De briefwisseling van P.C. Hooft. Deel 2

Tweede deel

Regelnummers proza verbergen

[p. 283]

505 Aenden Ed. Heere Huigh de Groot,

1 Vertoonen in aller eerbiedenis een' ontallijke meenighte der¹ 2 ingezetenen van Hollant volghende de gemaetighde zijde der 3 regeeringe, hoe zij met d'ujterste ernst, aendacht en zorghvuldig-³ 4 heit overwoghen hebbende 't geen noopende zijner Ed. vertrek, oft 5 verblijf hier te lande in bedenken komt, niet anders en konnen⁵ 6 verzinnen, als dat zijne Ed, zoo om haer zelf, als om der landtzaeten⁶ 7 wille zich behoort te laeten binden aen zoo veele geneghentheden⁷ 8 haer ujtbondighlijk toegedaen, van lujden dien zijne welvaert ten 9 hooghsten ende immers zoo zeer als haer eighe ter harte gaet,⁹ 10 nochte de getrouwheit van alzulk een getal lujden met eere, ende¹⁰ 11 oprechte vrienden te leur te stellen ende te verlaeten. Met eenen 12 gelieve zijner Ed. in te zien, hoe smaekelijk het zijner huisvrouwe¹² 13 ende kinderen zal zijn daeghelijx onder hunne landslujden, be- 14 kenden ende goedtgunstighen te verkeeren: van de welke zij bij¹⁴ 15 verscheide geleghentheden treflijke vorderinge, dienst, ende hulpe¹⁵ 16 hebben te verwachten. Ende al waer 't schoon dat zijn' Ed. zich der¹⁶ 17 gemeene zaeke niet begeerde te bekreunen, zoo gaet het echter vast¹⁷ 18 genoegh dat dezelve blijvende buiten dienst des lands ende der 19 stadt, maer haer eighen meester, bestaende is om zich zelven bij¹⁹ 20 weghe van haere rechtsgeleertheit, overvloedelijk ende eerlijker 21 wijze met aenwinst van tijdtlijke haeve te zeghenen: in groote 22 luister ende als ne privatus quidem sine imperio te leven; bijstaende²² 23 de stadt ende d'inwoonders niet alleen derzelve maer van 24 't gansche landt, in de wightighste zaeken, met haeren raedt: zulx 25 zij voor een orakel ende mondt der wijsheit door heel Hollandt zal 26 geacht wezen. Waer op haer vaederlandt, voor de weldaedt van 27 haer ter werelt gebraght te hebben in volle betaelinge aenneemen 28 zal de eere die zij den zelven doedt met haer verblijf. 'T welk ook²⁸ 29 een verzachtende zalve zijn zal inde wonde der scheuringe, tot het²⁹ 30 heelen derwelke zijn' Ed. verscheide geleghenheden zal weeten 31 waer te neemen, die bij anderen verbij gezien, oft niet met zoo 32 gelukkigh een' handt zouden aenvejrt, ende te raede gehouden³² 33 worden. Behalven dat deze zijner Ed. gevoeghlijkheit 't hart des 34 Prinssen zal buighen om alle die haer gunst toe draeghen, met zijne³⁴ 35 goedertierenheit te begenaedighen. Daerentegens indien zijn' Ed. 36 zich naer bujten ende in dienst van eenighen ujtlandschen Heere³⁶ 37 begeeft, staet grootelijx te beduchten, dat veele harten ziende haere 38 zoo vierighe wenschen ende beeden verwerpen, zulx voor al te 39 bijster een' onbeweeglijkheit zullen rekenen, ende van zijn' Ed.

1 De aanspraak maakt deel uit van de eerste zin; Vertoonen: zetten uiteen, maken duidelijk.

3 hoe: dat.

5 in bedenken komt: voor overweging in aanmerking komt.

6 verzinnen: tot een inzicht komen; zoo...als: zowel als.

7 behoort: verplicht is.

9 immers: tenminste; haer eighe (welvaert = welzijn).

10 lujden met eere: respectabele lieden (ook in r. 82).

12 smaekelijk + dat.: aantrekkelijk, begeerlijk voor.

14 goedgunstighe: mensen die hun sympathiek gezind zijn.

15 treflijke vorderinge: effectieve bevoordeling.

16 Ende...schoon: En al was het ook het geval; zich...bekreunen: zich niet wenste te bemoeien met het openbare leven.

17 zoo...genoegh dat: het lijdt (toch) geen twijfel of.

