Oefeningen voor een derde oog

[VII]

‘Waar een wil is is een weg’ etc. Ik wilde indertijd zo boven alles componist worden. Niet zo maar een gril aan het eind van de middelbare schooltijd, maar een wens die vanaf mijn vijftiende tot ongeveer mijn vijfentwintigste levend is gebleven, met herhaalde pogingen tot componeren, niet echt ontmoedigd door een negatieve uitslag van een toelatingstest bij het Conservatorium, maar ook niet voldoende aangemoedigd door een positieve mening, 5 jaar later (22 jaar was alleen wat te oud) van Roland Manuel.

En zonder al te veel moeite leer ik een ander vak, doe er examens in zonder al te erg te schutteren of te schitteren, promoveer zelfs.

[p. 30]

Eind oktober 1949, toen ik elk ogenblik de oproep verwachtte om mij voor drie jaar in een dienstweigeraarskamp te begraven, liftten Renzi en ik, met bijna geen geld naar Parijs. Een soort afscheid van de vrijheid. Ik had in mijn koffer een aantal kleine composities meegenomen, die ik wilde voorspelen aan Poulenc of enig andere overlevende volgeling van Satie.

Het liften ging slecht. De eerste avond kwamen we nog niet over de Franse grens. Door duisternis gedwongen zochten we onderdak in het politiebureau van Mons. Ik moest riem en veters afgeven om achter gesloten deur te mogen slapen. Renzi mocht op een vouwbed bij de kachel liggen. Het politiebureau was in een middeleeuws bouwwerk met dikke muren en lange dwaalgangen.

In Parijs was het koud. Ik ging vaak naar het postkantoor om een tijdje in de warmte te zitten. De kamer (Hotel Du Perron in de Rue Monsieur le Prince) was onverwarmd. We sliepen onder een weke, dikke matras die naar kat stonk.

Ik had niemand iets verteld van mijn muzikale plannen. Bij een muziekwinkel informeerde ik naar het adres van een grote muziekuitgeverij en naar dat van Poulenc. De muziekuitgeverij heb ik niet aangedurfd, maar naar Poulenc ben ik wel gegaan, het was een soort hotel met uitzicht op het Luxembourg. Hij was helaas niet thuis. Ik had nog een ander adres, van Roland Manuel, van wie ik kort tevoren een aardig boekje had gelezen over Ravel, wiens leerling hij was geweest.

Zonder aangekondigd te zijn belde ik bij hem aan. Hij verscheen in kamerjas, op het punt naar bed te gaan, zojuist teruggekomen van een reis. Maar ik moest terugkomen.

De volgende keer liet hij me binnen. Ik weet niets meer van het interieur. Hij vroeg me ‘racontez-moi votre petite histoire’. Hij liet me met mijn koude vingers mijn stukjes voorspelen op een vleugel. Het ging onbeholpen, al herinner ik me dat ik even los raakte. Hij was vriendelijk en aanmoedigend; ‘vous avez le don musical’ en hij raadde me af om het conservatorium te bezoeken. Als ik in Parijs bleef, zou hij me voorstellen aan een ‘maître arbitrair’.

Het soort moed dat vereist is om alles op één onzekere kaart te zetten, moed die misschien een facet is van een werkelijk talent, bezit ik niet. Mijn reden zag te goed wat ik allemaal nodig zou hebben: een kamer, een piano, voedsel, de maître arbitrair zou stellig ook niet gra-

[p. 31]

tis zijn. Om dat te verdienen zou ik moeten werken. Ik kende geen vak, ik sprak nauwelijks de Franse taal, kortom ik bezat niet de moed.

De dagen die ik nog in Parijs bleef waren bezeten door de wens een portefeuille op straat te vinden. Al was het maar een paar honderd gulden, daar zouden we nog een uitvlucht mee kunnen maken naar de Rivièra, het kamp verder vergeten.

We gingen terug over beijzelde wegen. Een oude Belg had er plezier in om met grote vaart door bochten te slippen en ons de doodsangst op het lijf te jagen.

Ik weet niet precies wat ik met die Parijse muziektest voorhad. Ten slotte veranderde er niets aan mijn situatie, ook al was het oordeel niet ongunstig. Misschien had ik gewensdroomd, gehoopt als Kees de Jongen, ontdekt te worden en met één slag opleiding, verblijf, vrijheid te verwerven.

Nog nadrijvend op mijn succesje speelde ik in Holland mijn stukjes voor aan Gerard Hengeveld. Ik kwam te laat op de afspraak. Mijn stukjes waren misschien wel eigen, maar het was belangrijker om in staat te zijn een symfonie te schrijven à la Tsjaikowski, zei hij.