. 391).

56 dard' ik: als ik durfde.

57 daer het t' slaegh quaeme: als het te pas kwam (de uitdrukking niet in WNT, wel slag 1497: kans, gelegenheid).

58 voeghlijke: geschikte; mollissima etc.: ‘'t voor toespreken mildste tijdstip’. Vergilius, Aeneis 4, 293-294, waar voor tempora fandi staat fandi tempora.

60 billijk schuldigh: rechtvaardiglijk verplicht.

61 Stevin: Simon Stevin, 1548-1620, wiskundige en ingenieur, heeft blijvende Nederlandse terminologieën geschapen, b.v. voor de meetkunde; ik beloofde...hem: dan geloof ik dat hij mij wel wat steun zou hebben gegeven.

62 te hove: bij de Prins; Stevin diende onder Maurits, Wijtz onder Frederik Hendrik.

63 Ten armen van welker heusheit: In de armen van wier vriendelijkheid.

64 losselijk: blindelings (WNT los (I) 2970 Afl.); om...genoeghen: terwille van uw hoogste zielsgenoegen.

Minuut. UBA II C 11.258. Afschr. KA CLXXIa^b 105.