19 bestaende: in staat; bij weghe van: door middel van.

22 Ne privatus etc.: zelfs als ambteloze niet zonder gezag (Tacitus, Dialogus de oratoribus 36, 5, waar voor imperio staat auctoritate); bijstaende: door bij te staan.

28 den zelven: het vaderland.

29 scheuringe, nl. van de binnenlandse, vooral kerkelijke politiek (ook in r. 69).

32 te raede gehouden: zorgvuldig in petto gehouden (WNT raad 20 7).

34 buighen: doen neigen.

36 naer bujten: naar het buitenland.

[p. 284]

40 verwijderen. Zijn Ed., haer' Gemaelinne ende kinderen en zullen 41 nerghens beloopen die geneghenheit ende trouwhartigheit, die hun⁴¹ 42 hier te vooren berejdt is; nochte die aengenaemheit van 43 ommegang, maer zoo 't gebeurde ('t welk God genaedelijk 44 verhoede) dat haer' Ed. hun in kort quaem' t' ontvallen ende⁴⁴ 45 't hooft neder te leggen, zich in swaere bekommeringen ende 46 zonder eenigh heul oft troost vinden. De middelen ook om haere 47 kinderen te vorderen zullen zeer ongewis ende maghtighen nijdt⁴⁷ 48 onderworpen zijn bij de vreemden. In plaets van haer eighen heer 49 ende meester te zijn, zal zijne Ed. dujzentderleij' wederwaerdig-⁴⁹ 50 heden van meesters en knechts moeten dulden ende in sujker⁵⁰ 51 opeeten, om zelf tot eenighe merkelijke vorderinge te geraeken, 52 ende die verworven hebbende altijds op een glad ijs staen, mits de 53 listen ende laeghen staedigh te hove in swank gaende om den 54 eerlijken lujden die eenigher mate verheven zijn, 't gras onder⁵⁴ 55 hunne zoolen te maeijen. Ende genomen dat de fortuine haer Ed. 56 hierinne boven gewoonte mede loopen wilde, zoo is 'er echter zoo⁵⁶ 57 swaer een last van kosten aen de hoofsche bedieningen vast, dat 58 zijner Ed. kinderen zich ten ujteinde daer bij, min zouden⁵⁸ 59 gevordert vinden, als bij 't voordeel dat zij met haere enkele⁵⁹ 60 rechtsgeleertheit zoude konnen doen. Luttel lujden voorwaer die 61 hun vaderlandt zelfs om billijke reden verlieten zietmen zich des⁶¹ 62 bedankt te hebben: gelijk aen Themistocles, Coriolanus ende 63 andere gespeurt kan worden. Ook zoud' het den Lande een' 64 eeuwige schande zijn, zoo de naekomelingen quaemen te oor- 65 deelen, dat dus een hemellicht als zijn' Ed. is, daer ujt had moeten 66 verdreven blijven. Het onbenoeghen des Prinssen over haere 67 onbeweeghlijkheit zal drukken alle de geenen, die zijner Ed. ojt 68 gunst bewezen, ende op nieuw een bitse bitterheit inde wonde der 69 scheuringe wrijven, waer door zij wellicht t' eenemael ongeneeslijk⁶⁹ 70 moght worden. Is derhalven d'ootmoedighe bede op zijn' Ed. 71 dat haer gelieve zich zelve, de haeren vrienden en vaderlandt met⁷¹ 72 haer vertrek niet te bedroeven, ende van zoo groot ende genoegh-⁷² 73 zaem zeker een heil te versteken, op d'ongewiste hoope ter⁷³ 74 werelt, nochte zich te keeren aen de ingebeelde ende ongegronde⁷⁴ 75 zorghe van verkleening te lijden bij overlevering van een verzoek-⁷⁵ 76 schrift aen de Overigheit, om hier te lande ongemoejt te blijven 77 woonen. Want zeker indien daer bescheidt tot genoeghen haerder 78 Ed. op volght, zoo zal de meeste vernedering over de zijde der⁷⁸ 79 Overheit wezen: gemerkt zijn Ed. niet altoos, ende d'Overheit het⁷⁹ 80 vonnis over zijn' Ed. gestreken, nevens 't plakkaet tegens haer boek⁸⁰ 81 ujtgegeven zoo doende komt te herroepen. Indien het bescheidt

41 beloopen: vinden (WNT belopen 1746 g); hun te vooren berejdt is: op hen wacht.

44 haer' Ed.: Hooft bedoelt een mv.: als de ouders hun, nl. de kinderen, kwamen te ontvallen.

47 vorderen: carrière te doen maken; nijdt: afgunst.

49 wederwaerdigheden: onaangenaamheden.

50 meesters en knechts: hoger- en lagergeplaatsten; in sujker: voor zoete koek.

54 't gras...maeijen: de voet te lichten.

56 echter: aan de andere kant, toch weer.

58 ten ujteinde: per slot van rekening: als zij hun erfdeel ontvangen.

59 zij: Grotius (te ontlenen aan de gen. zijner Ed., of aan haer Ed. in de vorige zin).

61 billijke: goede, gegronde; zich...hebben: dat zij daar gelukkig, tevreden over geweest zijn (WNT bedanken 1123 II 2).

69 scheuringe, zie r. 29.

71 achter haeren leze men een komma.

72 genoeghzaem...heil: een nagenoeg zeker voordeel, geluk.

73 versteken: beroven; op: steunend, vertrouwend op.

74 nochte zich te keeren: (aansluitend bij dat haer gelieve) en zich niet te bekommeren.

75 verkleening: vernedering.

78 meeste: grootste; over: aan.

79 niet altoos: volstrekt niets.

80 het plakkaat van 24 november 1622 tegen Grotius' Verantwoording van de wettelycke Regiering van Hollant en Westvrieslant. Hoorn 1622. Vgl. 188.

[p. 285]

82 haer wansmakelijk valt, zoo zal haer vertrek bij alle lujden met⁸² 83 eere verschoont worden. Entlijk verblijvende staet haer altoos de⁸³ 84 deure noch open om ten lande ujt te gaen ende zal zij min verplicht 85 zijn aende geenen die haer komen te beroepen, bij oft zij geen'⁸⁵ 86 blijvende plaets in 't vaederlandt vindende zich scheene ujt ujterste 87 noodt in dienst van vreemden te begeven. Maer indien zij ditmael 88 't landt verlaet, zij delft daetlijk achter zich den wegh op ter⁸⁸ 89 wederkoomste.

In het door v. Papenbroek samengestelde recueil UBA II C 11 bevindt zich een door Hooft opgesteld verzoekschrift aan Grotius om hem over te halen, in ons land te blijven. Het is een in de 3^e persoon gesteld betoog, waarvan het origineel ‘ontallijke’ handtekeningen moet gedragen hebben. De minuut is in alle grote uitgaven onder de brieven opgenomen. Een reactie op dit rekest is niet bekend, Grotius' precaire positie tijdens zijn terugkeer en zijn voorzichtigheid verklaren dit. Maria van Reigersbergh bezocht de Hoofts (volgens 543) 31 juli 1632, Grotius verzoekt in een brief aan Vondel van 17 augustus d.a.v. zijn dienstelijke gebiedenis aan de goede vrunden ‘insonderheyt aen mijnheer de drossaert Hooft, die ik ten hooghsten ben geobligeert’. Dit kan zeer goed op het rekest slaan.

82 lujden met eere: respectabele lieden.

83 Entlijk: Tenslotte (ter inleiding van de hele zin); verblijvende: als zijn Ed. hier blijft.

85 komen te beroepen: benoemen (het hulpww. komen betekent ‘door wie, wanneer en waar het lot dit ook mag laten gebeuren’); bij oft: (te verbinden met min r. 84) vergeleken met het geval dat.

88 zij delft daetlijk op: dan verspert hij metterdaad (opdelven: door vergraving onbegaanbaar maken (mil.)).

Minuut. UBA II C 11.855.
T. in margine l. bovenaan een ander begin van de hand van Arnout Hooft: ‘Mijn heer (...) vertoon U.E. in alle eerbiedenis, nevens een ontallijke meenighte der ingezetenen enz.’
Onderaan achterop de blanco f^o 2^v ‘1631 Dec. 1632’ (PCH).
Dat. Daar de regering in die maand over het toestaan van de Groot's vestiging in Holland delibereerde, is deze datering waarschijnlijk. Dr. B.L. Meulenbroek stelt het stuk kort voor 26 januari 1632 op grond van inhoudsovereenkomsten met Grotius' brief van die datum aan J. Wtenbogaert (Briefwisseling van Hugo Grotius V (R.G.P. Grote serie 119) blz. 12).